Léi h-uisce: Fásann sé ar thalamh fliuch agus maraíonn sé a lán caorach.
Ceathrú Dubh: Fásann sé ar thalamh maith. Nimh is ea é agus maraíonn sé a lán beithíoch. Creithir ola: Fásann sé ar thalamh bocht agus maraíonn sé caoire. Uisce dearg: Fásann sé ar thalamh maith agus maraionn sé beithigh. Baine cinn na néan: Fásann sé ar iomaraí prátaí agus baineann sé a lán den mhaitheas as na prátaí. Dá ndéanfá é do chimilt leat féin chuirfeadh sé bolghaighe ort. Fásann an neantóg ar thaobh claí agus dá ndéanfá é chimilt leat chuirfeadh sé bolghaighe ort. Fasann an chopóg ar thalamh maith agus da ndófá neantóg leigheasfadh an chopóg thú. Fásann an broimfhéar ar iomaraí prátaí agus múchann sé na gais. Diaruid Ua Gráine. Fuarthas ó Mhíchéal Ua Gráine, Gleann Seana Cuirp Clochán, Caisleán Ghriaíre

This famous horse fair is held each year on 12 August. It is believed to date back to the days of the O Reilly's who owned and lived in Muff Castle. It is held beside the famous Rock of Muff, a short distance from the site of the old cattle. It was a pattern as well as a fair up to about forty years ago. Large numbers of boys and girls come to it from Meath, Louth, Monaghan and Cavan. Thirty or forty tents were erected on and around the rock. Each tent had its bar where whiskey and hot punch were sold.
There was a dancing deck erected in every tent, and each camp had one or two fiddlers. The most noted of the band of musicians in the seventies, eighties and nineties of the last century were the "Thresher Hand" and the Lennon brothers. The leading step dancers in the four there does be bouncy castles for the dinosaurs that fly down into the shed to have a pint hai

agus stiuriú 12 uirthí agus inntí acht aon duine amháin. Fathach mór a bhí ann agus bhí sé chómh h- árd sin nárb fhéidir an spéir feicheál idir a mullach agus an t-aér agus b'fhéidir a leath di fheiceál idir a dhá chois. Tharraing sé suas an long agus chuir sé feistiú lá agus bliadhain uirthi i gcás nach mbeadh sí ann acht uair.
Nuair a chonnaic Gile na h-Ailne an fathach ag teacht i dtír rug sí ar an gcloich agus bhuail sí buille ar Chonail i gclár an éadain acht ní raibh aon mhaith di ann. Annsin bhain sí amach a chlaidheamh as a scabard acht níor mhaith léi a ladaircín a ghearradh agus chuir sí arais an claidheamh arís gan Conaill a mhúsgailt acht ní raibh sí i ndon an claidheamh a chur ar ais aris san scabard agus d'fhág cuid di nocht. Iar dteacht i dtír don bhfathach d'féach

Éadain. Ó bhárr an cnuic seo d'fhéadfaidh námha ag teacht thar sáile fheicéal agus sin é an fáth go ndeachaidh Conaill suas ar bhárr Bhinn Éadain. "Suidh sios" arsa Conaill leis an gcailín" go leagfaidh mé mo chloigeann ar d'ucht; tá fonn codhladta orm. Codladh gaiscidheach seadh an codhladh seo atá ag teacht orm agus ní dhúiseochad go ceann seacht lá muna gcuirtear isteach orm. I rith an ama seo bí ag féachaint amach ar an bhfairrge agus má fheiceann tú toirt fiadha na fionnóige ag teacht ó'n bhfairrge dúisigh mé acht biodh fhios agat" ar seisean gur an doiligh an rud é mé a dhúiseacht acht nuair a thiocfas an tóir beir ar an gcloich sin thall agus buail i gcláir an éadain leis mé. Muna nduiseóchaidh mé. Níor bhfada go bhfaca Gile na h - Ailne ag teacht treasna na mara cuicí long a raibh iomramh dhá réag

Bhí iongantas mór ar gach duine nuair a chuala siad go raibh an inghin abalta labhairt. Mhair an inghin beó ar feadh i bhfad ina dhiaidh sin. Bhí an biorán ag an chailín i dtaisge sa teach. Bhí an t’athair ag teacht go dtí an aifrinn go moch maidin Dia Domhnaigh chupla bliadhain ina dhiaidh sin agus nuair a bhí sé ag dull [tar]? an tsidhe céadtna cuala sé an duine ag cainnt taobh istigh ann agus seo an rud a dubhairt an duine “Mairfidh do inghin beo go dtí go gcaillfidh sí an biorran sin”. Bhíodh go

piper's merry tune
The classy Job of Journey Work she danced as if on glass For the patron queen of fair Céimín was my Inchigeela Lass. V With all the boys along the line I joined that Fenian Band. And pledged myself to Freedom's cause and to dear old motherland A rebel I was forced to go through Céimh an Fhiadh famed pass I was forced to flee from Erin's Lee and my Inchigeela Lass VI On Muskerry's slopes and Sceithe heights the waning moon shone pale As I pressed her to my breast that night in Keimaneigh's lone vale And when inside the cottage door her nimble form did kiss

A brain that will stand and a heart that will dare
The summons will scarcely be out when Ill be Amid the green fields of Erin afar oer the sea

If I were in Wexford how fondly Id trace
Each spot I have marked on the map of the place Where the brave '98 men poured hearty and free Their blood for old Erin afar oer the sea. VIII They tell me the strife is not yet given oer And that sainted old Ireland will try it once more Will call well her harps when her flags are unfurled Her sons and their sons from the ends of the world. IX If so I have a rifle that is true to a hair

covered with gold
V And my pictures are pictures of scenes that are dear Of beauties that were and homes that have been Of good men and brave men whose deeds ever will be The pride of old Erin afar oer the sea VI If I were in beautiful Dublin to day To the place I hold sacred I would soon make my way For I know where O Connell and Cullen are laid And where bold Robert Emmet lies cold in the shade. VII

and mountain along
And filled her sweet valleys with laugh and with song. III They sang their own music and often they own It is true to old Ireland in style and in tone They dance theie gay dances and time them with glee Still each step tells for Erin afar oer the sea IV I have tufts of green shamrock in sods I brought oer I have shells I picked up as I stepped from the shore I have books they are treasures, they are the fondest I hold They are the Melodies wrapped and all

This is another fine old song which I received from Con Mahony Dromousta. It was composed by an Irish American after a visit to Ireland.I
Columbia the free is the land of my birth And my parents are all on American earth But my blood tis as Irish as any can be, Still my heart longs for Erin afar oer the Sea II My father and mother and friends all around They are sons and daughters of that sainted old ground. Where they rambled each bright plain

as gentle as the fawn
That roves oer Desmonds rocky cliffs or the heights of loved Gougane No goddess rare in Grecian lay could her fair form surpass My winsome rogue my Maírín Óg, my Inchigeela Lass. III Eveleary ah how sweet the name sounds in an exile's ears Though Ive not seen your heath clad hills for close on twenty years Where I first met my heart's delight twas a Sunday morning at Mass As I knelt to pray in that chapel there with My Inchigeela Lass IV She tripped along the Lee's green banks one Sunday afternoon Her nimble feet kept timing with the

piper's merry tune
The classy Job of Journey Work she danced as if on glass For the patron queen of of fair Céimín was my Inchigeela Lass. V With all the boys along the line I joined that Fenian Band. And pledged myself to Freedom's cause and to dear old motherland A rebel I was forced to go through Céimh an Fhiadh famed pass I was forced to flee from Erin's Lee and my Inchigeela Lass VI On Muskerry's slopes and Sceithe heights the waning moon shone pale As I pressed her to my breast that night in Keimaneigh's lone vale And when inside the cottage door her nimble form did kiss

as gentle as the fawn
That roves oer Desmonds rocky cliffs or the heights of loved Gougane No goddess rare in Grecian lay could her fair form surpass My winsome rogue my Maighin Óg, my Inchigeela Lass. III Eveleary ah how sweet the name sounds in an exile's ears Though Ive not seen your heath clad hills for close on twenty years Where I first met my heart's delight twas a Sunday morning at Mass As I knelt to pray in that chapel there with My Inchigeela Lass IV She tripped along the Lee's green banks one Sunday afternoon Her nimble feet kept timing with the

de annsan agus thugadar don céad buacaill abhí ag Fionn iad. Do bhí máthair an fhathaig in a codladh i bpairt den Cúirt agus do bhí sí fé dhraoidheacht. D'eirig sí cun imthigthe Dein sí chun an doras act do bhí an glas ar an ndoras. D'imthigh sí an seimní amach. Preab Greim Coinghbheálta 'na diaidh. Do rug sé ar chois uirthi agus do bhain sé an chos ón dtóin dí. D'imthig sí cun siubhail ar aon chos amháin agus ba bréágh an coisidhe í.
Tháinig an cruipeadóir suas léi agus do sguab sé an ceann de. D'fill sé thar nais ar an gcúírt mar a raibh an cuid eile den cuideachta ag feitheamh leis, agus do bí driofúr den céad buachaill a bhí ag Fionn fé ghlas sa cúirt. Do réigthidhtear í agus thugadar leo abhaile í agus clann

féin a bhí ann agus go raibh sé ar tí iad do thógaint leis go n-ifrionn. As go bráth leó, ag fagáilt an ciste 'na ndhiaidh. Anuas leis agus d'fhill sé an cófra leis an gcroiceann agus abhaile leis arís, leis an t-ádh. Ní fhéadhfhadh sé an stór do chómhaireadh agus chuir sé a bhean go tig an Tighearna Talmhan ar lorg iasacht thómhais. Cad é an gnó atá agat de ars an Tighearna Talmhan. Chun ár gcuid airgid do thómhais. Níor chreid sé í, agus tháinig fearg air. Nár' fheicheadh na flaithis má táim ag innsint bréige" ar sisi "agus muna gcreideann tú mé tar liom chun é d'feicsint. Suíd leis chois na mná agus nuair shrois sé an tig, cé bheadh ann ach an feirmeóir na shuidhe go sonasach féachaint ar an gcarnán airgid. Cá bfuairis-se an t-airgead go léir" ars an Tighearna Talmhan go droch-bhéasach. Sin é a fuaras ar croiceann na seana-bó go rabhais-se de cineálacht ionat do mharbhú' dom. An bfuilid chómh daor anois" ars an Tighearna Talmhan. Ní fheadhar" ars an feirmeóir, "ach sin a fuaras, as an droch-gníomh do dheinis. D'fhill sé abhaile agus d'órduig sé gach uile bó ar an estát do mharbhú' agus iad d'fheannadh agus iad do dhíol. Dheineadar mar a h-órduigheadh iad. Nuair shrois an Tighearna Talmhan an margadh leis na croicinn, ní cheannóchadh aon duine oiread, is cheanndíobh. Do b'éigin dó filleadh abhaile go bréan dó féin. Ní adhmóchadh an bob do bhuail an feirmeóir air, agus ní raibh aon t-shásamh le fagháil aige. Dhíol an feirmeóir an fheirm agus d'fág

Nách mó is nách lugha mar atá sileadh na dhá súilín [?] a [?] dritháir Rí Éireann. Bhí an ceist annsan connus d'féadfaidís deánamh ar an gcúirt. D'fanadar go meadon oidhche Do glaoidh Fionn ar Cluas le h Éisteacht Conus atáid siad isitig san am so arsa Fionn. Tá siad go sám n-a gcodlad ars sise.
Bé an obair annsan connus dféadfaidís dul isteach agus do glaoidh sé ar an Cruipeadóir. Nior thóg sé neomat do dul go barra na Cúirte agus dul sios an seimné. Bhain sé an glas den doras agus do leig sé an cuid eile isteach. Do bhíodar ag cuardach an tighe feuc cá raibh an fhathach n'a chodladh agus do fuaireadar amach cá raibh sé agus do bhaineadar a' ceann dó. Bhaineadar a dá chluais

Fionn ar an mbuacaill a bhí sa baile aige agus dfiafruigh sé dó cá [?] cun' tig an fhathaig agus dubhairt a buacaill leis go seolaidis soir ó dheas. Tá go maith arsa Fionn. Cá bfuileann tú a Thrí Buile Thuagh arsa Fionn. Bhí bách mór admaid ar a' dtráig agus do bhuail sé trí buile tuag ar an mbáic agus do dein sé long bhreágh dí agus dimthigheadar soir ó dheas.
Bhíodar ar fairrge ar feadh seachtmhaine agus do bhí fhios ag an gceád buachaill abhí ag Fionn cé raibh an cúirt go maith. Connacadar uatha ar an bhfairrge oileán agus do dheineadar fe'n a dhéin agus nuair seóladar isteach do chonnachadar uata an cúirt agus d'iarr Fionn ar an gcead buachaill arbh í sin an cúirt. Is í an cuirt í arsan buachaill Fathach Rí Róinín atá taob thoir d'Éirinn a bhfuil I ingean[?]) Ri Éireann pósta aige.

buachaill. Cad do dhéanfá sa led greim Comgheálta. Níl aon ní go mbearfainn ar chois air ná go mbainfinn an cos ón dtóin de. Ta go maith a bhuachaill arsa Fionn. Do réidhtig sé leis agus d'imtígheadar le h-ais a céile go dtánadar go bruach na fairrge agus do casadh buachaill eile ortha.
Godé an sagas buachalla tusa arsa Fionn. Buachaill óg lorg aimsireacht iseadh me. Cad is ainm duit arsa Fionn. Trí Buile Thuagh arsan buachaill. Cad a dhéanfá led trí buile thuagh arsa Fionn. Níl aon saghas adhmaid a bualifinn trí buile thuagh air ná go ndeanfainn long bhreágh dhe. Tá go maith a buachaill arsa Fionn is tú an buachaill is fearr do bhuail fós unainn. Do réidhtig sé leis agus bhíodar ar bhruach na fairrge . D'feuch

buachaill. Cad a dheanfá sa led cluais le h-eisteacht arsa Fionn. Dá mbeidís ag cogarnach sa Domhan Thoir do chloisfainn iad. Godé an págh abheadh uait a bhuachaill adubhairt Fionn. Fágfad fút féin é arsan buachaill. Buail annso arsa Fionn. [?]bFéidir go n-oirfeadh do leithéid dúinn
Dimthigheadar agus níor dheachadar ibhfad nuair a casadh buachaill eile ortha. Cad é an saghas buachalla tusa arsa Fionn nó cad a dhéanfá. Crúipeadóir iseadh mé. Cad a dhéanfá led cruipeadóireacht arsa Fionn. An [?] is aoirde buallfeadh uman do rachainn ina barra go tapaidh Tá go maith abhuachaill arsa Fionn. Buail anso bfheidir go n-oirfeá dúinn. D imthigh sé leo agus níor dheachadar ibhfad nuair a casadh buachaill eile ortha. Cad é an saghas buachalla tusa arsa Fionn nó cá bhfuil do thriall no cad is ainm duirt. Greim Coingbhéaltha arsan

an éill agus do dhein sé claidheamh breágh dí. Do phreab sé i leath taoibh ón bpéist agus do tharraing sé an claidheamh uirthe agus dhein sé dhá leath dí.
Chuir sí liú aisti agus do labhair sí agus dubhairt sí go raibh trí dabhacha óir agus corn fé lic agus a h-agaidh ó thuaidh idir Sliabh agus Loch a Chorrain. Dimthigh sí amach fén bpoll. agus do dhearg a cuid fola an t-uisge go léir. Do glaoidh Fionn cun a bhreacfeast ar a' buachaill. Nuair a tháinig sé isteach. Dé bheatha a buachaill adubhairt Fionn. Is tú an buachaill is fearr a bhí ag duine riamh. Is maith an breacfeast a mheasais a thabhairt dom arsan buachaill Ná bac leis arsa Fionn ná dein aon nídh de sin. Dith sé abhreacfast agus chuaidh sé amach imbun a ghnótha

An Feirmeóir, agus an Tighearna Talmhan.
Bhí feirmeóir dar b'ainm dó Mícheál Ó Cruadhlaoich 'na chómhnuidhe i gCiarraidhe fad fadó, agus bhí sé anbhocht, cé gur duine gnóthach dícheallach é. Ní fhéadfhadh sé a chíos do dhíol agus togha droch-dhuine do b'eadh an Tighearna Talmhan, agus nuair a bhíodh fearg ar an dTighearna Talmhan, ní fhéadfadh aoinne labhairt leis. Lá chuaidh an Tighearna Talmhan ag fiadhach, agus bhí an t-ádh 'na choinnib - mar níor mhairbh sé faich. Tháinig sé abhaile go canncarach agus ar a slíghe dhó abhaile chonnaich sé bó dhubh an fheirmóra agus scaoil sé piléar tríthi. Chuala bean an fheirmóra an t-urcar, agus rith sí fé dhéin na h-áite. Tháinig brón uirthi agus thosnuig sí ag gol. Bhí an feirmeór i gcruadh-chás, ach ní fhéadfhadh leis focal do labhairt, ach 'na aighne féin, thug sé an bean go mbeadh díoghaltas aige as. Sciob sé an chroiceann de'n bhuaidh, agus le tuitim na h-oidhche, shuidh leis fé dhéin an mhargaidh ar eagla go bhfeicheadh an Tighearna Talmhan é. Bhí scannradh air. Tré choill a chuaidh sé agus cheap sé gur chuala se fothram. Anáirde leis ar chrann, agus i gceann tamaill, tháinig dream bitheamhna ag bun an chrainn. Bhí cófra mór acu, lán d'airgead is d'ór. Thosnuigheadar ag troid mar gheall ar "roinnt a stór." D'oscuil súile an fheirmóra, agus tháinig dúil sa ciste air. Chaith sé croiceann na bó uaidh síos. Nuair chonnaich na bitheamhnaigh an cheann mór, na h-adarca, agus an croiceann dubh ag teacht ó'n spéir, cheapadar gur bh'é an diabhal

Don' Maighdin Mhuire.
A Mhuire Mháthair is tú máthair Mhic Dé Go gcuiridh tú ar mo bhealach mé, Go mbreathnuighidh tú orm i bhfus agus thall, Agus go raibh tú liom gach uile lá.

leis go dána chun an t-uisge d'faghail agus an corn do ghoid. Dhein sé trean-iaracht agus d'éirigh leis. Dhein sé mar a dúbhradar agus gan teip fuair sí a cainnt thar n-ais. Bhí sí an-bhuidheach dó agus dúbhairt sí go raibh sí toilteannach é do phosadh, ach go gcaithfidh sí focal do chur dá máthair agus d'athair a rádh go raibh sí na beathaig. Do dhein amhlaidh ar dtúis dá úncail agus ní creidfeadh sé focal de'n sgéal. Fé dheire chuir an bhean sgéal áirighthe go dthí a máthair. Sgéal ná raibh fhios ag aoinne eile ach i féin agus a máthair. Tháinig sise annsan agus dúbhairt sí an sgéal ar fad ó shuas deire. Tar-éis tamailín do phos an fear a thug acainnt dí. Agus do maireadar go séamh sonasach i bhfad na dhiaidh san.

An fear agus an spridBhí fear ann fadó agus bhíodh an-dhúil aige bheith amuigh san oidhche ar lorg ghrinn. Oidhche áirighthe tháinig sé abhaile agus bhí a athair ann roimis, agus buadhairt agus brón air mar ní raibh aon tobac aige as go bráth leis an mac ar lorg tobac d'á athair. Chas sprid air a an mbóthar agus thug sí clamhtóg céirsiúr dó agus am briathar gur mhothuig sé é. Ní raibh faich aige chun é féin do chosaint ach rug sé uirthi agus do tharraing sé abhaile í. Gheall sí dó ná déanfaidh sí a thuille clampair sa ceanntair agus do scaoileadh saor í. Oidhche eile cas triúr fear air, ar an mbóthar agus bhíodar ag breith cómhrá go dthí an roilg. Thug sé conghnamh dóibh ach taréis tamaill d'imthigheadar as a radharc agus annsan do bhí sé i gcruadh-chás. Thug sé an cómhra abhaile leis agus cad a bheadh ann, ach bean óg áluinn, ach bhí sí balb. D'fhan sí sa tig ar feadh tamall. Oidhche eile agus é amuigh arís. Bhí sé ag siúbhal in aice leasa. Chuala sé ceól sa lis agus is í do bhí go h-áluinn. Anios agus arís do stad an ceól agus do chuala sé cómhradh imeasg na sprideanna a bhí istig mar gheall ar an mhnaoi a bhí caillte acu agus dúbhradar. Dá bfaghaidh sí trí deoceanna as corn a bhí sa lis go bfaghaidh a cainnt. Isteach

An file buileCnoc, coill agus gleann
File buidhe dubh lom De shliocht an fhill gan dabhat Do sgothfadh cínn le toradh claidhimh Dá gcaraid gaoil go toghail Bhí fear de muintir Ó h-Éaluighte mar ceann na bfilí timcheall na h-áite seo fadó agus d'airig sé duine bocht nár thaithnig leis bheith ag déanamh filídheachta. Glaodhaigh sé chun a tíghe is do thug dó na focail seo. Cnoc coill agus gleann mar focail féuch an raibh sé oireamhnac ar bheith imeasg dream na filídheachta agus má theip air bhí sé chun aoir a dhéanamh dó. Ach do rith a bhean go dthí an file buile. Sin é a dhein an rann. Do chaith sé an t-asachan le Mach Uí h-Éaluighthe mar do bhaineadar an ceann de mhac a dhriothár in aimsir na bfíníní mar bhí céad púnt mar bhí céad púnt le fághail as.

Paidir nuair a bheadh duine ar tí baisA Mhichil naomhtha glaodaim ar t'ainim
Is a naomh ó'n baiste lámh leat Na h-aingil go léir i gcabhair dár n-anamh Am an chatha nár tháinig

PaidirA Mhich a chuaidh sa crann
Agus do dhoirt do chuid fola i bfeall A thiagearna anois an tám Agus ná leag m'anam i ngeall

Uisge na gcosNuair a bheadh duine ag caitheamh uisge na gcos amach ba ceart dó é caitheamh tamall maith ó'n ndoras agus é caitheamh i leathaoibh agus gan leagant d'aon deor de tuitim ar lich nó táirsige dó bfeadhad sé é

Oilithreach gan eiribhalBhí fear ann fadó agus do bhíodh sé ag siúbhal mór tímcheall na dúithche ar lorg déarca. Fear ciún macánta ab'eadh é agus saghas file do b'eadh é. Ghídh go raibh sé na fear déirce bhí sé an-ghlan ar fad. Oidhche áirighthe fuair sé lóisdín na h-oidhche i dtig feirmóra, in aice na h-áite seo, fear an-shúgach ab'eadh é agus thaithnigh a cuileachta leis an bhfeirmeóir i dtreó gur leag sé dul a codhladh in a leabaidh féin. Bhí an fear bocht sásta ach ní raibh sé i bhfad sa leabaidh. Nuair do mhothuig sé rud éigin ghá phriocadh agus do bhí sé ag druid anonn agus anall sa leabaidh. Tháinig iongnadh ar an bfeirmeóir agus d'fhiafruig sé dhe cad a bhí ag baint dó mar dúbhras cheana file ab'eadh é, agus seo mar thug sé an freagra do'n feirmeóir
Mar do chuaidh oilithreach gan eiribal go pras fé an súise Agus is creimitheach a bheireann sé ar gach cnámh lium-sa Ach beirim-se m'fhochal dó dá bfaghaim-se im dhorn dúnta go mbeidh deire leis a chuid eitealach go dthí lá an cúntais.

Ag léimrig le mire
Is iad na gcaortuinn gan teine craosach dó ndógadh bheidh tóirneach ar leig ion Is splanncaibh le fuinneamh Is fuamtha 'gé cuingibh le siosma go leór bheidh thuamaidhe dá mbriseadh Is lúise gach teíne A gcleódh dhaoine ar shinnimh Buabhail aochtacht na ngíor

leór bainne ag an bho agus ní raibh siad abalta é a uasáid. Chuaid an inghin tart go dtí gach teach ag díol an bhainne. D’eirigh an t’athair go h-an saidhbhir ar fad. Bhí an inghin ag dul thar an tsidhe ag seoladh an bho agus tháinig bagar uirri agus fuair sí bás. Bhí sí imthighthe ar feadh trí uair a chluig agus chuaidh an t’athair amach [de cuartadh]? Fuair sé í ar thaobh an tsidhe seo agus fuair sé í caillte. Bhí brón mór air nuair a bhí sí caillte agus thug sé abhaile í agus cuireadh í dá lá ina dhiaidh sin.

Bhí iongantas mór ar gach duine nuair a chuala siad go raibh an inghin abalta labhairt. Mhair an inghin beó ar feadh i bhfad ina dhiaidh sin. Bhí an biorán ag an chailín i dtaisge sa teach. Bhí an t’athair ag teacht go dtí an aifrinn go moch maidin Dia Domhnaigh chupla bliadhain ina dhiaidh sin agus nuair a bhí sé ag dull [tar]? an tsidhe céadtna cuala sé an duine ag cainnt taobh istigh ann agus (b’é) seo an rud a dubhairt an duine “Mairfidh [go]? do inghin beo go dtí go gcaillfidh sí an biorran sin”. Bhíodh go

raibh biorrán i gcloigean an inghin agus nuair a bhéad sé tógtha amach go mbeadh an inghin abalta a labhairt. Nuair a chuaidh an t’athair abhaile an tráthnóna sin bh’é an chéad rud a rinne sé no dearchadh i gcloigeann an inghine. Chuartaigh sé a chloigheann i ngach spota agus san deireadh fuair sé an (cloigeann) piorrán i dtaobh clé a chloigeann.
Chomh luath agus bhain sé an biorrán amach as bhí an inghin ábalta ar labhairt agus b’é an chéad rud a dubhairt sí “ghorthuigh [m]? tú mé”.

Dubhairt an fhear leis go dtabhradh sé an bhó dó agus fós a inghin. Ghlach an fear buidhcheas mór leis agus sgaoil an fhear an bhó amach leis. Annsin chuir an inghin cóta agus caipín uirri agus thainig sí abhaile leis. Bá bheag, nár thuit a máthar as a seasamh nuair a chonnaic sí an inghin. Acht an rud a ba mheasa ní raibh an t’inghin abálta labhairt léithe. Oidhche eile bhí an t’athair ag siubhal thar an tsidhe chéadna agus glaoidheadh isteach air aríst agus dubhairt an fear a bhí istigh ins an tsidhe leis an t’athair go

mbaile agus gur cailleadh bó agus [inghin]? leis an bhliadhain chéadna. Bhí sé ag siubhal thart ar an tsidhe so oidhche amháin agus d’airigh sé daoine ag cainnt taobh istigh ins an tsidhe agus dubhairt fear taobh istigh ins an tsidhe leis a theacht isteach go dtí an tsidhe agus chuaidh sé isteach ann. D’aithnigh sé a inghin a bhí na suidhe os comhair na teineadh agus tosuigh sí ag gáiridhe leis. D’earc sé síos uaidh i dtóin an tighe agus chonnaic sé a bhó tíos i gcoirnéal an tighe. D’iarr sé ar an fhear an bhó a thabhairt do gur bhí a bhó féin a bhí ann agus go raibh sé iongantach bocht ar fad.

an t’uisge go léir isteach ins an fhairrge. An bá ina dhiaidh sin d’éirigh an fear go dona agus ní dhearna sé aon mhaith go dtí gur cailleadh é. Sidhe an bhó caillte. Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn. Tá cuma chruinn air agus tá go leór puill ann. Níl aon chlaidhe no bannc chré thart air. Feiceann go leór daoine soillse thart ar go minic agus bíonn uaigneas ar gach duine ag dul thart air.
D’inis sean - phinsinéir dom go bhfuil sgéal deas lé n-insint faoi. Deir sé gur chuala se a athar mór ag rád gur chuala sé a athair - mhór féin ag rádh go raibh fear ar an

Sidhe árdán a’ locha. Tá an sidhe seo i máigh Mhuilinn agus tá cuma chruinn air. Tá go leór puill ann, agus go leór claisthart air. Tá bannc chré thart air. Níl aon bhaint ag na Tuatha de Danann nó ag na Lochlannaighi leis. Deir sean - bhean liom gur cuireadh isteach ar an tsidhe seo uair amháin agus nar mhair sé beo i bfad ina diaidh sin an duine a chur isteach air. Bhí loch mór uisge ós cionn an tsidhe seo uair amháin agus [go mach ar an luain. Thoisigh an fear ag obair go cruaidh ag déanamh díog trid an tsidhe seo. Bhí sé ag eirigh dorcha nuair a bhí sé réidh, ag thiormuigh an loch agus rith

Lá an BreitheamhntasBeidh an saoghal na theine
Céad sgréich ag gach nduine Na sléibhthe le buile léimrig sa dóghadh gach coill ins an gcruinne le sgéimhle briseadh Is aibhne 'gus sruithe Ag búithre fé chúmha Ní beid cathair nó tighthe Carraig nó brisfé Sa talamh ar croch Is dá lasgadh na smól Is theithis na dtuillte Ag blaomadh ó na ghrioniol Is ag éirighe go luisneach le stoirm an ló

cé’n fáth. Níl bainnt ar bith ag na Tuatha dé Danann no ag na Lochlannaighe leis. Tá cuma cearnóige air, agus tá go leór carraighreacha móra thart air. Feiceann go leór daoine taidhbhsí thart air.
Bhí fear ag dul thart ar an tsidhe seo uair amháin agus chonnaic sé go leór daoine beaga ag rinne agus bhí trí píobuirí ag buaileadh fideáil dhóibh. Bhí siad ag déanamh go leór spórt agus bhí a gcuid ceóil an - dheas ar fad. Bhí bean eile ag dul thart ar an toidhe seo lebó agus thoisigh an bhó ag sárú úirri. Tháinig bean amach as an tsidhe seo agus chuidigh an bhean léite an bhó do thabhairt abhaile léithe

ar gach duine ag dul thart air. D’éirigh mé fear ag rádh go raibh sé fhéin ag teacht abhaile ó theach in a raibh sé ag imirt cárdtaí agus nuair a bhí sé ag dul thart ar an tsidhe seo gur rith fear treasna an bhóthair roimhe agus go dtáinig faitchíos air.
Feiceann go leór daoine soillse thart air. d’Áirigh go leór daoine ceól istigh ann. Chonnaich go leór daoine madadh mór thart air donn, agus leanann sé go leór daoine. Sidhe tóin - an - Chnuic. Tá an sidhe seo i máigh - Mhuilinn. Tá cuma, cearnógha air. Níl aon chlaidhe no bannc chré thart air. Níl fhios ag na sean-daoine cé rinne an líos, cé’n tam nó

Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn agus tá sé shuidhthe ar taobh cnuich. Tá go leór carraighreacha móra thart air agus tá cuma chruinn air. Níl bainnt ar bith ag na Tuatha de Dnann nó ag na Lochtannaigh leis an tsidhe seo. Níl aon claidhe nó bannc chre tart ar. Tá go leór puill ann acht ní crann ar bith ag fás thart air.
Feicheann go leór daoine taidhbhsí thart air go moch ar maidin agus go mall san oidhche. Casadh bean ar go leór daoine in aice an tsidhe seo. Bhí go leór buachaillí ag teacht ó damhsa oidhche amháin agus d’éirigh siad uiligh duine mar bhéadh sé ar siubhal le clocha lé casúr. Bíonn uaigneas

Ré CormaicRé linn Cormaich Mach Airt
Bhí an saoghal go h-aoibhinn ait Bhíodh naoi slata ar gach craobh Naoi bficid cnó in gach slait Tír gan goid, gan broid gan fós éigin gan forránach Ach fortacht riomh gach Aoinne Paidir A rí ghil no ngrás D'fulaing bás d'ár saoradh Do Mhaighdhean grádhthach Tá a lán do Naomhthacht Nó leigig ar fán Go bhráth an tréid seo Go dtagann go minich Is d'iteann an féusta

Sidhe an tsoluis. Tá an sidhe seo ar thaobh chnuic agus tá cuma chruinn air. Níl aon chlaidhe no [bannc]? chré thart air. Tá sé suidhte in áit iongantach uaigneach agus bhíonn uaigneas ar gach duine ag dul thart air.
Feicheann go leór daoine solas ar mhullach an tsidhe seo gach oidhche thart ar a dó - dhéag a chlog. Níl fhios ag aoinne cé rinne é mar tá sé annsin leis na céadtha bliadhanta. Níor chuir duine ar bith isteach air aríamh mar bíonn faithchíos ortha. Deireann na sean - phinsinéirí nach bhfuil sé ceart baint lé sidhe. Sidhe an pholáin Raithnighe.

Liosanna.
Sidhe an bhóthair. Tá an sidhe seo í Máigh - Mhuilinn agus tá sé in aiche an bhóthair. Tá sgéal deas lé h-insint faoi’n tsidhe seo. Tá cuma chruinn air. D’inis mó mháthar dom go raibh go leór buachaillí cruinnighe lé chéile (Dia Domhnaigh) Domhnach amháin agus bhí síad ag cainnt agus ag cur síos ar gach rud acht thoisigh buachall amháin ag chanadh amhráin agus d’éirigh siad uilig duine ag canadh taobh istigh ins an tsidhe. Do stad an bhuachaill ag canadh an amhrán agus d’imthigh an duine a bhí ag canadh an t-amhrán taobh ‘istigh ins an tsidhe ar aghaidh go dtí go raibh an t-amhrán críochnuighthe aige.

Ar mullach cnuic. Loch mór. Go leór fraoigh caoraigh - dubha. Go bfuidead. Plainseógaí. Tamhnaí. Mhicheáil. Mhicheail. Ar mullach an tsidhe. Gnoite an tsaoghail In aice an bóthair. Sidhe an t-sean-mánraig buachaill.
Ceartughadh. 20-1-1938. Sruthán an fhiodáin fhlich. Ar thaobh an tsrutháin. Tré páirc mhóir. Ar thaobh an tsrutháin. Sruthán an mhánraigh. Sruthan an mháim. Le deireadh a chur leis na sionnaigh a bhí ina gcomhnuidhe ann. Cnoc Liam Bhuidhe. Cnoc dóighte na mbroc. Cnoc da Choire dhuibh. Cnoc na carraige scoilte. Cnoc an fhiodáin mhóir. Shuidheadh sé ar an cloic. Carraig an ghirrfuidh. Ar Ancaire. Go leór Sionnaig.

Chuala mé na sean - daoine ag rádh go raibh cloch mhór ar thaobh an logáin seo. Bhíodh fear ag faire bheithighidh amuig ar an tsliabh agus shuidhfeadh sé ar an chloch seo gach lá. An mhaide móir. Dorcha. Ní shoillsuighadh an ghrian go maith ann. In aice na carraige. Mhóir. Ag bun na carraighe seo. Thomais. Carraig an girrfiadh. Gho leór girrfiadheacha. I lár na farraige. Anchaire. Sean - daoine. An Tsoluis.
Ag bárr na carraige. Carraige. Bric. Carraig an ghanndail. Tá uisge an-gheal ann. Barr an chnuic. Líonta le luasgain báthaighe. Sidhe an ghleanna Máim mhóir. Sidhe sean - teach an fhranncaigh. Sean - pinsínéirí. [Dtuidhbhsí]? An chrainn Caorthainn. Sidhe na carraige móire Gam Gam. Sidhe na tornóige. Ar mullach an árdain. Sionnaigh Teach Pobail

Naomh Pádruig
Tháinig Naomh Phádruig go h-Éirinn i 32 agus d'imthig sé ar fuid na h-Eireann ag cradh-scaoileadh an fíor creideam so sgéil an agus an creidimh. Deirtear nár tháinig sé riamh go dthí Co Cíarraide ach nuair do tháinig sé go dthí an dtaob thíar de Co Luimhnighe d'fheach sé siar agu seo cad dúbhairt sé Beannuighim sibh siar-sa i gCiarraidhe " " an tt-ath uair mair is sibh-se atá beannuigthe groidhe de bhrúgh go bfuil soillse an domhain scaipighthe eadraibh ceanna Bail ó dhía oraibh simplídhe fíor is cóir " " " " arís - ar gach beann is gach gleann aoibheann go deó ní'l ghádh radaracht mbúr measg dul siar dibh mar bhí an creideamh agaibh go dhlú daingean mbúr gcroidhthidh sar ar shroiseas na draoite 'mú

fraoich. Is dócha gur bh’é sin an fáth. An gharbh. Ar lorg bíd. In aice an chladaig. Páirc an tsidhe mhóir.
Sruthán an droichid. Sruthán an Choire Bhig. Níl sé chomh mór leis na sruthán eile. Sruthán na sgruithe glaise. Sruthán a’ ghleanna báir. Ceapaim. Bric Bric Bric. Na sruthán eile mágcuairt. In aice an chladaigh. Sruthán an Chrosadáin. Sruthán an fhiodán. flic. Ar thaobh an t’sruthán. Páirc mhoire. Mháinrigh. Dheiread an t’sruthán. Mháim, Mhaim. Cnocáin. Le deiread a chuir leis na sionnaigh a bhi ina gcomhnuidhe ann. Cnoc Poll. Raithnigh. Cnoc Ui Liam Bhuide. Mbrac. Dhuibh, in - dorcha. Tsidhe Mhóir. Na cnuic eile. Na carraighe scoilte Cnocháin. Fhiódán Mhóir. Fhásfadh. Logán na gclocha mbreaca. I lár an logáin seo. Scata Móir beithidheach.

“Sidhe na gaoithe”. Is é seo an fádh a báisteadh an t’ainm seo air mar bíonn sé an-fhuar ar a mhullach.
Ceartughadh 13-1-1938 Chuala mé sean - mhná agus sean - fhir na h-áite ag rádh go raibh bean uasal ina comhnuidhe i dteach áluinn í lár na páirce seo agus is dócha gur bh’é sin an fáth a bháist siad an t’ainm sin air. Garaidhe na h-abhainne. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé in aice abhainn-mhóir. Garaidhe an chladaigh. (Bruich Bruich Bruich). Broc Broc. Fuaireadh roinnt beag aoil ann luachra. Go leór luachra. Fraoigh. Tobair. Áird. Páirc an caoireán. Tugad an t’ainm seo air mar bhí moin dubh le fagail ann agus nuair a bhéadh sé tirm, d’imteóchadh sé isteach i gcaoireáin. Pinsínéirí. Páirc bhán. Móran féir

lá agus tá baramhail mhór agam gur b’é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo air.
“Sidhe an bhóthair. Chuala mé na sean - daoine ag rádh go mbíodh na buachaillí óga ina suidhe ar mhullach an tsige seo gach domhnach ag comhrádh agus ag cur síos ar ghoithe an tsaoghal agus bhí buachall amháin ag canadh amhrán agus [d’aipigh]? sé duine eile taobh istigh ins an tsighe ag cuidiú leis an t-amhrán a rádh agus dá an sidhe in aice an bhóthar agus tá baramhail mhór agam gur b’é sin an fáth a báisteadh an t’ainm sin air. “Sidhe an tsean - mhanrach. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice sean - mhánrach.

“Sidhe na caoirigh dúba. Báonn gho leór sméara beaga ar a dtugtar caoirigh dubha ag fás car Mhullach an á tsidhe seo agus is féidir iad d’ithe agus is dócha gur bh é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo ar.
“Sidhe na frachóga”. Chuala mé na sean - daoine ag rádh gho mbíonn go leór sméara ag fás ar Mullach agus go dtéigheadh na daoine go dtí é le anna agus phiocadh siad na sméara. “Sidhe leathan an taimhnighe. Is é seo an fáth a báisteadh an t’ainm seo air mar bhí sé an - leathan agus tá talamh deas leibheálta thart ar gach taobh de. “Sidhe Mhiceal. Bhí grádh mór ag fear arbh ainm do Micheál ar an sidhe seo agus bhíodh sé ag faire a chuid beithidheach ar a thaob gach

17) Tuirin na Sliogán= Áit na mbíodh sliogáin go flúirseach fadó tá kiln aoiltheineadh ann agus do dóghadh sliogáin ann chun aola do deanamh doibh
18) An Carrig = Ainimh atá ar thig Mrs Buffer 19) Tullach = Árdán 20) Baile-na-Gaibhne = I bhfeirm Donncadha Ó Loinsig Áit na mbiodh a lán gaba 'na gcómhnuidhe fadó tá a lán fochrach le feissint fós 21) Feith an Chiotaig = Sé sin an sruth nó an talamh bog ar laimh clé an sean-chosán 22) Roinn = Roinnt talmhan 23) Muing-a-Phúcha = Talamh garbh do'n púcha na mbíodh na phúcaí ann fadó. Deirtear go mbíodh capall ag na daoine maithe ann no púcaí

ag fás ar a mhullach.
“Sidhe charraigh sgoilte. Tugadh an t’ainm seo air mar tá go leór carraigeacha ar gach taobh de agus tá carraig mhór ina lár agus tá go leór sgoilt ann. “Sidhe an chrann nimhe. Chuala mé sean - pinsuínéirí an cheanntar ag rádh go raibh sgraith mhór ag bun an tsidhe seo agus go raibh go leór crainn ghlasa ag fás ins an scraith ar a mbíodh go leór bláthanna dearga ag fás agus dá mbuaileadh duine beithidheach ar bith le píosa de n-chrann seo go bfuidheadh an ainmhidhe bás go tapaidh. “Sidhe (an) na bplaintéoghaibh” báiste an t’ainm seo air mar bíonn planndaí glasa ag fás ar a mhullach ins an samhradh ar a dthugtar plainseógaígh.

ag fás ar a mhullach.
“Sidhe charraigh sgoilte. Tugadh an t’ainm seo air mar tá go leór carraigeacha ar gach taobh de agus tá carraig mhór ina lár agus tá go leór sgoilt ann. “Sidhe an chrann nimhe. Chuala mé sean - pinsuínéirí an cheanntar ag rádh go raibh sgraith mhór ag bun an tsidhe seo agus go raibh go leór crainn ghlasa ag fás ins an scraith ar a mbíodh go leór bláthanna dearga ag fás agus dá mbuaileadh duine beithidheach ar bith le píosa de n-chrann seo go bfuidheadh an ainmhidhe bás go tapaidh. [“Sidhe (an) na bplaintéoghaibh”] báiste an t’ainm seo air mar bíonn planndaí glasa ag fás ar a mhullach ins an samhradh ar a dthugtar plainseógaígh.

an t’ainm seo air mar cruinnigheann go léor préacáin ar a mhullach gach oidhche lé fanacht ann go dtí moch na maidhne.
“Sidhe loch Áine. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice loch deas ar a dtugtar loch Áine air. “Sidhe teach a bhopail. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice lé teach phopal. “Sidhe loch árd. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé thuas ar mhullach cnoch agus ta loch mhór ag a bhun. “Sidhe na gcarraígreacha”. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé lán-ualaighthe lé carraigreacha móra géara. “Sidhe an fhraoich. Is é seo an fáth a báisteadh an t’ainm seo ar an sidhe úd mar bhí go leor fraoch

agus tógadh an leachta ós a chionn. “Sidhe Cruinn”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé an-chruinn.
“Sidhe leathan : Tá an sidhe seo níos leithne ná na sidheanna eile atá mágcuaird. “Sidhe an ghiarraidh” Tugadh an t’ainm seo air mar tá pluais giarraidh ag a bhun. “Sidhe dóighte. Chuala mé na sean-daoine ag rádh go raibh [go leor sionnaighe] ina gcomhnaidhe ann agus bhíodh siad ag déanamh sgrios ar alán daoine agus dóigh na daoine iad istigh ins an tsidhe. “Sidhe carrach. Tá go léor carraigreacha ar gach taobh de’n sidhe seo agus tá baramhail mhór agam ghur b’é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo air. Sidhe na bpréaceán. Bháist na daoine

7) Coisabha= In aichi le abha oileán Uachra
8) Eisg-na-dTraolach = An plásóg na raibh na Traoislig nó Muinntir Uí Concubhair na comnuide ann 9) Gabhail-a-Cheapaí = Cúine ar nós bhíor truanntáin na raibh mórán nó treib ann fadó de Mhuinntir Uí Súilleabháin 10) Abhaloc = Gleann na bfuil uisge an loch ag sgéith go dthí Cill-orglan. Ta fear na chómhnuidhe annso agus is é an ainm atá air na broc an abhlaig fear dána abh ead a athar agus tá an leas-ainim ar a mhach. Is dócha broch áit na raibh bruich go tiugh ann fadó 11) Cumar na bannríoghain = Sé sin an áit no an cúm nar chuaidh an bannríoghain Scochsa 12) Árd na Sídhe = Áit in aichi an "devils elbow" 13) Cúmar-na-Much = Tá loch annso agus is ó'n loch sin a sgéitheann an tuisge go dthí Cill-orglan 14) Seab-a-Mhaca = Sé sin talam réidh garbh na mbíodh na beidhthigh ingaor ann fadó 15) Ardán-Món-Aces = Sé sin cnochán gur leis Muinntir Uí Murchadha ta leas ainim ortha "Móna" 16) The Holy field is directly opposite the Post Office

Diarmuid Liat
Nuair do bhí an t-Athar Seóirse Ó Suilleabán na sagart pharóiste i gCill-orglán. Do bhí fear ann dar b'ainm Diarmuid Liath. Do bhíodh sé i gcómhnuidhe ag cainnt agus ag cainnt agus ag cainnt agus ag bladarnaig agus gach aon rud a bhíodh an "diabhal" annso agus annsud idtosach agus i ndeire ar siúbhal aige. Is minic a cuir an Sagart cois leis an méid sin cainnte a bhíodh ag siúbhal aige mar gheall "an diabhal" do bheith in úsáid aige. Do dhéin Diarmuid tréan iarracht an sort sin cainnte do stad. Lá dá raibh sé ag geata an t-Séipéil agus sluag eile in aon fheacht leis ag fanamaint go dtosnóchadh an t-Atair Seoirse Aifreann. Ceap Diarmuidh go raibh an sagart istig sa Teampall ach in ionad san is é an rud do thárla go raibh an sagart beagánín deanach an maidin sin. Bhí an cainnt ag siúbhal ag Diarmuid mar ba ghná leis agus é ag féacaint idtreó an Teampuill. Ach cé tháinig amach as tig an t-sagart ach an t-athair Seóirse agus cuala sé an "diabhal" annsan agus annsúd i gcainnt Diarmuida. Tháinig sé ar an dtaobh thiar de Dhiarmuid agus thug sé clabhtóg agus dúbhairt sé "ceapas go ndúbhairt leat gan an focal sin do bheith id bhéal" "Cad tá tú ghó rádh anois mar gheall air." Muise "an diabhal" faic" arsad Diarmuid ach bhíos ghó innsint dom cáirde annseó nó

Fear na Giuirléidí
Do bhí fear shiúbhail ar choisidheacht tríd an dúthaighe in aimear an gorta agus bhí saghas céirde aige go raibh a lán giuirléidí aige agus bhí fhiachaibh air iad do bhreith ó áit go h-áit. Bhí easpa bídh agus airgid go ghéar um an dtaca so agus bhí gach nídh i ndroch cuma b'fhiachaibh dó faneamhaint oidhche annso agus annsúd fé chomhairle na ndaoine go raibh t-ádh an t-saoighil so acu agus níor iarraidh pinginn de ar cothughadh no foithaim an oidhche. Maidean áirighthe d'fág sé a ait cómhnuighthe sealadach an oidhche roimhe sin as siúd leis fe ceo an bhóthair ach ní raibh mórán slíghe curtha de nuair thug sé ndeara gur fhág sé ceanndes na giuirléidí na dhiaidh agus go mbheadh fiachaibh air dul tharnais chun é do sholáthair. Nuair tháinig sé chun doruis tíghe dá casaid arís do stad sé agus go h-umhal aidheacht dúbhairt sé A Shéan a chumann is fad comraí táinig astóir go suarch sin gil ar chuma nár tháinig fós Preab as do sheasamh ar mhullach na stáit mar gnó Is tabair cugaim an t-arm do shaoilig dom pádh agus lón

Hainifín. Deirtear gur cómhartha mí-adha murduach a fheiscint.
Máire ní Fhóghlúdha An Leac Abha na Sgáil Seumas Ó Dúbháin An Leac

Is dócha nách bhfuil ann ac coraidheacht agus cúig blian déág ó thárla an rud seo in Eóchaill. Do bhíodh murduach le feiscint ins an bhfairrge idir Bailefáín (?) agus Eóchaill agus dob' é fear ó Eóchaill dárb' ainm Franc Ó hAinifín a connaic de'n chéád uair í. Maidin go moch bhí sé amuigh i bhfeidhil na gcaorac cois fairrge a bhíódh i gcomhnuidhe ag dul isteach i bpáirc na gcómharsan. Connaic sé rud mó amuigh ins an bhfairrge agus shíl sé gurab amhlaidh a bhí chean de's na caoraig tar éis a bheith báidhte agus go raibh sí ann. Cuaidh sé síós chun na fairrge agus céárd a bhí ann ná murduach - bean áluinn a bhí innte agus mothall de gruag chómh bán le sneachta uirthe. Bhí sí ina suidhe ar charraig agus d'áduig sí a dá láimh. Tháinig sgannradh uathbhásach ar an bhfear agus bhí fhios aige gur murduach a bhí ann. Thosnuig sé ag blaodhbhúirtheach ó's ard. Chuala muinntear na h-áite an béicheach uathbháach agus thángadar 'na sluaighte chun é do shábháil. Cuaidh sé as radharc ar fad annsan agus do fuair duine éigin as gach teach as ar tháínig duine éígin chun í d'fheiscint ach amháín as tig Franc Ó

Bhí spriúnlóír mná in a cómhnuidhe i mBaile na Seilge fadó. Níor thug sí deirc do aon bhacach ríámh. Lá amháín dubhairt Eóghan Ruadh Ó Suilleabháin (an file) go raghadh sé cuaiche agus go mbeadh uirthe deirc do thabhairt dó. Do chuaidh. Nuair a bhí sé ag teacht cómhgarach do'n thigh do chualadh sé go raibh sí ag deanamh cuigine. Do chuaidh sé go doras an tighe ag do shiubhal sé isteach agus do bhuail sé isteach i dtreó na meidre agus do bhreith sé ar an loinithe agus do bhuail sé cúpla greas, agus le na linn sin dubhairt sé -
Ím ar an gcuigeann seo, Agus ím na gcómharsan, Agus a bhfuil d'ím, Ó'n Snaidhm go Bólais. Di cheap an bhean go raibh aice, agus do chuaidh sí amach go mánla go tigh a' bhaine agus do tháínig sí isteach go maiseach agus bóla mór leamhnachta in a láímh aice agus do thug d'Eóghain é. Do shlog sé síár é go sásta agus do bhailig sé leis abhaile, agus is air a bhí na sceitimíni, agus gach duine

sí ag cniuteal annsin go rinne sí bainean dhó. Nuair a bhí ann bainean deanta aicí cuir sé air é ann la seó Cuaid sé fein agus i fein in aoinac agus cuaid sisa isteac i siopa agus bhí sísean ag siubail tart ar an aoineac, agus tainig fear age ag caint leis agus amac freisin.Byaur a dearc siad air ann fear tosuig síád ag caoineadh Diatruig (?) siad don fhear ce rinne an bainean dhó dubairt an fear gur bhí a hionan feín diartuig sé dhó ar mait leis e a feiceal dubairt an sean fear leis go raib sí caillte Tainm arsa ann fear tá si annseó Diartuig (?) siad leis isteac ins an siopa agus bhí sí ina suida annsin

amac an oidhce dar gcoinn Cuaid an féar amac agus dfaig sé ann bean og ins ann teac Cuaid se go sean manrac agus suide sé i gcoirneal dorca agus ceard a tainig isteac act an ceatrar fear agus suide siad sios agus tosuig siad ag caint faoí ann bean a bhí ins an n baile ag an fear Dubairt ceann eile aca go ina breag ann bean í ac beag an biorran a bhí taob tiar da cluis (?) abaile leas ann fear nuair bfuair sé na fir eile imtigte amac agus nuair a sgrios sé ann teac bain se an biorran as cloigean an bean bhí sí inan labairt mar duine ar bit Tosuig

An feirmeóir maith agus a chómharsan
Do bhí feirmeóir maith annso i gCiarraidhe agus bíodh an tosach aige ar na feirmeóirí eile de gnáth ins gach obhair a bhain leis an bfeirm. Is é is luatha a cuireadh an síol agus a baineadh an fóghmhar. Ní fhanaidh sé go dthí go mbíodh an coirche ró-aibidh mar abronann agus chuid da chómharsain. D'airig sé go mbhíodh cuid achu ag magadh fé mar gheall ar a cuid saothair agus dúbhairt sé an rann só 'na dtaobh Nach aoibhinn griann an fhóghmair Agus soineann séimh indheas Gan t-súil le feóchán an Domnaig A réabadh déas is gas Bíonn sibh-se ag magadh fúmhsa Nuair a bainimh an choirche glas Ach bím-se ag magadh fúibh-se Nuair a tuiteann an gráinn as

agus é chómh direach le h-aon fhear eile. Cuala an cruiteacháin eile an sgéal seó chun an leas é. Bhí na sídheóga istig ag amrán cailín deas cruidte na mbó an t-amrán achu. Nior fhan an fear chun eisteacht leis an gceól ach chrom sé féin ag amrán cailin deas cruidhte na mbó ar seisean. Amach leis na sídheóga agus iad ar buile. Cad a deanfaidmid ar siad dó'n fear a loit an t-amhrán orain. An tarna a cur air ar siad go léir d'aon ghúth. Do cuireadar cruit an duine eile anuas air agus do sgaoileadar abhaile an fear bocht agus é cromtar síos chun an tailimh.

iad agus d'olaidis an t-uisce. Do bhíodh síad 'a dheanamh san gac lá agus tar-éis leath bhlían do fuar gach ceann aca bás. Do bhí an clann san ana bhocht agus do curadh annsan iad mar ní féidir leis na daoine iad a thabhairt go dtí Roilig Cill Ceascain mar bhíodhar féin ag fághail bháis leis an ocras. San uair sin do bhíodh neanteóga ag na daoine go léir mar ní raibh aon rud eile le faghail aca

Tá cairrig mhór i gCludaraighe agus cairrig mhór eile ináirde air ar nós caipín. Deirtear gur Fathach a cuireadh san áit agus nuair a cuireadh é ar dtúis cídhfhheadh mórán daoine é.
Fadó bhí bean in a cómhnuide i gClúilíarthach, agus ní raibh aon chlog aici. Oidhche amháin do dhúisig sí agus bhí an gealach in a shuidhe, agus cheap sí gur raibh sé 'na lá gheal. D'eirigh sí dúbhairt sí go mbeadh ciseán móna ó'n bportach aice roimh a breicfeast. Chuaidh sí fé dhéin na móna agus núair a bhí sí ag fílleadh abaile, do shiúbhal sí an cóngar. Nuair a bhí sí ag dul treasna an uaig do baineadh an ciseán di, agus do scaipeadh an mhóin mhórtímcheall. Do rith sí chun an portach arís

do bhúail sea'n breóidte le tinneas cínn agus ní raibh aon dochtúir ann an tam san, agus chuir sé fios ar fhear a bhí tar éis teacht ó Mheirica, teacht chuige agus leigheas a bhronadh dó, tá go maith ar seisean i Bhí an rud cheana agamsa agus leighiseas é. Conus ar seisean, le té ar sé. Cá bhfuair tú é mar sin. Ní fada ó bhaile é ar seisean. Tá sé im bliátha cliath agus geóbad duit é. Tá go maith ar seisean. Núair a tháinig an té chuige is amhlaidh a úsáud sé é go léir in aon bhéile. Chuir sé dhá únsa síos agus d'fág sé ann dhá úair é. Ól sé chuid de annsan. D'fág ann dhá úair eile é ar seisean, agus beidh sé go breagh, agus is amhlaidh a dhóig sé an corcán agus an té, Ól é arsan bhfear. D'ól sé é agus leigheasamh é, agus chuaidh se mar dochtúir tímcheall agus do chuireadh sé

do bhúail sea'n breóidte le tinneas cínn agus ní raibh aon dochtúir ann an tam san, agus chuir sé fios ar fhear a bhí tar éis teacht ó Mheirica, teacht chuige agus leigheas a bhronadh dó, tá go maith ar seisean i Bhí an rud cheana agamsa agus leighiseas é. Conus ar seisean, le té ar sé. Cá bhfuair tú é mar sin. Ní fada ó bhaile é ar seisean. Tá sé im bliátha cliath agus geóbad duit é. Tá go maith ar seisean. Núair a tháinig an té chuige is amhlaidh a úsáud sé é go léir in aon bhéile. Chuir sé dhá únsa síos agus d'fág sé ann dhá úair é. Ól sé chuid de annsan. D'fág ann dhá úair eile é ar seisean, agus beidh sé go breagh, agus is amhlaidh a dhóig sé an corcán agus an té, Ól é arsan bhfear. D'ól sé é agus leigheasamh é, agus chuaidh se mar dochtúir tímcheall agus do chuireadh sé

tinneas-cinn ort ágh rádh, "tóg té agus leisigeadh sé thú." Dochtúir maith leis é

Núair a d'eirighidí ar maidín do deiridís a phaidreacha agus raghaisis amach agus bainidís corcán prátaí agus beiridís iad. Cuiridís colam ór leis Ithidís prataí chun breicfeasta. Úair bíodh min buídhe aca chun breicfeasta. Ní bhíodh feóil aca in aonchar ach amháin do mhairidís bó chun na Nodhlag. Bhí cruineacht aca féin agus do mheilidís é le bró agus do dheinidís plúr as. Do bhíodh sórt bórd aca a cruthidís ar an bhfala. Ní raibh aon chos fé ach blúire adhmaid gur féidir leis é iompó isteach is amach mar cos. Bhí fear ann darabh ainm Seán Liath, do chómhnaig sé in Glean- Garbh ar feadh tamaill. Deireadh na daoíne an úair sin go raibh leigheas i gcupán té, agus dá mbeadh sé aca ná bhfaghadh siad bás. Lá amháin

Núair a d'eirighidí ar maidín do deiridís a phaidreacha agus raghaisis amach agus bainidís corcán prátaí agus beiridís iad. Cuiridís colam ór leis Ithidís prataí chun breicfeasta. Úair bíodh min buídhe aca chun breicfeasta. Ní bhíodh feóil aca in aonchar ach amháin do mhairidís bó chun na Nodhlag. Bhí cruineacht aca féin agus do mheilidís é le bró agus do dheinidís plúr as. Do bhíodh sórt bórd aca a cruthidís ar an bhfala. Ní raibh aon chos fé ach blúire adhmaid gur féidir leis é iompó isteach is amach mar cos. Bhí fear ann darabh ainm Seán Liath, do chómhnaig sé in Glean- Garbh ar feadh tamaill. Deireadh na daoíne an úair sin go raibh leigheas i gcupán té, agus dá mbeadh sé aca ná bhfaghadh siad bás. Lá amháin

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

1. Ainm an duine a bhfuaras an t-eolas uaidh: Mícheál Ó Gríobhtha.
2. A Sheoladh: Gurrán,cill Orglan. 3. A Aois: - 68. 4. A ghairm-bheatha:- Feirmeoir. 5. Cár tógadh é agus cár chaith sé a shaoghal: Gurrán, Cill Orglan. 6. Ainm an duine ó'r chuala seisean an sgéal:- Pádraig Ó Théachaín. 7. Cé mhéid bliadhan ó shoin:- 50 bl. 8. Aois an duine eile fá'n tráth sin:- 70 bl. 9. An áit a raibh an duine eile sin in'a chomhnuidhe:- Gurrán. 10. An dáta ar a sgríobhadh an sgéal sa leabhar so:- 10/12/'37.Bhí Rí sa Domhan Thoir aon uair amháin. Lá áirighthe bhí sé ag gabháil an bhóthair le'n a chuid seirhbíseach. Bhuaileadar thar tigh breagh maiseamhail. "Cé chomhnuigheann annso?" arsa an Rígh. "Fear a thugann féasta do dhaoinibh saidhbhre," arsa duine dá chuallacht. "Cad a dheineann sé do dhaoinibh bochta?" "Ní thugann sé aon nídh dhóibh." An lá n-a dhiaidh sin chuir an Rí éadaighe stracaighthe air agus tháinig sé go dtí an tigh. Bhí an fear saidhbhir ag an ndoras roimhe. Nuair a chonnaic sé an Rígh, dubhairt sé "imthigh leat" nó tiocfaidh mo sheirbhísigh chun tú mharbú." D'imthigh an Rí leis féin. Lá eile chuir sé éadaighe stracuighthe air, ach chuir sé clóca áluinn d'ór agus d'airgead taobh amuigh dhe agus tháinig sé arís. Chuir an fear féasta mór roimhe. Shuidhe sé féin agus an Rígh chun bídh. Is

Nuair a chualaidh mé féin go díreach go rabh sé le h-aghaidh
Faoi an easna go dtug mé an sgian do mo bháis agus d'imthigh mé ar ais fan t-sráid D'éirigh constablaí as báilidhe Chú Guirm ar ghárda an RíoghDar liomsa go rabh Droicead Atha ar buile fa an tsráid seo arís Is damhsa a bhain an cás Thomhas me an rása buidhe Nior fan mé le beannacht na mná Gur glan mé amach Clar na Mín

Aisling rinne mé 'réir ar leabaidh gus mé mo luighe
Go dtáinig sí chugam 's budh laghach i ainnir na gCraobh Ailt Buidhe, Bhí a gruaidhe lasta mar gaedhthe deallrughadh on gréin am a dlaod 'S ní h-é mo bheannacht do'n té beirfeadh an-toil na diaidh do mnaoi.Níor fhan mé le moran éadaigh gur lean mé an péarla mna Ann gach baile budh tréine thart Béal Atha-an-Atha As soin go Mullach na Brúine 'sa bealach sin siar Clónárd Bhí muid ar uair an meadhon oidhche ag leigint ar sgrístí ar Droichead Atha. Chuaidh muid go doras an toighe a rabh leann a dhíol a gnathas A stóir tabhair deoch chugam féin nó racaidh mé ar éag gan spás Líon sí an canna go beul, S a Mhuire budh é an leann daor D'ól muid naoi gcárta déag i gcuideachta a céile araon Come pay the Raicnín ar sí nó is mithid liom luighe gan spás Nó aithnighim ar coileach a toighe gur gairid go n- eireochaidh an lá Mas is é sin é an fáisighean na tíre an raicnín a díol gan spás Ar ar a blas mé de a chara mo chroidhe níl agam pigin ann mo láimh Déirigh cailín a toighe a's leig sí glaoidh go h-árd Sgairt sí ar mhac Fhir a toighe Bhí do seasam" sé bhí gan spás Déirigh an bodach na shuidhe. Níor bhfaillighthac a bhí sé 'sa cás Níor fiaffruigh ce'n baile, cé'n tír, le bata gur sín sé a lámh

Bhí fear darbh ainm Ántúin Ó Brúin ann fadó. Bhí sé an cliste. Uair amháin bhí daoine ag goid maidí í gcómhar teine. Bhí ortha dul chuig Cúirt. Chuaidh siad suas go Áintiún chun go gcabhróchadh sé leó. Dubhairt sé leó maide a thabhairt chuig a Cúirt lá na Cúirte. Bhí Ántúin ag an gCúirt agus dúbhairt sé leó an maide a

gcathaoir sin, agus na daoine in a suidhe ar clocha ar feadh an lae.

a dheineann é tíncheall seo anois. Nuair a thainig an tae ar dtúis ní fheadar na mná tíghe connus í dheanamh.
Bhí bean ann uair agus bí stáitsiún sa tig aici. Nuair a fhuair sí an breicfeast ullamh do sagairt, seo mar a dhein sí an tae. Cuir sí suas le dhá únsa tae isteach i ngalún le h-uisce priochaidh. Nuair a bhí sé tamall ag beirtúghadh do scag sí sé agus chuir sí na billeóga ar pláta ós cómhair a' t-sagairt. Nuair a chonnaic an sagart cad a bhí déanta aici d'iarraidh sé dhi an raibh a thuile do'n té aici agus dubhairt sí go raibh. Tabhair 'ómsa é ar seisean agus déanfad e.

Fadó do bhí mo sheana mháthair ag teacht ó mBeantraige. Nuair a thainig sí abhaile do bhí sé geall le trí a clog a clog san oidhce. Ní raibh sí istig i bhfad nuair a chualaidh sí an gleó amuich. Do chuaidh sí amach agus do bhí beirt fhear ináirde ar ar an tighe ag cur tuighe air. An neómait nuair a chuaidh sí amach d'imthigeadar agus níor chonnaic sí a thuille iad. Chualaidh sí an gleó agus an suibhal amuich arís. Níor dein sí aon ní ach dul a codhladh agus nuair d'eirig sí an lá in a dhiaidh, do cuaidh sí amach ní raibh aon ní coruighthe ar an tighe. Beirt fhear sídhe do b'eadh íad sin.

thruaig mhór an té a dhein é agus ó shin amach ní raibh aon rath ag an bhfear san agus deirtear gur fuar a chuid ainmhidhe go leir bás

Fadó do bhí fear in a chómhnuide i nDoireanchairn. Aon lá amháin d'eirigh sé go moch ar maidin agus do chuaidh sé síos chun na fairrge ag tógaint gainimhe. Do bhí líon aige agus do chuir sé amach tamall ar an bhfairrge é agus nuair a tharraing sé an líon cad a bhí air ach sórt éisc agus gruaigh búachla uirthe agus í gh'chimilt ar nós bean. Do bhreith sé uirthi agus do thug sé abhaile í. Dubhairt an fear ná raibh aon chailín aimsire chómhmaith ag aoinne riamh. Aon lá amhain nuair a bhí sé ag obair, do chuaidh sí ináirde ar an locthadh agus do bhí trí éisc suas. Do chaith sé sios iad go bun an staighre. Nuair a chonnaic an t-iasc iad dubairt sí is iad san mo truir driotharaca agus do thóg sé amach an dorus iad agus dubhairt sí mo

Do bhí bean in a cómhnuidhe i GCrútha fadó. Do bhí tigín beag aice agus sé an ainm a tugtaí uirthi ná Cáitín na Paidireacha. Nuair a bhíodh sí ag obair do bhíodh sí i gcómhnuidhe ag guidhe chun dé. Bean ana Ghrástíul agus naomhtacht do b'ead í. Do théigheadh sí chun Aifrionn gach Domhnach sa mbliadhan. Nuair a bhíodh sí ag dul ann do thabharfad sí buidéal de h-uisce coisireacha agus nuair a théigheadh sí amach as an t-Séipeil do théigheadh sí go dtí na h-uaiga agus do chaitheadh sí an t-uisce coisireaca ann. Do théigheadh sí abhaile annsan agus do chaitheadh sí ar na garraidhe agus i gcró na mbó é.

Tá mórán scéalta ag na daoine i dtaobh na naomh a bhí in Éirinn fadó. Seo sean-scéal i dtaobh Naomh Bríghid agus an Maighdean Mhuire. Fadó fadó tar-éis breith ar dTighearna Íosa Críost Bhí an Maighdean Muire agus Naomh Brighid ag dul go dtí an teampall chun paidireóireachta agus nuair a thánadar go dtí an teanpall bhí sluaghtha daoine ann agus dubhairt an Maighdean Mhuire le Naomh Brighid go ndéanfadh gach duine acu san peaca nuair a bhfeicfeadh siad í mar caoinfeadh siad ar rudaí olc. Nuair a chualaidh Naomh Brighid é sin tháinig brón uirthe agus dubhairt Naomh Brighid leí ná bhféachfadh aoinne uirthe an fhaid a bheadh í féin i n-aonfhacht leí. Fuair Naomh Brighid píosa céacht go raibh mórán poill ann agus do cuir sí coinneal isteach i gach poll díobh agus do ghlach sí iad go léir. Annsan do chuir sí ós cionn a cínn é is do chuaidh sí amach roimh an Maighdean Mhuire.

Bhí na daoine go léir ag féachaint ar Naomh Brighid agus níor chuir siad aon tsuim ar an Maighdean Mhuire agus sin é an fáth gur lá 'le Bríghde roim Lá 'le Muire agus sin é an fáth leis go mbíonn siad ag beannuhadh na coinnle an dara lá de mí Feabhra.

Fadó bhí fear go raibh a bhean marbh ag teacht treasna cnoc éigin soir o nGleann-Garbh.
Oidhche spéir gealluighe do b'eadh é agus núair a bhí cuid mhaith siúbhaltha aige do casadh a bhean air. Bhí aithne aige uirthe agus bheir sé uirthe agus thug sé abhaile í. Bhí sí ag íarraidh air gach nómait í leigint saor agus nuair a bheadh

gádh leis a chabhiar go gcabhairfadh sí leis. Do leig sé saor í in aon chuma agus oidhche eile bhí sé ag teacht abhaile déantach nuair do chasadh daoine maithe air agus iad ag tabhairt cómhra eatartha. Do thug sé conghnamh dóibh mar ba ghnáth leis.
Nuair do chonnaic na daoine maithe go raibh sé ag tabhairt chonghnamh dóibh, do ritheadar uaidh acht dúbharadar leis nuair thiocfadh sé go Crois an Dá Bhóthair go mbeadh duine ann chun cabhairúghadh leis. Tháinig sé chun an áit in ar dúbaradh leis agus cé bhí ann acht a bhean fhéin. Do thóg sí an cómhra uaidh agus gaibh sé buidheachas di. D'fhíll sé abhaile agus ní raibh sé amuich aon oidhche eile.

ann agus bhí sé ag iarraidh fataí orra. Bhíodar an-bhocht agus ní raibh aon fhataí aca. Bhuail an tighearna talamhna an fear agus is beag nár marbhuigheadh é. Bhí bean an tighearna talamhna ann agus chuir sí iachall ar an bhfear a lámh a shíneadh amach dhe. Shín sé amach í agus fuair sí casúr agus bhris sí a chuid méaracha. Fuair an bhean sin droch-bhás.
Bhíodh na daoine ag tór ribeacha ráibeiséacha san bhfairrge agus dá dtabhairt abhaile agus dá n-ithe.

2.
Bhí tighearna talmhan ins an áit seo agus ní raibh biadh ar bith aige. Chuaidh sé chuig teach eicínt agus ní raibh acht fear agus bean in a gcómhnuidhe

Seo sgéal a chuala mé.
1. Bhí fear ann agus bhí sé an-tsaidhbhir agus chuir sé a chuid airgid i bhfolach faoí an rata. Chonnaic plód mór ban é dá chuir i bhfolach. Bhíodh éadach maith aige agus bhíodh béilidh maith aige gach lá. San oidhche chuaidh sé a chodladh agus tháinig na mná agus ghoideadar an tairgead. Nuair a d'eirigh sé ar maidin fuair sé amach go raibh a chuid airgid imthighthe. Bhí sé dá chuartughadh annseo agus ansiúd agus faoí cheann sgathaimh maith ní raibh tada le nithe aige. Chuaidh sé amach ar na sléibhte agus bhíodh sé ag ithe féir ghlais. Faoí cheann tamaill chuaidh a chuid gaolta dá chuartughadh ar na sléibhte agus fuaireadar é. Bhí dath glas ar a chorp ar fad mar gheall ar an bhféar glas a bhíodh sé a ithe

Signs of hard weather:
Robin flying into house. Lapwings seen early in winter. Wild geese seen flying inland (southwards). Small birds gathering in large numbers about corn sheds. Cat turning his back to the fire (frost).Signs of Rain: Moon on its back, or Ring round it. Cap on Kaigeen mountains. When Sliab na mBan is visible. When train can be heard crossing Holdenstown Bridge (a bridge over the Slaney). When you can hear church clock strike in Baltinglass. When motors can be heard plainly moving along Baltinglass road. Swallows or crows flying low. Wind blowing from direction of Baltinglass. Signs of Dry Weather: White fog lying in a valley. Hinges squeak on doors. Gossamer threads on bushes or grass. Wind at a certain point blowing from Kilranelagh or Kaigeen. Crows flying high.

Cill Tagain as the name implies St. Tegan's Church.
Saint Tegan who was a disciple of St. Patrick is said to have built a church here not long after the saint's arrival in Ireland.Not far from the little village is a graveyard known as Tyneclash; a burial ground still in use. There is a place, about a half-a-mile along the High Park road, from Kiltegan known as Old Kiltegan. There is a very ancient burial ground at this spot. In a corner of this graveyard there is supposed to have been a holy well, although there is now no water in it. Near this graveyard is a high bank which is called a " Norman Moat ", and it is said that various amusements were held here in connection with a " Patron " which used to be held early in September.

This well is situated about a mile to the north of Rathdangan. This is the real pronounciation as far as I am aware, because a little to the north of it is pointed out what is supposed to be a place where once a church stood. There are no traces or mounds to mark the spot.
The well is just a hole in the ground not far from a mountain stream which divides the townlands of Cornaan and Cranareen. The site of this old church is in the townland of Cranareen. There is a graveyard, at this spot, which is still in use. In the graveyard is a stone trough, resembling a font, which is said to be never without water, even in the very driest summer. The water is said to have the power of curing headaches, vomiting, and that warts begin to disappear immediately the water from this font is applied to them.

Tober Owen, Rathdangan. 15-6-1938This well which is also known as St. John's Well is situated at the back of the houses in Rathdangan village. This well has a concrete roof, and there are three steps leading down to it. This well supplies the villagers with pure spring water.
There is now no Patron held but it is said that a Patron was held there up to the time that Moore was hanged on a tree which grew up over the well. This hanging took place in '98. The tree was a huge ash tree and was called Moore's gibbet. It was blown down during the big Wind of 1903. It is also related that the branch from which he was hanged withered; no leaf grew on this branch afterwards although leaves appeared in plenty on the other branches. The story of the hanging of this man Moore is as follows: A man named Moore had a publichouse at Killalish, a place not far from Kiltegan. This was a resort of Michael Dywer and his men. This man's son deserted from the British forces and joined up with the United Irishmen. Captain Hume of Humewood Castle, (also situated not far from Kiltegan,) had Moore arrested and charged with harbouring

sin í go ceinnte thabair leat abaile (?) anois. Ní tabrad mé liom í (?) Caitead sí tusa a posad. Posad iad agus bhí am mait aca gur cailleadh iad.

Bhí fear ann uair amain agus bhí se amuig go mall ann óidce seó agus nuair a bhí sé ag teact abhaile casad ceatar fear agus comra leobtá nuair a tainig sé com fada léis caith siad ann comra annsin aige agus rit siad un ballaid. Nuair a toig sé ann clar gan comra agus ceard a bhí ins an conra ac bean og breag agus nuair a toig sé ann clar don conra deirig sí amac agus cuaid sé abaile léis. Ní raib sí inan labairt go baintig an biorran a bhí taob tiar da cluis (?)

Inaice na mara tá cnúasach beag de thigthe. Cill Mhuire a tugtar ar an áit. Do réir deallraim do bhí séipeal tógtha annsa sa tsean aimsear. Is in ónóír do'n Mhaighdean Mhuire a tóghadh é agus sin é an fáth go dtugtar Cill Mhuire ar an áit. Do bhí áit fé rath is fé búiodh go dtí gur eirig sé de thubaist ar duine eiginn dul agus an seipeal do raobad agus do chreacadh; as san amach ní raibh an rath ar an duine a dhein é agus deirtear go bhfeicfadh sé gach sagas sprid san áit in a raibh an séípéal. Do chur sé barraí sa pháirc an bhlíaín na dhíaídh san acht níor fhásadar ríámh. (an seóladh céadhna)

and fell down near her toes. She got very lonely and took her sister on her sholdiers and began to run as fast as her legs could carry her.
When she reached home she was unable to tell her story she lived for two months after but she always said and kept saying that she knew the man. She always said that it is for her the man came. Before she died one night as she lay on bed, an angel appeared to her and told her that she would get the same illness again and that she would die and be happy with her for ever in heaven. She got sick and revived again She got sick again and then died Beanacht Dé le na h-anam.

Long ago there lived an old man. He had an only daughter which was also fairly old.
One fine day both of them went out to the meadow saving hay. The daughter was working very hard but the old man was only just giving a help. It was nearly dinner time and there was a path running through the field which was covered with hay. The girl sat down on the path and as the day was very fine she fell asleep. She was asleep about half an hour when she screamed loudly. The old man was a bit far away and was a bit deaf like many old people. She kept on screaming and at last the man heard her and ran to her assistance[?]. What should he find but a horse rib stuck to the bone through the sole of her foot. He pulled the rib and never went though of the path until a few minutes later. The pity he had for her was, that she was long enough in the world to know that it was not right to sit on the path

There is an interesting legend attached to Ervey Presbyterian Church, near Kingscourt, which was created about 1826 (1826), A short time prior to the creation of the church, a site was chosen-not at Ervey, but in the townsland of Mullinavalley, about four miles distant. The work of building the new church commenced, but on the following morning it was found that all the work carried out on the previous day had disappeared as if by magic.
Not a stone or a trace of the building material could be seen. Fresh material was procured, the work of building started a second time, but when the builders arrived next morning, all their work had disappeared. A third start was made, but the result was the same. Guards were placed at night in charge of the building, but despite their vigilance the material mysteriously disappeared. Nothing daunted, a fourth attempt was made, and as the men were proceeding with the work, a local prophet named Meldreen arrived, and stood looking at them. After some time he spoke and said: "You will never build your church there. It is useless for you to attempt it. but come with me. I will show you where to build it." The men went along with Melreen, who took them to the Western shore of Ervey lake and said: "Build your church there." He also said: "Mass with be celebrated three times in that church before Ireland

in aoinfheacht le na driotháir. Núair a bhí sí ana óg do bhí sí féin agus leanbhaí an bhaile ag súgradh dóibh féín inaice leasa. Pé mí-ádh a bhí uirthe siúd do chuaidh sí isteach sa lios agus do thug amach léí seana-chorcán briste. Ní thúisge a bhí sí sa bhaile an lá san na d'eirig sí breóidhte agus as san amach bhí an "fios" aici. Oidhche amháin do bhí sí ina suidhe cois na teine. Deirig sí súas de phreibh. "Muise," ar sise, "nách mór an trúagha an fear bocht san thúas ar na Dúanta. Do thuit an bhó dob feárr a bhí aige le faill agus tá sí marbh anois." An lá na dhiaídh san do chuir muinntear an tighe duine éíginn go dtí tig an fhir agus bhí an bhó marb rompa. Thugadh na daoine maithe leó í gach oidhce agus bhainidís an sgaball di. Ar maidin deireadh sí le leanbhaí an baile, "rithídh síar agus faigídh mo sgaball atá ar thor beag taobh thiar de'n abhainn. Bhaineadar díóm aréir íád." Théíghidís síar agus bhíódh an sgaball ann i gcómhnuidhe.Oidhce amháin dúbhairt sí go mbeadh sí féín ag dul leis na daoine maithe anocht. Dúbaradar na leigfhidis

If men are going fishing and if they meet a red-haired woman they won't catch any fish. They also say if a frog comes in the house at night time it is the sign of death.
If a wedding met a funeral the people who got married will have no luck. It is not right to carry anything on your sholdier when entering a house. It is not right to bring milk to another house May-day. It is not right to bring milk to another house and to bring it back in again. Ní ceart fuineog do dunadh, ná fuineóg núa doscailth. Ní ceart an doras do dunadh lá torraim. When a woman is getting married it is an old saying that she should wear something old something new something borrowed and something blue. They also say that it is not right to build anything on the path.

The old people believe in piseogs as they used long ago. Some of them are very superstitious and they say ná dein dlighe agus ná bris dlighe.
They say it is not right if you were making a churn to have your neighbour go out without striking a greas. They say he would bring the butter with him. They say it is not right to throw feet water in the night. They say it is not right if you had a house above the road to build a new house below the road. They say it is not right to remove the fireplace of a house. They say it is not to sleep alone in a new house without getting somebody of the same name with you. It is not right to enter a new house the first time without bringing something with you. They also say it is not right to sit on the path. There is a story connected with it. It is not right to walk over a person when he is sitting down because he would not grow any more. A whistling woman and a crowing hen there is never no luck in the house they are in

of her bed room. One of the neighbours brought the doctor to her and the Ambulance took her to cork and she died there. Then her son built a hayshed and it was their he used to sleep by night.
He used to make flags of different colours and put them up in front of every well. Every day he used to go out in the fields and dance all day long. He went off through the country working and he is living still.

Bhí bean in a cómhnuidhe i nGleann na Mináirde timcheall ochtmhódh blíain ó shoin. Cáit Ní Dhúbháin dab ainm dí agus deirtí go raibh "fios" aici sé sin go raibh cómhacht aici ar neithe a bhí foluighthe ó dhaoine do chur indhiúil dóibh. Níor pós sí ríamh agus bhí sí in a cómhnuidhe

for a cold. Sore eyes to wash them with tea every morning. Romatix - to drink plenty spring water between each meal. There is another cure for burns. to rub ink or put Soda with it after burning. Borax and honey is good for a sore tongue. If a dog had the habit of eating eggs to put a red coale of fire into his mouth. "Cobaiste an madra rúad" is good for curing the fits of a dog. To boil it and give him the water of it. Corns - To steep ivy leaves in Vinegar over night is a cure for corns.
If a needle or glass went through you foot to keep rubbing that spot with a black cloth and whatever went in would come out. We are not sure would all those cures do good or not some would and others would not. Nose bleed. - To put a cold stone back of you head and lay back. Ear-ache. To put hot water under. your ear.

[continued from p. 387]He brought with him three asses and some bags. When he reached the cliff, he said open "siseam". The cliff opened and he saw a great big room full of Jewels and silver and gold in plenty.
He filled the bags of gold and again said open "Siseam" the cliff opened and closed behind him again. He went home to his wife & told his story. She at once ran to her husband's brother & brought with her a Jug. When the woman gave he the vessel she put soot on to the bottom of the Jug, So that the contince of whatever was in it would stick to it. The woman went home and counted her gold and then buried it in the garden. Then she went to return the jug and when the woman saw the gold stuck to the jug she told her to tell her the story. The woman told her story and when she had it finished the other woman ran to her husband and told him of his brothers great fortune. He also got his asses and bags and went to his brother to get further information. He told him the words to

There are many old cures around this place. Some of them would cure you, but the others would not. These are some pains that I heard their cures.
Toothache, a herb grows on the ground that would cure toothache. Sore eyes, if you washed your eyes with borasic poder and hot water they would get better. Sore throat, carrigeen would cure sore throat. A Sore leg, if you lent on a sore leg it would get worse so you should get a crutch to lean on. Sore tongue, if you put borax and honey on your tongue it would get better. Oidine would cure cuts. It was said that Maíre Ní Murcada had a lot of cures for anyone that would be hurted by the fairies, because she used be with them. She cured many persons with her cures.

and he hit his brother on the head and his head rolled around the floor. Then the two brothers died and the three comrades went back to the king enjoying the great deed they had done. What will ye be asking said the king. A timble full of honey every day as long as I live said the bee, yire can have it in welcome. As much corn as will feed me while í will live said the mouse with all my heart said the king. As much money as will build a house and buy a farm a live a rich life with all my heart said the king. The three friends got their requests and lived a good life afterwards.

named "Sean", her husband was dead. Sean had two friends a mouse and a bee. When Seán heard of the jiants he went to the king and brought with him his two comrades. He told the king he would kill the jiants but to give him any request he would ask for. When the neighbours saw Seán going to kill the jiants with a mouse and a bee to fight with him they laughed loudly. Seán walked on and payed no attention to them, until he reached the jiants' house. At first the mouse nimbled a hole in the door. Then Seán put in his hand and opened the door. So the three comrades stepped inside and went into the bedroom. The two jiants were fast asleep. The mouse began to eat one of the jiants ears and the bee stung his nose. Stop roared glug brother grog or I will roll your head off around the floor. The bee kept on stinging and the mouse kept on biting.
The two brothers jumped out on the floor one of them got an axe

Long ago the people had many old plans, and old cures which are not to be seen or heard of nowadays.
There is a great big rock up at the top of the hill at a place called "Tuirin a bullaig". The rock is made the shape of an altar. There was a head man of the danes, and he ordered all his men to be at this rock for a certain time in the day. Then the head man used to read to them from a big book and they answer him in return. This mass was called "Aifreainn na madraí". They continued this for some time. The parish priest ordered them to leave the place, and not to be mocking mass. So they left and they were distributed around from place to place. Then they made a lios and went to live in it, and those places are to be seen still. The parish priest

such a certain time in the night. The next morning he rose and went up to the hill. They met Maire on the top of the hill. They went onwards until they came near where Lady Broderick has her castle now. She said to them then wait there now until I come back to ye. They waited there patiently when all of a sudden they heard a call, they looked up and Máire holding a woman, and the woman jumping trying to get away. Maíre was saying "hurry up" "She is gone hurry up". When the men were coming towards the woman they were saying to the man "That is your wife a laoig". She knew her husband but she did not want to go with him. Anyway they dragged her down to the bottom of the hill and brought her home and she lived

and through the stormy times in the 16th. & 17th. centuries they still continued their existence there. In the 18th. century it was called by the peasantry of the place Cullenagh-
more House. This estate of the Barringtons in Cullenagh was finally sold to Sir John Parnell, an ancestor of Ch. S. Parnell, and when the Barringtons left their family mansion the catholic agent of Sir John lived in it and fitted up a small chapel in the hamlet of Cullenagh for the accomodation of himself and the catholic tenants. Some time afterwards Sir John sold the estate to John Tolir, the well known Lord Norbury whose descendants afterwards held it in possession, and Sir John with his agent resided nearer to Portlaoighse at Sheffield Cross. On the side of the White Mt. as we have learned is the small townsland of Kilwhelan. Here, it was, that one of the earliest

In the eastern part of the Barony of Cullenagh, and about two miles from Ballyroan there are what are locally called the Cullenagh Mountains. They are however only of secondary height and very gradual ascent. They consist of three distinct very well distinguished summits connected by an elevated plain in each case. The heights are - Black mt. Middle mt. and Slieve Bawn or White mt. The former attains to the greatest height 1,045 ft. On the side of the latter mt. , now completely unenclosed, is Kilwhelan On the highest mt. coal appears to exist and shafts have been sunk and levels made at some remote time.
On the slope of the Black mt. the Barringtons who had acquired a large estate in Cullenagh Barony built a mansion. In it they lived for generations,

Súghradh na leanbh
Tógann duine des na leanbaí blúire de chipín: agus cuireann sé ceann de san teine. Nuair a bhíonn sé dearg tógann sí amach é agus síneann sí cun an duine i n-a h-aice féin é agus deireann sí agus an cipín in a láim aici. Seo mo bhírin duit, cad is brígh dó Má fhaigheann mo bhirín beó bás idir do dá láimh Bíodh an trom trom, ort. Tógann an duine in-a h-aice uaithe é annsan agus tugann sí do dhuine eile é ag rád na rann céadna. Pé duine go múchfhaidh an birín 'na láimh cuirfidh na daoine eile dalladh-puicín uirthi, síseann sí ar an úrlár, agus cuiridh rud éigin anuas ar a drom mar ursal, nó stól, nó fód móna, ag rád le gach aon ualach. Trom, Trom. Cad tá ar do chionn? Beidh sí ag tomhas cad tá ar a drom, agus fágfar annsan é go mbeidh an tomhas ceart aici. Mar so, má cuir duine éigin fód móna ar a dhrom agus nuair deir sí, bféidir, go bhfuil an gadhar anuas uirti, déarfaidh an duine eile, fan annsoin, a fhóid móna go dtiocfaidh an gadhar" - ach ar a mbás ní cuirfheadh siad an gadhar anuas uirte 'na dhiaidh sin.

Nósa do baineann le lá bealtaine.
Cuid des na sean poseógaibh a bíodh ar siubhal ag daoinibh maideán lae bealtaine. Cailíní agus buacaillí óga gan pósadh do bhíodh ag gabháil de'n t-sean-nós so. Is amhlaidh a theastuigheadh uatha a fághail amach an bpósfaí iad, agus cé bheadh aca mar chéile. Cailín go dteastóchadh an fios san uaithi níor mhór di bheith 'na suidhe roimh éirighe gréine, agus dul amach ar fuid na bpáirceanna agus drúichtín fhághail-drúictín is eadh feilmidhe beag bán a bhíonn le fághail Maidheanacha go mbíonn an drúcht go trom ar an dtalamh. Nuair a gheóbhadh sí an druichtín, bheadh uirthi é bhreith abhaile léi. Annsan caithfeadh sí pláta mór fághail agus plúr do scaipeadh go h-éadtrom ar an bpláta. Cuirfeadh sí an druictín ar an bpláta annsan agus báisín anuas air as a béal fé, agus do leogfad sí de'n drúichtín bheith ag snámh anonn is anall, fe'n mbáisín go dtí go mbeadh a rian go mbith ar an bplúr. Ansan do leogfad sí an pláta agus an plúr d'infiucadh agus as an rian d'fágfadh an druichtín ar an bpláta agus as an bplúr, deanfadh sí amach anim an fir a bheadh mar céile aici. Siubhal is faigh mo chéile dhom ar eircín bó riúin Is buacaill bó 'gus caorach mé, Is is sclábhuide mhaith in ao bhall mé M'ainm is sloinne bhéarfadh duit, San eircín bó mo riúin.

ag lorg na ribe léithe ach an oiread.

Sean Fhocail.
In dhiaidh a chéile tógtar na caisleáin. A ithead na putóige bíonn a teasdáil. A ndeire a gcoda throidhid na caisleáin. An rud a gheibtear go bog caithir go bog é. An rud théigeann a bfad téigeann sé bfuaire. An phunann cangaltar san bhfóghmhair sgaoiltear san Earrach í. An té na faigheann an fheóil is mór an saóghail briseann an bráith. Bean ar meisge bean naisge. Bíonn cheann caoghal ar an oige. Cailín ag mór agus Mór ag lorg déirce. Deun aon úair amháin ag tá sé déunta fé dhó.

Ceallacán fada agus easbadh na mbróg a dheineann
sean-duine críona den búachaill óg. Is mór taiseach an adharca na mbó thar-lear. Ar scáth a chéile maireann na daoine. Níor chaill fear na misnaig riamh. Níor bris focal maith fiacal riamh. Is fearr aon cat scaoilte ná dhá cat ceangailte. Bean mhic is mátair céile cat is luch ar agaidh a céile. Cad a dheineann mach an cait ach luch a mharbughadh. Uain no t-aoide ní fhannain le h-aoinne. Dá mbeadh fios agat bheidh leigheas agat. Deineann bhúachaill óg díomhaoin sean duine láidir. Coinín sa poll agus a ceann amac. Dá mbeadh cuiginn ag an gcat badh minic a phus ann go minich. An áit in a bíonn gé bíonn ganndal agus an áit in a bhíonn bean bíonn clampar ann. Leath-bidh agus leat-teine lá le bríghdhe. Ní bíonn an rádh acht mar a mbíonn an smacht. Is dóig le fear na buille gurbh é féin fear na céile Tóg uaim é agus gan uaimeac é Tóg bean as an gleann agus ná cuir aon bean ann.

Shean Fhocail
Ceatharar Sagart gan bheith sainnteac ceatarar franncach gan bheith buidhe is ceatharar greasaidhe gan bheith bréigeach sin dá dhéag iná bhfuil sa tír. Fear a bailiugheann impire caitheamh rábaire. Is fearr an chú a bhíonn ag siúbal ná an cú a bíonn na lúb Nigheacháin slach an Satharn bheith sé geal Dé Domnaig. Ní hé lá na gaoithe lá na scolb. Éist le fuaim na h-abhann agus geobair breach. Mar a bhfuil agat ach pocáin gabair bhí ar lár an aonaig leis. Ní luib ná leigheas in agaidh an bháis. Roitheann uisce doimhn cúinn. Dá mbeadh Sionnan go Samhain bheadh breall ar duine éigin. Dá fhaid é an lá tagann an oidhche. Is olc an bean beó ná cuirfeadh bean marbh. Milleann muilte Dé mall agus milleann mion mín. Is fearr an troid ná an tuaisneach. Is fearr rith maith ná droch-sheasam. Aithnigheann aon ciaróg ciaróg eile Domhnach na failme agus satharn cásga bionn an ghrian ag rinnce le h-áthas. Ní bailiugheann cloch reatha cúinleach riamh. Is fearr focal sa cúirt na púnt sa sparán. Is fearr bheith díomhain na bheith droch gnótach.

Ballyhaise Is The Best Says Daddy

Briseann an duatcais tré shuilibh an chait
Nuair a bíonn an cat ag (rinnce) amuic bíonn an luch ag rinnce. Sé an t-amadán chríona an t-amadán is mheasa. Is ag duine féin is fearr a fhíos cá luigheann an bhrog An faid a beadh an feár ag fás geobhad an capall bás. Seachainn teanga liom leat. Muna gcuireann tú san Earrach ní bhainfid tú sa bhfóghmhar Is fearr a bheith diamhóin ná droch gnótach. Ritheann uisge doimn ciún. Ní bhíonn saoí gan luch. Mar a chapaill agus geobhair féir. Ní h-iad na mná deasa a cuireann an pota ag fiucadh. Bean mhich agus máthair céile cat is luch indiad a céile. Fear na bó féin fé na heirbeall Ná breith an leabhair fén cluadach. An t-uan ag muineadh méilidhe dá máthair Tig i mbéul mbóthair ní taisteal é ach comhgar Gnó féin gnó gach einne. Cabhruig le'd thír féin. An té go bhfuil ainm na moch eirighe air ní foláir dó codhladh go h-adharca. An rud a sgríobhann an púcha léigeann sé féin é

This night in sweet Baltray.With tranquil pleasure and delight
And matchless fun we spent the night, We dance and sang with all our might Till near the break of day. Then Jack and Nan away were led And instantly were put to bed We all shooks hands and off we fled, Away from sweet Baltray. Unknown Poet. (Written by John Sheil)

of span bridge. There is mention of Ballyragget back as far as 1220 when a Norman Lord - Richard le Raggaid - was granted land there, but very little is known of it till 1600 when it immediately became notable because of the arrest of Black Thomas Earl of Ormond Lieutant-General of Queen Elizabeth's forces there by Owny McRory O More.
Ballyragget Castle was once the residence of the Mountgarret Family. Another famous Kilkenny family resided in Butler house. Both of these buildings are still inhabited. the present Marquis of Kildare is living a short distance from the Castle. The population of the village has of recent years decreased and is now in the neighbourhood of 300. There is no industry in the town, and most of the labourers seek work with the neighbouring farmers. At various periods of the year the want of work is marked by the number of men to be seen at street-corners. It might be mentioned here that the habit of standing at street-corners is more pronounced in Ballyragget than in any other village of similar size known to the writer. It seems to have

Parish of Béal Áth Raggaid (Ballyragget) is situated in the northern portion of County Kilkenny and part of Souther Laoighse. Area treated in following pages will be that part of the parish in and around the village of Ballyragget.General Survey:
The town Béal Áth Raggaid got it's name from a local Ford. The Nore which runs through the town was crossed at a place roughly one hundred yards from site of present Boys School It is believed that a man called Ragget owned the land adjacent to the river at this point and so his name was associated with the ford. The main road from Kilkenny to Portlaoigse now crosses this ford by means

A rath is a mound where trees are planted. It is round with a deep trench around it. People of old used them as fighting ground. The trenches around them served as a fortress when chieftains fought against one another. There are several raths in this parish all are built on a height and within convenient distance and in view of one another. The trees helped as a hiding place for them. A good many people were slain and supposed to be buried in the raths. Many people in this district that cut trees or bushes met with serious accidents to their eyes or hands. One man broke out a gap from the rath at Bowe's to another field and any cattle passed out through the gap became lame. Some people believe that the raths are the home of the fairies.

My grandfather had a farm in a place called Bilbo in County Carlow. One evening about seventy years ago my grandfather went to bring a horse out of a field of oats that he had thieved into. There was a gate leading from the field to the yard. The field was adjoining the house. The oats was in stucks being cut only a day or two.
My grandfather caught the horse by th mane to lead him in. His father and mother were standing at the gate watching him catch the horse when his father exclaimed, "I will kill him when I catch him. Look at him riding the horse over the stucks." Then all of a sudden the whole field was filled with horsemen

that was beside the house on to the roof of the house. He drove the cow up the hill and he put a rope around her neck. Then he drove her across the plank on to the house. He then tied the other end of the rope to the chimney but soon the cow slipped down. Then he went up on the house and put the rope around his own body and he began to pull back the cow but he over balanced and fell down the chimney. He was on one end of the rope and the cow balancing him on the other.
When his wife came in and saw the cow whe ran to get something to cut the rope. She release the cow but when she cut the rope the man fell down the chimney into the pot of soup. When his wife came in the second time she could see nothing but his two legs. When

Sguabann sguab úr glan.
Bíonn dath dearg ar an firinne i gcómhnuidhe. Bean tailliúr agus bean tincéirí sin dhá bean na réidtínn le na céile. Is fearr paiste na poll ach níl ann ach san. Is fearr mach le imirt na mach le h-ól. Leanann go dlúth do cul ár sinnsear. Samhradh gach síon go Nodlag. Ciallachán fada agus casbhadh na bróg deineann sean duine críona d'en bucaill óg. Ceannuig ar a trí agus diol ar a seact agus na beadh coidce gan capaill maith. Níor doig seanh cat ríom é féin. Núair is fúar é an teactaire is fúar é an freagra. Is maith comhairle ach is fearr cabhair. Leanann naire ag brón an dubhailte Nuair is cruaid don caillig caitheann sí ríth. Bíonn an féar le lonnradh na gréine. Is fuirist airgead a caiteamh ach is deacair é bailú. Is fearr aon ar bpos ná dá ceann ar thór. Is deacair girraidh a cuir as an dtor nach bfuil sé. Ní raibh rian ar deire ná bhead ar tosach ríamh. Is treise deinn ná dochas. Bíonn blas milis ar praisech do comursan. Eirighe much is luag deanach bíod rud agat nó bheith in eagmas.

Sgéal dá innsint do capall agus an capall na codladh.
Ní deinfead an saoghal capall rás d'asail. An rud a faigtear go bog caitear go bog í. Geamhair iothlann nó clann ministir. Ní raibh mór riamh ná raibh bocht na diaidh Ag caitheamh an t-solus san oidhce agus ag caitheamh na t-suse sa ló. Is é an duine an t-eadach. Is fearr obair ná caint. Bíonn misneach ag gach madra i na gairdín féin. Is fada an bóthair ná bfuil casadh ann. Balluigeann brob beart. Nuair a bíonn na leabhair agat ní bíonn na léigheann agat. Bíonn gach tosnúghadh lag Is fearr a bheit in am ná in am tráth. Fill orm a deir an droch gnó. Is fearr a bheith ag dul ar agaidh ná ag dul ar cúl. Is minic a bain duine slat cun é féin a bualadh Sé capall na h-oibre an biadh. Ní cuimhnigtear ar an t-arán tar éis é d'ithe. Is maith é an oige don té a cuireann é ar fóghnamh. Ní ceart ag breith amuich í. Ná h-éileamh do ceart go bfeicir do neart. Ní deanach an mhaith aon úair. Maruigeann an failteas an tuirse. Dein úair amháin é agus tá sé deanta go deo. Loiteann breis cocaire an teannlan.

i na dhiaidh shin thug sé amach ó'n áltóir go raibh croiceann an fhir an an Diabhal acht go raibh dóchas go mbéidir go mbeadh a anam ag Dia. Dúbhairt sé freisin aoinne bheith ag iarraidh droch achtuighne dhó fhein go bhfuigheadh sé é.

chroiceann ag an Diabhal". Thíos timcheall agus fiche slat taobh thiar do thobar Bhaile Úr a cuireadh é agus an oidhche a cuireadh é bhí beirt malrach ag dul chuig an tobar agus chonnaic siad beirt fhear na suidhe ós cionn na h-uaighe. D'aithnigh siad gurab é an fear a fuair bás a bhí ann acht ní raibh fhios aca cé ar bas an fear eile. Nuair bhí siad ag filleadh ó'n tobar chonnaic go raibh an fear nár aithnígh siad ag feannadh an fhir eile. Chuala siad é ag rádh de ghuth íseal brónach "Mo léan gan níos mó ná do chroiceann agam." Thuig siad annsin gur droch spioraid a bhí ann. Rith siad abhaile agus d'innis siad dá muinntear faoí'n radharc a chonnaic siad.
Bhí fhios aca annsin cé bhí ann agus séard dúbhairt siad go bhfuair sé a achtuighne. D'innis siad do'n sagart faoí, agus an Dómhnach

ar ucht a máthar agus an ceathrar mín marbh. Máirín a bhí mar ainm ar an bpáiste a mhair. Thug máthair Bhid abhaile í agus síl sí chuile lá nach maireadh sí go h-oidhche. Acht tar éis cúpla bliadhain thionntuig sí amach na cailín laidir. Chuaidh sí go h-Alban nuair tháinic ann di. Pósadh ann í, acht fuair sí bás go gearr na dhiaidh sin. Cuireadh in Alban í i bhfad ó na muinntear féin.

Bhí sean fhear ar an mbaile seo agus bhí gnás aige bheith i gcómhnuidhe ag mallachtaí. Fuair sé bás lé h-ocras in aimsear an droch shaoghail. Fear déirce a bhí ann agus chuir sé faoí i stábla beag lé muinntear Chorragáin. Níor innis sé a ainm ceart ariamh d'aoinne. Sé an mallacht a bí aige "mo

gan biadh gan arbhar. Nuair déirígh sí ar maidin d'innis duine de na páistí di go raibh an chruach imthighthe. An trathnóna sin fuair sí bás lé ocras agus briseadh croidhe. Cailleadh triúr de na páistí.
An trathnona sin bhuail Bid Mharcais a bhí na girrseach timcheall agus ceithre bliadhna isteach. Bhí an bhaintreabhach agus na triúr páistí sínte ar leic an teallaigh agus iad fuar marbh. Shíl Bid go raibh siad na gcodhladh. D'innis sí dá máthair nuair a chuaidh sí abhaile go raibh "Sally Sheáin" agus na paistí sínte ar leic an teallaigh agus iad na gcodhladh. Thuig máthair Bhid gur codhladh gan dúiseacht a bhí ortha. Rith sí go dtí an teach agus fuair sí an triúr paistí agus a gcinn leagtha

gan biadh gan arbhar. Nuair déirígh sí ar maidin d'innis duine de na páistí di go raibh an chruach imthighthe. An trathnóna sin fuair sí bás lé ocras agus briseadh croidhe. Cailleadh triúr de na páistí.
An trathnona sin bhuail Bid Mharcais a bhí na girreach timcheall agus ceithre bliadhna isteach. Bhí an haintreabhach

Bhí lánamhain in a gcómhnaidhe thart annseo in aimsir an droch shaoghail. Bhí buachaill amháin achú agus bhí sé timcheall agus cuigh bliadhan déag d'aois nuair a fuair a mhathair bás. Bhíodh sé i gcómnaidhe annsin ag cuir smacht ar a athair agus dhá bhuaileadh. Bhí gradh a chómh mór sin ag an athair air nach nabrócadh sé tadaí leis. An lá seo fuair an gasúr é féin bás. Nuair a chuir síad é thainic a lámh amach tríd an uaigh agus b'éigin de'n athair thigheacht agus buille a thabhairt de'n láimh in

t-sean bhean léithe féin agus í ag caoineadh agus ag crith lé t-sean faitchís. Lé rudaí a dheanamh níos measa thosuigh an fear ag éirígh aniar sa leabaidh agus ag cur droch ghathadh air fhéin. Roimhe sin bhíodh sí ag coingbheál suas paidreacha go Naomh Mártan agus nuair a chonnaic sé go raibh sí i ngéibheann tharraing sé uirthi.
Chómh luath agus tháinic sé isteach an doras shín an fear a bhí sa leabaidh siar fo socar. suaimhneach. Chongbhuigh sé cómhluadar leis an t-sean mhnaoí go maidin agus nuair bhí sé ag fágail dubhairt sé go raibh a carasg críostuidhe ag triall uirthí agus go gcoinneóchadh seisean cómhluadar léithe go mbeadh an sochraid thart. Ní luaithe a bhí Naomh Mártan inthíghthe amach an doras ná

t-sean bhean léithe féin agus í ag caoineadh agus ag crith lé t-sean faitchís. Lé rudaí a dheanamh níos measa thosuigh an fear ag éirígh aniar sa leabaidh agus ag cur droch ghathadh air fhéin. Roimhe sin bhíodh sí ag coingbheál suas paidreacha go Naomh Mártan agus nuair a chonnaic sé go raibh sí i ngéibheann tharraing sé uirthi.
Chómh luath agus tháinic sé isteach an doras shín an fear a bhí sa leabaidh siar fo socar. suaimhneach. Chongbhuigh sé cómhluadar leis an t-sean mhnaoí go maidin agus nuair bhí sé ag fágail dubhairt sé go raibh a carasg críostuidhe ag triall uirthí agus go gcoinneóchadh seisean cómhluadar léithe go mbeadh an sochraid thart. Ní luaithe a bhí Naomh Mártan inthíghthe amach an doras ná

tháinic a carasg críostuidhe isteach agus go deimhin bhí bród uirthí. D'fhan sé aicí go raibh an sochraid thart. Bhí triúr fear ag obair in gcoiléar lá. Chonnaic siad Naomh Pádhraic ag triall ortha. Bhí cáil an - mhór air an uair sin. Dubhairt duine de na fearaibh go bhfeiceadh sé anois an raibh comhacht ar bith ag Naomh Pádhraic. Sin sé síos ar an dtalamh ag leigint air go raibh sé mín marbh. Nuair tháinic Naomh Pádhraic chómh fada leis an moeirt [?] eile d'innis siad dhó go raobh an fear marbh agus go mba mhaith leó dá mbeadh sé abalt é a thabhairt chun beathadh arís. Chuaidh Naomh Pádhraic chómh fada leis agus d'fhéac síos air. Bhí fhios aige gur ag cur i gcéill a bhí sé mar bhí an t-anál ann. Thug sé buille ar chlár a dhroma dó

(3) Bhí beirt filí ar an mbaile seo fadó. Bhí an beirt acu istig i bpáirc lá mar seo agus do bhí ceann des na comharsain ag pósadh.
I Maigistir Gaoithe a póstadh iad an uair sin. Bhí an cosaire ag gabháilt an bóthar agus chonnaic an bheirt é agus dubhairt ceann aca.Tá Mícheál is Máire is an capaillín bán ann Muiris is a mhálai gaoithe Annsan labhair an tarna ceann Tá captaon an baire is a ceann in áirde

(1) Tá lios shoir i nDrom Caor i bparóiste na nDhromad agus an lá seo go h-áirighthe bhí an fear seo ag treabhadh i bpáirc a leasa agus pé slíghe gur bhog sé an cloch do tháinig an gaoth aníos agus do leag sé sa pháirc é. Sin an t-aer lobhtha a bhí ann le blianta. D'fhéach sé isteach agus do fuair sé cómhra déanta le clocaibh ann.(2) Tá lios taobh thuas de'n scoil seo agus deirtear go bhfuil bóthar ag dul uaidh ó an dtalamh go lios an Mhuirigh taobh theas de Abha na hAoine pé'ca fíor é no nach fíor.

(a) Oidhche amháin bhí mé ag teacht ó Baile Uí Fhiadhcháin agus bhí an capall agus an carr liom. Ceart go leór bhí sé déannach san oidhche, agus nuair a tháinig mé chómh fada leis an tsean droichead thall anonn, seas an capall go tobann; d'fheach me thart agus chonnaic mé triúr ban dubh in a suidhe ag an Droichead gan corr asta. Glaodh mé ortha éirighe agus leis an capall a leigint thartha ach níor thug siad aon árd orm. Glaodh mé ortha arís, níor airigh siad. I ndeire na Dála, glaodh mé ortha arís agus d'iarr

an sagart ag ofráil an Aifrinn Domhnach Cásga.

......Bhí buachaill aimsire aici agus bhí sí an dian air. Bhiodh sé in a shuidhe aici gach maidin san samhradh ó éirighe na gréine go dtí a dul faoi. Bhiodh sé chómh tuirseach sin ar feadh an lae go mbíodh sé ag féuchaint suas ar an n-grein a tnu léithe a dul faoi. Bhiodh na laetheannta chómh fada sin gur sgreadadh sé suas leis an n-grein mar so:-"Coisg ort a grian is fad é do thriall
Ach dhá m-beadha-sa ráithe agus bliadhain Ag Máire Sheáin Liam Bheadhá a rith abhaile in to chanter" Thainig saighdiur abhaile as Sasana ar a b-paiste ar cuairt ar a aintín. Nuair a bhí sí a réidhteach dhá chur a chodladh dubhairt sí léithe fhéin "Deamhan an oiread Beurla sa mbaile is a chuireas an saighdiur in a chodladh" "Where is the pillow" ars an saighdiur. "Níl aon filister ann ach cuir do bhríste fada faoi do ceann", d'fhreagar a aintín. Buachaill óg a bhí ag teacht abhaile as cuartuigheacht a bhf [?] san oidhche . Casadh bean sidhe air ar an mbothar agus thuit sé i n-grá leithi chómh mór gur chum sé amhrán dá moladh. Séard adubhairt san amhrán "Dá bfhághainn sé mo roghain de mnáibh breagha an domhain sí Bean Dubh an Ghleanna a bhfearr liom".

Sean saighdiur do b'dheadh an Suibhneach agus ruaig arm Shasana as Éirinn é. Caoin a bhean é agus chum sí amhrán le cumha in a dhiaidh. Seo cuid den chaoineadh:-
"A Bhriain Mhic Suibhne mo chuig chéad slán duit Ba dheas é lorg do bhéal 's do leagan súl: Ba mhilse do phóg na an mil sa samhradh As ba ghile do bhraghaid na an sneachta ó d-tuaidh.I d-teach an leanna ba tú ceann na céille Ag deúnamh réidhtigh s dhá g-cur o cháin Ach le cumha do dhiaidh ní bheidh mé beo. Dá b-fhághainn-se cead seasta ar lorg do bhróg Go d-toghfadh an brón mór 's an tuirse dhíom Ach duitche an Ghóraid is fághainn faoi dhó í Is go d-tuibhrainn as mo stóirin ach d-filleadh arisht[?] Le do chuiplín leath-thromach gan luath na éag-cóir A g-cúil le cheile ar mo dhruim Muna m-beadh Seán 's Padraig go m-buan iad i n-grásta Is mé bheadh fánach faoi mo dheoch 's mo ghreim Gabhfaidh mise go Sasana a teacht an earraigh As tréigfead m'aimsir s mo chairdí gaol As cuirfidh mé cogadh ar Rí na Frainnce As níl agam ach amhras go bh-filleadh choidhc. Tá súil le Dia agam 's le Rí na n-Grásta As an Mhaighdean Ghlórmhar nár pheacuigh ariamh

......Bhí buachaill aimsire aici agus bhí sí an dian air. Bhiodh sé in a shuidhe aici gach maidin san samhradh ó éirighe na gréine go dtí a dul faoi. Bhiodh sé chómh tuirseach sin ar feadh an lae go mbíodh sé ag féuchaint suas ar an n-grein a tnu léithe a dul faoi. Bhiodh na laetheannta chómh fada sin gur sgreadadh sé suas leis an n-grein mar so:-"Coisg ort a grian is fad é do thriall
Ach dhá m-beadha-sa ráithe agus bliadhain Ag Máire Sheáin Liam Bheadhá a rith abhaile in to chanter"

agus dubhair t"más beó go mba marbh agus más marbh go mba beó." Níor éirígh an fear ó shoin agus ní éireóchardh go lá an bhreitheamhnais.

an mballa agus chonnaic sé an Maigdhean Mhuire agus an leinbh Íosa in a bhaclan aice ag teact anuas ós cionn an Bal [?] agus chreid sé annsin gur áit maith a bhí ann agus bheannuigh sé é. Indiaidh sin thiocfadh daoine tinn agus shuidhfea siad annsin ar feadh na h-oidhche agus leighseadh iad. Triste a bhí ar Cnoc A' Logha an tráth sin act mar geall ar na sluaighte a thagadh ann gach blian tugadh Cnoc A' Logha air.
B'iongantach an áit é nó gur thárluigh gníomh salach ann agus in a dhiaidh sin níor leighseadh mórán. Oidhche amháin bhí slua ann agus in a measg bhí cailleac as Dub Thuama a bhíodh i gcómhnuidhe ar siubhail le droch-fhocla. Thosuigh sí leis na focla, salacha annsin chomh maith agus thuit cloch anuas ó bhárr an balla uirri agus gortuigh sé go mór í. Bhí daoine eile in a suidhe in-aice léi agus

Tá balla amháin de theach i gCnoc a' Logha. Is cosamhail le fothrach mainistir é acht ní raibh ann ariamh acht an méid sin. Deirtear go raibh sluaghadh Naoimh á' gcur suas in aon oidhche amháin é fhéin agus an mainistear a bhí i gCill tSéana agus go raibh siad ag tarraingt na gcloch amach ó'n bhFáil Móir, agus go raibh cuma caoirigh ortha.
Roimh breacadh lae bhí bean as Cnoc a Logha amuigh ag tabhairt fasuidheacht dá cúid ba agus chonnaic sí na caoirigh agus leac mhór le gach ceann aca. Ní túisce a leag sí súil ortha ná d'imthigheadar as amharc agus níorbh fhéidir leo an obair a chríochnú nuair a chonnaic peacaidhe iad. Ní raibh aon áird ar an mballa annsin nó go dtámic an t-Árd Easbog Seán Mac n-Éil. Lá amáin bí sé ag dul an bealach sin agus sheas sé tamall ag féachainnt ar

taobh istigh de Mhuithrid mar Ní bhíodh na ceannuightheóirí ag teacht leis na beithidhigh a cheannach. Bíonn áit faoí leith sa t-sráid leis na beithidhigh a dhíol. Íoctar airgead ar a dtugtar laisginí ar gach beithidheach a díoltar. Ní íoctar ar t-airgead sin acht i mBéal-Átha -an-Fheadha. Thugtar Éirlis le gach beithidheach a díoltar. Nuair atá an éirlis íoctha ní feidir le aon duine eile an bheithidheach a cheannach. Marcáltar na beithidhidh le tarra nó cailc nuair a bhíonns siad díolta. Geárrann cuid eile cuid de'n bhfionnadh de'n bheithidhigh. Díoltar capall ar an séamhadh lá deag de Shamhain.

Bhíodh aonach taobh istigh de Mhuithrid fadó in áit ar a dtugtar Geáta Mór. Sé an fáth gur tugadh an t-ainm sin air mar bhí geata mór sa bpáirc sin agus sin é an áit na mbíodh siad ag díol agus ag ceannach.
Bíonn aonach i mBeannchor ar a dtugtar Aonach A' Chathail. Sé an fáth gur tugadh an t-ainm sin air mar bhíodh fear na chómhnuidhe i mBeannchor fadó arbh ainm dó Cathal. Bhíodh sé i gcómhnuidhe ag dul thart ó theach go teach ag ceannach beithidhigh. Sé an fáth gur cuireadh deireadh leis an aonach

chos agus bhain sí as é agus d'imthigh sé amach san bhfairrge. Maidin amháin chuala siad bó ag géimnígh agus tháinig an-iongantas orra mar ní raibh aon bhó san áit. Chuadar síos chuig an gcladach agus chonnaic siad bó bhreágh óg a thug an "sherk" ann. Nuair nach raibh aon phlúr ná fataí ag na daoine sé an rud a dhéanaidís ná clocha bróinte a fhághail agus cruithneacht a mheilt agus cácaí a deánamh dhi.

tabhairt éadaigh agus bíadh dhóibh. Bhíodh bíadh agus éadach ag cuid de na daoine mar bhídís inann é a shaothrughadh. Is minic a d'imthigheadh chuile dhuine amach as an teach leis an ocras agus bhídís ag fághail bháis ar thaobh an bhóthair. Bhídís ag goid na bhfataí ó na chéile agus ní bhíodh plúr ar bith aca. Bhídís tuitíghthe ar taobh na mbóithribh leis an ocras agus a mbéal lán le féar. Bhídís ag dul anonn go Meriocá agus is báid seóil a bhíodh ag dul anonn an tam sin agus bhídís ráithe ar an bhfairrge. Chaithfeadh chuile dhuine an oiread éadaigh agus beatha a thabhair[t] leis agus a dhéanfadh an t-achar sin é agus ní bhíodh aon bheatha ná éadach ag na daoine seo agus bhídís ag fághail bháis ins na báid agus caithfidhe amach san bhfairrge iad. Bhí an gorta mór ann ó 1846 go dtí 1848. Bhí ocht milliún daoine i n-Éirinn roimh an ngorta agus níl acht cheithre mhilliún go leith ann anois. Théigheadh na daoine amach chuig an tráigh ar maidin gan aca acht brochán min bhuidhe. Sé an sórt sgiolláin a bhíodh aca ná gheibhidís cleite agus sháithidís isteach san bhfata é. Bhíodh na daoine ag ithe eascoin óga, báirní, faochain, agus féar freisin. Ní raibh daoine ar bith in a gcómhnuidhe i gCaladh Golam acht beirt bhan. Aon lá amháin chuaidh duine aca timcheall an chladaigh agus chonnaic sí "sherk" ar an tráigh agus dealg in a

Tráchtus ar an droch-shaoghal.Bhí an droch-shaoghal againn tuairm is céad agus deich bliadhain ó shoin. Bhí cuid mhaith fataí ar an saoghal agus tháinig lá báistíghe agus oidhche agus lobh na fataí uilig nuair a bhí siad le baint. Tá na daoine curtha ins na garranntaí agus ins na bóithríní mar ní tugtaoí chuig roilig ar bith iad acht iad a chaitheadh síos san talamh gan bráithlín gan conra orra nuair a cáillfídhe iad ar thaobh an bhóthair. Ní bhíodh an Riaghaltas ag tabhairt conganta ar bith do na daoine ar dtús nuair a lobh na fataí orra acht ar deireadh bhíodh sé ag

The Jealous Step-MotherOnce upon a time there lived a man and his wife and they had a son. The wife died and the man got married again and this time they had a daughter. The daughter was very ugly but the boy was very handsome. The woman liked the girl because she was her own daughter and the man liked the boy.
At long last the man died. The woman was very bad to the boy. One day the boy ran away through a big wood. When the night came a lot of small men with red jackets, on horseback, came to him and asked him what he was doing there. When he told them his story one of them told him to catch hold of a boochalawn and he did so. At once he found himself on a big white horse with wings and off they went like the wind until they came to a bit fort where he saw a fine palace. The riders came off and brought him in and gave him a fine supper and a fine bed to sleep on. When the woman heard of this she got jealous of him and resolved to kill him but she could not find out where he was and she went to the place where he met the fairies.

isteach is an chlaidheamh a bhí ar an mballa a thabhairt leis. Thug an fear a bhí [!] bhfolach leis an chlaidheamh agus nuair a tháinig an fathach istheach mharbhuigh sé an fear. Tháinig an dara duine isteach agus mharbhuigh sé é freisin. Nuair a tháinig an caiptín isteach bhain sé an cloigeann dhe. D'fhan an tríomhadh fathach amuigh go cheann tamaill agus nuair a tháinig sé isteach mharbhuigh an fear é. Annsin chuaidh sé amach ag siubhal agus casadh triúr cailleacha air. Dubhradar leis iad a fhágal ar oileán. Chuaidh sé agus fuair sé bád agus nuair a bhíodar sgaitheamh amach ar an bhfairrge dubhairt an fear go raibh poll ar an mbad. Chaith sé na cailleacha amach ar charraigh agus bháthadh iad. Chuaidh sé féin ar an oileán agus chonnaic sé sean-fhear a bhí i dteach beag. Chuaidh sé isteach chuig an sean-fhear agus dubhairt sé leis go dtiubharfadh sé inghean a bhí na cómhnuidhe i néinfeacht leis le pósadh dhó. Bhí go leór airgid aice agus phós sí fhéin agus an fear seo agus d'fhág an sean-fhear an teach agus an talamh aca nuair a cailleadh é fhéin.

SgéalAon lá amháin bhí fear ag siubhal agus sa deireadh chonnaic sé gadhar beag dubh. Lean sé an gadhar nó gur tháinig sé chuig gáirdín ubhla agus chuaidh an gadhar isteach i dteach. Chuaidh an fear ist[each] in a dhiaidh agus chonnaic sé claidheamh crochta ar an mballa ann agus triúr fathach agus caiptín ag cainnt sa seómra. Chuaidh sé i bfolach istigh sa teach. Tháinig an triúr fatach aniar as an seómra agus an caiptín i néinfeacht leó agus chuadar amach. Nuair a bhíodar tamall amuigh dubhairt an caiptín le duine aca a dhul

137. Fear na bó féin fé na heirbeall.
138. Is sásta a bhíonn an bhó nuair a bhíonn an laoigh le na cois. 139. Gnathamh na hoibre an t-eolas. 140. Luimneach a bhí, Blá Cliath atá agus Corcaig beidh. 141. Ní hé lá na gaoithe lá na sgolb. 142. Saidhbhreas bodhaig nó bochtannacht duine uasal. 143. Beireann duine dona diubh-léim. 145. Cuir an t-sráthair ar an gcapall cóir. 146. Tagann cré buidhe aníos. 147. Teabhadh muintire Muirnáin. 148. Sé an dias is troime is ísle cromann a cheann. 149. Dein an Foghmhair nuair a geobhair an grian árd. 150. Tosach ceatha ceo. 151. Is olc an gaoth na séideann do dhuine éigin. 152. Mol an lá um thráthnóna. 153. Níl aon tSatharn sa bhliain ná spailpeann an ghrian. 154. Samhradh beag na féile Michíl. 155. "Gaoth a bhádóir"! 156. Leath móna is leath lóin lá 'le Bríghde. 157. Seacht seachtmhainní reamhra ó Samhain go Nodlag. 158. Geobhair i n-aoileach na Bealthainne é. 159. Is beag é toradh bó aonar. 160. Is minic ná deaghaid bó le bólacht. 161. Árach neamhbuan buarach iasachta. 163. Bainne na bó sopaithe. 164. Bó bórach nó capall córach.

110. Tosnú maith leath na hoibre.
111. Ina shuidhe go meán-oidhche agus ina luighe go meán-lae. 112. Fear díomhaoin is buairt é. 113. Tá seacht gcuairmí an t-sléibhe air. 114. Is mairg ná bhíonn sásta le na cuid féin. 115. Buille ó gach aoinne ar mhadra an duine boicht. 116. Tuill óir is caith é. 117. Saidhbhreas do ghní fonn uireasba do ghní cumha. 118. Is deacair a roth féin bhaint d'aoinne. 119. Ní déanach í an mhaith aon uair. 120. Ní bhíonn sonas gan donas 'na órdlaibh tríd. 121. Dá olcas mar bhí is measa mar atá. 122. Bíonn rath idir dhá ceann an tighe. 123. Is fearr oiliúint na oideacas. 124. Is namha an céard gan fhoghluim. 125. Is maith an t-eolaidhe deire an lae. 126. Ughdarás gan eolas. 127. Is mór an nídh an fhoidhne. 128. Ní mar a síltear a bhítear. 129. Súil nár síleadh. 130. Mar a chapaill agus gheobhair féar. 131. Ná h éileamh do ceart go bhfeicir do neart. 132. Cloidheann neart ceart. 133. Treabhadh soir agus fuirse siar. 134. Coirce cuaiche is leis a luadhadh a mhin. 135. Gnó cait luch a mharbhú. 136. Cad a dhéanfadh mac an chait ach luch a mharbhú

Creideann alán daoine sa pharóísde i dtaidhbsí. Oidhce amháin bhí Maitiú Ágas ag seóladh na mba. Bhí a fheirm inaice na trágha agus núair a bhí sé ag teacht amach as an bpáirc chonnaich sé beirt fhear istig i gcóíste cois na trágha. Cheap sé go raibh aithne aighe ortha agus do bheannuig sé dhóibh acht ní bhfúair sé aon fhreagra. "Cad é an donas atá orraibh ná labharfhad sibh le nbhúr gcómharsain" ar seisean. Annsan connaic sé gur daoine íad a bhí marbh le blíanta. Do léim an hata dá cheann agus deirig a grúaig líath in aon neómat amháin. Annsan dúbhairt duine de na taidhbsí chúpla focal leis agus chuir sé de gheasaibh air gan an cúpla focal san do rádh le haoine coidhche. Annsan do thuit Maitiú i bhfanntais agus núair a tháinig sé chuige féín bhí na taidhbsí imtighthe. Chúaidh sé abhaile agus núair a dhúisig sé an lá na dhíaídh san bhí radharc na súl caillte aige.(an seóladh céadhna)

A Dhia Mhóir tá dólas croidhe orm thairbhe na peacaidh a chuir mé ort. Grádhuighim Thú o's gach uile nídh agus bá mhaith liom da dtiocfa isteach in m'anam an lá seo. Ó a Thighearna tá dúil agam thú a glacadh anois achan lá rith mó saoghal agus go háiridh ag uair mó bhais; Ameún

Bhí fear darb' ainm Peadar Ó Muineacháin ag teacht abhaile tairéis beith ag bothántuigheacht oidhche geimhridh áirighthe. Núair a bhí sé ag teacht tar seana lios chonnaic sé triúr ban ag teacht amach thar claidhe an leasa, "Feacaidh cé atá ann" arsan chéad bhean. "Béarfhaimíd air" arsan dara bean. "Ná bainidh leis" arsan tríomhadh duine. Dimtigheadar leó annsan agus núair a srois sé a thig féín bhí cíachán air agus dfan sé air go dtí lá a bháis. (an seóladh céadhna)

Fuair sean-duine bás sa pharoisde agus roimh báis dó d'orduig sé túama núadh a dheanamh do. Núair a bhí an túama dhá dhéanamh aca do thógadar isteach cuid de shean túama eile a bhí déanta le blíanta roimhe sin. Núair a bhí na leanbhaí ag teacht abhaile ón sgoil tráthnóna a cuireadh é chúaladar an gleó agus an fothrom go leir istig sa túama. An lá na díadh sin fúair an capall a thairing na clocha bás agus an fear a tóg an túama deirig sé dall. Blíaí díreach ón lá san fúair mac an fhir mhairbh bás agus núair a d'osgladar an túama bhí cómharta an athar iompuighthe ar a chliathán. Tairéis an mac a chur chúalathas an gleó céadhna sa túama agus igcoinn cúpla lá cailleadh mátair an gharsúin. Núair d'osgladar an túama bhí cómharta an

tóg uaim é buidheach beannacht leat. Dimthig sé air an cómngar ó dheas agus nuair a tháinig se cóm fada le Cnoc a Stoca cuir sé an stoca i bfolach fé chloich mór a bhí ann. Dimtig sé air agus nuair a srois sé Doire Fhionáin is amhlaidh a bhí an mhinistir ag treabhadh roimhe le dá chapaill. Do labhair an ministir. Tánag annso ag lorg cíosa ort" ar seisean "Níl aon cíos agam-sa dhuit" arsa Concubar. "ná fuil prátaí agat?" ar seisean "Má tá ní duitse do cuiread iad." Le na linn sin tharrang sé pistol amach as a phóca agus leag sé an mhinistir. Tá an stoca i Cnoc a Stoca ó shoin is dóca go bfuil an stoca lobhtha ac sé mo thuairm ná fuil an t-ór lobhtha agus an té a geobaidh é bheadh sé saidhbir an dá lá is an fhaid a mhaireadh sé.

Sa tseana shaoghal fadó bhíodh sé mar nós aca deachmaí a dhíol go dtís na Ministrí. Cuir igcás dá mbeadh dachad leabaidh prátaí curtha. Caithfidís leath dhe a thabhairt dos na ministrí. Fear do mhuintear Shúileabháin a bhí na chómhnuidhe in nDoire Fhionáin gur bainm do Concubhar ní raibh uaidh aon deachma a dhíol. Lá amháin bhí sé ag gabháilt ó dheas go lóthar. Chuimnig sé ar olc. Isteach leis go bothán beag cínn tuighe a bhí ar thaobh an bhóthair. Greasaidhe de mhuintear Seaghdha a bhí ann. Do beannuigdear dá chéile. "Tá adhbhar airgid annso agam" ar seisean "An gcoimeádfhá dhom é go dtiocfhainn tar nais" ag tarrac stoca óir amach as a phóca. Im baiste! arsan greasaidhe ní coimeádfhad bféidir go togfaí uaim é agus cad é an leath sgeul a tabharfainn duit annsan. "An bfuil aithne agat ar Conchúbhar an Mhinistir a bhíonn ag bailiú na deachmaí" Cad é an sórt duine é. "Duine dán mureárach iseadh é." Chuala an ainm sin cheana air. "Táim ag dul ó dheas go Doire Fionáin agus tá fonn agus faitchíos orm" arsa Conchúbhar Ó Súileabháin. "Bheinn ana buideach díot dá gcoimeádfá dhom é. Anois arsan greasaidhe ná bíodh aon mí bhuidheacas agat orm

ar a chosa agus sguir sí é agus amach leis as an seómra agus dá saghas deabaidh air. Dfiafruig an t-óganach dhe conus a bhí an oidhche aige "O bhí an oidhche ar mo thoil agam dubairt sé. "Ragad féin ann anocht ar sé. Chuaid sé na seómra agus d'fáiltig sí roimis. Thug sí gloine digh do agus chuir sí an fáinne isteach ann. Nuair a bhí an deoch oltha aige chonnaic sé an fáinne agus daithin sé é. Chuiminig sé ar féin annsan "O fáire, faire" ar sé "cad na thaobh nár cuiris tú féin in iúil dom roimis seo." Maireadar ó shion go socair sásta lán do chion ar a chéile.

ndíbireochad a athair í. Chuaidh an seirbeiseach isteach na seómra an oidhche seo. Bhí fáilte mor aici roimis "Is fada dom annso agus is tú an chéad fear a tháinig fém dhéin" ar sise. Bhí sé chun dul a chodlad agus bhí sé ag baint a chuid eadhaig dhe. Chuaidh sí go dtí an fhuinneóg agus d'árduig sí anáirde í "ariu tar ileith" ar sí "go bfeicear an greannamaracht atá ar an spéir anocht." Sháidh sé amach an fhuinneóg é féin agus d'fan sé annsan agus chuaid sí féin a chodladh. Nuair a tháinig (an) solas geal an lae d'fiafruig sí dhe cad a bhí aige dá dheanamh annso "Ó soicht Dé tóg as an áit seo me táim galaruigthe" Scuir sí é agus dhein sé deabadh amach as an seómra. D'fiafruig an t-ógánach agus seirbeiseach eile dhe conus mar a bhí oidhche aige "Bhí an oidhche ar mo thoil agam dubairt sé" "Rágadsa anocht ar sé sin agus cuaid sé. Bhí fáiltí móra aici roimis. Bhí am codlad ag teacht agus dubairt sí gur dhearmad sí an teine do choigilt. Dubairt sí leis fód a chuir sa teine. D'íslig sé ag cuir móna sa teine agus dfhan sé ánnsan agus chuaid sí a chodlad dhi féin. Ar maidin ámaireach dfiafruig sí dhe cad a choinnibh annsan é agus ar seisean "tóg as so me táim sgóltha." Bhí clógacha dóigthe

A rath is a mound where trees are planted. It is round with a deep trench around it. People of old used them as fighting ground. The trenches around them served as a fortress when chieftains fought against one another. There are several raths in this parish all are built on a height and within convenient distance and in view of one another. The trees helped as a hiding place for them. A good many people were slain and supposed to be buried in the raths. Many people in this district that cut trees or bushes met with serious accidents to their eyes or hands. One man broke out a gap from the rath at Bowe's to another field and any cattle passed out through the gap became lame. Some people believe that the raths are the home of the fairies.Information supplied by
Mr John Moran. Stanhope Street, Ballinakill, Leix. Aged 50. Kathleen Moran, Stanhope Street, Ballinakill, Leix. 9 November 1937

taréis pósadh amach á lorg arís agus is amlaidh a bhí a ceann féin bainte dhi agus é ná hucht aici agus í á chíoradh. Chonnaic sí í. Innis sí dhi an cúram a bhí aici di, an salann a chuir ar an mbórd. "Cuirfead geall leath" ar sí leis an bean óg "ná feadfa-sa é sin a dheanamh" "O is minic a dheineas é sin sa bhaile i dtig mo Dhaidí is mo Mhaimí." Thóg sí sgian ón seirbeiseach agus thug sí fé an ceann a ghearrad dhi fhéin chun go ndeanfadh sí na haon níd a dheanfadh an bhean eile. Mhairb sí í féin gan dabt. D'fhan an seirbeiseach istig taréis an salann a chur ar an mbórd ach taréis tamaill fuaradar easnamh na mná óige agus bhíodar á lorg. Fuaireadar í agus leath a ceann gearrtha agus sgian mhór na láimh aici. Bhí oidhche greannamhar aca as san amach. Bhí an t-ógánach ar buile nuair a bhí fhios aige gur bí an seirbeiseach a mairbh í. Dubhairt sé len a athair "go gcaithfeadh sé í dhíbirt." Dubairt an tathair "ná díbireóchadh go raibh na seacht rathanna á leanamaint. Dubhairt an t-óganach le duine des na fir seirbeisig a bhí ann go dtabarfadh sé sum mor airgid do á bfeadfadh sé í seo a chuir ar slígh is go

lá mar seo nuair a bhí an tíormha caithte dubairt fear an tighe go raibh a mhac ag teacht abhaile anocht. Tháinig sé abhaile is é na fhear bhreágh. Bhí fáilte Uí Cheallaig roimis. Dhearmhad sé í sin ar fad. Fé ceann beagán aimsire phós sé arís. An oidhche bhí an féasta aca bhí sí seo ag tindeáil ar an mbórd ortha. D'fág sí easnam salainn ar an mbórd agus ghaibh sí amach. Nuair a fuaireadar easnamh an tsalainn ghaibh an bhean óg a bhí taréis posad amach á lorg. Fuair sí an cailín aimsire amuig agus ceirtlín snátha aici agus í ag deanamh uairne dhe ar adarca tairbh a bhí ann. "Beadsa a dheanam so agus cuir an salann ar an mbord" arsan bainchéile. Faid a bhí sí isteahc mhairbh an tarbh an bhean amuig agus diompuig sé ó bheith na phósad go dtí bheith na thórramh. Bhí fear na bhainnse diarraid go ndíbireóchaidh a athair an seirbeiseach ach ní dibireóchad an t-athair í ar aon níd dheanfadh sí. Bhí breis don rath á leanamaint. Fé ceann aimsire phós sé arís. Dfág sí easnam an tsalann ar an mbórd arís agus amach le. Chuaidh an bhean óg a bhí

don preacháinín. Bheir sí an cás isteach na seomra féin. Chaith sé dhe féin braitín a bhí air agus dhein fear breágh dhe agus chuaid sé a chodlad mar a raghadh aoinne. Maidean amaireach dhein preacháinín de mar ar slígh gceúdna agus isteach leis na chás arís. Bhí ionghnad an domain ar an mnaoi óig nuair a connaic sé cad a bhí aige dá deanamh. Istoidhche amáireach arís dein sé an cleas ceudna. An tríomhadh oidhche dubairt sí leis an cailín an bpárlús a thógaint agus é chaitheamh sa teine. Bhí an brat ag cnagarnaig sa teine agus é ag dóghad. Cualaidh sé é. "Faire, faire" dubairt sé lea na mhnaoi, "creachais me. Bhí draoideacht orm agus ní raibh agam ach an oidhche anocht chun é chuir díom, caithfid imteacht chun na fairrge seacht mbliadhna arís sar a bheidh an draoideacht imtighthe dhíom." "Téigneamh ort agus taisbeanfad cuirt mo athair duit agus théir id sheirbeiseach ann."" Thug sé fáinne dhi. "Cuir air do mhear é sin is ná scar leis." Chuaidh sí go cúirt a athar. Hiapáladh na seirbeiseach ann í. Nuair a imthig sé sin cun na fairrge dubairt sé go gcuirfheadh sé cómarthaí ar an bfairrge nuair a bheadh a thearma amuig ins an áit sin dáirighthe. Bhí na seacht rathanna ag teacht ar na haon níd go gcuirfeadh sé a lámh ann.

there was a wild boar living in Skehana.
"Móna Gúnta" :- It is so called because it is a turfy plain. Lady Well :- It is so called because there was a big stream once, and many people escaped crossing it, and the Blessed Virgin appeared there and a well sprung up where she stood. There was a poor man herding sheep and the Blessed Virgin appeared to him. Where she stood a well sprung up, and that field is called, "Our Lady's Avenue." Cillgorey, means a church of Gorey, in Moneteen. Cromwell tumbled it, and shot the Priest on the Altar saying Mass and where he fell another well sprung up, and people go there to be cured. The Mass bush. Mass was said there in Penal times. It is in Murphy's field in Castlecomer. The Rock of Foyle :- it is so called because a man named of Foyle sheltered there from Cromwell. The "Sceac" Field :- It is so called because it gets it's name from all the bushes of that field. One day Soldiers came to where a

oibre ar chuile bhealach. Maidir le cíol b'shin an rud a bfearr a bhí aice. Bhí a ghuth chómh binn le guth éin. Aon lá amháin chuaidh an bhanaltra amach ag siubhal agus bhí lucht freastail sa chaisleán nach raibh cleachtuighthe leis an riaghal fá'n doras a chongbháil dúnta. Fágadh foscailte é thar an uair agus tháinig séideadh gaoithe tríd agus chuaidh an ghaoth chómh fada leis an bpárlús ná raibh an óig-bhean na suidhe ag seinm ceoil, agus ar an bpoinnte tháinig cuma seabhaic uirthe. Thosuigh sí ag eiteall thart agus chuaidh sí amach tré an bhfuinneoig. Nuair d'fill an bhanaltra marbh le brón agus thréig an lucht freastail an caisleán. D'fás na crainnte chómh h-árd sin le linn ama nach raibh an caisleán le feiceál chor ar

sona acu go ceann seacht bliana agus lá. D'oscail siad an sparán agus gídh nach raibh le feiceál ins an sparán acht sobhran óir amháin. Bhí sobhran ann gach uair a d'oscladh é. D'éirigheadar saidhbir in a dhiaidh sin. Bhí muirighín mhór fhada orra agus nuair d'éag an bheirt ar an lá céadna chaith na comarsanna seacht seachtain gá gcaoineadh.

thuit sí de phlop ar urlár an cháge í. Le casadh do laimhe dimthigh an cás agus sheas cailín óg áluinn suas. Annsin rug an fear ar láimh urthe agus phóg sé í. Nuair d'féach sé thart bhí an sean-chailleach imthighthe agus banaltra óg áluinn in a h-áit. "Cé h-thusa?" ar seisean. "Mise banaltra an chailín" ar sise. "Tá fáilte rómhat" ar seisean. "Imthigh leat go beó agus abair leis an sagart teacht annseo gan mhoill. Rith sí léi, agus ba ghearr go raibh an sagart i láthair. "Tá fáilte romhat a athair" ar seisean, teastuigheann uaim a bheith pósta gan mhoill agus gheobhfaidh tú gach fáirnéis sa litir seo." "Tá go maith" ars' an sagart. Pósadh iad annsin agus bhí saoghal

There is an old road called Gálais it is about a hundred years old. It is an unlucky road. The used to cross the nore over the rocks. There was a Mass Path through the course wood there was a ford

na dreoilíní gabhtha ag an bfhear bhí áthas air mar bhí droch obair déanta acu ins an ngarrdha. Thug sé sparán don bhfear agus bhagair sé air gan féachaint isteach ann go ceann seacht mbliana agus lá. Thionntuigh an fear óg go h-Éirinn agus na duaiseanna aige. Nuair shroich sé a theach bhí solas geal ann mar b'é oidhche Nodlag é. Chnag sé ar an doras agus leigeadh isteach é. Bhí an sean-chailleach ann agus an seabhac. Thug sé gach rud dí agus bhí an oiread sin de ríméid uirthe gur sheas sí suas agus thosuigh sí ag damhsa ar fud an tighe. Chuir sí a lámh in a póca agus tharraing buidéal beag amach. Dhóirt sí a raibh sa mbuidéal anuas ar an seabhac. Bhain an seabhac craitheadh aistí, leig sí béic, agus

ag obair taobh leis. Ba ghearr go raibh an t-acra talmhan glanta acab agus nuair d'éirigh an ghrian scuabadar leó as radharc an fir óig. Bhí iongnadh ar an garradóir agus thug sé cead do'n bhfear dul isteach sa gharrdha. Annsin thosuigh sé ag fiadhach agus gídh go raibh chuile shórt éin ann ní raibh na dreoilíní le feiceál. Chaith sé seacht seachtaine ag a' n-iarraidh agus ag deire an ama sin chonnaic sé iad. Lá sneachtaidh a bhí ann. D'fan an sneachta ar an talamh go ceann seachtmhaine agus lá agus bhí na h-éanacha uilig ocrach go leor. Tháinig na dreoilíní agus thuirling siad ar ghéig íseal. Chuir an fear cás anuas ortha. Bhíodar i sáinn annsin. Nuair a bhí an fear ag dul amach bhí an rí ag an geata roimhe. Nuair chuala an rí go raibh

Barbaire circe a thosóchad ag glaodhach, agus a stopfadh ó bhreith, béarfaidh uirthí annsin, agus díolfaidhe í agus ceannóchaide salann ar a luach.
Dá bhfóghadh leó bás, bainfidh an craiceann dí díolfaidhe é le búistéir, agus ar luach an chraicinn ceannóchaidh poca nó larann eicint. Budóg óg tar éis breith. Tugraoí amach spanc agus beagán dearaigh air. Théigheadh fear-a-tíghe agus bean-a-tíghe amach, agus an splanc so ílú aca. Sheasadh an fear ar thaobh agus an bhean ar thaobh eile de'n mbudóig. Chuireadh an fear an splanc amach faoi bholg na budóige, agus chuireadh an bhean os cionn druim na budóige an splanc. Deantaí sin trí h-uaire , agus bhíodh an bhó beannuighthe annsin. Dóigte beagán de'n bhfionnach ar an ruball agus cuirtí piosa éadaigh dearh air. Nuair thagadh duine abhaile ó choraide tugtaoí gráinne beaf Salann dó, agus nuair a thuitheadh duine ar an t-sráid nó i n-áit ar bith eile tugtaoí an salann dó freisin

Barbaire circe a thosóchad ag glaodhach, ahus a stopfadh ó bhreith, béarfaidh uirthí annsin, agus díolfaidhe í agus ceannóchaide salann ar a luach.
Dá bhfóghadh leó bás, bainfidh an craiceann dí díolfaidhe é le búistéir, agus ar luach an chraicinn ceannóchaidh poca nó larann eicint. Bu í óg tar éis breith. Tugraoí amach spanc splanc agus beagán dearaigh air. Théigheadh fear-a-tíghe agus ben-a-tige amach, agus an splanc so ílú aca. Sheasadh an fear ar thaobh agus an bhean ar thaobh eile de'n mbudóig. Chuireadh an fear an splanc amach faoi bholg na budóife, agus chuireadh an bhean os cionn druim na budóige an splanc. Deantaí sin trí h-uaire , agus bhíodh an bhó beannuighthe annsin. Dóigte beagán de'n bhfionnach ar an ruball agus cuirtí piosa éadaigh dearh air. Nuair thagadh duine abhaile ó choraide tugtaoí gráinne beaf Salann dó, agus nuair a thuitheadh duine ar an t-sráid nó i n-áit ar bith eile tugtaoí an salann dó freisin

sé aon áird air. Fear mór teágarthach a bhí ann. Bhí bróga móra air. Cheapfá gurbh fathach é bhí sé chómh mór sin. Maidin áirthid. Chonnaic an garradóir an fear óg agus labhair sé leis: gheobhfaidh tú cead dul isteach má dheineann tú a leithead seo ar mo shon" ar seisean. "Céard é fhéin?" ars' an fear. "Na fithchillí a bhaint as an acra talmhan thall roimh éirghe na gréine amárach." Dhéanfad mo dhícheall" ars' an fear. Annsin chuaidh sé go dtí an áit agus thosuigh sé ag obair. Bhí gach plannda chómh fada sin sias sa talamh gur chaith sé uair an chluig ghá réabadh suas acht lean sé go dlúth leis an obair i rith na h-oidhche. Timcheall meadhon oidhche chuala sé thart air cé bhí ann acht mór-sheisear cailíní agus thosuigheadar

lae. Chuir sé a lámh in a phóca chun naipcín póca d'fághail chun a éadain do cuimilt, agus céard do thuit amach as an bpóca ach fiche fear agus bhailigheadar thart agus thosuigh siad ag obair agus le casadh do láimhe bhí na lómraí uilig bainte acu. Nuair chroch sé a cheann chun buidheachais a thabhairt dóibh ní raibh a dtáisg nó a dtuairisg le fághail. Thóg sé na lómraí in a bhaclainn aige agus thug sé don phrionnsa iad. Annsin tugadh long mhór dó agus deis chun dul go tón na fairrge freisin. Fuair sé na péarlaí agus cuaidh sé go Sasana ins an luing. Nuair shroich sé garrdha an ríogh i Sasana niór fhuair sé cead a dhul isteach. Chaith sé seacht seachtain ag glaodhach ar an garradóir sul ar thug

ag cur na súil thríd. "Cé h-thusa?" ars' an fear óg. "Is mise prionnsa na h-áite seo" ars an firín. "A phrionnsa uasail" ars' an fear óg. Tabhair dhom bád ar iasacht go rachaidh mé trí míle siar ó'n oileán." Bhéarfaidh mé dhuit é" ars' an firín "Má dheineann tú a leithead seo ar mo shon?" "Ceárd é féin? ars' an fear eile. "Bhuel" ars an firín, fiche cinn de lómraí a ghearradh de na caoracha úd thall ar an t-sléibh roimh meadhon lae." Déanfad mo dhícheall" ars' an fear agus ar aghaidh leis. Bhí na caoirigh an-fhiadán agus ba dheacair greim a fhágháil orra. Bhí an olann chómh fada tiugh ortha gur ar éigin a ghearr sé chor ar bith iad. Bhí sé ag cur alluis go tiugh agus sgannradh air nach mbeadh sé in ann iad a críochnú roimh meadhon

he throws water on it to keep it down.

na tairbh go dtí fáscadh i gcóir na h-oidhche. Annsin d'oscail an poll agus d'imthigh sé amach as. Chaith sé seacht seachtain ag iarraidh an lámh uactair a fhághail ar na tarbhaibh agus sa deire mhairbh sé iad. Thug sé leis iad chuig an sean caisleán agus chaith sé seacht seachtain eile ghá dtarraing ann. Nuair shroich sé an caisleán bhí banaltra ann, agus d'orduigh sí dó iad a chur i dtrí potaí móra a bhí crochta ar thrí teintí móra. Rinneadh mar a dubhradh agus annsin thug sé a aghaidh ar oileán na Meainn. B'éigin dó siubhal go dtí an fhairrge. Nuair sroich sé Dún Dealgan luigh sé síos fá chnoc agus chodail se oidhche ann. Nuair d'oscail sé a shúilí ar maidin bhí firín beag bídeach in a sheasamh ag a cheann agus é

chuala sé an ceol bogbinn. Acht le casadh do laimhe d'athruigh sí an port go dtí gur chuir sí misneach agus sprid in a chroidhe agus bhí sé réidh le rud ar bith a dhéanamh. Ar aghaidh leis go dtí an sliabh agus bhí na tairbh ann ceart go leor. Bhíodar an fhiadhán agus is iomdha iarracht a thug se shul ar mhairbh sé ceann amháin acu. D'éirigh an dá cheann eile ar buile nuair chonnaiceadar an tarbh marbh in a measg, agus leanadar an fear óg. Thosuigh sé ag rith agus bhíodar fé na sálaibh aige. Díreach nuair tháinig siad suas leis chaith ceann acu san aer é. Thuit sé síos i bpoll sa talam agus dúnadh an poll sul ar shroich na tairbh é. D'fan sé ins an bpoll go dtí tuitim na h-oidhche agus d'imthigh

Madh aint damh, Peigí Ní Dubhthaigh, an Áirdmhín, Clochan Liath a fuair mé na h-amhrain roimh sgríobhtha. Dalladh í go taismeach le bionglam maide briste nuair a bhí sí in-a tachrán agus bhí mórán sgeulaidheachta agus seanchus aicí agus n-am amháin acht tá siad ligthe ar dearmad aicí anois. Tá sí tuairim ar 50 blian d’aois.

thíos ag tón na fairrge siar ó oileann mheann, agus trí dreoilíní atá i ngarrdha an ríogh thall i Sasana a thabhairt dom roimh lá Nodlag seo chugainn." "Déanfad mo dhicheall" ar seisean. "Acht céard a dhéanfaidh mo ghrádh gheal seo sa gháge a fhad is a bhéas mé ag obair duit?" "Ná bíodh faitchíos ar bith ort déanfaidh mise an obair sin as seo amach mar tá sean aithne agam ar an seabhaicín céadna anois," ar sise. "Imthigh leat mar is mór an obair atá romhat." D'imthigh sé leis. Thosuigh an seabhac ag casadh ceoil agus ní fhéadfá eisteacht leis gan cúmha agus brón a bheith ort. Chas an fear óg ar a sháil agus ba bheag nár chaill sé an misneach, nuair

Once upon a time there was a nest of Rabbits in a ditch. One day they all volunteered to leave their nest because there was some one ferreting the ditch. They were not far from their nest when then spied a fox coming after them. All the strong rabbits started to run but the smallest one, when it came to a well it jumped into a bucket and went down to the bottom. When the fox came to the top of the well he looked down and he saw the rabbit. There were two buckets on this well and when one bucket would be up the other would be down. The fox asked the rabbit to know how did he get down the rabbit told him to get into the other bucket. When the fox got into the bucket he went down and the rabbit came up because he was heavier that the rabbit. When the fox was meeting the rabbit in the middle this is what the rabbit said. "This is the way the world goes around one goes up and the other goes around and comes all safely to the ground." When the rabbit came to the top he jumped and ran off.

In olden times people ate three meals daily. The meals were breakfast, dinner, and supper. Some old people worked very early in the morning before they ate anything. The meals consisted mostly of porridge and potatoes. It was generally butter-milk they drank with them. The tables were always hung up by the wall and when they were going to eat their meals they let them down and all sat round. The porridge was put out on one large dish and they all ate together. Then the table was washed and put back in its own place. Oaten and wheaten bread were used cooked on a griddle. There was very little meat used and they used salt some herrings. Most of them ate late at night. Easter Sunday was a great feast with the old people. They ate as many eggs as they were able About fifty years ago the first came into being and there were no cups at that time. It was all noggons were use, and pewter dishes.

aire mhaith dí agus is amhlaidh do bhí a ghrádh dí ag méadú in aghaidh an lae. I gceann bliana is lá bhí sean-chailleach ag doras an tighe nuair d'oscail sé é ar maidin leigeadh isteach í agus chuaidh sí chuig an teine. Bhí sí ag craitheadh le fuacht. Sa deire labhair sí: "Ta éan i gcáge agat?" ar sise. "Tá ar seisean. "An bhfuil sí i bhfhad agat?" ar sise. "Bliain agus lá" ar seisean. "Ní bhéidh sí in a h-éan go deó" ar sise. "Tá brón orm nach bhfuil an leigheas agam" ar seisean. "Bhéarfaidh mise dhuit é" ar sise, "má dheineann tú a leithead seo orm" "Céard é féin?" ar seisean. "Trí tairbh atá ar an sléibh sin do mharbhú agus a tharraingt chuig caisleán atá istig sa choill. Agus trí péarlaí atá

Beinn Padaí ShéaghainComhgarach de (abhana) dhroiceadh na [nEilnigh,]? tá beann agus deirtear I gcómhnuidhe gó bhfuil sé uasal. Bhí agus tá teaghlach i dteach [?] comhgarach d’on bheann seo agus bhain siad cuid de na clochaibh amach as an bheinn.
O’n lá sin amach thainic droch mí ádh ar an teaglach sin go dtí nach bhfuil duine ar bith fágtha an mac amháin. Gan sáth, gan reasún b’eigean daobhtha a dhul go teach na nGealt Lá amháin chuaidh dhá dheirbhshiuir isteach. O’n lá sin gó dtí lá indhiu níor bhain duine ar bith ó soin le [“O]? Beinn Phadaí Shéaghain.

saor cloiche ann. Bhí an capall óg in a luighe agus bhí fir a deim ar Joe leis an capaill a thógail. Thainic dhá Protusanach aníos an bhealaigh mhóir agus chur choir ar Joe, caide mar bhí an capall. O! ceart go leor, a dubhairt Joe, ag an am ceadna ag druid amach doras an bhoithigh, ar eagla go bhfeiceadh siad dadaidh istoigh.
Nuair a bhí síad giota maith ar shiubhail, diarr (sé) Joe ar an saor cloithe dul suas go teach eile in a raibh Catolicigh in a gcomhnuidhe agus iarraidh orthú theacht anuas go dtíogfadh síad an capall.Sin dream a dubairt Joe ar shiubhail suas an bhealach mhór, agus ní thig leó [ambeúl]? a coinnilt, druidte. (Tá Joe é fhein in a Phrotustanach) Is maith liomsa daoine a fhághail, a [choinngheil]? achan rud daobhtha fhein.

bit. Blianta na dhiaidh sin bhí fear óg ag fiadhach sa choill 'na raibh an seabhac agus bhí a ghuth áluinn aice dhíreach mar abhí agus í na duine. An lá sin bhí sí ag cantan ar bhárr crainn agus chuala an fear óg í agus tháinig sé chómh gar is ar fhéad sé. Tháinig draoidheacht air ag éisteacht dó agus dubhairt sé ós árd nach bpósfadh sé cailín acht an duine a bhéadh in ann ceol mar sin do casadh. Nuair chuala an seabhac é ghá rádh leis an giolla nach bpósfadh sé cailín acht duine le guth ceolmhar d'innis sí a sgéal dó. Nuair chuala an fear óg gurbh cailín í rug sé ar an seabhac agus thug sé abhaile leis í. Cheannuigh sé cás dí agus thug sé

Joe agus a Chapall.Cheannuigh Joe capall óg agus lá amháin nuair a bhí an buachaill a thabhairt amach le deoch a fhághail, loiteadh an capall le gluaisteán. Bhí an capall istoigh annsin agus bhí na Protustanaigh ag teacht ag fiafruigh de Joe caidé mar bhí an capall.
O níl a gach cearr leis a deireadh Joe. Béidh mé ag treabadh imbarach. Lá amhain bhí an

[sgeilp]? a thabhairt daobhtha.
[Dam nughad ort a deireadh Joe (sa) leig daibhtha go bhfuighidh síad greim le [hithc]? Caidé tá síad ag deanadh ort.

Joe agus na luchógaíTá an sean teach lán - luchóg, agus níor maith le Joe dochar ar leith a dheanadh daobhtha. Nuair a bheadh an saor - cloiche seo ag deanadh a dhinnear i gcómhnuidhe, bheadh na luchógaí ag cuir amach a gcinn agus brath rudaí beaga a fághail. Bheadh an saor - clioche brath

bpláta súgh a bhí ag Joe. Thóg Joe an chearc agus chuinnig sé í go raibh an tsúgh a bhí ar a crab, uilig sa phláta arís. Annsin chaith sé ar an urlar í, agus da [bhairt]? sé
[Damnughadh]? ort nach raibh ait ar bith agat le dul ach isteach in mó shúgh-sa.

Joe agus an CearcDearthbhrathair dó Jane is eadh Joe. Tá teach sglátaí acú ach má tá fhéin, tá siad in a gcómhnuidhe sa sean teach.
Bhí “Joe” brath posadh fad ó shoin agus fuair an cailín bás. Dubhairt sé annsin, nach rachadh sé isteach sa teach úr go bráth [Ce-arca]? atá aige sa teach úr anois. Tá an sean teach bun os cionn, dorcha agus gan gach an bith in a ait fhéin. Tá saor - cloiche agam anois ag [bair]? agus deir sé liom go raibh sé ag obair ag Joe am amháin (Joe Boyce atá ar an saor - cloiche) Lá amhain ag am dinneara, rith cearc anuis o’n tseomra agus cade’n ait ar tuit sí ach isteach i

Rud a tharlaigh ins an Pharóisde seo le goirid.Tá bean sa pharóisde seo (Jane Arnold Protestant) bhí madadh aici darbh ainm Paddy. Chuaidh mise isteach aici lá amháin agus bhí sí comhair a bheith ag caoineadh. Chuir mé ceist uirthi caidé bhí cearr leithi. Och fuair Paddy bás indé a deir sí. Is mise a crothnuigheas Paddy a deir sí no ní rabh [bamhail]? no pláta le nighe agam le fada. No lighe Paddy iad i gcomhnuidhe.

a throid Cúchulainn an cath deireannach. Triúr cloinne Cailitíne a thug a bhás. Chaith duine acu sleagh dhearg the go ndeachaidh tríd. Thug a giolla, mar a bhí laogh mac Rianghabhra, go loch a bhí ina naice é go nighfeadh sé an fhuil de. Bhí amharc na súil caillte ag Cúchulainn fán am seo agus ní fhaca sé dobharchú a bhí sa (leat) loch ag tarraingt air. D’innis laogh dó go raibh an dobharchú ag teacht, agus d’iarr Cúchulainn air cloch a chur in a láimh agus a innsin do nuair a bhéadh an dobharchú fá dhá léim de. D’innis. Chaith sé an cloch. ‘Goidé mar chuaidh an t-urchar sin?’ ar seisean le laogh. ‘Goidé mar chuaidh gach urchar dár chaith tú ariamh arsa laoch. ‘Díreach’, (asra) arsa Cúchulainn. ‘Cú mo chéad éacht agus cú m’éacht deireannach’, ar seisean, agus luighe sé síos agus fuair se bás.

an mhac a chuir ‘na dhiaidh go h-Éirinn nuair a bhéadh sé na fhear. Nuair a tháinig Meadhbh agus a h-arm as Connachta go dtug leo an Donn Cuailgne ní raibh duine de na h-Ultaigh leis an tír a chosaint ar an námhaid ach Cúchulainn. Ar feadh i bhfad choinnigh sé na Connachtaigh ag féachaint air ag troid leis na gaisgidhigh bá nó dá raibh acu agus é ag breith na buaidhe ortha i gcomhnuidhe. Nuair a b’fhada le Meidhbh a bhí an cineál seo troda ar shiubhal, sgiord sé thairis gur sgrios Cúigeadh Uladh agus go dtug léithe tairbh Dhaire, an Donn Cuailgne. D’éirigh Conla aníos go raibh ‘na fhear agus chuir an mháthair go h-Éirinn chúig a athair é. Bhí olc ag an máthair mhóir, ag Sgathaigh, do Chúchulainn, agus chuir sí geasa ar Chonla, nuair a bhí sé ag imtheacht (t) gan a ainm a innsin do neach go mbéadh arm thríd a chorp mar bhí súil aici go gcuirfeadh Cúchulainn troid ar agus go (gc) muirbhfeadh sé é nuair nach mbéadh aithne aige air. Mharbh; mar ní raibh a fhios aige gurbh’ é a mhac a bhí aige ann go raibh sleagh thríd a croidhe aige. Deir an sean-sgéal gur thruagh leath an t-athair a fheicsin ag caoineadh a mhic agus ag mallachtaigh ar an mnaoi a ba chiontach le n-a bhás. I mBrisleach mhór Mhaighe Muirtheimhne

ghearr an mhoill air sean an tóir a chur ortha. Ba ghoirid ina dhiaidh sin go bhfuair an rí cuireadh ar féasta ó chulann gabha. Nuair a bhí sé fhéin agus a shluagh imthighthe go teach an fhéasta, lean Cúchulainn lorg na gcarbad go dtáinig sé go Dún Chulainn. Bhí cú ag Culann a bhíodh ag tabhairt aire dá dhún is dá áirnéis agus [sgaoibh]? an gabha í nuair a tháinig an rí is na n-uaisle isteach. Thug sí léim ar Chúchúlann, nuair a chonnaic sé é ach rug seisean greim sgornaighe agus greim chúl muineáil uirthi gur steall a h-inchinn as a ceann ar charraig cloich a bhí ina aice. Seadanta an t-ainm a bhí air roimhe sin, ach tugadh Cúchúlainn air ón lá sin amach mar dubhairt sé go ndéanfadh sé ionad na con ghabha go bhfuigheadh Culann cú eile a bhéadh ábalta ar a áit agus a chuid áirnéise a choimheadh ar gach námhaid. D’éirigh sé aníos na fhear bhreágh láidir agus d’fhoghluim gach cleas troda dá raibh le fághail i n-Éirinn. Annsin d’imthigh sé anonn go h-Albain chuig Sgathaigh mhór gur fhoghluim cleasa eile ann agus go bhfuair cleas an gha bolga uaithe. Pósadh ar inghin Sgathaige é agus rugadh mac do ar a dtug sé Conla. Nuair a bhí sé ag fághail na h-Alban, D’iarr sé ar an mháthair

Sgéal a chulaidh mé Fá Cúchulainn.I nDún Dealgan i Maigh Mhuirtheimhne a rugadh agus a tógadh Cúchulainn go raibh sé seacht mbliana d’aois. B’uncal do Conchubhar Mac Neasa, Rí chúigeadh Uladh agus nuair a bhí an gasúr seacht bliana d’aois thug sé leis a (cn) chamán agus a chnag agus níor siad go rabh sé i nEamhain Mhacha ag cúirt an ríogh. Bhí céad go leith buachaill ag an rígh ag foghluim cleasa lútha agus [gaisgideachta]? i nEamháin Mhacha agus nuair a chonnaic siad an [strunséir]? nár aithnigh siad ag teacht na measg, thug siad go léir faoi, ach ba

draoidheachta agus d’fhág bodhar balb aige í. An t-Samhain a bhí ann agus bhí sí annsin aige gan focal aicí go Samhain dar gcionn. Oidhche Shamhna dimthigh Conall go Dún na Séad ag súil go gcluinfeadh sé rud éigin a léigheasfadh an cailín. Níorbh fhada ann é go gcuala sé duine den t-sluagh sídhe ag caint ar cailín Connacht bhlian is an oidhche anocht a sgiob an baoigheallach beadhaidhe cailín Chonnacht uainn ar seisean “Is fíor sin” arsa duine eile aca “ach níl mórán maith dó í bheith aige mar tá sí bodar balbh. Dá bhfaghadh sí deoch [afh]? an gcorn seo arsa’n chéad duine arís bhéadh sí comh slán is bhí sí ariamh. Isteach leis an mbaoigheallach agus d’fhán go dtáinig an corn a fhad leis. Amach leis agus an corn na dhorn agus ní thug na daoine beaga fa deara go rabh an corn imthighthe go raibh deoch ólta ag an gcailín as. Níor luaithe an (deobh) deoch thiar aicí na tháinig a caint chuici. Sin eachtra Chonaill Uí Bhaoighill agus cailín Chonnacht go dtí sin.

Sean Sgéal.Bhí Conall Ó Baoighill na chomhnuidhe ‘sna Rosaibh, agus oidhche dá raibh sé amuigh casadh an (slag) sluagh sídhe air agus iad ag dul suas go Connachta le cailín dóigheamhail a bhí ann a thabhairt leo anuas go Dún na Séad mar ar chomhnuigh siad. Mar nach dtiocfadh leo an cailín a thabhairt leo gan duine saoghalta bheith ar mhuin an chapaill léithe thug siad leo Conall suas. Chuir siad an cailín ar chúlaibh Chonall agus D’fhill ar an mbaile. Bhí a chluasa fosgailte ag Conall agus bhí sé ag eísteacht le na gcomhrádh ar an mbealach anuas. “Is mór an truaighe truaighe arsa duine acu”, gan í ag Conall óir is breagh an cailín í “Ar a thoil fhéin atá”, arsa duine eile. Má tá taitneamh aige di, níl aige ach fáinne a ghearradh timcheall uirthi agus ní bhéidh de chumhacht ag aonduine againne baint léithe. D’fhan Conall go raibh sé ar ais sna Rosaibh, agus nuair a fuair se faill ar na daoine beaga. Ghearr sé fáinne thart air fhéin agus ar an gcailín. Ach sul a rabh an fáinne déanta aige, bhuail duine de na daoine maithe an cailín le slaitín

Sgéal.Bhí amadan ann am amháin níor bhfeidir leis obair ar bith a dhéanamh. Tugadh sé gach aon lá ag feadhach coinín no ag iasgaireacht bhreac. Bhí slat breágh iascaigh aige agus is minic a ghabhadh sé bric móra ins an abhainn do bhí an aice a tighe. Lá amháin nuair a bhí sé ag iasgaireacht fuair sé bradán mhór agus thug sé leis abhaile é agus bhród ann a chroidhe. Ditheadar an bradán agus moladh an t-iasgaire go mór. Cúpla lá na dhiaidh sin nuair a bhí an t-amadán ag dul a iasgaireacht arís casadh iasgaire eile ar. Dhfhiafruigh sé do an rabh an bradán a fuair sé mór. Ó ars an t-amadán nuair a tharraing sé amach é as an tuige é do thuit an t-uisge san abhain.

Sloinnteacha na daoine ins an Pharóisde seo.Ní Arcann, Nic Cuinn, Mac Ghloinn, Mac-Giolla-bhuidhe. Mac -Ach- tSeachlain, Ach Cheallaigh, Mac Na-Midhe, Mac-A-Bháird, Mac Loinnsigh, Mac-A N-Ulthaigh, Mac Daid, Ach Dochartaigh, Ach h-Eithigheirn, Ach Dubhthaigh, Ó Baoighill, Nic Suibhne, Mac Meanman, Ach Muighe, Ach Gallchobhair, Dubhagán, Ach Gaoithín, Mac Ailín, Mac Domhnall, Ó Néill, Ach Annagán, Ní Gheireann, Ní Cnáimhsighe, Ní Mharlaighe, Mac Giobúin, Cuinecim, Mac Lochlann, Cheallbhuighe, Ach Luadhóg, Ach Scarlann, Mac Aodh, Mac Fhionntaigh, Ní Breitheamhain, Ní Cheatharláinn.

sin, chaith an gasúr cloch anuas agus bhuail sé an fáthach sa cheann. D’éirigh sé agus an fhearg go deo air, agus mharbh sé (an) na fáthaigh eile. Dubhairt an gasúr beag a bhí thuas ar an teach is mise a bhuail thú. Dá mbéadh fhíos agam gur thusa bhá chionntaigh le mó dhá dhearbhráthra a mharbhadh. Dubhairt an gasúr. Ma théighim-se síos agat marbheóchaidh mé thusa fósta. Tháinig an gasúr anuas chuige. Dubhairt an fáthach leis. Bheirfidh mise obair dhuit. Dimthigh an fáthach na bhaile agus thug sé an gasúr leis fósta. Tá obair a dhith ar an ghasúr seo. Dhubhairt an bhean. “Bheirfidh mise obair do cinnte” D’iarr sí ar an bheirt uisce a iomchur duithe. Dimthigh an bheirt acu agus diomchur siad an tuisce duithi. Annsin léig siad amach an teallach. Bhí máll beag beag leathair ar an fáthach agus ní rabh sé ábalta é a sgaoileadh. D’iarr sé ar an ghasúr é a sgaoileadh. Bhí sgian phóca ag an ghasúr agus ghéarr sé an fáthach in áit a (an) mhála agus fuair sé bás. Chuaidh sé isteach ag an bhean agus d’innis duithi gur mharbh sé an fáthach. Níor dhubhairt sí dadaigh. Dubhairt an ghasúr leithi go gcaithfeadh sí lán mála óir agus airgead a (thar) thabhairt do. Thug sí do é agus dimthigh sé leis. Ní fhacaidh sí é ón lá sin go dtí an lá andiú.

Sean Sgéal.Bhí Rí thall i Sasan uair amháin agus bhí sé ag chuir suas caisleán. An mhéid a chuireadh deich fear suas ins an lá bhí sé leagtha ins an oidhche. Bheireadh sé deich bpúnnta do fhear ar bith dhfanóchadh agus a choinneóchadh ar shiubhal na fáthaigh go maidín. Bhí fear ar na Gleanntaí agus chualaidh sé an sgéal. Chuaidh sé anonn. Ní léigfeadh an Rí do suidhe go maidín. Dubhairt sé “gur siomaidh fear a shuidhe agus marbhadh iad. Suidhfidh mise arsa an fear. Shuidhe sé. I lár na h-oidhche tháinig trí fáthach. Is bréagh an giota atá deánta acu arsa siadsan. Acht ní bhéidh (muid) sinne ibhfad da leagant. D’imthigh siad agus fuair siad bolann agus mharbh siad é (agus) bhruith siad é agus dith é. Chuaidh siad a chodhladh. Nuair a bhí siad uilig na gcodhladh. Caith an gasúr beag a bhí thuas ar an teach cloch anuas ar dhuine do na fáthaigh agus bhuail sé é. Dubhairt sé leis an dhá fháthaigh eile mhá bhualann sibh mise arais marbhuigheadh mé sibh. Tamall na dhiaidh sin, caith an gasúr beag a bhí thuas cloch anuas agus bhuail sé é le cloch arais. D’éirigh sé. Ca tuige a bhuail sibh mé. Níor bhuail muid tú, dubhairt an fáthach. Má bhualann sibh mise arais marbhuigheadh mé sibh. Tamall eile na dhiaidh

oibre ar chuile bhealach. Maidir le cíol b'shin an rud a bfearr a bhí aice.

Mó dheideo ar chúl an chónra agus dhá chéad chóta mór air = Gás Cabáiste.Cailleach sa chlúid bior na súil agus í ag uthamail = Túirne
Molt mór dubh teann istig ididr dha ghleann. Nuair a bhogann an molt mór dubh teann bogann an dá ghleann = Asal agus párdógaí air. Bairle ar an traigh agus a dhá cheann druidte = Ubh.

bata caol dubh agus é ag damhsa go tuit = toit.Bean bheag amuigh annsin agus sgian go dtí an croidhe innte = Measgán ime
Caidé a ritheas ar an urlar agus gan cos ar bith ann = Uisge. Caidé an rud a shiubhail Éire agus nach fhluichas chais = beathóg. Tá bean bheag amuigh annsin agus crios dá cuid fhéin uirthí = Sapa arbhar. Caidé atá sinn uilig ag dheanamh in am amách = Óg éirighe Sean. Caidé an céad rud a bhéas ag fanacht ort ar maidin = do cuid urnaighe. An rud is mó a bhfuil súile air agus na bhfeiceann = Fata. Cé’n rud is mó a shiubhaileas ar a cloigean = tairnge- bróg.

amháin, asal, madadh, agus cat.Conbhuigheann Muiris-A- Gaoithinn dha ghamhain, triúr bá, cat.
Conbhuigheann Niall Ó Breitheamhain cúig bá, ceithre gamhna, tarbh, dá chapaill, cat agus madadh. Conbhuigheann Séamus Ní Gheircann dhá bá, gamhain, asal, madadh agus cat. Conbhuigheann Seághan Ó Breitheamhain cúig bá gamhain amháin, madadh, capall agus cat. Conbhuigheann Séamus Meanman gamhain amháin, triúr bá, madadh agus cat. Conbhuigheann Seághan Mac-na-Midhe bó amháin agus dha gamhain, cat agus madadh. Conbhuigheann Cathal Mac-na-Midhe trí ba agus dhá gamhain, cat agus madadh. Conbhuigheann Isebál Mac-na-Midhe bó amháin agus gamhain amháin cat agus madadh.

Na h-ainmhidhe agus na Peataí ins na tighe seo shuas.Conbhuighean Shéamus Ní Éichtheighirn triúr bha, dha ghamhain, capall, cat agus madadh
Conbhuighean Nóra Nic-na-Midhe ceithre bá, triúr, gamhna, asal, madadh, agus dhá chat. Conbhuigheann Aodh-Mac-na-Midhe triúr bá, triúr gamhna, capall, asal, madadh agus cat. Conbhuigheann Cathal Mac Meanman ceithre bá, dhá ghamhain, madadh agus cat. Conbhuigheann Arús Nic Airceann triúr bhá, dhá ghamhain, capall, asal, madadh agus cat. Conbhuigheann Eadhmonn Ní Ghallcobhair da bhá, dhá ghamhain, asal, madadh, agus dhá chat. Conbhuigheann Fillip Ní Cuinn dhá ghamhain, triúr bá, asal, madadh agus cat. Conbhuigheann Aontoine Creag ceithre bá, gamhain

Tá meacain ag fás agus glaodhtar air, meacain na tá cabha. Bhaintear an croiceann de agus brúghtar é idir do dhá láimh cun ceiridhí do dhéanamh de. Cuirtear le cneadh é agus coiméadhtar igcoinnibh an cneadh é ar feadh cúpla lá. Geibhthear grúnlas deintear é do beiriú agus tugtar do beithíoc a bheadh bruinne dhearg aice. Cuirtear cúnlac igcoinnibh créacht cun an fuil do stopadh.

deineann líon dubháin fhalla an fuil do stopadh leis. Cuirtear usige a bheadh istigh i gcloc air feadh tamaill maith igcoinnibh gart a bheadh ar do láimh nó ar do cois. Cuirtear siúcre agus gallúnac i gcoinnibh naoscóidhe. Tá plannda ann ar a glaodhtar gearlic, agus dá níosthá é gan é bheiriú, tá sé ana haith cun casacthach.

Anbhruith girrghidh tugtar do daoine go mbhíonn Fiabhras aca. Slánlus a cuirtear le méar géarrtha nó le cois gearrtha cun fuil do stopadh. Géibhtear tobach agus deintear é bhrúghadh go maith go dtí go mbíonn sé ar nós brúscar agus é mheascaite le siúcre cuirtear isteach i súil caoire a bheadh dall. An cloch a bhíonn istigh i bhfód móna deintear é do bheiriú agus nuair a bhíonn sé beirighthe cuirtear an ambhruith a bhíonn fághtha isteach in ártach éigin é agus deintear é mheascaithe le uisge aoil agus tugtar do dhaoine go mbhíonn meningitus aca. Deintear líon dubháin alla do meascaithe le turpen tine agus cuirtear le láimh a bhíonn ataithe.

Freagra = Dha bróg.8. Cé'n t-ám a bhféadfeá uisce a iompuir i gcríathar :-
Freagra = Nuair is leac-oidhre atá ann. 9. Cé né an duine a chaitheann an hátha is mó:- Freagra = An duine leis an cloigean is mó. 10. Cé'n tám is aoirde a bhí mairtfheoil:- Freagra = Nuair a bhí an bhó ag leit thar an ghealach. 11. Céard atá níos lugha ná béal siogáine:- Freagra :- an rud a theigheann isteach ann. 12. Céard é an rud gur deacar a bhualadh:- Freagra = Bosga agus poll ann. 13. Céard é an rud gur ceart breaghnuighadh isteach ann:- Freagra = Sgathán. 14. Cé mhéad taobh atá ar crann:- Freagra = Dhá taobh - taobh istigh agus taobh amuigh.

Cuaidh mé suas an boithrín táinic mé anuas an boithirín agus d'iompar mé an bóithrín ar no druim,
Freagra = Dreimire.9. Os cionn na teine is faoi'n teine is nacbuaileann leis an teine Freagra Cáca in Oidhinn. 10. Cosa fada, corrágí corach, ceann beagis níl aon súil air. Freagra = Tlú. 11. Cuaidh cuid de mhuinntir cró ag baine slat lá ceo an slat nár bhaintear thughadar leo é agus an slat abainatear caithatear uathaé Freagra = Preatháinag piotadh a chuid cleití. 12. Do caith mé suas é chomh l geal le sgillioigagus táinic sé chomh buidhe he ginnighe. Freagra = ubh agus é briste. 13. Connaic na daoine beo é agus ní feitidh siad aríst go deo é. Freagra = Indé 14. Cé tá romhat i ghcomhnuidhe. Freagra = do shrón, 15. An duine a dhéin é níor caith sé ariamh é agus abn duine a caith é ní fhaca sé ariamh é. Freagra = Cónra.

Níl mórán ainmhithe feirme againn. Tá dhá bhó, dhá bhúláin agus Budág, agus capall. Nuair a bhíonn fear ag tiomáint na ba deire sé habha, habha nó go as seo.
Cró a tugann muid ar thíg na mbó. Tuighe agus Raithneach a chuireann muid mar eadai [?] fés na buaibh. Sé an chaoí a cheangluightear na ba san stabla ná cuireann sé slabhra isteach san mballa agus ceangluightear rópa leis agus cuirtear snaidhm air. Aon bó a bhíonn bradach ceangluightear rópa óna cloigin go dtí a cois. Ní crochtar aon rud ins na stáblaí chun rath a chur orra.

rampart and fosse, which is said to have been the site of a Monastery. Whenever tilled it presented the appearance of a graveyard.2. Cohahy Rocks
Here stood a castle which belonged to the Ormonde family till 1700 during the latter end of the 17th & during he 18th century it was occupied by the Purcell family 3. Cool Craheen Here was a parish church dedicated to St Nicholas This chapel was 40 feet long 23½ ft wide & the walls were 2 ft 8 ins thick In the centre of side wall is a carved stone It had a Gothic doorway 5½ feet high & 3 ft wide In an enclosure may be seen the tombs of the Murphy family formerly of Gragara. The building dates from the 13th century [?] Purcell family, bearing coats of arms. In Conahy Parish Church may be seen the square cut stone base and circular shaft of Coolcraheen Baptismal font which wa removed to there by Canon Hogan P.P. At Hally's in Swifisheath there is a 5 acre field called "Reilig". Human skulls and bones have been frequently dug up here. A wooden box was unearthed here in 1810 containing a cannon ball 7 lbs in weight. Part of Swiftsheath is called Baún Robineíd (Robinet). 4. Shanganna. Meaning the land of the ants. This townsland formerly belonged to the Ormonde family but was later the propert of the Bryan family. There was a castle near

54. The Curragh. This is a boggy field in Purcells land of Gragara.55. Gort Móish (Gort Mór) a field in Michael Maher's land.
56. Coona Galee. (Cúinne na Caillighe) A witch is supposed to have lived in a hut in the corner of this field. 57. The names of other fields are (spelled phonetically). Bárna Clí Gorr a Mhois Cúinne na Gailice Cretik an Árdeen Túr Bhrigde. Bó-hárd. Bósheen a File. Bohóg. Clasha V on Deoch. Báun Mór. Loch Fhaille Curraghs. Cool Roo. Gleann na riatha. Páirc Chaol. Bán Mór. Gorr Avouriaeen Bearna-leen: A seven cross roads in Byrnesgrove. Cromwell passed here during his Campaign. Corahdhu (Cairn Dubh). The dark frowning hill rising up over Ballyragget on the east. It is situated in the townland of Toormore. It is called Corrandhu or Cairn Dubh the black cairn or monumental heap of stones, which according to tradition marks a pagan cemetry.

1. Conahy (Conathaidh)
2. Ballyroe (Baile Ruadh) 3. Shangana (Sean gánach) 4. Swiftsheach 5. Jenkinstown (Cearc lac 6.Ardaloo 7. Little field 8. Tullaglass (Tullac glas) 9. Lismaine 1o. Foulksrath 11. Kilmacar (Cill Mochearra) 12. Kilmacar Hill 13. Rath kyle (Rath na Coille) 14. Toon (Túr 15. Toormore 16. Toor beg 17. Little Hills 18. Moyne 19. Toomahena 20. Bance 21. Maudlin 22. Newtown 23. Tinalinston 24. Cool-na-Briskláun 25. Esker 26 Lisnafunchin 27 Kilcollan 28 Conahy Rocks 29 Jamess' Bog 30 Bally Canon 31 Braclin 32 Lr. Cnahy 33. Gragara.(For further history of above see Page 24.)

The name of my home district is Conahy. The townland is Lower Conahy and the parish is Conahy. The Barony is Fassadinna.
There are about twelve families in the townland and about sixty people in all. The names most common are Phelan, Bergin and Meagher. All the houses that were recently built in this townland are two storey and slated, but those that were built in former times were low and thatched. There are about six old people in the townland, their names and addresses are Mr. Daniel Tynan and Mr. Michael Costello, Cohahy Rocks, Jenkinstown, Co. Kilkenny. They can tell stories in English, but they do not know Irish. The ruins of church and dwelling place remain in Kilmacar district. The people from this district emigrated. The greater part of the land in Conahy is fertile but there are a few hills and some bogs and marshy places. There is a small wood in Swift's rath.

an sean-fhear dhe cé'n sórt fear a bhí ann anois agus dubhairt sé leis go raibh fhios aige chuile shórt. D'ól sé cuid dé'n anbhruith annsin agus d'fhiafruigh sé dhe cé'n sórt fear a bhí ann agus dubhairt sé leis nach raibh fhios aige tada. Dá mbéadh sé gan an t-anbhruith a ól go mbéadh fhios aige chuile shórt. Nuair a bhí an máirnéalach ag imtheacht rug an sean-fhear ar stoca a bhí taobh shuas dhó san leabadh agus thug sé dhó é agus bhí sé lán le ór buidhe.

rachadh sé isteach ag breathnúghadh air, mar ba mhaith leis é a fheiceál. Dubhairt an sean-fhear leis go mbéadh a athair ag iarraidh lámh a chraitheadh leis mar gheall gur Éireannach é, agus dubhairt sé leis go raibh cnámh bulláin ar chúl an dorais agus í a thabhairt dó in áit do láimhe mar tá greim chómh cruaidh sin aige is go mbrisfeadh sé do lámh. Nuair a tháinig sé isteach chuir an sean-fhear fáilte roimhe agus dubhairt sé leis lámh a chraitheadh leis. Shín an máirnéala[ch] an chnámh chuige agus bhí greim chómh cruaidh sin aige gur bhris sé an cnámh. Dubhairt an sean-fhea[r] leis a dhul chuig cloich mhóir a bhí san ngarraidhe aige fhéin san mbaile agus go raibh bosca fuith[e] le seacht mbliana agus é a thabhairt chuige fhéin. Nuair a chuaidh an máirnéalach abhaile chuaidh sé chuig an gcloich agus fuair sé an bosca san áit ar dhubhairt an sean-fhear leis. Chuaidh sé chuig an sean-fhear agus an-bosca aige agus bhí sé an-bhuidheach dhó. Dubhairt sé leis an bosca a fhosgailt agus nuair a d'fhosgail sé é bhí luch istigh ann agus í beó. Fuair an sean-fhear sgian agus mharbhuigh sé í agus bain sé an croiceann dhi agus dubhairt sé leis an máirnéalach cuid dé'n fheóil a ithe agus go mbéadh fhios aige cuile shórt Chuir siad síos ag bruth [!] í agus nuair a bhí sí bruighte dith an máirnéalach cuid dhi. D'fhiafruigh

Sean-sgéal.Bhí fear ann fadó agus bhí sé in a mháirnéalach ar bord luinge agus bhíodh sé ag dul go tíortha eile thar lear le earraí. Aon lá amháin bhí sé ag imtheacht thart agus is geárr gur casadh sean-fhear dhó agus é ag caoineadh agus bhí buichéad in a láimh aige. D'fhiafruigh an máirnéalach dhe cé'n fáth a raibh sé ag caoineadh agus dubhairt sé gur b'é a athair a bhuail é agus a chuir ag iarraidh buicéad uisge é. Rinne sé an-iongantas nuair a dubhairt sé leis go raibh a athair beó agus chómh sean is a bhí sé fhéin. Dubhairt an máirnéalach go

spiorán déanta as a chuid croiceann go mbéadh airigid agat i gcomhnuidhe
Bíonn sé ag goid sicíní agus cearcaí. IV An Bruit Ainmhidhe beag is eadh an bruc. Tá sé iongantach laidir agus rín. Bíonn a nead aige sa cnuic. itheann sé féir sléibhe agus fataí. V An coinnín. Cómhnuigheann an coinnin i bpoll i náit gainemneach in aice na fairrge. Itheann an coininn féar glas, agus ins an Fóghmhair itheann sé coirce agus seagal agus gabáiste. Tá dath cinnéal donn air agus brollach bán. Tá ruball beag giortach air. Tá sé iongantach lúthmhar. VI Madadh uisge. Comnuigheann sé san uisge. Bíonn sé ag ithe iasgáin agus crubógaí. Tá dath cinéal líath air. Iteann sí leispíní chomh maith.

Once there lived in Drom Beag a man, and he lived all alone in a little thatch house near the sea. After a while he got married, and he was only married six months when his wife fell sick. She was sick for two months, and was unable to eat any food.
One day he was going to Eyeries on a message and he met Maíre Ní Murcada near Eyeries cross. She asked him how was his wife. "She have a turn to the better these days" said the man. "Mo leir" says Maíre for she is far from better, for your wife is in the fairies a laoig. Then he asked Máire what would he do. She answered him. She told him to get a boat and six strong oarsmen, she also told him to be up to the top of this certain mountain at

The people in this locality used go to

The food we have nowdays is much better than the food the had in olden times. The men used to get up about six o'clock every Summer morning and go out in the field cutting. They used have their breakfast about ten o'clock and they would be very glad if the woman of the house had stampy of yellow meal porridge ready for them. The used have potatoes about three o'clock and potatoes again for supper.
The people in olden times never drank tea only Christmas night but they did not get any tea Christmas day or any other day. They used kill and eat every bull calf so that they ate some meat. They used to make the yellow meal stirabout in fish water. They used make their own clothes athome. Everyone in that time wore flanel clothes, and they made the flannel athome. The bought the uppers of their shoes and put soles on them with gutta-percha. They brought their shoes in their hands every Sunday coming to mass until they were within a few yards of the church.

would be made the Dallicín, the most, [?]''suid'' is rubbed of them. We have a lot of games in school but they are all much alike. We have Dan Dan tread the needle, and it is something similar to Dallícín.

Long ago, the Irish children used to play several game by the fire side every winter night. This is one game they usually played named "Dallacán".
All the children gather round in a circle and the oldest child would appoint one of the children to perform the game. Then they all take off their shoes, and put them a hide. They then stow the kitchen, and begin to play. The one appointed gets a cap, and if a cap can not be got they get a big peice of cloth and tie it around his eyes. All the rest of the children run around after the other's. They would continue on until the end of the night. The person that

would not leave his son go and he sent one of his men. The Gúbán put down on the paper "Crooked against Crooked" and "Straight against Straight". When the boy's wife saw this she knew what was wrong and she told the King's man to stoop into a big chest and that he would get the instrument there. He fell into the chest and she locked him inside in it. She wrote to the King and she said that she would not leave the man back until her husband and his father would come home. So they came.

A person lights the end of a dry stick in the fire. Then four or five stand in a line. The first one says, Biorín beó agus Boirín marbh is má fhagann an boirín bás idir mó dhá laimh beid an trom trom orm. He hands it to the next one and he says the same thing.
The person whom the boir dies on is stretched on the floor. Something is put over his eyes in order that he could not see anything. Something is put over him then. Who ever that is holding the thing over him says trom trom cad tá o's do cionn. If he says the right thing he is allowed to get up but if he does not say the right thing he is made to stay there. When he guesses the right thing he is taken up and everything is taken off him.

Trí beailíg sa la a diosáigh na daoine fado. Breicfeasth, an dínéar, agus an suipear. An bricfeasth ar maidin, an dinear ag an h-aon an chlog agus an suipear i dtús na h-oidce. Bhiodh fátaí agus sallann agus bainne le h-aigidh an breicfeasth agus leithe le h-aigidh an dinnear agus an suipear. Biodh cácai min buide agus cácaí seagál cácaí fataí aca. Biod an bord í Iáran tíghé aca cupan admad a biod aca freisin. Biod feoil agus iasg aca ins an am sin bainne na mbhó a biod aca freisin.

spiorán déanta as a chuid croiceann go mbéadh airigid agat i gcomhnuidhe
Bíonn sé ag goid sicíní agus cearcaí. IV An Bruit Ainmhidhe beag is eadh an bruc. Tá sé iongantach laidir agus rín. Bíonn a nead aige sa cnuic. itheann sé féir sléibhe agus fataí. V An coinnín. Cómhnuigheann sí an coinnin i bpoll i náit gainemneach in aice na fairrge. Itheann an coininn féar glas, agus ins an Fóghmhair itheann sé coirce agus seagal agus gabáiste. Tá dath cinnéal donn air agus brollach bán. Tá ruball beag giortach air. Tá sé iongantach lúthniar [?] . VI Madadh uisge. Comnuigheann sé san uisge. Bíonn sé ag ithe iasgáin agus crubógaí. Tá dath cinéal líath air. Iteann sí leispíní chomh maith.

l san an chéadhna ní féidir le duine ná ainmidhe maireachtain gan aer. Geas is eadh an t-aer agus tá sé mór thimcheall an domhain.
Soláthuigheann na sgamhbhoga ocsaoighin do'n corp, agus scaoiltear an t-aer usáidthe nó an dé -ocsaid carbóin amach arí. Cuid de'n aer is eadh ocsaoighin. Is geas do fheicse é leis. Ní fada a mhairfeadh aon ainmhidhe gan muchad muna a mbéadh aer aige. Má bhionn scata bailighthe le chéile i seomra amháin agus an doras agus na fuinneóga dúnta go dlúth eireóchaidh gach duine codlatach. Beidh an ocsa

Is iongantahc an rud é an t-aer. Tá sé do fheicse acht is féidir é a mhothugad nuiar a bhíonns stoirm ar suibha

Connuigheann na planndhaí an t-aer go folláin ins an dtuaidh.
Ceartú Soláthuigheann na sgáthmhóga ocsa oighin do'n corp. Tá an t-aer fá'n dtuaich i bhfad níos folláin

ighin ag dul i laighead agus an t-aer idighthe ag dul i méid. Sin é an fáth gur ceart diunn féachaint chuige go mbíonn ár ndóthan d'aer úr againn i gcomhaidhe. Is mí shláinteamhail do'n duine an ionaca d'aer idighthe do bheith i seomra, agus ní fuláir dúinn seomra d'aerughadh, sé sin caoi a thabhairt do'n aer úr teach isteach ann agus do'n aer idigthe dul amach.
Tá an t-aer ins fan dtuaith i bhfad níos folláine na aer na cathrac mar tá an deatach ag teacht as na simlearaí agus na monarchan agus bíonn na sráideanna clúduighthe le deannach.

1. Nuair a bhí a Naomh Muire agus Naomh Seosamh agus an leanbh Iosa ag teiceadh ó saighfiúirí Herod. Cuaidh an Trúir acú tar ár a raibh fear ag cur síol. Cuaidh siad isteac san Paire i bfolach. Dubhairt an leanbh Íosa leis an síol "Fás a shíol, Fás agus d'fás an síol an oidhche. Tháinic saighdiúirí herod an lá tar éis sin agus d'iarr siad ar an bfear an bfaca siad an leanbh Iosa. Dubhairt an fear gur chuaidh siad thart an la a raibh sé ag cur an síol. Bí na saigdiúirí ar tí imteacht nuair a dubhairt an dreoilín Indé, Indé, Indé.
Agus dá bhrígh sin níl aon meas ag aon duine an dreoilín 2. Nuair abhí ár Slanuightheár ar an

Beirtí dá dtagadh gabha le éadach don tailliúir agus dtosach bead ádh ag an tailliúir ó shoin amach. Ní dhéan tar aon leinteacha san áit seo.
Criotáltar go leor leor stocai san áit. Geibtear an sgát óg na caoine agus díoltar na stocai uaireannta. Tá túirne beagnach in ngach teach sé sin deic geinn. Caitheann siad eadach dubh nuair a geibheann duine bás.

bíonn na beithidhigh díolta.

Bíonn na h-aontaighe uaireannta ins na bailte móra agus fé'n dtuaith. Bíonn aontaighe i mbéal Átha h-Éin, Túr Mhich Éidigh agus Acadh Fhobair. Bíonn aonach i Túr Mhich Éidigh Lá Fheilé Peadar agus Póil agus teigeann an taos óg go dtí aonach agus bíonn go leor rudaí deas ag díol ann. Tá na h-aontaighe go léar ann anois abhí ann fadó. Bíonn páirc speisealta le h-agaidh an aonach. Nuair a bíonn na fir a díol beitidhigh abhruigheann an ceannuigheóir leis "Torm dho láimh" agus síneann sé amach a lamh agus buaileann sé é ar a laimh.
Tugtar éirnis ar ais don díolteóir agus bíonn deoc acú annsin. Ma [?] na beithidhigh le salachar ón mbóthar agus annsin

raibh aon maith ionnta. Ní raibh act piosa beag talmhan agus bí bó nó dó in gach teach. Bíodh cearca is geadhai is lachain acú freisin agus ní íosadh aon daoine ubh go Domnach Cásga agus ní íosadh siad feóil go dtí Oidhche Nodlag

Fadó ní geobadh na daoine a mbricfásta nuair a d'eirigheadh siad. Biodh na fir ag obair agus na mnaoi ag déanamh leite as an mine buidhe nó ag bruith na fataí. Bhíodh bainne géar agus salainn acú leis na fataí. Bíod leite acú ag gach béile acú beagnach. Fataí a bíodh ag na páistí ar sgoil agus bíodh ortha eirigh go moc cun iad a bhruith. Ní bhíod aon feóil acú nó tae acú mar dubhairt siad nach

Tá cloc in aice an baile seo agus tugtar Cloc na Fianna air. Lá amáin bí na fianna ag fiad ach agus bí go leor madrai acú. Bí siad ag siubhail tríd na Portaigh agus connaic siad girrfhiadh bán.

lean na madrai é agus cuaidh sé isteach fé cloc mór. Lean siad isteach é agus níor tháinig siad amach deirtear gur connuig na sidéogaí na madrai. Mar connaic na daoine sidéoga ann roime sin ag damsah an cloc. Tar éis connaic siad Oidhche Samna agus na madrai leo.
Tá Carraig eile i Sliab Bothár in aice na h-áite seo agus tugtar "Leac Diarmuid agus Gráinne". Nuair a bí Diarmuid ag imtheacht ó Fionn le Gráinne tháinic sé go dtí an leac seo agus chuaidh siad i bfolach taobh thiar de agus ní fhaca Fionn iad. Deirtear gur shábháil an leac seo Diarmuid agus Gráinne agus sin e an fáth abhfuil an t-ainm sin air.

Cailín óg do posadh le fear óg i gCluan Con a tháinig cuma mhór uirthi ina dhiaidh a baile féin. Bhí an cumha chomh mhór uirthi gut thainig si abhaile chuig a mathair. Chomhairligh a mathair dí a dul ar ais agus chum sí amhrán ag moladh Cluain Con den inghin:-
"Béidh cruithneacht dhearg ann le baint faoi lughnas Is ná biodh cumha ort in do Cgluan Cun fein." (an chuid eile caillte)Urnaighthe Níl in mo ghlórtha ach mar doirtigh an-tuisge den aer Ach Rí an Domhnaigh agus an Mhaighdean Ghlórmhar tabhairt comhairle do leasa dhuit fhéin. Sean - Rann ag Gleann na Magh duibhs (Gleann na Maiadh) Dhá mbeadh spre ag an g-cat nach deas a pósaidhe é Agus níl fhios aige cé ba chomhradh é Ach tá sé pósta le inghin na caillighe geobuighe ó réir Agus a liachta óg bean deas agus gan fear aca a phógfadh a in béul

Má thoisigheann tú ag an marc (an fear bán ar clé an 0+ sin aimhir a h-aon) agus 9 a chómhaireamh, agus an fear go dtuitf [?] an "9" air 'chuile uair a ghearradh amach, Gheóbhfai tú amach go leagfar amach an cúigear déag dubh i dtoiseach. Is asta sin annsin a bhí an duine a bhí le báitheadh le togha - agus níor bhaoghail dá fear h-éin.
Sin cleas a bhíodh ar siubhal aca fadó agus sé bhíodh aca in áit na bhfear ndubh ná cadhrám móna, agus giotaí de fataí in áit chuile fhear bán.

Drawing
x = fear dub 1 = fean bán = áit chun tosnú ar an gcómhaireamhSeo mar a dubhairt sí iad a shocrú:- Ceathrar Fionn fial ar dtúis, Cé gur dracair dúinn a n-iungawáil (To manage) Cúigear dubh anall go lucht dearbhtha le Dubhán Dís a' Mhaca luacth Agus duine ó Dúbhán Díbre Triúr ó Fionn agus cé gur borb a bhreith Agus duine ó Dúbhán Díbre Tráth shuidheanns Fionn ar a mball bán Dí Dubh ar a dheas láimh Dís eile mur sin go múinntir Innis Albain Dí Dubh agus dubhán Deil Agus m'fhear h-éin in agceart n-aghaidh An gar-laoch agus a fear nár leag lamh Dís ó Fhionn agus duine ó Dúbhán.

The Round Tower of Waterloo is situated in the townland of Ballygibbon in Blarney Parish, and in the county Cork. Waterloo Tower was built in the year 1845 by the Rev. Fr. Matt Horgan. Started in the year 1836 it took nine years to complete, helped by the farmers who took it in turns to give him men and horses. Its style is that of the famous old Round Towers of Ireland. It has seven storeys or lofts and stands eighty feet high. There is a belfry on top; the bell being tolled every Sunday to call the people to Mass in the Church which is only a few feet away. The late Bellman got sixpence per week for ringing the bell. The present toller (Mr. Meany) does the job free. The job is no easy one, as to get to the bell, one must climb a ladder, go through a trapdoor, pull the ladder through also, and again climb.
The foundation was a gift to the parish by the landlord at the time, named Putland. Waterloo Bridge was

Dubhairt. Chualaidh mé na seandaoine ag rádh gur bhfaca síad soillse thart ar lios oidhche amháin. D'iarr mé ar na seandaoine cé rinne an sidhe no cé an fáth a rinneadh é. Dubhairt siad nach raibh fhios aca. Ar chuir duine ar bith isteach air ariamh. Cé an fáth a rinneadh an sidhe. D'iarr mé ar na seandaoine ar cualaid siad ceol. Dubhairt siad nár chualaidh. Cé an fáth a rinnead é. Ar chuir duine ar bith isteach air ariamh. 'Go leór ceól le cluisteáil gach oidhche. Chualaidh fear ceól deas istig sa sidhe. Cé an fáth a rinneadh an sidhe. na Loclannaig. Solas.

Is iad seo na miosanna is mó a phosann na daoine thart annseo i mí na Márta, Aibreán agus Bealtaine. Dubhairt na seandaoine liom gur Dia Ceadaoin

Bhí beirt rí ann fadó sa tsean -aimsir. Bhíodar an-mhór le n-a chéile. Bhí mac ag duine acu agus sé an ainm a bhí air ná Gruagach Fionn an Óir. Bhí inghean ag an rí eile agus dheineadar cleamhnas le chéile. Nuair do bhí an cleamhnas déanta acu bhí draoidheacht agus diablaidheacht ag athair an chailín óig is ní raibh ag athair an fhir óig. Bhí an draoidheacht ag Gruagach Fionn an Óir leis. Do tháinig athair an chailín óig agus chuir sé ar oileán eile tamaill fada ó bhaile iad agus thug sé ríoghacht eile dóibh. Bhain sé an ceann d'athair an Ghruagaigh agus bhí an dá ríoghacht aige féin annsan.
Bhí an bainrioghan ingiorracht do leanbh a bheith aice agus níor mharbh sé í uime sin. Chuir sé amach tamall mór ó'n gcúirt í i mbothán bhocht. Rugadh an leanbh igcionn tamaill, agus bhí sí ag tabhairt aire do'n leanbh fé mar fhéad sí. Bhí truagh ag an rí di agus chuir sé adhbhairín bídh di. Bhí sé ag cur bídh chúiche go dtí go raibh an leanbh ag éirighe suas 'na fear. Bhí sé ag fás is ní raibh aon fhocal cainnte aige, agus má bhí ní labharfadh sé le n-a mháthair. Bhí sé ag fás go raibh faid an bhotháin ann. Bhí sé ocht mbliadhna déag

"Buachaill ag móir agus mór féin na buachaill ag an saoghal"
"Muna bhfuil agat ach pocán gabhair bí i lár an aonaig leis" "Is minic a bheir dall ar girrfhiadh" "Is minic a bhí bromach gioballach na capall cumasach" "Is deachair girrfhiadh a cur as an áit ná bhfuil sé " "Ná déin bagairt i dtig a'tsagairt" "Nuair a chuaidh an gabhar sa t - séipéal, ní raibh sé sásta gur chuaidh sé ar an áltóir" "Fear gan bhean gan clann fear gan beann ar aoinne" "Is deachair rogha a bhaint as dhá gabhar caoca" "Da mbéadh cuigeann ag an gcat ba mhinic a a ladhraí innti" "Taréis gach beart a tuigtear, ach címse mo bheart romham amach". "Ní bailigheann cloch reatha cúnlach" "As an obair fachtar an foghlaim" "Ní mheileann leath-bró is ní meilfidh go deó" "Labhrann gach aon mhadra in a bhodhraig féin". Is olc an cearc ná scríobfadh dí féin" "Ceapann fear na buille gurb é féin fear na céille". "Fear gan deinnéar beirt gan suipéar". " Beirt ban nó sochraid fear"." "Nuair chloistear an cúach ar crann gan duilleabhar, díol do stoc agus ceannuig arbhar". "Tart deire an óil agus brón deire gradh".

Deartar gur maith an cómhartha é má bhíonn an páiste ag gol nuair a beadh an tuisge á chaitheamh ar a cheann. Deirtear nác maith an cómhartha é má dheinean an fear ná an bean a bhíonn ag seasamh don páiste dearmhad ar na focail nuair a fhásadh sí. Bhí sagart ag dul abhaile oidhche ó tig duine éigin a bhí ag fághail bháis agus bhí capall agus cár aige agus bhí féar eile leis. Connacadar solus ar bhárr an mhaide a ag an sagart agus diarruig an fear de'n sagart cad é an sort rud é. Dúbhairt sé gurbh é sin sprid páiste a bhí taréis bháis gan baiste. D'fhan an solus ann agus dubhairt an sagairt focail an bhaiste agus nuair bhí sé baistide aige d'imthigh an solus.

bhíodar. Bhí eagla ar an Máthair go bhfuigheadh siad greim ar an leanbh. Sheas na saighdiúirí ar aghaidh na ngiolcach agus bhreathnuigh siad isteach agus ní fhaca siad tada. Nuair a d'imthigh siad sheas an Mhaighdean Mhuire suas is dubhairt sí "D'féadfadh sibh a bheith in bhur dtost an fhad is a bhíomar in bhur measg. Níl aon lá ó shoin nach bhfuil torann is gleó ag na giolcaigh.

13.
Bhí máthair Íosa ag siubhal lá agus í ag imtheacht ó na saighdiúirí. Ní raibh i bhfad siubhalta aice nuair a chonnaic sí criathrach a raibh giolcaigh fada ag fás ann. Chuaidh sí isteach i bhfolach ann. Ní raibh sí bhfadh istigh ann nuair a tháinig na saighdiúirí thart. Thosuigh na giolcaigh ag craitheadh ionnus go gceapthá gur ag innseacht do na saighdiúirí go raibh duine eicínt 'na measg seadh

13.
Bhí máthair Íosa ag siubhal lá agus í ag imtheacht ó na saighdiúirí. Ní raibh i bhfad siubhalta aice nuair a chonnaic sí criathrach a raibh giolcaigh fada ag fás ann. Chuaidh sí isteach i bhfolach ann. Ní raibh sí bhfadh istigh ann nuair a tháinig na saighdiúirí thart. Thosuigh na giolcaigh ag craitheadh ionnus go gceapthá gur ag innseacht do na saighdiúirí go raibh duine eicínt 'na measg seadh

raibh i bhfad suibhalta aca nuair a casadh sgata fear ortha agus iad ag cur síl. Chuaidh sí síos chuca agus chuir sé "Bail ó Dia" ortha agus dubhairt sí dá dtagadh na saighdiúirí thart agus da bh'fhiafruighdís dóibh an bhfacadar bean agus leanbh ag dul thart gan a rádh leó acht go ndeachaidh bean agus leanbh thart nuair a bhíodar ag cur an arbhair. Nuair a chuaidh na saighdiúirí chuig an ngort d'fhiafruigheadar do na fir an bhfacadar bean agus leanbh ag dul thart. Dubhairt na fir go dtáinig bean agus leanbh thart nuair a bhíodar ag cur an arbhair. Acht bhí deargadh daol ann agus dubhairt sé gur indé a cuireadh an tarbhar agus sin é an fáth go bhfuil an ghráin ag na daoine ar an deargadh daol ó shoin.

12.
Bhí máthair Iosa Chríost ag siubhal lá agus an leanbh ar an druim aice. Ní

11.
Tá sé ráidhte nuair a bhí ár Slánuightheóir ag imtheacht ó na Iúdaigh go ndeachaidh sé i bhfolach i bfaocha a raibh lanna uirthe agus ní raibh aon lanna ar an fhaocha eile san gcladach acht chuir Dia lannaí ar chuile fhaocha dá raibh ann ionnus nach mbéadh fhios ag na Iúdaigh cé'n fhaocha a raibh sé ann.

10.
Aon lá amháin tháinig an Mhaighdean Bheannuighthe isteach i dteach. Bhí cailín an tíghe ag déanamh cáca. Dubhairt sí leis an Maighdean Bheannuighthe a bhéith ag imtheacht nó go marbhóchadh bean a' tíghe í. Thug an cailín cuid de'n taos a bhí ar an méis aice dhi agus chaith an Mhaighdean Bheannuighthe isteach san teine é agus d'fhás diasracha coirce air. Chuaidh an cailín chuig an mnaoí agus iongantas uirthe agus dubhairt bean a' tíghe leis an Maighdean Bheannuighthe. "Tug tú deis dhomsa acht níor thug tú aon chroidhe dhom le na chaitheadh.

Bean mhín ag fear borb,
Mac Dé na luighe san gcolg, Aithris sin don dóigh-bhuilg, Agus béidh sé slán.

9.
Aon oidhche amháin tháinig an Mhaighdean Bheannuighthe isteach i dteach ag iarraidh lóistín agus dubhairt fear a' tíghe nach raibh aon áit aige acht dubhairt bean a' tíghe léithe a dhul amach i dteach annsin amuigh agus bhí bó agus asal ann. Déirigh an fear tinn san oidhche le dóigh bhuilg agus chuaidh bean a' tíghe amach ag innseacht an sgéil dhi. Bhí an leanbh Íosa an roimpi, agus dubhairt an Mhaighdean Bheannuighthe léithe a rádh leis an bhfear tinn:-

8.
Aon lá amháin casadh an Mhaighdean Bheannuighthe isteach i dteach agus dubhairt sí le cailín an tíghe bruithneóg a chur san tein[e] dhi. Níor thug an cailín dhi é. Chuaidh sí chuig teach eile annsin agus bhí pota fataí ar an teine. Thóg sí an pota agus chuir sí bruithneóg síos dhi. Is túisge a bhí na fata[í] bruighte aice ná a bhí siad bruighte ag an gcailín nár thug bruithneóg ar bith dhi Deirtear go lasann an teine níos túisge taréis bruithneóg a bhruith innte.

bhfuigheadh aon duine nead crutaigh go deó agus sin é an fáth nach féidir le aon duine nead cruthaigh a fhághail.

7.
Aon lá amháin bhí na Iúdaigh ag cuartughadh ás Slánuightheóra agus bhí sé in a chodhladh. Is geárr go dtáinig crutach thart agus d'innis sé do Dhia go raibh na Iúdaigh ar a thóir. Dubhairt ár Slánuightheóir nach

6.
Aon oidhche amháin bhí an Mhaighdean Bheannuighthe agus a mac ag dul thart agus chuaidh sí isteach chuig tinncéar ag iarraidh biorán air agus níor thug sé dhi é. D'imthigh sí léithe annsin nó go dtáinig sí chómh fada le coill. Casadh maor-chaorach dhi agus d'iarr sí biorán air. Bhain sé píosa ghá mhaide agus rinne sé caol é agus chuir sé fhéin in a brat é, agus bhí sí an-bhuidheach dó agus bhí an tádh air agus ar a chuid caorach ó shoin.

5.
Seo sgéal eile a chuala mé faoí Mac Dé Nuair a bhí na Iúdaigh ag dul ag céasadh mac Dé ní raibh aon táirngí aca agus chuaidh siad chuig gabha ag iarraidh táirngí air. Níor thug an gabha dhóibh iad agus mharbhuigheadar é. Chuaidh siad chuig tinncéar annsin agus d'iarr siad táirngí air agus go mbéadh post maith aige. Thug sé na táirngí dhóibh agus sé an post a fuair sé na a bheith ag déanamh caintíní. Sin é an fáth nach bhfuil an tádh ó shoin ar na tinncéaraí.

4.
Aon oidhche amháin bhí an Mhaighdean Bheannuigh[the] agus a mac ag imtheacht ó na saighdiúirí agus bhí an oidhche an-fhliuch. Bhí sí ag imtheacht léithe nó go dtáinig sí chómh fada le teach beag. Chuaidh sí fhéin agus an páiste isteach agus ní raibh istigh roimpi acht bean a' tíghe agus a mac. Bhí an-fháilte roimpi annseo agus d'iarr sí ar bhean a' tíghe cupla fata a chur san teine dhi fhéin agus don pháiste. Mharbhuigheadar laogh freisin agus d'fhan an Mhaighdean Bheannuighthe go maidin. Nuair a bhí an méid sin ithte aca bhí bean a' tíghe le cáca a chur síos acht ní raibh aon ghráinne plúir san teach aice agus dubhai[rt] an Mhaighdean Bheannuighthe léithe go raibh. Dubhairt bean a' tíghe arís nach raibh agus dubhairt an páiste a bhí [!] mbaclainn na Maighdeana Beannuighthe go raibh. Chuaidh sí suas annsin agus is geárr go bhfaca sí an mála lán le plúr agus ghlac sí buidheachas le Dia.

sí te d'imthigh sí fhéin agus a mac agus thug sí a beannacht don ghabha. Sin é an fáth go bhfuil an t-ádh air ó shoin agus an míádh ar na tinncéaraí.

3.
Bhí an Mhaighdean Bheannuighthe agus a páiste ag imtheacht agus bhí an oidhche an-fhliuch. Bhí an páiste in a bachlainn aice agus clóca thar timcheall ar an mbeirt aca. Bhí sí ag imtheacht léithe nó go dtáinig sí chómh fada le teach tinncéara. Chuaidh sí isteach san teach agus d'iarr sí ar an tinncéar biorán a dhéanamh dhi le haghaidh an téadach a choinneál timcheall ar an bpáiste. Níor thug an tinncéar an biorán dhi agus sin é an fáth go bhfuil an tinncéar bocht ó shoin. Bhí sí ag imtheacht léithe annsin nó go dtáinig sí chómh fada le coill. Bhí teach beag annsin agus chuaidh sí isteach ann. Bhí gabha istigh agus é ag obair. Dubhairt sí leis biorán a dhéanamh dhi a choinneóchadh an t-éadach timcheall ar an bpáiste. Bhí an-fháilte ag an ngabha roimpi agus rinne sé biorán agus chuir sé fhéin in a cuid éadaigh é. Bhí teine bhreágh aige freisin agus dubhairt sé léithe a dhul síos chuig an teine í fhéin agus an páiste. Nuair a bhí

acht mar gheall gur fhan sí socair nuair a bhí na saighdiúirí ar thóir Dé leig sé olann ag fás uirthe.

2.
Bhí an Mhaighdean Bheannuighthe agus a mac ag imtheacht lá freisin mar bhí na saighdiúirí ar a thóir le na mharbhughadh agus bhí sé ag teacht ingar do pháirc a raibh caoirigh ann. Nuair a chonnaic sé na saighdiúirí ag teacht chuaidh sé isteach i mbolg an ghabhair agus thosuigh an gabhar ag dul fíadháin agus ag ritheacht ar fud an gharraidhe. Chuaidh sé amach as an ngabhar annsin agus chuaidh sé isteach san gcaora. D'fhan sí sin in a luighe siar agus níor chorruigh sí chor ar bith. Luigh chuile chaora siar annsin agus ní raibh fhios ag na saighdiúirí cé'n chaora a raibh sé ann. Olann a bhí ag fás ar an ngabhar ar dtús acht mar gheall gur thosuigh sé ag dul fíadháin nuair a bhí Dia istigh ann chuir sé fíonnach ag fás air. Bhí fíonnach ag fás ar an gcaora ar dtús freisin

Chuartuigh siad í agus d'fhiafhruigh siad di céard a bhí aice agus dubhairt sí gur uainín beag. Chaith na saighdiúirí an páiste amach ar an mbóthar agus nuair a thuit sé uainín óg a bhí ann. Níor mharbhuigheadar é annsin agus d'fhill an páiste ar ais arís.

Sgéalta faoí an Mhaighdean BheannuightheSeo sgéalta a chuala mé i dtaobh na Maighdeana Beannuighthe.
1. Aon oidhche amháin bhí an Mhaighdean Bheannuighthe agus a mac ag imtheacht ó shaighdiúirí Herod mar bhí siad ar a thóir le na mharbhughadh Bhí sí ag imtheacht léithe ariamh nó go dtáinig sí chómh fada le cros-bhóthar agus bhí na saighdiúirí i na diaidh i gcómhnuidhe. Shuid sí síos le taobh an bhóthair le na sgíth a leigeann. Rug na saighdiúirí uirthi annsin agus bhí an páiste in a bachlainn aice.

leigtear do'n tuige, síneadh amach thar bhárr an fhaille.
An sceimheal a tugtar uirthí sin, agus ins na sean-tighthe bionn sí troig amach thar an bhfalla

Tá cuid beag de's na seana-chéardanna againn tímcheall na h-áite seo fós, agus sé an ceard atá go coitcheanta againn fós ná díonadóireacht. Tá mórán tig dín-tuighe tímcheall na h-áite seo fós, agus mar gheall ar sin, deintear mórán díonadóireacht.
Sé an túighe a úsáidtear ná tuighe cruithneachtan. Nuair a bhaintear an chruithneacht ins an bhFóghmhar, ní bhuailtear í leis an innneal buailte ach le súistí, mar briseann an t-inneal an tuighe. Cuirtear í, i [?]gcruach ar feadh an Gheimhridh chun é do thriomú agus do righniú. Más tig nua a bhíonn a clúdúghadh, cuirtear fóid leathana tanaidhe anúas ar na frathachaibh ar dtúis. Annsan cuirtear sreath tuighe ann agus ceangailtear é leis na frathachaibh tríd na fóid le téada gharbha. Annsan deintear íad san do shnaidhmeadh go daingean. Núair a thagann an díonadóir go dtí an dara srath tuighe úsáideann sé na scuilb chun an tuighe do [?]ghreamadh ar an dtigh. Má bhíonn sé ag deisiú tighe ní gádh dó bheith chómh-cúramach. Ar bhuaic an tighe, cuirtear "círín" de scuilb, cuid díobh, go fiar-threasna thar a céile. Cun na fallaí do choimeád tirim

Bhí búachaill ag obair le buistéar uair. Oidhche dhorcha núair a bhí sé ag dul abhaile ar rothar, thug an búistéar tóirse aibléise dó. Bhí sé san go maith go dtí gur shrois sé abhaile. Is amhlaidh ná feaca an t-amadán lampa mar sin ríamh agus ní raibh a fhios aige conus é do mhúchadh. Cad a dhein sé ach chuir sé é isteach i mbuicéad uisce chun é do mhúchadh. Núair a tháinig a dhritheár abhaile agus núair a chonnaich sé cad a bhí déanta aige "Hu, a ghamaill mhóir"! ar seisean "Ná fuil fhios agat conus é sin do mhúchadh" Do mhúc sé é dhó annsan.

Bhí fear ann uair agus níor chaith sé peidhre bróg riamh. Lá amháin chuaidh sé go dtí an bhaile mór chun peidhre bróg do cheannach. Chuir sé an peidhre bróg air ar thaobh an bhóthair ag dul abhaile, ach níor oscail sé an córda a bhí ag ceangailt na mbróg le céile. Dá bhríg sin bhí sé go mall ag teacht abhaile. Bhí imshníomh ar a mhnaoí cá raibh sé ach nuair a tháinig sé go dtí an doras thuit sé ar an urlár leis an tuirse."Mí-chothrom orthu mar bhróga" arsa an t-amadán. "Ní chaithfeadh-sa peidhre bróg feasta".

feamna chun prátaí do bhailiú.Ceárdaithe eile
Tá fear in a chómhnuidhe i n Glaisín Áluinn darabh ainm dó Séamus de Barra. Do dheineadh sé caoladóireacht fadó acht ní chleachtann sé an cheárd anois in aonchor. Bhí fear eile in a chómhnuidhe i d Tráigh Charta ar a tugadh Tadhg Ó h-Éigeartaig agus bhí an cheárd céadhna aige ach tá sé marbh anois. Do chómhnuigh caoladóir cáiliúil eile darab ainm dó Micheál Ó Siothcháin ag Ceann Tuatha timcheall caogadh bliain ó shoin. Beirt fhear eile a deineadh na ciseáin ná, Páid Ó Seasnáin agus Seán Ó Murchada

Tá ceárd áirithe againn nár éag fós, agus is é ná caoladóireacht nó déanamh na gciseán. Tá caoladóir in aice na scoile darab ainm dó Stíophán De Barra. Is fuirist tigh an chaoladóra d'aithint, mar cítear na meatháin sailighe ag fás in aice an tighe. Seo mar a dheineann sé an obair. Ar dtúis bíonn clár adhmaid cearnógach aige agus bíonn sreath poll timcheall an chláir. Bíonn na meatháin righnithe aige ar dtúis, agus cuireann sé ceann des na meatháin reamhra ins gach poll. Tosnuigheann sé ag an gcuid ar a tugtar "BUN AN BHÉIL." agus deineann sé ocht dtimchill déag de chaoláin. Annsan deineann sé na "FUINNEÓGA" agus annsan deineann sé "BUN NA TÓNA" agus ar deire cuireann sé an "TÓN" féin ann. Má's ciseán i gcóir feamna é, bíonn an tón déanta de mheatháin leis, ach má's i gcóir gainmhe é bíonn sé déanta d'adhmad.
Geibheann sé trí scillingí agus raol i gcóir an chiseáin feamna agus leath-choróinn ar an gciseán gainimhe. Timcheall na h-áite seo úsáidtear na ciseáin

Freshford is the name of my home district. There are nearly two hundred families living in and about the village. There are approximately 600 inhabitants in it. Dawsons, Kennedy, Crosby and Campion are the most common family names. Most of the houses in Freshford are slated except an odd one which is thatched. The village is so called because it is said to have been the first place where a ford was constructed. There are not many old people living in the village, some are just over seventy,

A rolling stones gathers no moss.
You cannot make a silk purse out of a pig's ear,.You don't expect anything from an ass but a kick. Sweet words butter no parsnips. Never leave a thing off till to-morrow what you can do today. Evil to him who evil thinks. After a storm there comes a calm. A little pot is soon hot. Empty vessels make most sound. Make hay when there is sun shine. Satan finds mischief for idle hands to do. Too many cooks spoil the broth. When the cats away the mice can play.

tóirneach is go raibh sé in a stoirm mhóir. Chuaidh sé isteach i mbothán annsin agus thosuigh sé ag báisteach go han trom. Do mhill an tóirneach seo barrannaí na tíre. Do bhí Naomh Peadar ag breathnughadh ar an réabadh a bhí dá dhéanamh agus bhí an-truagh aige do fheilmearaí na tíre. Do labhair sé le ár dTighearna annsin agus dubhairt sé leis. "Nach gceapfá gur aisteach an rud é seo", taréis a bhfuaireamar ar ball." "Tá sin mar is toil le Dia," arsa ar dTighearna. Ní bheidh sé inann a mhac do chur chun coláiste anois. Fanfaidh sé ar an bhfeilm agus eireóchadh an saoghal leis.

sí leó suidhe isteach chuig an mbord agus shuidheadar isteach mar a dubhradh leó. Do leanadar orra ag cómhrádh annsin, an feilméar ag cuir síos ar a raibh le déanamh aige fhéin ag rádh go raibh siad go maith anois le bliadhanta anuas. Bhí beagán airgid aige agus bhí súil aige a mhac do chur chun coláiste. "Tá muid ag guidhe Dé i gcómhnuidhe," arsa an mháthair, "go mbeadh an aimsir go breágh agus go mbeadh muid inann go leór fataí a dhíol ionnus go mbeidh muid inann bealach an mhic a íoc." "Beid sin mar is toil le Dia", adeir ár dTighearna. "Feiceann Dia mar atá muid ag obair," arsa an mháthair. "Déanann Dia an rud ceart igcómhnuidhe," adubhairt ár dTighearna. Nuair a bhí an béilidh ithte aca agus a sgíth leigthe dubhairt ár dTighearna go raibh sé chómh maith dhóibh a bheith ag imtheacht. Do ghlac sé buidheachas leó agus thug sé a bheannacht don mhac freisin. D'imthigh an bheirt leó annsin agus d'éirigh an tráthnona go han bhreágh. Taréis leath-uair a chluig tháinig sgamall mór dubh thart ar an ngréin. Do bhreathnuigh ár dTighearna siar ar fheilm an fheilméara. Do las an spéir le gath teinntríghe gur phléasg an

Sean-sgéalAon lá amháin bhí ár dTighearna agus Naomh Peadar ag siubhal na tíre. Bhí an-aoibhneas orra mar gheall ar an slacht a bhí ag na feilméaraí ar a gcuid talamhna. "Caithfidh sé gur feilméar dúthrachtach an té a bhfuil an fheilm seo aige", arsa Naomh Peadar. "Níl aige acht é fhéin agus a mhac", arsa ár dTighearna agus ní bhéidh sé inann fir oibre a ioc mar sin. "Seo é an teach", adeir Naomh Peadar, agus rachaidh muid isteach ann. Chuir an t-athair an mháthair, agus an mac, míle fáilte rómpa. Bhí bean a' tíghe ag réidhteach an dinnéir ar an mbord. Dubhairt

Ithéann sí fataí agus na gáis,
Bíonn sí ag cartú roimhpí ar fúd na bfhataí.Franncac. Comhnuidheann sé id bpoll sa talamh. Itheann sé fataí, coirce, seagál agus corna. Millean sé na fataí san Fognhár cómh máith le coirce, agus seagál agus eorna Luch. Comhnuidheann sé id bpóll fud na pairceanna. Itheann sé coirce eorná fataí agus cruithineacta. Ní deananann an luch dhiogbáil ró mór.

[-]

7 Chonnuigheann ar ghirrgheadh ins an knock isthigh pholl san thalamh.
Itheann sé féar. Ní deanamh sé dochair ar bhith ni mhaitheas ar bhith, Níl scheal ar bith faoí a cuma no a gcliceas,

se maitheas nuair a mhabhadan s na daoine é geobhfead siad go leor airgheadh ar a chraichann, Nil sceal ar bith faoi cuma no a ghcliceas.
6. An Run, Connuigheann an run ins fhairrghe tagan sé isteac gardun thalam go minich Itheann se chuile iasgh nios slughadh na a féin. Dheanamh sé maitheas nuair a bhionn marbhú gheobhfheann na dhaoinne go leor airghead ar a chricheann, agus deantar go bhfhiann na daoine ola as a chreachann agus thá leigheas ins ola sin le h-aighidh duine a bheas gi duna, a cuir an chracheann an dhuine sin. Ní deanam s e fochar ar bith ins an aith. Nil sceal ar bith faoí a cuma no a ghcliceas, Girrfheadh.

se maitheas nuair a mhabhadan s na daoine é geobhfead siad go leor airgheadh ar a chraichann, Nil sceal ar bith faoi cuma no a ghcliceas.
6. An Run, Connuigheann an run ins fhairrghe tagan sé isteac gardun thalam go minich Itheann se chuile iasgh nios slughadh na a féin. Dheanamh sé maitheas nuair a bhionn marbhú gheobhfheann na dhaoinne go leor airghead ar a chricheann, agus deantar go bhfhiann na daoine ola as a chreachann agus thá leigheas ins ola sin le h-aighidh duine a bheas gi duna, a cuir an chracheann an dhuine sin. Ní deanam s e fochar ar bith ins an aith. Nil sceal ar bith faoí a cuma no a ghcliceas, Girrfheadh. 7 Chonnuigheann ar ghirrgheadh ins an knock isthigh pholl san thalamh. Itheann sé féar. Ní deanamh sé dochair ar bhith ni mhaitheas ar bhith, Níl scheal ar bith faoí a cuma no a gcliceas,

Bhí fear i gConnamara fadó agus bhíodh sé sé ag goid is ag robáil. Ghoid sé bó uair amháin agus d'innis sé do'n tsagart i bhfaoistean go raibh bó goidthe aige. "Raibh fhios agat" ars an sagart "go mbéidhteá ag marcuigheacht ar adharca na bó sin ag dul síos go hIfreann". "Glacaim pardún agat" ars an fear ní bheidh mé mar is bó mhaol a bhí innti".

Bhí fear an-chliste ann fadó darbh ainm Harry Sceatail. Cheap sé gur bé ba chliste sa domhan. Theastuigh bhean uaidh. D'iarr sé bean as an gcomharsanacht

féachaint ar ná go raibh cúig nóiméad caithte. Níor labhair sé nó go raibh deich nóiméad caithte. "Ó thárla gur coinghbuigh sibh an fear seo ró- fhada caithfidh sibh béile an lae íoc dhó. Níor deárnadh aon cheo ar an bhfear ach béile an lae íoc dó.

Fadó bhí teach is fiche i nGleanntréig, teallach is fiche i ngach teach agus duine is fiche ar gach teallach. Thosaigh na daoine ag troid faoin talamh. Thugadar cath millteadh agus marbhuigheadh go leór. An méid a fágadh threígeadar an ait agus sin é an fáth ar tugadh Gleanntréig ar an aít ó shoín.

Déanann na daoine ins an ceanntar seo maistreadh dhá uair ins an seachtain sa Samhradh. act ní déanann siad acht maistreadh amain sa cugheas ins an Geimridh. Déanann siad an maistreadh i conneóg agus tá an cuinneóg timchell is trí troígthe ar óirde agus seó é an cuma ata ar cuinneóg tugtar an caisín ar an ait caol agus tugtar an longhthí ar an máide a bhíonns ag na daoine ag déanadh an maistreadh tugtar cos na longhthí ar an cuid de'n longhthí a beireann na daoine air nuair a bhíonn na siad ag deanamh an maistreadh bíonn claibhin déanta de slata shios ar an cláir agus bhíof sé deanthaí mar fochúpan agus bíof

.....Mac Ui Murcada agus Siothcain, pairc roinnte eatorra I gcóir phrátai Gearr Mac Ui Murcada na raithnig ó teampuillin i gcóir aoilig Nior bhacuig an fear eile leo Ní raibh aon prataí ag Murcada Ar feabas ag Siothcain.
Fear eile roime sin (Breatnac) a tharrach preamhaca on gclaidhe timcheall Teampuillin - Tháinig go hobann leis agus thuit sé. Gortuig sé a dhrom go h-olc. D'innis don t sagart agus dubairt sé "Conac san ort"

Bhí fear ag gabhail thar lios oidhche samhna. Bhí an lios suidte i bpáirc na leasa in aichi Cill-Gobnatan. Donaill na Cruite ab'eadh é. Cula sí na sídheóga ag amran istig sa lios. Cailín Deas Cruidte na mBó an t-amhrán a bhí acu. D'fhan an fear ag éisteacht agus annsan do chrom sé féin ar amran Cailín deas Cruidhte na mBó. Do thaitn an t-amhrán leis na daoine maithe. Amach leó cad a thabharfaimíd do'n fear a dúbhairt an t-amhrán deas san arsa daoine acu an cruit a bhaint de ars siad go léir. Do bhaineadar an cruith de agus chuaidh sa bhaile.

agus an inghean agus chuaidh siad anonn go dtí an Fhrainnc agus bhí siad an tsaidhbhir agus mhaireadar go sona séanmhar le chéile.

a eireóchas sé. Dubhairt an rí. leis an gcailín an croidhe agus an aodha a thógal amach as agus é a chur ag bruith dhó. Nuair nach bhfaca an bheirt bhuachaill aon chosamhlacht ar an taé chuir duine aca a lámh thart agus rug sé ar an gcroidhe agus dith sé é. Chuir an duine eile a lámh thart agus rug sé ar an aodha agus d'ith sé é. D'imthigh siad leó annsin nó go raibh sé na hoidhche agus sa deire tháinig siad chómh fada le teach beag agus ní raibh ann acht baintreach. Réidhtigh sí seo taé dhóibh agus thug sí lóistín na hoidhche dhóibh. Rinne sí leabadh san gclúid agus chuir sí a' chodladh iad agus nuair a d'éirigh siad ar maidin fuair an bhean sparán óir faoí na gcloigeann. Níor labhair sí chor ar bith mar shíl sí gur b'é an chaoí ar ghoid siad é. D'fhan sí oidhche eile agus rinne sí leabadh an duine dhóibh ionnus go mbéadh fhios aice cé'n duine ar leis an tór. Bhí an tór faoí chloigeann an duine a b'óige ar maidin. Nuair a bhí siad ag dul ag imtheacht dubhairt sí leó an t-airgead a thabhairt leó agus d'fhág siad cuid dhe aice. D'imthigh siad leó go Baile Átha Cliath agus thóg siad teach ann agus bhí féasta aca ann oidhche agus tháinig go leór daoine móra ann agus tháinig Rí na Frainnce agus a inghean ann. Phós sé fhéin

mháireach chuaidh an bheirt amach go han mhoch ar maidin agus bhí an téan ann rómpa. Chuaidh an bheirt aca ag ritheacht ar an éan agus níor bhain siad ádhmuid ar bhith. Níor rug siad air an lá seo acht an oiread agus nuair a chuaidh siad abhaile ní raibh ádhmuid ar bith aca. Bhuail an leas-mháthair iad agus chuir sí a chodladh iad gan suipéar ar bith an oidhche sin. Lá'r na mháireach bhí siad in a suidhe go han mhoch agus chuir sí amach iad ag iarraidh an ádhmuid. Nuair a shroich siad an áit bhí an téan ann rómpa. Dubhairt an mac ba shine go rachadh sé fhéin ag ritheacht air indiu, agus an duine eile a dhul ag baint an ádhmuid. Rug siad air an tríomhadh lá agus thug siad abhaile chuig a leas-mháthair é. Bhí sí an-tsásta leó an oidhche seo mar bhí an t-ádhmud aca. Dubhairt sí leó an téan a thabhairt chuig an rí agus go bhfuighidís airgead maith air. Thug siad chuige é agus dubhairt sé leó suidhe síos agus go réidhteóchadh an cailín taé dhóibh. Thug an rí faoí deara go raibh ainm eicínt sgríobhtha faoí dhá sgiathán an éin agus seo iad. "Aon duine a itheas mo chroidhe, béidh sé pósta le inghín Rí na Frainnce", agus bhí sé sgríobhtha faoí an sgiathán eile. "Duine ar bith a itheas mo aodha béidh sparán airgid faoí na cheann gach maidin nuair

Sgéal.Bhí fear ann fadó agus bhí sé pósta agus bhí beirt mhac aige. Cailleadh a bhean agus phós sé arís. Bhí an leas-mháthair an olc leis na gasúir agus bhídís amuigh chuile mhaidin aice go han mhoch ag tabhairt isteach ádhmuid as coill a bhí i bhfad ó bhaile le haghaidh na teineadh. Aon lá amháin chuaidh siad amach agus chonnaic siad éan beag an deas san gcoill. Dubhairt duine aca leis an duine eile go rachadh sé fhéin ag baint an ádhmuid agus an duine eile ag rith ar an éan. Níor rug siad air an lá seo acht lá ar na

F. ar lean. agus é a chuir isteach i soitheach na gcúig ngalúin, a bhí folamh roimhe sin. Soitheach na dtrí ngalúin a lionadh arís as soitheach na n-ocht ngalúin, agus dhá ghalún dó a chur isteach i soitheach na gcúig ngalúin agus annsin bheadh soitheach na gcúig ngalúin líonta, agus bheadh galún amháin fágtha i soitheach na dtrí ngalúin. Na cúig galúin a caitheadh isteach i soitheach na n-ocht ngalúin. Bheadh soitheach na gcúig ngalúin folamh annsin. Bhí galún amháin i soitheach na dtrí ngalúin agus é sin a chaitheadh isteach i soitheach na gcúig ngalúin. Soitheach na dtí [!] ngalúin a líonadh arís as soitheach na n-ocht ngalúin, agus é a chaitheadh isteach i soitheach na gcúig ngalúin. Sin trí cinn agus an ceánn eile cheana, agus bhí cheithre galúin ar gach taobh annsin.

C ar lean. nuair atá a leath itte?
F. Is fiú é a iompódh ar an taobh eile. C. Cluasa géara, súile ag lonrú, iorball fada Céard é sin? F. Cat. C. Cé'n áit ar buaileadh an chéad táirnge? F. Ar an gcloigeann. C. Cad é an rud is fearr le cur i gcáca milis? F. Do chuid fiacla. C. Cé'n meádhchaint atá ins an ngealach? F. Cheithre ceathramhna. C Dá chéad uainín ag dul suas Sean an Mhóinín, agus an chaora mhór amach 'un tosaigh? F. An ghealach agus na realtóga. C. Bhí beirt fhear ag deanamh poitín aon uair amháin. Ocht ngalún a bhí acú ar fad. Bhí trí shoitheach acú: Soitheach ocht ngalún, soitheach cúig ngalúin agus soitheach trí galúin. Theastuigh cheithre galún ó gach duine acú agus ce'n chaoi ar roinneadh an poitín eatorra? F. Bhí soitheach na n-ocht ngalúin líonta Annsin soitheach na dtrí ngalúin a lionadh as soitheach na n-ocht ngalúin

C. Chuaidh me ar an aonach agus cheannuigh mé caora. D'íoc mé seo ortha, naoí naoí sgilling agus naoí naoí bpingne, agus cé mhéad sin (sineadhacha) ar an gcaora?
F. Dhá sineadhacha. C. Cailleach mhór dubh agus í an fhada amuigh.? F. Cruach móna. C. Cad iad an dá rud nach féidir a fhághail? F. Cochall doirb agus criathar uisge. C. Cad iad na trí rudaí is grinne ins an domhan? F. Súil an chait indhiaidh na luiche, Súil an ghabann in dhiaidh na táirnge, agus súil na caillighe indhiaidh bean a mic. C. Cén dómhnacht atá ins an bfhairrghe? F. Domhnacht caith de chloich, mar má caiththear cloch isteach ins an bfhairrge, rachaidh sé go tóin. C. Cé nar rugadh augs a cuireadh? F. Adham agus Éabh. C. Cad is fiú leath an domhain? F. An leath eile. C. Cé mhéad cois, cos ar ucht (ocht) molt? F. Dhá chois. C. Cad is fiú a dheanamh lé scadán

é do dheineadar aithrighe agus do chaitheadar saoghal maith as san amach. (an seóladh céadhna)

(VI)Tiochfaidh adtúaidh go feanaideach fúar,
Slúaighthe 'gus in Éirinn. Is scriosfaidh leó síós go hIofrann íad, Gach anam dar mhuighe na daorfar. (VII) Ní dían dóibh annsan coillte na cnoic, Is díolfhaid as a gcuir eala Is screadhfaidh síád súd ar Pheadar na nDúbhall, Cun sealadh do thabhairt dhá saoradh. (VIII) Goilfid siúd b og, deóach a rosc, Is goilfid go docht eiginn, Mo creach mhór agus mo chás mar ar dealbh é ár lámh (?) Go flathas na ngrást ní thríállfham. Sagart a bhí in a chómhnuidhe i nDaingean Uí Chúise a chúm an dán seo. Is amlaidh a bhí sé ag dul ar flaodach ola agus casadh sgata beitheamhnach air sa bótar. Dúbhradar leis a chuid airgid a thabhairt dóibh nó go mbeadh a anam aca. Dúbhairt sé ná raibh aon airgead aige ach núair a raghadh sé abhaile go gcuirfeadh sé chúcha é. Do dein sé amhlaid agus inaonfheacht leis an airgead do chuir sé an dán cúca. Cómh lúath agus a léigheadar

60. It is not right to (a) bring home tobacco from a corpse house without smoking it.
(b) Leave a wake alone. (c) bring a coal out of a house without leaving down a sod. (d) let a coal out of the house if there is any sick person in it. (e) bring in a dead thing to the house without throwing a pinch of salt on it. (f) for a woman to go into a house after a baby without being churched for fear she would fill the house with mice. (g) wear a person's clothes until they are a year dead. (h) call a baby his name but to say instead "the man" or "the woman". 61 If the flood is rising on New Year's Day the provision for the year will be dear. If it is lowering the provision will be cheap. 62 They say there is a cure in the head of a glasóg. 63 They say when you meet a funeral if you don't do a piece with it, it will not be long till yourself be going the same road. Them steps are called trí coiscéim na trócaire. 64 They say it is the sign of luck to see a lot of hair on a person's face. 65 It is not good to be enemies or friend's of a priest.

should stand up and bless yourself and go a piece with it t that is called trí choiscéim de'n trócaire.
35 If you are in a graveyard with a funeral and if you fall or trip you will die before a year. 36 If you let your hair go to the birds and if they build nests with it, you will take a pain in your head that will never leave it while you live. 37 The wishbone of a turkey is very lucky. 38 When the people would be going building a house(some time ago) they would dig three sods and turn the green side down and say "bhfuil cead annseo?" If they had not leave the green sides of the sod would be turned up again in the morning. 39 When a horse is let out at night it is said he can see the fairies and he sneezes to blow them off the grass. 40 When the Jews see a new moon they sound their trumpets. 41 The people believe that everywhere the rainbow touches the ground there is a pot of gold in that spot. 42 If there are crickets in a house and if they leave it, they bring the luck of the house with them. 43 It is an old Irish custom to have a dance when the people start living in a new house. 44 They believe that the sting of a wasp is poison. 45 The people believe that asses breath is bad for cows.

I often heard many old stories about fairies. My Grandmother told me one a few nights ago. She told me that her mother was taken in the fairies and that a witch was put in her place.
Her husband went to Máire Ní Murchadha and told her his story. It is said that Máire Ni Murchadha was in the fairies. She told him that so many white horses would pass by the end of his house the next evening and that she would be riding on the last one and to grab her off. He went home and did as she told him. When the next evening came, the horses came along an on the last one was his wife. He tried to grab her, but the life fell out of his hands and feet. The horses went away and he did not see them any more, and he had to go home again without her.

The name of the girls was Beara. They came to Cill Mhic Eogain to live and that is the reason why this place was called Beara.

This promontory is called the the Beara peninsula. On one side of Beara lies Bantry Bay, and on the other side Kenmare Bay. There are alot of old stories of how Beara got its name. This one is one I heard at home, and we do not know is it rue or not.
There were two Kings in Ireland long ago, there names were Eógan Mór agus Con Cead Cátha. Both of them wanted to become high King of Ireland. They were fighting about it. After some time Eógan Mór went to Spain to help fight against Con Cead Cátha. Then they fought and after a while Ireland was divided between them. Con Cead Cátha got the north half of Ireland and Eógan Mór got the other side. The north side was called Leat-Cuinn and the other side was called Leat-Bhó. In Eogáin's visit to Spain he got married to a daughter of the King of Spain.

holes, and the irons going down would pack the flax down into the holes. It would get broken up and it would turn into stuff like wool.
Then it would be spun into thread with a spinning wheel. After it would be struck with the flax tongs, it would be sent to the weaver and he would make sheets of it. Or if they wanted to make blankets of it, they would put a little wool with it, and it would make flannel.

Long ago the people used set flax just like people nowadays set cabbage. First of all they used dig out the ground like people would dig it for oats. Then they used scatter the seed of the flax. It would be very thick, when it would grow up. It would then be pulled and put into a hole of water.
After it would be for about a month it would be brought home. It would be very soft then, and they used pound it in the rawcum. This was a thing something like a spinning wheel with with a timber thing at the bottom and holes in it. There was an other thing over that with iron bars going down into the holes. They used work something on the side, and the top thing would go up and down. They would keep the flax over the

There are many old stories by the people around this place. Some of them are about castles and more of them are about seines in the strand. My father me one the other night.
This one is about noise heard in a rock. There is a place in Pulleen called "Faill a Cluigig". It is a big cliff about a hundred feet high. At the bottom of the cliff there is a rock, and it is supposed to be haunted. Long ago the people used to draw shells up from the sea to this cliff. One day when they were coming up to the cliff, they heard the noise in the rock. They heard it again and again. It was a woman making a churn. She was singing and rocking a cradle. Then they heard the child crying. After a while they heard a pig grunting, and then the rock started to move away. Some time after a woman went up to the cliff to catch

whatever he would see there, that he would vanish them. Jack went away to the house and brought his case, and his magic wand with him. He sat near the fire and was falling asleep there when he saw a black cat. The black cat was running around him, and scratching him, and after a while Jack hit the cat with his wand. The cat turned into the man's wife. Jack got frightened and ran to the man. The man wanted not leave him in atall and Jack had to go away by himself. So that is the man we hear that do be out in the night. Named "Jack of the Lantern" [?] Fiór Breug.

Bhí Tiagharna Talamhan in Éirinn sa tseana aimsir agus dall do bead é. Théigeadh sé amach na haon lá ag airaideacht i gcóiste agus peidre capall. Bhí dhá gadhar aige a thiomaineadh na capaill ins gach aon áit thastóchadh uaidh dul.
Lá mar seo casadh ar bhruach faille iad agus ní feadfadh na gadhar na capaill a tabairt as. Aon chor chuirifidís díobh caithfí leis an bhfaill iad. Bhíodar annsan agus ní fheadaidís corruighe ní raibh aoinne in aon cómhngar dóibh a thabarfadh aon fhóirint ortha. Labhair preacháinín ós a gcionn anáirde agus dubairt sé leis go dtabarfadh sé radarch do dá dtabarfadh sé a ingnean le posad dho. Dubairt sé go dtabarfadh. Thug an preacháinín an radarc do agus thiomáin sé abhaile na capaill agus nuair a tháinig sé ar cómhnghar an tighe chonnac a ingnean a h-athair ag tiomaint na gcapall. "O, a Dhaidí a Dhaid cad a thug do radharc duith"? ar sí "Níl sé agam mar a bpósfaidh tusa preacháinín tá annso sa Chóíste agam" "Posfad is fáilthe" dubairt sí. Pósfadh í féin agus an preacháinín. Taréis feastha fairsing do bheith aca chuadar ar fad a chodlad. Istoidhche amáireach deineadh cás deas don

An Fáth gur Ghlaodach Baile na nGall ar mo bhaile. Fadó riamh bhí Baile na nGall roinnte na dhá chuid. Tugaidís an Poinnte ar chuid de agus Baile an Ghóilín ar an gchuid eile.
Tháinig dream iasachta de dhaoine isteach san mBaile. Protustúnaig ab eadh iad. Tógadar tighthe i ngort mhor ar a dtugtar an "Station" anois air. Taréis roinnt mhaith aimsire d'fághadar an baile agus táinig na Dubcrónaig ar an mbaile agus thógadar seilbh na dtighthe a bhí ag na daoine a d'fag an baile. Bíodh na Dubhcrónaig ag síor faire ar an gcósta agus is minic a théidis isteach ins na tighthe agus thógaidís a mbíodh de bhiadh ag muintir an bhaile. Tarlá gur marbhuigheadh an stúiriteóir a bhí ortha. Níorbh fíos cé mairbh é, ach d'fógair na dubcrónaig go mbainfidís díoghaltas as as muintir an bhaile.

The animals in the farm at home are the cows, horses, donkeys, sheep, g
oats and pigs. The cows have names such as "Bawny", "Blacky", "Coobey", "Spotty" and "Braddy". When you are driving the cows you say "How!" "How!" When you are calling the calves you say "Suk!" "Suk!" "Sukey. fag."The stall is a long shed with bails inside for trying the cows. Sometimes the cows are tied with chains or ropes. Some cows are tied by the neck and others are tied by their horns. A Medal of Benedict is often buried in the wall of the cow shed to bring luck to the stock. It is an old custom to sing for the cow while milking her as she gives milk more freely and stands quieter. The horse is fed on grass, hay, oats and water. They are taken to the forge to be shod. Some horses are great for working but others are only trained for racing and hunting.

Lisnadurk is a townland and it is in the County Fermanagh. There is a drain and it seperates Fermanagh from Monaghan and there are two townlands Sandhills and Annagheane bordering it.
This is the description of it. It is hilly and there is a fort in it a standing stone and a flat stone beside it and the local people say that it is a grave. When the Maguires were chiefs of Fermanagh and the McMahons chiefs of Monaghan they used to have feasts and they were held in the summer time here. There were a lot of boar's heads after the feasts and that is how Lisnadurk got it's name, the Fort of the Boar's Head.

Bhí báird comórtais a imirt istig i GCaislean Baile Carbaire iad féin agus drom Daibhrearach agus dinneac ag Droicead Beal a lá. Tháinig an cead duine suas linn agus chaitheamar fanamhaint annsan go raibh an duine deirneach tagaithe agus do bhuail cath uair a chluig agus thógadar an banaltra uainn. Do chasamar ar ár sáile agus cuadmhar cois gleann agus Baile Dearg. Thugamar linn banaltra bhí troid beag againn le sluagh Súil Gréine agus níor sheasuigdear i bfad linn ach faid go mbeidh Mainistir Michil mar ainm air. Ní raghadsa ann go deo airís fé dein banaltra.

go bfeacadar trí lá cun na farraige í agus d-aithnigheadar gur cun na talamh a thuig si a h-agaidh
Dubradar leo an t-amad a chur i bfarraige agus teact ar bórd cúca. Dubradar le Cristóir nuair a táinig sé ar bhórd gur mhaith an stúmpa Sasanaig é. Ghaibh Cristóir pardún aca nár bheadh ag tarrac paidrín amach as a phóca. Dubradar annsan go raibh an ceart aige ná raibh paidrín nag Sasanach riamh. D'imthigeadar ó dheas fé dhéin an átraig theas chuir sí sin cúice iad agus thóg sí a scólta agus scaoil sí indheas na gcoinibh. Bhíodar ag teacht dian uirthe annsan agus scaoileadar isteach ar an dtalamh sa Rínnearaig aít go dtugann siad. Claisinn an Chuilinn air. Chualaidh an Buitleireac, ón gCuipeán é agus dimthig sé ó dheas le gárda fear. Do chaiteadar leo ón bfarraige agus bhí deabhad indheas ortha. Chuireadar a mbád amach as an árthac eile agus thugadar trí lá ag rattac aisti. Nuair a bhí deire amuigh aca annsan thugadar ceithre uain a cluig do mhuintear na tíreach gach nídh a bhí innte daon mhaitheas a bhreith leo. Nuair a bhí deire beirthe leo annsan, de nidhe a

Caipín : Muna mbeadh an caipín ar an gcuinneóig nuair a chuirfeá an clár air thuitfeadh sé síos.
Boisíní : Dhá chlár beag déanta d'ádhmad agus buailtear an bainne go maith as an ím leóbhtha. Cupán : Nuair a bhíonn's an maistreach déanta nigheadh bean an tighe a lámha go maith le uisge te agus thóigheadh sí an t-ím amach agus dfágfadh sí an t-ím air. Nuair a thiocfadh duine isteach i dteach agus bean an tighe a bheith ag déanamh maistrigh bhuailfeadh an duine cúpla buille ar an mbainne ar fhaithcíos go dtiubhradh sé an t-ím leis.

Tá cuinneóg againn sa mbaile. Tá sí tuairim's trí troighthe ar aoirde agus tuairim's dhá troigh go leith ar leithead. Tá sí déanta d'ádhmad agus tá lataí iarrainn thart air le na choinneál le chéile. Nuair a cheannuigh mo mháthair an chuinneóg chuir sí clochaí móra sa teine agus d'fág sí ann iad go raibh siad dearg. Nuair a bhí siad deargthuighthe go maith chuir sí síos sa gcuinneóig iad agus chaith sí pota uisge te síos orrtha agus d'fág sí annsin é ar feadh tamaill maith. Nuair a bhí sé tamall maith annsin chaith sí amach na clochaí as agus nigh sí go maith le uisge te é agus bhí sé réidh le bainne a chur ann annsin.
Seo iad coda na cuinneóige. Cuinneóg : Gléas déanta d'ádhmad ar nós bairille agus lataí iarrainn thart air. Claibín : Gléas beag cruinn déanta d'ádhmad agus poll ina lár le na chur ós cionn an chláir ar an gcuinneóig. Clár : Gléas cruinn eile déanta d'ádhmad agus poll ina lár ionnus go bhféadfaí é a chuir síos ar an luithne. Luithne : Gléas cruinn déanta d'ádhmad agus go leór poill ann ionnus go dtiocfadh an bainne suas ionnta. Muna mbeadh na poill sin ann bheadh an bhainne ag dóirteadh amach ar an urlár. Feire : Coinnigheann na Feire an tóin istigh sa gcuinneóig.

three Christian people; they were neither men, women or children but they were three Christian people. Ans a man, woman and child.
22) As I went up a slippery gap I met two men hanging I sucked their blood and ate their flesh and left their bones a-hanging. Ans two blackberries. 23) As round as a marble as flat as a pan the whole of a woman the half of a man. Ans a penny 24) Eliza, Elizebeth, Betsy and Bess went over the river to seek a birds nest they found a birds nest with four eggs in it they took one each how many eggs were left; Ans 3 eggs. 25) Constantinople is a very big word, but if you cant spell IT, you're a very big dunce.

bone and in three weeks time it was walking alone Ans an egg.
17) Do chaitheas suas é cóm geal le sneachta, agus do thaínig se anuas mar ór buidhe leactha. An freagra: ubh. 18) Black I am but red Ill be its many the man thats injured me they broke my back and split my face and took me from my native place. Ans A sod of turf 19) Riddle me riddle me randi o My father gave me seeds to sow The seeds were black and the ground was white and if you were a scholar you'd riddle me right. Ans A currant cake. 20) What part of a cow goes through a gap first. Ans Her breath 21) As I went up to a steeple I met

spun. Ans The dew and the sun.
11) Under water over water but never in the water. Ans A man crossing a bridge with a bucket of water on his head. 12) When is a sailor not a sailor. Ans. When he is a board. 13) When is a door not a door. Ans When it is a jar 14) As I was going up a slippery gap I met my auntie Joanie she had timber toes and iron nose and upon my word she frightened the crows. Ans a gun. 15) What is like half of the moon Ans The other half 16) As I was going up a slippery gap I met a thing rolled in a sack it was not flesh fish nor

wore it, the man that wore it never saw it. Ans a coffin.
6) As wide as a basin, as deep as a cup all the water in the world would not fill it up. Ans. A Strainer. 7) Humpy, Dumpy sat on the wall, Humpy, Dumpy got a great fall, All the Kings horses and all the kings men could not put Humpy Dumpy together again. Ans An Egg. 8) Black I am and red I'll be, many a man has injured me. Ans a sod of turf. 9) Sixty cups upon a shelf (six tea) one fell how many were left. Ans Five. 10) I washed my face in water that was never rained nor run, And I dried it in a towel that was never woven nor

I
1) Twenty sheep upon a gap, Twenty more along with that, Twice eleven six and seven, Two and three how much is that. Ans. Five. 2) Cork and Kerry, Londonderry, spell me that without a K. Ans that. 3) A flock of white sheep upon a red hill here they go there they go, now they stand still. Ans. Teeth in your gums. 4) There is a well behind the house and in the well there is a cup, and in the cup there is a sup that everyone must taste. Ans Death. 5) The man that made it never

these eels you commit a bad act.
There is also a well in Lough Ine called Sceamhar well. Near the well is a tree on which people hang a rag whenever they go there. I hung rags there myself. A visit is made to the well on the 3rd[?] of April every year. The ruins of an old Church are also to be seen near the well.

The water that flows into this well drops from a rock that is over the well: if a person looked up he could see the drops falling down.
Why people take a piece of bread with them is because they say that the eels will live on that much food for the year.

(VI)Tiochfaidh adtúaidh go feanaideach fúar,
Slúaighthe 'gus in Éirinn. Is scriosfaidh leó síós go hIofrann íad, Gach anam dar mhuighe na daorfar. (VII) Ní dían dóibh annsan coillte na cnoic, Is díolfhaid as a gcuir eala Is screadhfaidh síád súd ar Pheadar na nDúbhall, Cun sealadh do thabhairt dhá saoradh. (VIII) Goilfid siúd b og, deóach a rosc, Is goilfid go docht eiginn, Mo creach mhór agus mo chás mar ar dealbh é ár lámh (?) Go flathas na ngrást ní thríállfham.

Cómhairle a bheirim dib,
Gan chealg óm' chroide, A gharadh an ghrinn éachtaig.

amach í. Do chuireadar isteach i seómra í agus cuireadar glas dainghean, docht ar an doras. Ar úair an mheán-oidhche go díeach dó sháith sí i féin súas an doras agus ceann muice uirthe. Annsan bhféídir gur leigeadar amach í agus deabadh ortha. (an seóladh céadhna)

Tá beirt nó triúr sa pharoisde agus deirtear gur fhúadaig na púcaí íád trá. Bhí cailín óg ó Gleann na Mináirde ag bailiú bláthanna lá. Chúqaidh sí isteach sa lios agus do phrioc sí na blátanna ann. Sar ar fhág sí an lios bhí sí breóídhte. Agus núáir tháínig sí abhaile chúaidh sí a codhladh láithreach. Bhí sí annsan sa leabaidh ar feadh dhá bhlíaín agus níor bhféídir í do leigheas. Sa deire bhí taidhreamh ag a driotháir agus cheap sé gur íarlais a bhí ann agus go raibh an cailín féín tairéis b heith fúadaighthe ag na púcaí. Cómh lúath agus d'eirig sé lá ar na mháireach chur sé an tlúgh isteach sa teine. Annsan diompuig sé chuig an duine a bhí sa leabaidh. "Mar a nglanfhaidh tú leat go beo ar seisean dóighfhe mé tá leis an tlúg. Núáir a chúalaidh sí an méid sin deirig sí agus amach an

Bhí triúr fear sa Ghleann. Dimthigeadar lá le bád go Neidin diarraidh adhmaid.
Chualaidh Cristoir mor Sigerson Baile an Shg [?] iad a bheith ag imteacht agus dimthig sé le na gcois bheul líonadar bád den amaid teas. Ar a ngabhailt indhcas dóibh. Bhí frigéid franncac ag teacht ón bfarraige anuas ortha. Dubhairt sé leis seasamh Sheasadar Dfiaghruigeadar díobh an bfeacadar aon árthac eile na gcursa indheas. Dubradar go bféacadar go raibh sí an luighe cuige ar an dtaobh den rinn Caoil sinn theas. Dubhairt sé leo

sí cuice an bhean agus an snát na ceartliní agus nuair a tháinig sí idir dha luisne an doruis. "Dia beatha sa Giuirlí Géirlí. Go mairín se slán a lamh ar do tuathail, arsise léi.

Bhi bean, tighe bocht leath lamhac i bpáirc éigin den dúthaig seo. Bhí dorn mór olna aici. Do theastuig uaithe páistí. Ní raibh caoi ná aimsear aici é a sríomh. Bhí í ag casadh agus ag casadh.
Lá des na laothanta do bhuail bean cúice isteach agus labhair sí mar seo "Fuaireasd tuairisc go raibh mórán olna agat agus ná fuil aimsear agat é a sníomh agus do sníomhfainn se dhuit é má toileann tú leis an margadh a deanfhadh leat agus sé mo margadh sa leatsa ná an lá a thiochfad abhaile leis an snáh sníontha fios mo ainm beith agat". Bhailig bean an tighe an olann. N'feadar sí cad a deanfhadh sí ar a shon gur thoilig sí leis an margadh mar ceap sí ná fagadh sí amac go deo a h-ainm. Bhí gearrachaile d'inghean aici agus bhí sí ag aodaireacht bó i bpáirc go raibh lios innti. Cualadh sí an bhean ag amrán istig agus dinis sí dá máthair. Sé an tiúir a bhíodh ar siubhal aici ná "Tá bean óg ar an mbaile agus dá dtabarfhadh Dia an teachmain di gur Geuirlí Géirlí mo ainmse" Maidin lar na maireach. Chonnaic

bhlian a shaorad ón gcroich.

Bhí Mac Finghin Duibh na chómhnuidhe in áit go bhfuil lodge an Mharcus anois. Tig rídeach fuaighte a bhí aige. Bhí ana moladh agus ana cur síos air ins na páipéirí nuachta agus cuireadh teactaireacht anall ó Shasna uair feachsint an raibh sé chómh maith le na cur síos a bhí air.
Seadh bhí san go maith táinig an teachtaire go dtí geata an tighe agus cé bheadh ann roimis acht strupaire d'fear agus cuir sé tuairise tig Mac Fhinghin. Dhiubh Theasbháin an fear dho é agus chuir sé míle bóthar air dul ann. Dimthig sé féin an comhngar mar is é Finghin féin a bhí ann agus nuair a tháinig an teachtaire go dtí dorus an halla. Bhí Finghin ann roimis. Bheir sé isteach leis lé agus do chuir sé cun bhúird é ag ithe agus ag ól. Thugadar trí lá agus trí oidhche ag ol an mbórd. Nuair a bhíod na gloinní follamh bheidhís lán airís ní feiceadh aoinne á líonadh iad. Bailig an teactaire leis tar nais go Shasna agus dubairt se ná raibh moladh in aon chor air mar ba cheart. Fuair se an buadh ó fhear ionad an Ríog annsan duine sa

Do pósadh Mícheál Ó Dálaig agus do mhair é féin agus a bhean ibhfocair a chéile go ceann fice blian. In deire an ama sin seoladh cucha beirt mach agus nuair d'airigh Seán Ó Muirgheasa a'sgéal déin sé dán don mhac ba shine. Is mithid domhsa labhairt chun teastas díobh a thabhairt
Ar adhbhar a'gaisgidh seo tá fonn glégeal Chuir an Tighearna chugainn mar chabhair Ag sinne rot[?] go fann (roimhe) Ag Sasanaigh gach am dá n éileamh Níl quacaire ins an domhan, ná Iudach leath an ceann Ná leacfadh i n gabhail a chéile Thabharfadh sé Eire dhúinn, gan cíos, gan srath, gan taxcsisí Nuair a thiocfaidh chugainn an cabhair Ó Mic Meaghann anall Agus baileothaidh dream na h-Éireann Sgriosfaidh sé chun siubhal gach duine ná fuil umhal Chun seasamh i mbrath cumhartha an Aon Mhic. 'S beidh Liutar is a bhuidhean go tréith lig Is aoibhinn a dhream go bhfuil aoigh des na gceann Tá cíora de phlanndaí Liutar Tá an Seeker sa chrann, sínte go bhfann 'S an Preisbitéaraigh sa drom gan chomhra. Tá an Swadléir go dubach go treascaire fé smúit Is níl súil aige le músgail coidhche Mar thá Cionnáth ceann na nGaedheal, A mhúsgail [?] féin don saoghal Ag é plannda sa bhféith Ó Dála. Seekers:-B'sin dream a bhí ann fadó agus bíodh siad a gabháilt timcheall ag árdú na gcloch mar cheap siad go bfuighidís Dia fé na clocha san. Ní bhfuigheann a rádh cérbh é an Dia a bhíodh acu ámh.

Deirtear go bhfuil croca óir i bhfolach fé crann atá i n-aice an bhóthair i gCill Éadhain. Deirtear go bhfuil easgann mór ag tabhairt aire d'on croca . Níl cead ag aon duine an talamh do threabhadh 'san áit ina bhfuil an crann ag fás, no aon chuid d'en crann do ghearradh ar eagla go bhfuigheadh sé bás.
Deirtear go bhfuigheadh an céad duine a geibheann an croca óir sin bás, agus go mbéadh sé ag an dara duine. Sin é an fáth nár chuaidh éinne ar a lorg. Tá an crann ann go dtí an lá seo, acht ceapann mise go mbeidh sé ann go dtí an lá deireannach.

Sloinnteacha na daoine ar an (Gall) Árd-leathan.Mac Na Midhe, Ní Eichtheighirn, Ní Airceann. Ó Gallcobhair, Ní Cuinn, Ní Dubhthaigh, Mhac Gloinn, Mac Gloinnsig, Ó Baoghail, Ó Breiteamun.

Sloinnteacha na Daoine ar (arnna d) an Gall-bhualaidh.Creag. A Gaoithinn, Ó Breitheamain, Ní Éichteighirn, Mac Meanman, Mac, na Midhe, Ní Dhubhthaigh, O Domhall, Ní Ceabhlaigh, Nic Cuinn, Mac Gloinn.

oirde. Gruaig donn atá ar an inghean.Gruaig liath atá ar Seághan Mach-na-Midhe agus a bhean tá siad tuirim cúig troig ar óirde Gruag donn atá ar an clann.
Gruaig liath atá ar Seaghan Mac-na-Midhe. Gruaig liath atá ar Cathal Mac na Midhe agus gruaig dhubh ar a bhean tá siad tuirim is cúig troigh ar oirde. Gruaig liath atá ar Isebál Nic-Na-Midhe. Tá sí tuirim is cúig troig ar óirde. Gruaig liath atá ar Róise Ní Dhubhtaigh tá sí tuirim is cúig troig ar óirde. Gruaig liath atá ar Mícheál Ó Domhnall. Tá sé tuirim is sé troigh ar óirde.

Gruaig liath atá ar Aontoine Creag ag Máire tá siad tuirim is cúig troigh ar óirde (tá) Gruaig dhubh atá ar an clann.Gruaig liath atá ar Muiris-A-Gaoithinn agus tá sé tuirim is cúig troigh ar óirde. Gruaig dhub atá ar a bhean Tá sí tuirim is cúig troigh ar óirde. Gruaig dhonn atá ar an mhach agus an inghean.
Gruaig liath ar Niall Ó Breitheamain agus a bhean tá siad tuirim is cúig troig ar oirde. Gruaig dhubh atá ar na mic agus na ingheanach. Gruaig liath ar Séamus Ní Éichtheighirn agus a bhean tá siad tuirim is cúig troigh ar óirde. Gruaig dhubh atá ar an inghean agus (tri) beirt de na mic ag gruaig rhuadh ar an mhac eile. Gruaig liath atá ar Seaghán Ó Breitheamain agus a bhean tá siad tuirim is cúig troigh ar óirde. Gruaigh ruadh atá ar an clann. Gruaig liath atá ar Séamus Mac Meanman agus a bhean tá siad tuirim is cúig troigh ar

Gruaigh liath atá ar Aodh Mac-na-Midhe. Tá sé tuirim is troigh ar áirde. Gruaig liath atá ar a bhean tá sí tuirim is cúig troigh ar óirde Gruaig dhub atá ar an clann.Gruaig liath atá ar Cathal Mac Meanman. Tá sé tuirim is sé troigh ar oirde. Gruaig liath atá ar Máire tá sí tuirim is cúig troig ar óirde. Gruaigh dhubh atá ar na Mic agus na ingheanach.
Gruaig liat atá ar Arús Nic Airceann tá sé tuirim is cúig troigh ar óirde. Gruaig dhubh atá ar a bhean tá sé cúig troigh ar óirde. Gruaig dubh atá ar an clann. Gruaigh liath atá ar Eadhmonn Ní Ghallchobhair tá sé tuirim is sé troigh ar óirde. Gruaig liat atá ar a bhean. Tá sí tuirim is cuig troigh ar óirdé Gruaigh dhubh atá ar an mach Gruaig liath atá ar Fillip Ní Cuinn tá sé tuirim is cuig troigh ar oirde. Gruaig dhubh atá ar a bhean tá sí tuirim is cuig troig ar óirde. Gruaig dhubh atá ar an chlann

Dath na Gruaige atá ar na Teaghlaig seo suas agus a méidGruaig dhubh atá ar Séamús Ní Éirigheann tá sé tuirim is sé troigh ar airde. Gruaig dhubh atá ar a bhean agus na ingheannach. Gruag dhonn atá ar na mic.
Gruaig liath atá ar Nóra Nic-Na-Midhe agus gruag dhubh ar na (ma) mic agus na ingheannach.

Isebál Mac-na-Midhe. Tá an fear marbh le fada. Níl duine ar bith aicí acht í fhéin.Róise Ní Dhubhthaigh níl duine ar bith sa teach ach í fhéin.
Mícheal Ó Domhnall. Níl sé pósta. Níl duine ar bith aige ach é fhein.

Clann Niall Ó’Breiteamain agus Máire. Tá Máire marbh. Cúig ingheanach atá ann agus dá Mhac. Bríghid, Máire, Susaí, Peigí, Anna agus Mícheál agus Seán.Clann Séamus Ní Éichtheigirn agus Máire. Tá triúr mic agus inghean amháin. Séamus, Cathal, Seaghán agus Máire.
Clann Seaghán Ó Breiteamain agus Cáitlín. Dhá mhach agus inghean amháin. Seaghán (ag) Conn agus Máire. Clann Séamus Mac Meanman agus Máire. Inghean amháin atá ann Máire. Clann Seaghán Mac na Midhe agus Máire Nic na Midhe. Bhí inghean amháin aige mac amhain tá Máire go measra sean. Máire agus Seaghán an tainm atá ar an mhach agus inghean. Seaghán Mac na Midhe níl duine ar bith aige acht é fhéin. Cathal Mac-na-Midhe agus a bhean Susaí níl clann ar bith acha.

Teaghlaigh án Gall-Bualaidh.Ceithre theaghlach dhéag atá ar an Gall-Bualaidh. Clann Antoine Creag agus Máire. Seisear de theaghlach atá ann, Pádraig, Séamus agus Prionnsas. Susaí, Anna, agus Nóra. Tá an nháthair marbh Tá an t-athair beó.
Clann Muiris A- Gaoithinn agus Bhríghid. Beirt de theaghlach atá ann Séamus agus Máire.

agus Prionnsias an t-ainm atá ar an mhach. Clann Eamonn Ní Ghallchobhair agus Bríghid Ní Ghallchobhair. Mac amháin atá ann darbh ainm Eamonn. Clann Fillip Ní Chuinn agus Éibhlín Ní Chuinn. Triúr ingheanach agus ceithre mac. Ainm na ingheanach. Máire Anna agus Teresa Ainmneacha na Mic. Pádraig, Peadar, Séamús agus Seorsa.

Teaghlaigh an Bhaile s’againne.Tá cuid mhór teaglac ar an bhaile s’againne. Sí Nóra-na-Mhíde mó mháthair. Tá sí go measra óg. Is é Doimhnic Mac-na-Midhe mo athair. Tá sé marbh le tamall maith. Tá cúig cloighne páistí ann. Seo iad. Seaghán, Cónn, (Pri) Prionnsias, Máire, agus Cáitlín. Tá teaghlach eile ann. Séamus Ní Éichtheighirn fear an toighe agus Sorcha Ní Éichtheighirn beann an toighe. Tá seacht (Cl) cloigne páiste ann. Seo iad. Máire Bríghid Róise. Píghí. Seaghán Pádraig agus Néill. Clann Aodh an-na-Midhe agus Caitlín-Nic-na-Mhídhe. Tá sé cloigne páistí ann. Seo iad Pádraig Eoghan. Aodh. Anna Máire agus Caitlin. Clann Cathal-Mac-Meanna agus Máire Nic Meanman. Tá seacht cloigne páistí ann. Seo iad. Pádraigh, Seaghán, Prionnsias. Máire, Cáitlin, Nula, Nansaí. Tá teaghlach eile ann. Eoghain Mac Gloinn fear an toighe agus Cáitlín Nic Gloinn bean an toighe. Níl teaghlach ar bith annseo. Arus Ní Airceanna fear an toighe agus Máire Nic Airceann beann an toighe Tá inghean agus mach ann. Ainm (na ingheanacha) an inghean, Máire

Sean Sgéal.Bhí fear ann uair amháin. Chuaidh sé na bhaille mhór. Fá coinne péire bróg lá amháin. Ceannuigh sé na bróga. Dimthigh sé annsin gur ól sé a sháith ag bhraon beag a bharraidheacht. Go mall san oidhche bhog sé leis na bhaile. Nuair a shroich sé an teach bhí siad uilig na luighe d’fhosgail sé doras agus chuaidh sé isteach. San am seo bhí (na) a mheabhair cor a bheith caillte aige. Chaith sé na bróga isteach sa leabaidh. Bhain sé de a chirteach agus luigh sé fhéin faoi’n tábla. An céad duine a déirigh ar maidin fuair sé é fhéin na chodhladh go saimh faoí’n tábla. Nuair a tháinig sé chuige fhéin beigean dó gáire a dhéanamh faoi an rud a rinne sé. Shí sé gur é fhéin a chuaidh a luighe san áit na mbróg agus gur chaith sé na bróga faoí’n tábla. Níor ól sé an dheór ba mhó na dhiaidh sin.

bharach. Dimthigh an fear ach ní teacaidh sé fa coinne an bhrosnach ach dimthigh sé leis ag iasgaireacht. Bhí sé máll an oidhche sin nuair a chuaidh sé na bhaile agus ní fhacaidh an bhean é. Ar maidín Dia Domhnaigh dimthigh sé leis na coilleadh aríst. Chruinnuigh sé úlach brosnach agus bhí sé ag gabhail na bhaile nuair a mhothuigh sé glór ag radh “Fág síos sin” Ó arsa an fear ní thiocfadh liom no ní teinidh ar bith ag mo bhean fa coinne na dinneára a bhruith. Dubhairt an glór annsin. Ciaca is fearr leat sin a leagadh síos no é a thabhairt leat. Bfhearr liom é a thabhairt liom. Togadh suas sa a spéir é agus deirtear go bhfuil fear ins an geallach ariamh ó shoin.

Sean Sgéal.Bhí fear ann am amháin. Lá amháin chuir a bhean air gabhail fá choinne brosnach no go mbéadh an Domhnach ann lá thar na

Urnaighe Mhuire.A Mhaigdan Muire mháthair Dé bhfuil (na) fusgladh na cruinne ar do láimh go léir. Cuir iompuigh ar do leinbh a dfulang an páis go géarr in a dtruagh chás portaigh agus tárail mé. Mó ghrádh tú a leinbh a geineadh sá mhárta. Mó gráth tú a leinbh a rugadh sa stábla. Mó gráth tú a Íosa Aon Mhic Muire. Cuidigh liom anois agus ar uair mo bháis Ámén.

Sgéal.Bhí fear ann am amháin agus bhí an dúil san ól aige. Domhnach amháin rinne an Sagart seanmóir ar clachan. Ní rabh an fear seo ag (an) éisteacht leis ach bhí a bhean ag éisteacht. Nuair a thainig sí na bhaile dfhiafruigh sé duithe caidé bhí an sagart ag rádh indiú. Rinne sé seanmóir ar olachan. Bhí mé ag éisteacht le duine a dubhairt na mblásfadh sé déor

díol caoraigh agus cuid eile dha gceannacht. Bíonn daoine ag díol ubhlaí, milseán, brioscaí, agus rudaí eile. Is mór an spórt ag amharc ar na daoine ólta. Is maith le gach duine lá an aonaigh.

Ainmneacha agus leas-ainmeacha i dTír Chonaill.Bhí athaireacha móra (agus) an (bhaile) tugtha do fhonomhaid agus do aorachas Fear a bheadh faoi smacht ag na mhnaoi chuirthi a h-ainmse in diaidh a n-ainmsean mar Peadar Anna Da bpósadh fear bean talamh beirthi sloinneadh mnái ar an fear ní na mhó. Arbh fhéidir sin a [shárú]?. Matriarchy a bhí ann arsa tusa. Níorbh eadh ar chorr ar bith ach magadh.

Sean Céardanna.Fadó bhí cuid mhór sean-céardanna ag na daoine. Mar ag déanamh arán préataí. Gheobhadh siad préataí agus bhainfeadh siad an craicheann dóbhtha agus chuirfeadh siad salann ortha agus mheasgadh siad suas iad, agus chuireadh siad plúr ortha. Ba gnáth leobhtha coinnle a déanamh fosta agus ag sníomhadh. Thosuigh ag spíonadh an olann ar dtús annsin chuireadh siad ola air. Bhéadh cardaí aca fosta agus dhéanfadh siad róillógaí de annsin. Gniodh siad snáth de. Bhí an snáth sin iongantach maith fá choinne stócaí a dhéanamh.

Sean Sgéal.Am amháin tháinig na h-éanacha uilig le chéile go bhfeicfeadh siad (go mbéadh an ean) cé a béidh na rí. Ins an deireadh dubhairt siad go mbéadh an éan a rachadh suas is fuide san aer go mbéadh sé na rí. Thosuigh siad annsin ag eiteal suas Nuair a bhí siad tuirseach ní rabh éan ar ábalta a gabhail níos fuide. Sgairt an tiorar amach. Is mise rí na n-éan. Ach bhí an dreoilín i bhfolach faoi eiteóg an iolar agus nuair a sgairt an tiolar. Le sin léim an dreoilín amach as faoi eiteóg an iolar agus sgairt sé amach. Is mise rí na n-éan, agus ba é rí na n-éan ó sin amach.

Sean Sgéal.Bhí fear ann uair amháin agus bhí fear oibre aige. Bhí im dá ghoid ón fheilméir agus ní rabh fhios aige cé bhí dá ghoid. Lá amáin chuaidh an fheilméar isteach go teach an bhainne agus táinig fear an (bhainne) oibre isteach. Thóg sé measgán ime agus chuir sé isteach in a bhearad é. Níor leig an fear dadaí ar go rabh an fear eile imthigh. Diarr an fhear ar fanacht go rabh litir le sgríobh aige. Bhí an cailín aimsire ag rosadh gé. Nuair a bhí an litir sgríóbhtha. Diarr an fhéilmheoir ar an gcailín a ghabhail suas staighre fa choinne stampa. Thosuigh an fear ag coimheadh an gé. Thoisigh an t-im ag léigheadh. Diarr an feirmeóir ur an bearad a bhunt de. Tharraing an feirméar an bearad de agus thuit am t-im amach. Chuaidh an fear na bhaile go brónach.

Saoraí Óga
Bhí fear ag obair i siopa ag léasú baguín ach nuair a bhí sé tinn chuir sé a mhac mar ionad. Ní raibh an mac i ndan an obair a dhéanamh [i] gceart agus do loiteadh an bagún. Nuair a chonnaic a athair céard a bhí déanta aige dubhairt sé é seo: “Saoraí óga agus mairteál dobtha Rinne an Caisleán Aimsear an Sioc ann Agus nuair a thaínic an fluich ann leagh an sioc ann agus thuit an Caisleán.”

airgead a tabhairt leis an gadaidhe. “Ó! dubhairt an sean-fhear “[t]á luach na muice ag imteacht uaim”.

An Gadaidhe
Deir an gadaidhe le na mhac agus iad ag ithe a bricfeasta a dul ag an margadh agus feáchaint raibh fear ann a raibh airgead aige. Thug sé fé deara fear ag chur luach muice na bhrascóta i bpóca a bhí le na craiceann. Thóg mac miosúr an chóta a bhí ar a druim agus bhí sé scirtí. Chuaidh sé abhaile ag a sean-gadaidhe agus d'innis sé an scéal dó. D'éirigh an tsean-gadaí suas ó'n mbord agus breathnaigh sé suas agus anall agus thug sé faoi deara é. Dubhairt sé leis féin go mba an fear é. D'imir se cleas ar an bhfear seo. Chuaidh sé tharais an fear amach faoi slat. Do chaith sé sparán ar an mbóthair, connaic an tsean-fhear an sparán ar an mbóthair. Thóg sé é. Dubhairt sé leis féin go gcuirfidh sé an tairgead síos ann. Coinigh an gadaidhe aireacas air. Nuair a connaic sé an tsean-fear cur an t-airgead síos sa bporsa. Annsin chuaidh an gadaidhe agus dubhairt sé gur chaill sé an porsa, "Tabhair dom an porsa, chonaic mé thú 'ghá thógáil. Tá an airgead seo seo airgead síos sa bporsa". “Thóg mé an porsa ach ní raibh aon airgead ann. Beárfaidh mé duit an porsa.” “Ní thógfaidh mé é go bhfuighidh mé an tairgead agus an porsa”. Cuadar ar cros-cainnt ar a chéile. Tháinic beirt pólais agus siad an scéil dóbhsa. Thug an beirt seo ag an uaisgeís agus d’innis sé an sgéil ag an uaisgeís. Dubhairt an sean-fear gur thóg sé an porsa ón mbóthair ach ní raibh aon airgead ann. Dubhairt an gadaidhe gurab é an porsa agus go raibh an méid seo airgead ann. Dubhairt an uaisgeís go gcaithid sé an

an t-iolar. Dubhairt sé annsin go raibh an crann ag tigheacht ar an ngaduidher go gcaithfeadh sé an cailín a ghoid. Chuaidh sé nuair a bhí an t-iolar ina achodhladh agus ghoid sé í. Thug sé ar ais go dtí an bád í. Nuair a fuair an t-iolar an cailín imthighte tháinic sé ar a toír. Tháinig sé ós cionn an bháid agus iad ag tigheacht ar ais. Ní dheárna fear an gunna ach leigint faoi agus é do mharbhú. Thuit an t-iolar anuas ar an mbádh agus rinneadh dhá leith dhó. B'éigin don suinear é a chur le chéile arís agus tugadar ingean an ríogh a bhaile. Fuair siad go leór airgid o'n rí agus chuaidh siad abhaile go dtí a n-athair agus an t-airgead aca agus bhí saoghal mhaith aca uaid sin amach.

Bhí faitheach agus bhí inghian aige. Do bhí fir-uasal as gach tír agus ní pósadh sí ceann acú. Chuaidh an t-athair go dí seanátha glic. D'innis sé nach posadh an inghian aon duine.
Thug an t-seanátha glic congnamh dó. Í a tabhairt cois fairrge agus féachaint má tá sí i ngrádh le aon duine eile. Chuaidh siad amach ag siubhal agus d'éirigh éinín amach as tóm agus chuaidh sí amach san bhfairrge. Más [ei?]nín tú atá ag dul cun dúin, aiteas go mo grádhfhaidh tú [?]nín ná codladh mo shúil néil areir. Bjí broinlóid aicí go raibh gut ag rádh nach [n]'iocfadh an fear as an tír eile, má ní leigfeadh a athair [í?]. Dubhairt an t-seanatha-glic "mBúthaigh sí le pósta thú, bádhfaidh [sí] le deoraí tú, agus triméochaidh sí le brataí míná gealla tú agus le gruag a gceann. Chuaidh an faitheach síos go dtí an t-seanata-ghlic agus dubhairt sé na focla a d-innis sí agus dubhairt an t-seanatha glic go raibh sí i ngrádh le duine eile.

raibh na ceirdeanna go maith aca agus go raibh sé chomh dóibh dul ag saothrú a mbeatha. D'imthigh an ceathrar le chéile agus níor b'fada go dtáinig siad go dtí cúirt an ríogh. Bhí go leor daoine cruinnighthe ann. Chuir fear na h-éisteachta maith tuairisg céard a bhí tarluighthe. H-innsigheadh dó go raibh ingean an ríogh goidhte agus nach raibh fhios acha cá raibh sí. "Ní fada" adeir sé "go mbeidh fhios agamsa cá bhfuil sí." Chuir sé cluas air fhéin ar feadh tamaill agus dubhairt sé gur b'é an áit a raibh sí faoi sgíathan iolraigh sa Domhan thoir. Gheall an ríogh annsin go leór airgid do dhream ar bith a bheadh indhon í a thabhairt ar ais. Ní raibh duine ar bith sásta é sin a dhéanamh ach amháin an ceathrar mach. Dubhairt siadsan go dtiocfadh ach deis a fhághail. Thug an rí bád agus airgead dóibh agus dimthigheadar. Níor b'fada go dtáinig siad go dtí an Domhan Thoir. Cuir an fear a raibh éisteacht mhaith aige cluas ar fhéin agus d'innis sé doibh cá raibh

[dh]iaidh, acht chonnaic an sagart an scian, agus chrom sé go tapaidh. Do sháth an scian sa talamh agus léim Seán ar an sagart. Ní raibh an sagart i ndhon seasamh i na choinne mar bhí sé ró-lag, agus b'éigin dó ghéilleadh.
Bhí pacaire ag tigheacht an bhealach sin agus chonnaic sé an bheirt aca ag troid. Chuaidh sé isteach sa bpáirc, agus fuair sé an scian a bhí sáithte sa talamh. Fuair sé greim ar Sheáin agus marbhuigh sé é. D'éirigh an sagart agus chuaidh sé abhaile. Do cuireadh Seán na sagart i mBaile an Tobair. D'fhás crann cam ós cionn a uaigh. Sé sin deireadh le Seán na sagart.

Timcheall na sémhadh aoise déag an tam a bhí na péin-dlighthe i n-Éirinn do chomhnuigh fear i mBaile an Tobair arbh ainm dó Seán Maoldónaigh. Do chuir na daoine timcheall na h-áite leas-ainm air. An tainm do chuir air ná Seán na Sagart. An fáth air chuir siad an leas-ainm sin air ná, mar do thabhairfeadh na Sasanaigh cúig púnt do aon a raibh indhon sagart a mhairbheadh agus an ceann a tabhairt doibh, agus an stóil freisin. Nuair do chuala Seán é sin bhí áthas an domhain air, agus thosaigh sé ag mairbhuigheadh gach sagart a chonnaic sé. Sin é an fáth ar chuir na daoine an leas-ainm air.
Seo é an sceál faoi Seán na Sagart thíos agus an chaoi ar mairbhuigheadh é. Lá amháin bhí Seán ag leigint air go raibh sé an-tinn ar fad, agus dubhairt sé la na dhriothfúr a dhul go dtí an sagart, go raibh sé ag fagháil bháis. Do chuaidh a dhriothfúr go dtí teach an tsagart. Nuair a bhí sé imthighthe do léim Seá amach as a leabaidh agus fuair sé scian. Bhí faitchíos ar an sagart a dhul go dtí teach Sheáin, acht taréis tamaill déirigh sé misneamhail, agus chuaidh sé go dtí an teach na raibh Seán. Nuair a bhí na sailm dhá rádh ag an sagart, d'éirigh Seán as a leabaidh, acht bhí an sagart comh-tapaidh leis agus rith sé amach an doras, agus Seán n-a dhiaidh. Bhí an bheirt aca ag rith comh-tapaidh is féidir leotha. Tháinig siad go sruth beag agus léim an sagart thar an sruth. Do chaith Seán an scian i na

gaduidhe, "caithfidh mé fhághail amach a bhfuil na ceirdeanna go maith agaibh." Dubhairt sé le fear na gcluas dul taobh amuigh de'n doras, agus an rud ba lugha a chloisfhead sé torann a innseacht dhó. Chuaidh sé amach agus níor b'fada go dtáinig sé isteach. Dubhairt sé gurb é an rud ba lugha a chuala sé - éan a bhí ag torann leis an ubh a bhí faoi sa nead amuigh sa gcrann. "Gabh amach" adeir an athair leis an ngaduidhe "agus goid an ubh uaidh." Chuaidh an gaduidhe amach agus rinne sé poll ar bun na neide agus thuit an ubh anuas aige. Annsin dubhairt an athair le fear an ghunna go gcaithfeadh sé an ubh a bhualadh agus í céad slat uaidh. Bhuail fear an ghunna an ubh gan stróbh. Annsin dubhairt an athair leis an súinéir go gcaithfeadh sé an ubh a chur le chéile mar a bhí sí i dtosach. Ní bhfuair an súinéara mórán trioblóide ghá cur le chéile.
Dubhairt an t-atair annsin go

Lá eile bhí trí cinn do bheithidhigh istigh i bpáirc mhór. Nuair tháinigh fear an tighe ina gcoinne sa tráthnóna fuair sé iad agus thug sé abhaile iad. Annsin chuaidh sé amach sa gcró agus thosaigh sé ag bleaghaint na mbó agus ní raibh deór bainne acha. Dubhairt an fear go raibh saighdiúirí ag dul thart ag deanamh mí-ádh ar gach bhó a dfheicfheadh síad.

sa n-garrdha agus nuair bhí na beithidhigh ag dul thart léim an bhean amach agus bhí corán ina lámh aicí agus gach bó dár imthigh thart chuir an bhean an chorán isteach i gcosa deiridh gach bó. Nuair bhí sí dhá dheanamh seo bhí sí á rád "Im na bó seo ar mo cuineóig sa", Dfhreaghair an fear í, "Nuair a fheiceas tú do chuineóg na raibh aon bhainne ann agus go mbí sé briste ar fud an tighe.San am fadó bhí fear ina comhnaidhe i n-Othaire [?] Lá amháin timcheall an dó a'clog thosaigh sé ag deanamh maistrigh. Nuair bhí sé beagnach déanta aige tháinig fear isteach agus shuidh sé síos ar stól fada a bhí ins an gclúid agus thosaigh sé ag caitheamh tobach. Dubhairt an fear eile leis ",Eirigh suas agus dean tamall do'n mhaistreach "Dubhairt an fear deirce. "Ní dheanfhaidh mé buile a bhualadh ar do chuineóig" Dubhairt an fear eile, "Bhí an t-im ar an mbainne sul ar tháinig tú isteach annseo. Deirigh an fear beag deire agus rith sé amach. Nuair bhí an fear ag innseacht an sgéil faoi an bhfear deirce agus dubhairt sé ".Nuair a deirigh an fear rith sé amach agus bhí an an [!] t-ím ar fad greamuighthe taobh thiar dá druim.

Bíonn na beithidhigh istigh san gcró gach oidhche sa'n geimhreadh agus bíonn síad cheangailte ann. Seo iad ainmneacha na gceangalachán a bhíonn's orra.
Laincís .. An ceangal a bhíonn's ag na teinncéirí ar na Capallaibh. Búrac .. Dá mbheadh bó drochmhúinte ann cuireann na daoine a bhíonn's ag bleaghaint na mbeithidhigh sin a bhí ins an bpairc. Cuireann siad an ceangal ar na cosaibh deiridh. Braghadán .. Chuirtear thart ar mhuinéal na mbeithidhigh é. Tá sé déanta de slabhra. Cuirtear thart é ar cosaibh na mbeithidhigh é úaireanta Crumeasg .. Tá sé déanta de slabhra. Cuirtear thart é ar adarcha na mbheithidhigh an slabhra ar fhaithchíos go mbheadh beithidhigh le breith agus béidir go n gortuigheadh na 'm, beithidhigh leis na h-adarcha iad. Bóithrín .. Ceanglachán déanta de rópa agus cuirtear ar chosaibh na mbeithidhigh dá mbheadh siad bradach. Cuing .. Rud déanta do rópa cuirtear thart ar mhuinéal na bó é. Uair amháin bhí bean ina chomnaidhe i mbaile Árd. Lá amháin nuair bhí beithidhigh an bhaile ag dul amach ar an sliabh. Bhí an bhean istigh

The local roads are known as by-roads and the larger ones are known as main-roads. They lead to Cootehill. And from Cootehill they lead to Cavan, Ballybay, Clones, Bailieborough, Shercock and Ballyjamesduff. There are some very old roads in this district, and they are still used. There are no local accounts as to when they were made. There are some old paths and by-ways in the school district. There are some mountain passes also in this district.
Before bridges were made, rivers were crossed by means of fords at shallow places. There was a ford near Cootehill called Lawson's ford. It is

Jim Smith, Gola, Killinkere was a famous county footballer.
He captained the Cavan team fro several years, and led his men to victory in the All Ireland Football Championship at Croke Park in 1933, and again in 1935. He played with the Cavan team that drew with Kerry in 1937, and was injured in the replay. Followers of the game say he was the greatest footballer of this generation.The chief strong men in this district were Thomas McEvoy, Patrick Byrne, Patrick Byrd, Thomas Lynch, Peter Boylan, John Robert Nixon, James Kinkad, Patrick McCormack, Peter Smyth, Peter McGivney and James Clarke. Tom McEvoy, a native of Wexford, spent a number of years in this district as a miller. He was a very strong man, and once won a bet of a pound by carrying 8 cwt of meal up a stairs at Billis mill. He also had to put the meal on his back without any assistance. Patrick Byrne, Drumallaught was another very strong man. He was able to throw a fifty-six lbs weight a distance of twenty seven and a half feet.

mill. If the man was grinding since in the mill he could not break the case. When he was tired from grinding it he asked Jack what kind of a case was it. So Jack told him that the devil was inside in it, and that it was a magic case. Then Jack had earned two pounds. He then went on to a man whose wife was dead, and the man asked to stay that night with him. Jack was glad to think he had some place to stay that night. During the night the man was telling him how he had another house, but that anyone could not sleep in it with the lonesome. Jack said to the man that he would stay in the house that night. Jack also had a magic cane with him. Then he started telling Jack what he would see in the house. Jack told him

He went along another while, and he met another woman, and he gave her another shilling. He went into shop "see if he would get anything to eat there" so he was not long inside in the shop when a man appeared to him and asked him funny questions. Jack said to the man then, that he would bet a pound with him that he would not change himself into a rat. He had not the words, said out of his mouth when the man changed into a rat, and after a while Jack took the rat and put him into a case he had with. Then he walked out of the shop, and went along a road that led to a mill. Jack told the man of the mill that he would bet a pound with him that he would not break the case in the mill. The man asked for the case, and he put it into the

Most of the clothes which we wear now are manufactured, but up until about twenty years ago, the people used to make their own flannel which was far warmer than the clothes we wear now. They used sheer the sheep first, and wash the wool.
After that they used comb it, that is to free it out of each other, and make little rolls of it. Then they used put it to the mill to be carded, that is to make rools of it with enough wool in each roll to make a thread. It was brought home then and spun into bulicins, and a ball was made out of the bulicins. It used be spun the second time to double the thread of the bulicin. It used be put to the weaver then and he used make flannel for the people who used not make flannel themselves. There is still a wollen mill in the village of

There was a man long ago and he dreamt that a pot of gold was buired in Coís, and tomorrow he rose and got two men, and they went to Coís. They dug down, and they didint get the gold. Anyway they came in again and the same man dreamt that he was very near to it but that he would have to bring another man with him. The second night they went out and they brought another man with them. The dug down until they came to a slat, but it was two late in the night to take up the stone. They came in again that night and the same man dreamt that the gold was under the slat, but that one of the men would have to lose their life. When he rose in the morning and told the men about his dream so they didint go out anymore.

an old house, and he caught her jumping over the wall. He caught her by the back and killed her That evening he went into the old house to see the hare. What would he see, but a [?]locán of blood, and a woman dead by the side of the blood He screamed and ran home, and by the time he reached home his wife was dead. He afterwards said that it was better to leave the milk of the four cows with the old witch than his wife.

tried to frighten him, but the priest was too clever for her.
So one day she was fighting to him, and he ran after her. He caught her by KillCatherine school, and turned her into a rock. She also had a backet on her arms. She is to be seen always turned into a rock, and the shape of the backet on her arms.

There once lived in Dursey an old witch, whose name was the Cailleach Beara. One morning she made up her mind to pay a visit to her sister, who lived in Ardfert, and by night she went there unknown.
While she was with her sister in Ardfert she heard that the priest was talking about her, and she made up mind to come back. She took one step from Ardfert to Pullen, and from Pullen to Cumindach[?], and another step from Cumindach to Dursey. The sign of her foot is to be seen plainly on the tops of those mountains still. When she came back, she started fighting about what he was saying. The priest said to her that he would never again talk about her, and he got so frightened that he never spoke about her again. She was all right until another new priest came to the parish. She started fighting to him too, and

some sgiollans. As he was passing the window, he saw an old fairy woman inside and she eating potatoes. She had big long teeth. The boy got such a fright that he brought no sgiollans and he never stopped running until he reached the field. He told the farmer his story "Sha" said the farmer My daughter is gone and that one is given in place of her." The farmer ran home as fast as he could and he never stopped running until he reached one of his neighbours. Two young boys came into the farmers house. They made a big fire and they redened a shovel in it. They they ran to the bedroom and they told the girl sit into the shovel. She made a jump and out the door. The two men followed her and she rain into the lios. They heard all the noise inside and with that out jumped the farmer's daughter. They brought her home. She is married now and has a large family.

man and tried to catch him but he failed. He felt very queer. He went home and got into bed. He was in bed for eight weeks and then he had to go to the Asylum.
There is a rath in Tom-a-Tee, about three hundred yards from the bank of the Slaney, called the Round O. There was a man falling a tree in it and he broke four of his fingers. When the men came next morning to draw home the tree it was growing again. There is a rath in Mr. Kelly's field, in Drumderry. There is a tree in the middle of it which he should not interfere with. There is a rath in Bolinrush and there are bushes growing around it. A man cut bushes there and when he came out he fell dead. There is a rath in Caragh and a man cut bushes in it. He put the bushes on a car and then he got up on the car himself. When he was coming out of the rath he fell off the car and broke his neck. He was from Carnew. There is a rath near Tom-a-Tee. A man was ploughing in it and the plough hit a stone. The man fell dead and the ploughing he had done was filled in again. There is a rath up Hospital Hill and if anyone tills it something will happen him. It is about one mile from Bunclody. There is a rath called the Round O near Bunclody. A woman named Doyle used to pick sticks there. She

22-9-37I am a beautiful castle. I was built over three hundred years ago by a rich aristocrat. As you can see at a glance at me my walls are massive, nearly four feet thick. I was made up of endless passages and winding stairs that seemed never to end. I had beautiful carpeted stairs and floors and roofs and beautiful wainscoting. Beautiful green lawns lay before me and behind magnificent stables with beautiful horses in them. Ah, now it is all changed. It happened in

Once upon a time, in the Village of Ballindavo lived Oighan O Dochartaigh, a daring and intrepid fisherman. He and his crew put to sea one day, leaving the old port of Lug-a-Bád for the fishing Bank of Lugher-na Dircan, which lies to the North west of Malin Head. The morning was sunny and fine but towards evening the day changed, a strange cloud took Shape on the western horizon. The cloud looked like a ship in a storm, torn sails, ragged spars, sailing in the sky. Throng space as it were. This is called Shevsha-Leing or tsips ghost). Oighan and his crew made sail for home but the storm overtook them. The sea rolled into mighty billows. The sea birds screamed and scuddled landwards for shelter. The sea boiled and churned great showers of foam and spray arose from the crests of the ever rising billows. Oighan O Dochartaigh and his crew believed they would never see home or kith or kin again. He was forced to reef all his cannons and run his

leor áiteaca tart annseo agus cailleadh daoine ann agus tá sé ráidhte go ndeaca siad sios frigh an talamh agus ní dearna aon duine aon poll dóibh. Níor fan blas dá gcorp os cionn na talamha agus tá na h-áiteaca sin an tsidheamhail . Bhí fear ins an áit seo agus bhí sé an-cruaidh ar daoine bocta. Dhá dtaghadh bacac siubhail tart agus dá n-iarradh sé greim le n-ithe air sgaoileadh sé an gadhar ionnta . Nuair a tháinig an gorta ní raibh tada le n-ithe aige agus ní ráibh aon truaige ag aon nduine do. Ba gearr gur cailleadh é agus ní ráibh sé i nan ag aon nduine a dul i ngar dó leis an mbaladh a bhí uaidh. Cáith duine éicint sios i bpoll é agus d'fán sé annsin. Ní feadfad an nduine a dul tar an áit a ráibh sé cotram an lae a cailleadh é mar bíodh clocaí dá gcáitheamh leo. Níl se acht fice bliain ó stop sé ó caitheamh na gcloc.

St Patick's well is situated on the Marlfield Road. St Brigid's well is situated on the Dungavan Road. There were many people cured at it. The Rag well is situated on the Dungarvan Road. The people hang rags on the tree near the well when they pass.
The Toberaheena is situated near the Marlfield Road. The people wash clothes in it every Friday, and they use the

Giota é seo ó bhéal Mhichíl Uí Shúilleabháin (Gágh) a bhaineann le Aodhagán Ó Rathaille.Bhí sagart i gCill Áirne in aimsear Aodhagán agus bhí sé t'réis an creideamh do shéanadh agus bhíodh sé go minic ar chuaird ar eaglaiseach protustúnach a bhí san áit. "Father Abraham" a bhí mar ainm ar an sagart seo agus lá dá raibh sé ag siubhal leis an mhinistéir bhúail Aodhagán leo agus cheap an sagart go mbeadh greann aige. Do chomharluigh an ministéir dhó gan bacaint leis mar go raibh Aodhagán i bhfad níos cliste ná é acht níor chuir sé stop leis an sagart. Bhí fiach-dubh in a sheasamh ar chnocán tamall uathu agus cheistigh sé Aodhagán an raibh fhios aige cad a bhí á rádh ag an bhfiach-dubh. Dubhairt Aodhagán go raibh iongnadh ar leithéid de cheist a chloisint ó dhuine chomh léigheanta go mba cheart go mbeadh fhios aige féin. Connus a bheadh fhios ag duine ain-eolach mar é féin, aodhaire bocht. D'íarr an sagart ar buille fé thuairim a dhéanamh agus dubhairt an file go dtabharfadh sé an t-eolas dó ó's rud é go raibh sé chomh

ó casad an gaduide orm ar ball agus é ag imteacht an téadach a bhí goidtigh aige cínnte a deir an fear. Ba gearr go dtáinic an Gaduide aríst isteach an bfuil an t-airgidh agadh ó tá adeir an fear. act níor goidh tú an blas ó goideas a deir an an [!] gaduide goidh mé an t-éadac den leabadh breatnuig an fear ar an leabadh agus ní raibh an t-éadac lé fághail bhí a fios ag an bfear go raibh an geall aige agus tug an t-airgidh dhó bí an t-airgidh agus gac rud ag [!] ngaduide annsin.

fear an gcuirfeadh sé geall eile leis cuirfeadh adeir an fear cuirfead mé deich bpúnt leat a deir an gaduide cuirfeadh agus mise a deir an fear. an bfuil láige agadh adeir an gaduide tá adeir an fear tabair dom í adeir an gaduide agus tug annsin cuaid sé go dtí an roilig agus tóg sé fear mairb as an uaig agus tug sé leis é agus cuir sé na seasaimh ag fuinneóig an fear é fuair an fear guna agus cait sé é bhí sé féin agus faitcíos go leór orta mar geall ar an gcleas a bí déanta ó cuir é go beó a deir an buacaill agus cuaidh sé amac lé na cur annsin cuaid an gaduidhe isteac san teach nuair a fuair sé an fear imtigh cuaidh sé isteac san leabad inéinfeacht leis an mbuachaill agus síl an bhuachaill gur bhé an fear a bhí ann agus d'iarraidh sé dó an bfuil curta ó tá a deir an gaduide Sgaoil liom an t-éadach adeir an gaduidhe. tug sé leis an t-éadach agus agus [!] dimtigh sé ní fada go dtáinig an fear isteach agus cuaidh sé a codladh An bfuil tú in do codladh bhí sé ina codladh agus dúisig an fear é Níl aon éadac orm a deir sé Ó tug tú féin an t-éadach leat ar ball

ba gearr gur casadh an gaduide leis. Tabair uaim an chaora anois adeir an buchaill bhí ag imteacht leath adeir an gaduide. agus fuair sé dá bróig agus dimthigh leis roim an mbuachaill agus cait sé bróig amáin acu roimhe agus annsin dimtigh annsin an buachaill agus caith sé an bróig eile na dhiadh [!] agus ba gearr gur casadh an céad ceann leis an mbuachaill Ó adeir sé nac deas an bróig í sin dá mbeadh a léithead eile agamh annsin dfág sé an caora ar an mbóthair agus dimtig sé leis ar tóir an bróig eile annsin cuaidh an gaduide agus tug sé leis an caora agus cuaidh sé annsin go dtí an feari [?] a cuir an geall leis anois adeir sé tá an geall agam ó tá adeir an fear agus tug sé dhó an tairgeadh. agus dimtigh leis ba gearr go dtáinig an buachaill agus gan an caora aige an dtáinic an caora abaile adeir sé leis an bfear ó tug an gaduidhe uait í a deir an fear táinig an gaduide aríst agus d'iarraidh sé d'en

Sean Sgéal
Bhí fear ann fadó agus bhíod sé ag imhirt cártaí igcómnuide. Ní fada a bhí sé ag imhirt go dtáinig fear tart agus sé an t-ainmh a bí air an "Gadhuidhe dub" annsin cuaidh sé ag imhirt in-éinfeact leis an bfear nuair a bhí síad tamhall ag imhirth tosuigh siad ag cainnt "cén t-ainm atá ort lé do toil adeir an fear" Sé an t-ainm atá orm adeir sé ná an "Gaduidhe dub" agus cén fát a dtugann siadh an t-ainm sin ort a deir an fear Is gearr go mbeidh a fios sin agadh anois a deir sé. "an gcuirfheadh tú geall liom adeir sé cuirfheadh agus fáilte a deir sé agus tosuig síadh Cuirfead mé cúig púnt leat adeir an gaduidhe go dtiubhraidh me caora ó do bhuachaill agus é ag siubhal ar an mbóthair cuirfeadh mise cúig púnt leath adeir an fear Dimthigh an gaduidhe abaile agus fuair an bhuachaill rópa agus ceangail sé an caora agus tug sé leis í ar an mbóthair agus

an fhir mhairbh agus thug sé an ceann leis ag triall ar na macaibh. Bhuail sé le gach duine aca in a aonar agus mharbh sé an triúr. Tá áiteacha fós idir Droichead na Dóinne agus Drom Mór agus tugtar ortha Áit mharbhuighthe Taidhg agus Sealán Mharbhuighthe Dhómhnaill. Annso a marbhuigheadh beirt den triúr.
Nuair a bhíodar go léir marbh bhain sé na cínn díobh agus chuir sé gad tré na leicne agus thóg sé go dtí a mháthair iad agus d'fhiafruig sé dhí an raibh brón uirthi. "Tá brón orm " ar sise "mar geall ar bhás mo clann mhac acht níl aon trúagh agam don sean-cheann." "Is maith é sin " arsa'n mac "mar dá mba rud é go raibh truagh agat dó mharbhóchainn tú." Do chuir sé faoi i nDrom Mór agus 'sé a ruagadh as an áit ag lucht leanamhna Cromail.

céadhna ann adeir sé. D'imthigh leis agus amach timcheall agus deich chlog tháinig na Cuit aríst agus d'fiafhruigh siad dá chéile a raibh aon Sgéal acu agus dubhairt ceann aca. Inghin an Ríogh sil mé nac neireochadh go deó dul siar is aniar ar Capall anois. Acht tiocfhadh mise isteach san Teampall seo go bfhuighfhidh mé amach cé thug amach an Sgéala go Inghin an Ríogh. Anuas leis an triúr aca agus fuaireadar é seó istigh san Teampall agus stróiceadar ó cheile é. Sin a raibh dá bhárr aige a dul San Teampall.

e [?] seo istigh ann. Biodar ag breathnúghadh air agus ní raibh fios aca cén fáth a raibh sé ann. Thugadar leo é agus chuireadar culaith nua éadaigh air. Isteach leis san teach a raibh Inghin an Riogh agus dfiafhruigh sé go mhuinntir an Tighe an bfeadfhadh sé dul agus breatnughadh ortha agus dubhairt siad go bhféadfhadh. Siar leis san Seómra go dtí í agus thug sé trí bhraon d'en uisge dí. Nuair a thug sé dí an chéad bhraon chaith sí cut aniar as a béal agus an dara braon chaith sí cut eile aniar agus an tríomhadh braon chaith sí cut eile aniar agus bhí sí go maith annsin. Nuair a bhí sí go maith dubhairt an t-athair go gcaithfheadh sé í phósadh Pósadh iad agus bhí siad ag imteact siar is aniar. ar Chapall. Ba gearr go bhfaca an gadaidhe bacach é agus é gléasta agus dfiafhruigh sé dhó cá bfuair sé an t-éadach agus dubhairt sé leis go raibh sé oidhche san Teampall agus nár fhága sé aon snáth éadach air agus go bfuair sé an chulaith ó dhaoine tháinig thart Méidir go bhfuighfeadh mise eadach ann chómh mait