Bhí fear sa Daingean fadó san áit go nglaodhtar Báile an Chóta ar. Bhí lán tighe de pháisti aige. Bhí lán dhá bhó de thalamh aige. Bhí sé ana bhocht. Taidhrigheacht do oidhche dul go droichead Luimnighe agus gheobhadh sé mórán airgid ann. D'innis sé dá mhnaoi é agus dhein sí císte ornan dho agus d'imthig siad go Droichead Luimnighe. Do bhuail fear leis. Do bheannaigheadar dá chéile agus dfiafraig fear an Daingin don fear eile cár bhas do. Dubhairt sé leis gur ó Bhleá Cliath agus go raibh sé ag dul go dtí an Daingean; gur taidhrigheadh dho go raibh trí chúinneach in áit go dtugaid siad Bháile Chóta air sa Daingean, gur taidhrigheadh dho dá raghadh sé ann go bhfuigheadh sé mórán airgid fé thor cuilinn ar

air nuair a shrois sé an bhaile. Bhí mhac aige sa bhaile agus a bhí sé a fágháil baís dubhairt sé len a mach an aít gur fhagh sé an t-ór lé h-ais an tobhair fíon.Thánaig an mach go dtí an aít adubhairt a athair leis agus do cuardaig sé an aít timceall an tobaír agus an phaill ach ní raibh a tásc ná a tuairisc le faghail. Dimthig sé abhaile agus bhí a athair caillte roimis. Is dhocha go bfuil an t-ór ann fós.

Ceann des na hoidheannta nuair a bhí sé ag teacht ó Sasana do scuabad an long isteach san Rinnigín ar an taobh so de Cathair Domnaill. Do briseadh an long air ach do scuabh sé an t-ór a bhí san cabháin leis agus do snáim sé isteach i mbun an Rinnigín as an fairrge. Suas leis go dtí Cúm an Uisge ar taobh den tobhair fíon. Do chuir sé an t-ór síos i bpoll agus do chlúdaig sé é leis an gclé.
Do shiubhal sé abhaile taréis an óir dfágaint indiaidh. Thuit breoidhteacht

bhí dhá mhála óir aige agus bhí sé saidhbhir sáthach uaidh sin amach.

Dubhairt Micheál annsin ro raibh a leitheid seo d'fear ann feilméara agus go raibh an braon ag tuitim i gcluais a mhic chuile oidhche. Tá luch beag thíos sa díon agus tá sé ag gearrú an díon agus tá báisteach ag teacht isteach ann agus dá marbhuighidís é ní bheadh sin amhlaidh. D'iarr Micheál air annsin tuige ar cuireadh é féin lá fliuch agus a bhean lá tirm. Dubhairt sé go raibh sí ag tabhairt (taisbeántais) taisbeánadh do na daoinibh go raibh sí go holc do na bochtaibh nuair cuireadh lá breágh í agus gur cuireadh é féin lá fliuch ag tabhairt taisbeánadh go raibh sé go maith do's na bochtaibh.
D'fág sé a bheannacht aige agus chuaidh sé go teach an fheilméara. D'iarr an feilméar air a bhfuair sé amach tuige a raibh an braon i gcluais a mhic chuile oidhche. Dubhairt sé go bhfuair go raibh loch [!] thuas ag gearradh an díon agus dá marbhóchadh sé í ní bheadh sin amhlaidh. Mharbhuigheadar an luch agus níor fhan braon ann ó shoin. Thugadar mála óir do Mhiceál agus capall le'n a iompchair. D'fág sé a bheannacht aca sin annsin agus d'imthigh sé go dtáinig sé go teach na ngréasuighthe. D'iarradar dó annsin an bhfuair sé amach tuige an raibh siad ag obair ó mhaidin Luain go tráthnóna an tSathairn agus nach raibh siad ag bailiú aon cheó. Dubhairt Micheál go rabhadar ag obair ró mhall oidhche Dia Sathairn. Níor oibrigh siad mall uaidh sin amach agus bhí a shliocht ortha bhíodar ag bailiú airgid go tréan agus thugadar mála óir eile do Mhiceál. Annsin tháinig Micheal abhaile ar an eile,

D'imthigh sé annsin go ndeachaidh sé isteach chuig teach feilméara. D'iarr an feilméara dhó cá raibh sé ag dul agus dubhairt sé go raibh sé ag iarraidh fhághail amach thuige ar cuireadh a athair lá fliuch agus a mháthair lá breagh?
Dubhairt an feilméara leis annsin a bhfuigheadh sé amach tuige a raibh braon ag tuitim i gclúais a mhic chuile oidhche agus dubhairt sé leis go mbeadh air dul treasna abhann agus go mbeadh eascú eile ann. Fuaradar maide dhó agus dubhairt leis nuair a bhéadh sé ag dul treasna é a bhualadh ar an gcloigeann agus é a mharbhú. D'imthigh leis agus nuair a bhí sé ag dul treasna na habhann, bhuail sé an eascú ar an gcloigeann agus mharbhuigh sé é. Bhí sé ag imtheacht leis annsin go dtáinig sé go dtí gáirdín. Bhí fear ann agus bhí sé ag an ngeata agus d'fiafruigh sé do Mhicheál cá raibh sé ag dul. Dubhairt sé leis go raibh sé ag iarraidh fhághail amach tuige ar cuireadh a athair lá fliuch agus a mháthair lá breágh. Dubhairt a' fear leis annsin "Is mise t-athair agus táim in mo gheatóir ar a bhflaitheas mar ghealt go raibh mé chómh maith do na bochtaibh". Dubhairt sé annsin gurbh' í a mháthair a bhí ag teach roimh an lad na heascoin mar ghealt air go raibh sí go dona leis na bochtaibh. D'iarr Micheál air annsin tuige an raibh triúr gréasuighthe in a leitheid seo d'áit ag obair ó Luain go Sathairn agus gan aon airgead d'á bhailú aca. Dubhairt sé go rabhadar ag obair ró mhall tráthnóna Dia Sathairn. Mara n-oibreóchadh siad acht go dtí an dinneára Dia Sathairn bhéadh rud d'á bhárr aca.

An EascúBhí fear agus bean fadó ann agus bhí siad an t-saidhbhir agus bhí daoiní ag tigheacht isteach chuca ag iarraidh déirce. Ní thiubharfadh an bhean aon déirc dóibh acht bhíodh an fear ag tabhairt dóibh i gcómhnuidhe. Bhí mac aca agus sé'n t-ainm a bhí air Micheál. Cailleadh an fear annsin agus sé an sórt lá a bhí siad d'á chur lá an dian-fhliuch. Cailleadh an bhean agus sé an sórt lá a bhíodar d'á cur lá an bhreágh.
Lá annsin dubhairt Micheál leis féin go bhfuigheadh sí [!] amach tuige a cuireadh a athair lá fliuch agus a mháthair lá breágh. D'imthigh sé leis agus chuaidh sé go dtí teach gréasuighthe agus bhí triúr gréasuidhe ann. D'fiafruigheadh dó cá raibh sé ag dul agus dubhairt sé go raibh sé ag iarraidh fhághail amach tuige a cuiread an mháthair lá maith agus an t-athair droch lá. Dubhairt na gréasuithe annsin leis feachaint an bhfuigheadh sé amach tuige a raibh siad féin ag obair ó mhaidin Dia Luain go dtí oidhche Dia Sathairn agus nach raibh siad ag bailiú aon airgid. Dubhairt sé annsin go bhfuigheadh sé amach é dá bhféudfadh sé. Dubhairt siad leis go ngabhfadh sé treasna abhann agus go mbeadh eascon ann roimhe agus go marbhóchadh sé é. Rinneadar coinneall agus dubhradar leis nuair a bheadh sé ag dul treasna na habhann é a chaitheamh in a béal agus go n-imtheóchadh sí. Nuair a chuaidh sé go dtí an abhann annsin chonnaic sé an eascú. Bhí sí ar tí breith air acht chaith sé an choinneal in a béal agus chuaidh sé treasna.

darbh ainm
íseal. Nuair abhí sé leath bhealaigh abhaile chonnaic sé solus mór. Níl aon fhios cé'n fáth ar rinneadh é. thug sí bhiadh le n-ithe agus deoc le n-ól do Áine. Chonnaic sí cúpla caora ag teacht aníos chuige agus ba iad a cuid caoirigh féin abhí ag teacht. Chomhairigh sí iad. Bhí díol ríog ar an mbord. Ghlac Áine buidheacas do'n bhean, seomra mór airgid. D'iarr mé ar sean-duine atá ar mó bhaile ar chuir duine ar bith isteach ar an lios sin agus dubhairt sé liom gur chuir dhá pháiste isteach air agus ní raibh síád i bfad beo. in aice an leasa. i gcairt bhig. Chuala mé na sean daoine ag rádh gur treabh fear ceann de's na leasa sin aon uair amhain agus cailleadh an chuid a ba mhó de na chuid caoirigh. Dubhairt sean duine liom

go raibh sé ag teacht abhaile oidhche amháin agus chonnaic sé solas mór shuas ar bhárr an leasa sin ag ceoltóireacht. Ní'l aon pholl air. D'iarr mé ar na sean daoine atá ar mó bhaile an raibh baint ag na Tuatha de Danann nó ag Lochlannaigh leis. Chuala mé sean duine ag rádh go raibh sé féin ag teacht abhaile oidche amháin agus chonnaic sé solus mór shuas ar bhárr an leasa. Tá claidhe thart ar an leasa faoi an leasa.

agus dubhairt sé nach raibh aon fhios aige
"Lios phollán raithnigh" Tá an lios seo suidhte i Máigh-Mhuilinn in-aice an bhóthair. Tá cuma chruinn air. Tá claidhe iseál thart ar an lios sin. Níl aon chrann ag fás thart air. Ní raibh baint ag na Tuatha de Danann nó ag Lochlannaigh leis an lios sin. Níor chuir duine ar bith isteach ar an lios sin ariamh. Níor chonnaic duine ar bith soillse (in aice an lios) sin ach oidhche amháin bhí fear ag dul abhaile agus chonnaic sé bean ina seasamh ar mullach an leasa agus í (ag ceoitóucceach.) Níl pholl ar bith (ar bhárr an lios) sin. D'iarr mé ar mó athair agus na sean daoine atá ar mó bhaile an raibh sgeál ar bith aca faoi lios phollán raithnigh

About 35 years ago, there lived in Dromclogher a great athlete named Michael Laffan, who won several prizes for weight-throwing. He was a noted figure at all the sports of Co. Limerick, Clare and Cork. His favourite weights were 28lbs and 56lbs. He was a fine type of a man standing over 6 feet in height.
He lived in the Main Street of Cappamore, some years before his death which took place 16 years ago.

Tá aill siar ó Ghort na Gcapall ar a dtugaidís "Aill an t-sagairt", mar tá lorg coise agus leic atá ar bharr na h-aille agus deireadh na sean-daoine gur lorg coise sagairt atá ann. Tá poll i bhFearann-an-Choirce ar a dtugaidís "Poll a bhfolach" agus deirtí go mbíodh sagairt agus daoine ag dul i bhfolach ann i-naimsir na Geirleanamhna. Dá marbóchadh na saighdiuirí sagart gheobhaidís chúig phunt ar a chloigeann uaidh na Sasannaigh. Bhíodh tíghthe speisialta ag na sagartaibh le h-aghaidh an Aifrinn a léigheadh. Bhí sagart i-gConn Mhaicne Mara, agus bhíodh sé ag léigheadh Aifrinn idteach a raibh gasúr óg nuair a gheibheadh sé an deis é a léigheadh. Thaithnigh an gasúr chomh mór leis go ndubhairt sé le na athair agus le na mháthair go mbfhearr dóibh sagart a dhéanamhde. Nuair a bhí sé tuairim is sé bliadhna déag chuaidh sé amach go dtí an Fhrainc. Rinneadh sagart de san tír sin, agus léigh sé an chead Aifrionn san Fhrainc. Nuair a bhí sé ag teacht abhaile go Conn Mhaicne Mara, b'éigean do éadach mairnéalaigh a chur air sul d'aithneóchadh na Sasannaigh é gur tháinig sé ag a athair agus ag a mháthair. Nuair a chualaidh lucht an bhaile é tháinigeadar ar chuairt aige dubhairt sé leób go mbeadh Aifrionn aige ag a deich a chlog ar maidin. Bhí fear ag eisteacht leis agus ba spíadóir é, agus d'imthigh sé ar an teach go ndeachaidh sé ag an nGárda gur innis sé dó é. Nuair a bhí an sagart ag léigheadh an

machine and reaper and binder which lighten the work.
Later the corn was threshed by means of flails. This was very hard work. The flail was made of two pieces of hazel or holly sticks and these were very strong and tied together with a leather thong. The sheave was placed in the middle of the floor and two men with flails beat the grain out of the straw. The three hardest works were Baint Bualadh and Grafadh.[Illustrations of Reaping hook / Scythe with Durinín / Flail]

Nowadays people sow most of the potatoes in drills. They have two board plough to make the drills. All the work is done by the horses only just the men have to put in the seed in the drills.
[labelled drawings on page of An Rámhan An Grafán An failicín]

when they got ploughs. First the manure was spread on the field and then four sods were turned together to make the ridge. A trench about a foot wide was left between every two ridges. These ridges were hacked with a grafán (a mattock) to make the top smooth. The they got the sciollaín (seed potatoes) with an eye in every sciollán. With a spade they stick the seed. Three sciollaín in the breadth of the ridge. The holes are closed with a wooden implement called a "failicín".
During the famine years people only just cut the eyes out of the potatoes for the sciollaín and ate the rest of the potatoes

In the old times people had no ploughs only dig the ground with a spade.
Later on wooden ploughs were invented. They were made of wood with an iron sock to dig the earth. The first wooden plough in this district was owned by a farmer in Derrygrea near the village of Drimoleague. They were very costly because they were easily broken whenever they struck against a big stone or rock in the ground. Later on the iron plough was invented and a few farmers were able to buy them. Sometimes one was bought by all the farmers in the one townland. They sowed potatoes in ridges

Tá beirt ban ag cur buartha im cheann
Tá ba is caoire ag mnaoi aca, cruaca is clann Tá dhá rosc mhíne ag mnaoi agus uaisle is greann Nó an fios díobh pé 'ca an bheirt bhan is nuachair annSeo an freagra a fuair sé. A mhic, a chroidhe má's maith leat nuacair ann Leig diot an sean-bhean cruaidh is a clann Tóg bean na ndian rosg is na sguaba leabhair Is na mbacall mbuidhe mar úir easgar na gcrann

Bhí fear óg ann fadó sa dúthaig seo agus bhí sé ag déanamh cleamhnais le beirt ban. Baintreach dob eadh bean aca agus bhí clann aici agus saidhbhreas, airgead, ba, capaill is caoire. Agus gach lá bhíodh sí ag tabhairt aire dos na rudaí go léir ó dhubh go dubh agus ó mhaidin go h-oidhche.
Bean óg dathamhail a b'eadh an bhean eile. Ní raibh spré na saidhbhreas aici ach folt breág gruaige uirth agus súile glasa agus gur de daoine ana-uasal ar fad í. Aon lá amháin tháinig an fear isteach lá agus d'iarr sé comhairle a mhuinntire. Seo an ceist a chuir sé

Ó cé h-e seo atá in a luighe
Chómh sámh ag doras beag mo chroidhe Aniar anoir tig sgáil na h-oidhce go luathmhar is go ciuin ó seo sín seo ho-o-o lú lú ló o o-oII Sé mo mhíle míle grádh Mo chuid den t-saoghal is mo leanbh lágach Nach aoibhinn é m'anama fáisg mo stóirín is mo riuin ó Seo Sín seo ho-oo lú lú ló oo-o

Bhí bean in a comhnuidhe i mbaile fearainn in aice na h-áite bliadhanta ó shoin agus phós sí fear caoch. Ní raibh sí ró shásta leis nuair a bhí sí pósta.
Aon oidhche bhíodar in a suidhe cois na teine agus thug an bhean strach fhéacaint ar an bhfear agus dubhairt sí nách mór an oinseach mé agus fear caoch do phósadh. Arsan fear mar fhreagairt "Ní mise 'bhí caoch, ach tusa a bhí caoch agus mise bhí caoch do phósadh.

minister that he would hunt right into his hall-door. Then the priest said to his boy to stike a bush just beside them. The boy did so and out jumped a hare. The hounds pursued him. He went straight towards the minister's house and never stopped until he arrived at the hall door and the hounds killed him on the door step.
It is believed by the people that it was a magic hare because he would never have remained in the bush so near while the conversation was going on. The Minister was very much upset when he heard it and saw what happened and asked to be removed from the parish.

himself so he put a notice in the paper that he had got permission from the landlord to preserve all the land round about the village from that out no one had permission to hunt these lands.
Some time afterward the Parish Priest and his workmen went out to hunt some game on the preserved land. They continued for some time until at last they came within sight of the minister's house. When the minister saw them he was angry and came towards them and accused the priest of hunting the land which he had preserved for himself even though it was over half a mile from his house. The priest could listen to it no longer so he said to the

sé go dtí bosca na faoisdine agus do shuidh sé sios agus d'oscail sé an doras beag airís agus d'fhéach sé ar an mnaoi. "Cár stadamar a Mháire" ar seisean léi "Dein t-fhiafruighe ort" A Athair arsa Máire. Bhí sí ar buile leis an sagart. Cé gur fhan sí leath uaire a' chloig ag feitheamh leis an sagart chuaidh sí amach gan an fhaoisdin do chriochniú mar bhí sí ró crosta.

Bhí sagart sa pharóiste so timcheall fice bliadhain ó shoin agus fear a chuir suim mór i gcursaí fiadhaigh agus i madraí do beadh é.
Aon lá amáin bhí sé ag eisteacht faoisdne sa séipéal agus bhí fhiadhach amuig ag gabháil thar bhrágaid. Chuala an sagart glór na gcon agus séideadh na n-adarch agus é istig sa bhosca. Nuair a chuala sé é rith sé amach agus d'fhág sé bean n-a dhiaidh sa bhosca agus gan ach leath a faoisdine déanta aici. Do bhí se leath uair no níos mó amuig agus bhí an bhean bhocht istig sa bhosca ag feitheamh agus ní raibh fhios aici ó thalamh an domhain cá raibh sé. Sa deire do chas

Seanchas Áiteamhail.
Creach Bhaile an Dúin.Bhí an baile seo ag bun Cnoc a' Duin.- (Tá an cnoc seo i bparóiste Balie an Dúin) agus deirtear go raibh na daoinní bhí ann compóirteach go leor agus go maith as. In aice leis an mbaile (tuairim is leath-mhíle uaidh) bhí caisleán na bhFlaithbheartach agus ar ndóigh ní ró-mhaith an t-ainm a bhí ar an dream céadhna. Tharla go raibh cailín an-daathamhail ar an mbalie agus cheap na Flaithbheartaighthe go mba cheart rogha na mban a bheith aca féin. Níor thug sí áird ar a .athchuinge agus nuair nar imthigh sí leis tháinig na Flaithbhearthaighthe agus do dhóigh siad an baile. Níor tháinig slán as an dóghadh ach beirt bhan agus bhí duine acu seo pósta le fear darbh ainm dó 'Ó Conghaile'. D'imthigh sí léi go Cuige Uladh (Dún na nGall) agus níorbh fhada annsin di gur rugadh mac di.

Muise deir síad go bfuil mise pósta
agus m'anamin ó nach bhfuil De Bhrigh bhfuiul de leabhar in mo poca agus radhaireacht leo a mbím Má tá indán 's go bhuil n-imtigh do feádar 's nac bfuilid do mháithrín choidhe Tágfadh mé suas imo lamh tu A Chuisle 's a stór mo chroidhe II 'S ina Chaiptín ar shaithigh na gréige Tá dreatarín ó mo chroidhe Cuireadh leitir aige faoi théaladh ó caiptín an taobh ó thuaidh Acht má tá indán is go bfuil baocas De ort is gur chaith tú do saoghal mar is cóir. Cratadh mé lamh agus céad leat ar Chóstaí na hÉireann fós 'S truagh nach bhfuil mise is mo cheád searc ar Mhullach Mam Eoghan amuigh 'S gan aon fear beo i nár dtimcheall Ac an sneachta gá catadh ó thuaidh. III Síneann mo taobh le na taobh suid 's in a gaoimhar ní leigfinn an fuacht Tuibarfhainn póg milis dá béal binn cuirfeadh na céadta un suain

cé rinne é. Níl fhios ag na sean daoine cé'n t-am a rinneadh an lios sin. Níl aon fhios agam cé'n fáth a rinneadh an lios sin.
"Lios teine an chnámh' Tá an lios seo suidhte i Máigh Mhuilinn ag taobh an bhóthair. Tá cuma chruinn air. Tá claidhe mór thart ar an lios sin. Níl aon chrann ag fás (in aice an lios.) Ní raibh baint ag na Tuatha De Danann nó ag na lochannaigh leis. Níor chuir duine ar bith ceól (in aice an lios) sin ariamh. Níor chonnaic duine ar bith de na sean - daoine soillse thart ar an lios sin ariamh. Níl aon pholl (in aice an lios) sin Níl sgéal ar bith ag mó athair faoi an lios sin. Níl a fhios agam cé rinne é. D'iarr mé ar mó athair cé'n fáth a rinneadh an lios sin

duine at bith de na sean-daoine ceól thart ar an lios sin, Ní'l (in-aice an lios.) Níl aon sgeál ag na sean-daoine atá thart ar mó bhaile faoi an lios sin. Níl fhios agam cé rinne é. Nó cé'n t-am. Níl fhios ag na sean cé'n fáth a rinneadh é. "Lios Bán. Tá sé suidhte i Máigh Mhuillinn ag chois an cladaigh. Tá cuma chruinn air. Tá claidhe thart ar an lios sin. Níl aon chrann ag fás thart air. Ní raibh baint ag na lochlannaigh nó ag na Tuatha De Danann leis. Níor chuir duine ar bith isteach ariamh ar an lios sin. Níor chonnaic duine ar bith soillse thart ar an lios sin. Níl aon pholl (in aice an lios sin.) Níl aon sgeál ag na sean daoine atá ar mó bhaile nó ag mó athair. Níl aon fhios ag an

Danann lies. Nior chuir duine ar bith isteach ariamh air. D'iarr mé ar na sean-daoine (ar bhfaca síád soillse thart ar an leasa sin.) Níor chuala síad ceól ar bith (in-aice an lios) sin. Níl aon pholl sa lios sin. Níl aon sgéal agam faoi an lios. Níl aon fhios ag na sean-daoine cé rinne an lios nó cé' t-am nó níl aon fhios agam cé' fáth.
"Lios Beag". Tá an lios seo suidhte i Máigh Muilinn shíos ag cois an chladaigh. Tá cuma chruinn ar an lios atá mé ag cainnt air. Tá claidhe thart air. Níl aon chrann ag fás thart air. Ní raibh baint ag na lochannaigh nó ag na Tuatha De Danann leis. Níor chuir duine ar bith isteach ar an lios sin. Níor chonnaic duine soillse (in-aice an lios) sin. Níor chuala

Tuatha De Danann lies an lios. Níor chuir duine ar bith isteach ar an lios sin. D'iarr mé ar na sean daoine ar chonnaic síad soillse ariamh thart ar an lios sin. Níor chuala na sean daoine atá ar mó bhaile ceól ar bith in-aice an leasa sin ariamh. Níl poll in-aice an leasa sin. Níl aon sgéal ag mó athair nó ag na sean daoine atá ar mó bhaile sa. Níl fhios agam cé rinne an lios sin nó cé an t-am. "Lios Glas" Tá an lios seo suidhte i Máigh Muilinn shuas ag bun an chnuic. Tá cuma chruinn air. (Tá claidhe thart ar gach taobh an lios sin.) Níl aon crann ag fás in-aice an leasa sin. Ní raibh aon bhaint ag na lochlannaigh nó ag na Tuatha De

Tuatha De Danann lies an lios. Níor chuir duine ar bith isteach ar an lios sin. D'iarr mé ar na sean daoine ar chonnaic síad soillse ariamh thart ar an lios sin. Níor chuala na sean daoine atá ar mó bhaile ceól ar bith in-aice an leasa sin ariamh. Níl poll in-aice an leasa sin. Níl aon sgéal ag mó athair nó ag na sean daoine atá ar mó bhaile sa. Níl fhios agam cé rinne an lios sin nó cé an t-am. "Lios Glas" Tá an lios seo suidhte i Máigh Muilinn shuas ag bun an chnuic. Tá cuma chruinn air. (Tá claidhe thart ar gach taobh an lios sin.) Níl aon crann ag fás in-aice an leasa sin. Ní raibh aon bhaint ag na lochlannaigh nó ag na Tuatha De

Coiglighim-se an teine seo mar is gnáthach. Muire ag a bun agus Brighid ag a bárr. An dá Asbal déag a bhí ag cumhdach na nGrást, go gcumhduigh sibh muinntir an tighe seo go lá.
Luighim síos ar mo thaobh deas Go luighe Mac Dé le m-ais Ceithre phostaí faoi mo leaba, ceithre aingeal sgartha ortha. Má fhághaim se bás as seo go maidin Flaithis Dé go raibh ag m'anam. Nuair a bhíos muid ag dul a chodladh deireann muid=A Íosa, a Mhuire 'sa Ioseph Beirim suas dóibh mo chroidhe 's m'anam a Íosa, a Mhuire 'sa Ioseph Cabhraighe liom ar uair mo bháis A Íosa, a Mhuire 's a Ioseph Go bhfága mé an saoghal ina bfoinsigh A Mhuire, a Mhuire 's a righ na nGrást An daréag aingeal sé mo chroidhe atá cráidhte Na dubhraidhe dubha ag teacht ó'n mbás An ghrian ag dul siar 's an féar gan sábhailt Éirghe a Mhic 's ná tabhair an breitheamhnas ar an anam bocht seo, tabhair an párdún. Tá sé ag caitheadh mo leibhré trí ráithe ' s go gleann na bpian na leig go bráth é.

Ainm Pádruig Mac Fhionnluoigh
Aois - 75 bl. Dáta - D'fhóghmhair 1935 Seoladh- Mín na Croise Gleannchoilmcille Tír Chonaill

1. Níor cheart d'fhear caoch a thuairim a thabhairt fé dathanna.
2. An nídh atá ad chumas a dhéanamh ná leig dó gan déanamh go dtí amáireach. 3. An té go bhfuil talamh aige caithfidh sé obair éigin a ghlacadh. 4. Na táinte deora uisce nách mór cun luinge shúncáil. 5. Fear gan stór ní mór é a guth i gcúl. 6. Ní raibh ciall riamh ag fear dhá bhó. 7. Níor tháinig tinneas riamh ins an ceann compórdach. 8. Is trom i laca ar loch. Is trom do'n capall an srian. Is trom do dhuine a bhrat. Is trom do'n colann ciall. 9. Is bocht an croidhe nár tháinig sólás riamh. 10. Ins an áit go mbíonn an fonn ní bhíonn na cosa ró throm. 11. Is fearr suidhe socair ná éirighe agus tuitim. 12. Ná h-oscail an dorus do guth shuarach gan guth fóghanta bheith na threo. 13. Má bhíonn cearc leath beirthe caithfir chur suas leis an glogarnaigh. 14. Is fearr seachtmhain sa Prioreach ná blian ar scoil. 15. Is marg a bhíonn go h-olc agus bíonn ina dhiaidh. 16. Is marg a bhíonn síos an céad lá.

Once upon a time an old wou woman lived in a small house in Knock Ash. Her husband died so she had no one to company her but her sister's daughter.
One day she sent the little girl on a message to her mother's house. When her niece had departed the old woman worked busily at her spinning wheel outside her own door. Just then she heard a crash and looking to see what it was she saw that her own cows had broken into a neighbour's corn field. The old woman was forced to follow the cows as the little girl had not yet returned. As she was going she took the spindle with her to drive the cows. On her way she found a crock of gold but she thought that she should first turn the cows. She stuck the spindle in the ground beside the crock of gold until she would have the cows turned. When she returned to the

263
sul ar cailleadh an dream ba thréine do bearfar arís coidhche, mar bhí hector as a ghaolra as cia'n gar bheirth ag innin sceil air, Acht fágtar ag uicht léiginn an seanchus le roinnt.Da mbeadh sí suas i n- eifeacht, i n-inn- mhé bheirt i n-a céile, San am a raibh na greig ar fad i gcogadh leis an dCraoi, Beadh helen gan aon éileamh, 's ní buailfidhe buaille an aon taobh, Acht Páris ag teacht cun réidhtigh le Una deas Ní Néidh. Úna mhaiseach mhadhamail, a chuirfadh slacht ar mhnáibh Chríche Fódhla le oideas a's le eolas, le cróidheantacht's le gnaoi A chuirfeadh muineadh i measc daoine aga da ndeunadís do chomhairle

262
Una dheas Ní Néidh. Da mbeinn sé mar bhíos lá eigint gan aois no creapladh eaglan ní chongbhochadh an saoghal Adhaimh mé ón áit a mbeadh mo mhian Acht go síorruidhe ag dearcadh a deallraidh , mar ba mhín agus ba dheas a gáire As a craoibhán, na leig an smál orm tabhair áit dom in do chroidhe. Da mbadh liom-sa a bfuil i bParis faoi chomhachta Bónapárta, Saidhbreas Ríogh na Frainnce 's é fhághail uile le roinnt, Ní'l piginn d'á mbeadh ar m'ffhághaltas nach dtiubhrfainm féin ar láimh duit mar shúil a's gur mé an comrádaidhe bheadh le Una dheas Ní Néidh. Nach mór an t-ádhbhar éagnach nar rugadh i bhfad roimh ré í

263
sul ar cailleadh an dream ba thréine do bearfar arís coidhche, mar bhí Hector as a ghaolra as cia'n gar bheith ag innin sceil air, Acht fágtar ag uicht léiginn an seanchus le roinnt.Da mbeadh sí suas i n- eifeacht, i n-inn- mhé bheirt i n-a céile, San am a raibh na greig ar fad i gcogadh leis an dCraoi, Beadh helen gan aon éileamh, 's ní buailfidhe buaille an aon taobh, Acht Páris ag teacht cun réidhtigh le Una deas Ní Néidh. Úna mhaiseach mhadhamail, a chuirfadh slacht ar mhnáibh Chríche Fódhla le oideas a's le eolas, le cróidheantacht's le gnaoi A chuirfeadh muineadh i measc daoine aga da ndeunadís do chomhairle

An Drioathar Bocht Agus An Drioathar Saidhbhir.Bhí drioathar bocht agus drioathar saidhbhir ann fadó agus bhí an bheirt aca pósta. Bhí inghin ag an drioathar saidhbhir agus mac ag an drioathar bocht. Dubhairt an drioathar saidhbhir go gcaithfeadh an mac agus an inghean pósadh nuair bheadh siad blian is fiche d' aois. Níor mhaith leis an drioathar bocht é sin acht béigin dó glacadh leis.
Faoi cheann cúpla blian in a dhiaidh sin cailleadh an drioathar bocht agus a bhean. Thóg an drioathar saidhbhir mach an drioathar bhoicht suas agus bhí an bhrón air faoín rud a dubhairt sé leis an inghin agus leis an mbuachaill seo. Aon lá amháin réidhtigh sé é féin suas agus thug sé leis an buachaill seo no go ndeacaidh siad chuig áit mar a raibh long. Ní raibh leigheann ná sgrí ag mac an drioathar bhoicht. Annsin sgriobh a uncail litir agus thug sé do'n bhuachaill é agus dubhairt sé leis an litir a thabhair do bhean. D'fagadh an bheirt annsin beannacht ar a chéile. Bhí mac an driothar bhoicth ag imtheacht leis agus ní raibh fhios aige cá raibh sé ag dul. Bhí sé trom tuirseach lag lúbach le hocras agus le tart. Bhí sé ag imtheacht leis agus ag síor imtheacht go bhfaca sé solus i bhfad uaidh. Dhírigh sé ar an solus agus chuaidh sé isteach sa teach agus ní raibh duine ná deóraide ann. Shuide sé síos in aice na teine agus thuit trom codla air. Teach robálaithe a bhí ann. Nuair tháinig na robálaithe abhaile chonnaic siad an buachaill in a shuidhe in aice na teine. Dubhradar le chéile go raibh siad gabtha. Chuartuigheadar é, agus ní bhfuair

ge. Ghlaoidh sé ar an mada uisge agus chuaidh sé síos go tóin an phuill agus thug sé aníos an ubh. A Dhonn O' Dubhthaigh ar seisean a' greim a bhéirfheas tú air ná sgar leis. nó go mbuailfheadh an Chrochaire Thar Nocht ró-gearr, fao'n asgaill deis ar an meall dobhráin. Nuair a chonnaic é a leigint an Chrochaire Thar Nocht ró-gheárr d'iarr ag leigint an Crochaire Thar Nocht ró-ghéarr d'fíarr sé an ubh air go bhfeicfheadh sé í. Níor fhaca mé ariamh ar seisean neart mo láimhe as lathair ariamh. Nuair a chroch an Crochaire Thar Nocht a láim chaith sé an ubh air agus thuit sé marbh, ar an talamh. Nuair a bhí sé ag fághail bháis dubhairt mo bheannacht dhuitse acht mo mhallacht lé mo mhuinntir.
Chuaidh siad go a' Crochaire Thar Nocht agus leig siad a sgithe. Thug siad gach a raibh de airgead agus d'ór agus tháinigh siad ar nais d'en Ghréig

tháinig an Chrochaire Thar Nocht isteach tá tú ag eirigh ann tseafhóideach a deir sé. Ní tuairgín a tá manam. a' féach an crann sin amuigh tá caora istigh ann agus lacha san gcaora. Tá ubh ag an lacha agus go mbuailtear an meall doráin tá faoí masgail ní féidir mé a marbhu. Nior dubhairt sí tada go dtí maidin lá ar na amháireách. Thug sí anuas Donn O' Dubhthaigh agus thug sí a dhinnéar dhó. Nuair a bhí an dinnéar ite aige fuair sé tuagh agus chuaidh sé amach go dtí an crann. Gach buille a bhuailfheadh sé ar an gcrann leigfheadh sé béic. Bhí an beic ag meadú gur léim caora amach. Níor chuimhnigh sé ar an gcrann gur imthigh an chaora i bhfad uaidh. A Chú mhóir an Domhain Thóir cháill tú anois. Tá mé annseo. - Rinne tú dearmad orm. Dimthigh an Cú. Rug sé ar an gcaora agus stróic sé o' na chéile í, agus dimthig an lacha san aer. Ghlaoid sé ar an sabhach agus marbhuigh sé an lacha. Thuit sé anúas san bfairr-

sí a dhinnéar do agus ní raibh a leath dhóthain aige. Thosuigh sé ag ithe na néan a bhí aige éidir clumhach agus eile. Nuair a fuair sise sásta í dfhiafhruigh sé de cá raibh a anamh Dubhairt sé go raibh sé ins an sgúaib a bhí na láimh aige. Nior labhair sise go dtí lá ar na amháireach, go raibh an Crochaire Thar Nocht imthighthe amach.. Thug sé aníos Donn O' Dubhthaigh annsin agus thug sí a dhinnear dhó, agus ghléas sí súas an sguaibh lé rudaí deasa a bhí aice. Suidh sí síos ar chathaoir óir annsin.
Nuair a tháinig an Chrochaire Thar Nocht - isteach. - tá tú ag eirigh an dith-chéillidhe a deir sé. Ní san sgúaibh a tá manam acht san túairgín. Fuair sí a dínnéar dhó agus níor dhubhairt sí tada go dtí maidin lá ar na amháireach. Thug sí aníos Donn O' Dubhthaigh agus thug sí a dhinnéar dhó. Ghléas sí an tuairgín níos feárr ná ghléas sí an sguaibh. Nuair a

Mór an Domhain Thóir. Rud ar bith a fheiceans tú ins an aer más maith leat ghlaoidh ormsa beidh mé annseo. Tháinigh mada uisge an Domhain thóir go dtí é. Rud ar bith a fheiceanns tú ins an uisge glaoidh ormsa agus beathadh mise iad. Bhí an gearán bán ag dul faoí an chupóg agus an cupóg ag imtheacht go ndeacha sí go dtí an Domhan Thóir. Nuair a tháinig sé go dtí an teach an Chrochaire Thar Nocht mhúch a bhean lé daor é, agus thriomhuigh sé le brat sioda é. Ní hé do chuid carrantacht a tá mé a iarraidh acht biadh má tá sé a'd. Fuair sé a dhinnear do agus thochaill sí leath an teaghlaigh agus chuaidh sí síos faoí. Dfhiafhruigh sé d'en bhean an a naithneóch aon nduine ag corruigheadh í agus dubhairt sise nach naithneóch. Nuair a tháinigh an Chrochaire Thar Nocht isteach fághaim baladh an Éireannach ar seisean. Nach bhfuil baladh Éireannach agad ó thug tú mise leath arsa sise. Cén fáth a Bhfuil sé ag cur imhnidhe ort anois arsa sise. Fuair.

go bhfeicfheadh siad na trí longa móra a bhí ag na fathaigh. Bhí dreathabhair leis na fathaigh ins an Doman Thóir. Sé an tainm a bhí air Crocaire Thar Nocht. Tháinigh sé isteach ar an tráig agus thug sé leis bean Donn [!] Dubhthaigh. go dtí an Doman Thóir. D'fill Donn O' Dubhthaigh ar ais go dtí an Riogh agus dubhairt sé nach niosfhadh aon ghreim ar aon bhord go marbhochadh sé an Crochaire Thar Nocht.
Dimthigh sé ar a chapall agus bhí sé ag siubhal gur casadh dhá girrfhiadh leis. Marbhuigh sé iad agus rinne sé teine. Chuir sé ceathramh ar bhior agus trí cheathramh ar griosaigh. Nuair a bhí se bruidhthe tháinigh Cú Mór an Domhain Thóir go dtí é, agus dfiarr sé piosa de. Nior bhain cruadhthas croidhe liomsa ariamh nach roinnfhinn lé éanlaith an aéir agus lé beithidhigh na talmhan. Rud ar bith a fhéicfheanns tú ar an talamh agus gur maith leath ghlaoidh ar Chú

Gréige. Má eirigheann arsa an Rí an dhá lá eile is leat minghín gan buille gan urchar. Marbuigh Donn O' Dubhthaigh an dhá fháthach nuair a marbhuigh sé an chéad cheann. Gach lá bhéarfadh Mac Riogh Foithín an ceann leis go dtí an Riogh go raibh an ceann deireannach marbhuigh aige. Chuir an Rí bainéis súas a mhair naoí noidhche agus naoí lá. Nuair a bhí an posadh ag dul a dhéanfhadh ní phosadh inghín an Riogh mac Riogh Foithín. Bhí trí comharthaí ar Dhonn O' Dubthaigh piosa grúaige ó's cionn a chlúaise, piosa éadaigh ar a chasóigh fao'n asgail leis an leis an [!] bpiosa leathar as uachtar a bhroígh ar a chois dheis. Nuair a tháinig Donn O' Dubhtaigh go dtí iad chonnaic gach duine aca na chomharthaí agus phós sé fhéin agus Inghín an Riogh. Nuair a bhí an bhainéis thart nuair a tháinigh Donn O' Dubhthaigh chuir an Rí bainéis eile ar bun a mhair naoí noidhche agus naoí lá. Nuair a bhí an Bhainéis thart chuaidh Donn O' Dubhthaigh agus a bhean síos go dtí an tráigh

Dubhthaigh nár raibh aon nduine aige le congnamh a thabhairt dhó thug sé cor d'en fhathach agus cuir go dtí a dhá ghlúin é. An dara cor go dtí a bhásta agus an triomadh cor go dtí a mhuineál. Fód glas ort a beithidhigh ghrána arsa Donn O' Dubhthaigh. Is tú an gaiscidhe is feárr a chonnaich mé fós arsa an fathach. Sábhail manam agus bearfhaidhe mé dúais dhúit níos feárr na mo cheann Ceard é sin arsa Donn O' Dubhthaigh an chlaidhimh soluis arsa an fatach. a chionns san oidhche agus a tiubarfhas leithe gach rud ar an gcéad bhuille. Ní hé sin a tá mé a shanntú arsa Donn O' Dubhthaigh acht an ceann ag bualadh buille agus ag cur an ceann seacht niomaire agus ag cur seacht n-oithre ó'n gcolainn. Nuair a bhí an ceann básuigh gheárr sé amach an teanga agus chuir i na phóca í.
Dimthigh sé abhaile annsin agus nuair a fuair an fear eile imthighthe é thug sé leis an ceann go dtí Rí na

agus Mac Rí Foithín ag comhrádh leithe. Chuaidh an fear eile i bhfolach nuair a chonnaic sé ag tiaghacht. Ba gearr a bhí sé ann nuair a tháinigh an fathach isteach. Crádh ort a Mhic Gruagach na gaisce nach mór a bhí an saoghal ag cur ort ag tiaghacht annseo ag cuir troibhlóid [!] orm. Is mór liom de ghreim thú agus is beag liom de dhá ghreim thú. Ní'l fhios agam ceard a dhéanfhas mé leat mar a gcuirfhead mé de shéideóig san aer thú. Dfiarr an fathach. cé aca bhfearr leis a bheith ag sáthadh sgeanadh dearga i neasnachaí a chéile nó ag corr-charraidheacht ar na leachracaí gleasa. Is fearr liom arsa Donn O' Dubhthaigh an charraidheacht ar na leacrachaí glasa mar sé is mó a cleacthaigh mé san mbaile beag agus i gcúairt mathair agus mo mathair fhéin.
Rugadar dhá ghreim cruadh ar a cheile. Rinneadar cruadhthan bogáin agus bogáin de na cruadhthan. Rinneadar teibrachaí fíor uisge de na leachrachaí glasa. Nuair a chonnaic Donn O'

acht ní dheachaidh sé go dtí é mar ní raibh fhios aige c'en sórt duine a bhí ann. Bhí sé ag siubhal go ndeachaidh sé go teach a raibh sean-bhean ann, agus d'fhiarr sé loistín na h-oidhche air. Dubhairt sé nach raibh aon áit aice go leithidhe de gaiscighe mar é. Dubhairt sé go raibh sé sáthach mhaith aige Dubhairt sí leis an beithidheach a cheangal d'en doras agus a thiaghacht isteach. Fuair sí a suipéar dhó agus chuaidh sé a chodhladh Ní raibh sé i bhfadh na chodhladh nuair a daithrigh sé na trí gháire ba bhuadh dhár aitrigh sé ariamh. Dfhiarr se de c'en sórt gairidhe iad sin. Crádh ort a dhuine ghrána nach bhfuail fhios agad gurbh in iad na trí fathaigh áta le troid lé Mac Rí Foithín amháireách - má marbhuigheann sé iad is leis inghín Rí na Gréige gan buille gan urchar. Deirigh Donn O' Dubhtaigh agus fuair sé a bhricfheasta. Chuaidh sé go dtí an áit a raibh an fathach lé thiaghacht amach. Bhí inghín Rí na Gréige annsin

Sgéal
An Chrochaire thar Nocht. Bhí fear i n-Éirinn fadó agus sé an tainm a bhí air Donn O' Dubhthaigh. Bhí triúr mac aige agus sé an tainm a bhí air agus chuireadh sé ag iarraidh éin iad gach lá. An duine sin indiú an duine sin amáireách agus an triomadh duine an lá na dhiaidh sin. Cuiread amach duine aca lá ag iarraidh éan agus nuair a rug sé air dubhairt an t-éan leis é a sgaoileadh amach. Dubhairt sé go leigfheadh Nuair a tháinig sé abhaile dubhairt an tathair leis nach niosfhach dhá ghreim ar aon bhord is nach gcodhloch néal ar aon leabadh nó go bfuigeach sé an t-ean dhó. Is cuma liom ar seisean acht ní imtheóchadh mé gan gléas marcuidheacht agus costas an bhealaigh. Thug an tathair capall dhó agus costas le h-aghaidh an bhealaigh. Dimthigh sé ag marcuideacht agus siubhal agus ag ceóltóireacht nó go ndeacha sé d'on ghréig. Bhí sé lé dhul go dtí an Rí

Is i gCaisleán an bharraigh 'seadh codail mé aréir.
Ar codhladh [ar cholbh] agus leabaidh [na leapan] le grádh geal mo chroidhe. Ar [ag] cur mé mo láimh tharam dom go bpógainn a béal. Isí fuaireas sa leaba acht an balla 's mé féin.II 'S fada (is) mé toirigheacht cur tuairisg bean tighe. Tuairisg ní b'fearr mé i mballa na i dtír. Nuair chonnaich mé an bhean deas an chaoith cnoc 'na suide 'S a cuilín donn gruaige dá fáideach le gaoth. III Tá mo teach ar an árd 's dhá chinn san ngaoth, Tá an bháisteach anuas ann agus an tuille dul faoi, Tá mo bhó ag géimneach agus mo laoi sa gciag, Agus cé bí áit bhfuil mo mhíle stórirín I dteach an ól atá mo mheain, IV Tá mo mo muinntear ag rádh liomsa gur mé bheith ag ól, Ait shuas ar bharr crainnte agus uisge an faill-mhóir, A cursannaí dhílis ní chuireann sé mé beo. Mar béidh buideal 's carn láim liom 'S mé bheith go siáraidhe 'á ól.

Long ago the people had a lot of superstitious sayings. They were very "contrary" and were also very lonesome. They believed in them, and they also believe in them at the present day. Those are some of them I am about to tell now.
There is never luck in a new house with out Mass being first said in it. There is never luck in a new house built on a path. There is never luck in a new house if it is changed to the opposite side of where the old house was built. If a person goes into a house without him he is bringing something with him he is sure of being bad friends some day in the coming year. It is right to bring a bag on your shoulder into a house.

We have many old stories about Máire Ní Murcada. She lived about eighty years ago in a place called Dreenagh. They say that she had power from the devil. They used all believe in her because some things that she told them very often came through.
The priest used not believe in her until one night he was out in a sick call to Ardgroom. It was on horse back he came because there were no motor-cars there at that time. When he was going west the road from Ardgroom he met a crowd of people. They were throwing at him and the knocked his hat off of his head. After a while the hat was put on his head again. The priest used always be preaching from the altar. Telling the people not to believe in her. Some day after the priest met Máire Ní Murcadha in the road when he was coming from Ardgroom. She stopped him and she asked him who put the hat on his head that night when he was coming from Ardgroom. She said it was herself. She told him

Seven for a story that was never told.
If you would meet a red haired woman in the morning you would have bad luck that day. It is not right to leave the water which you had washing your feet inside by night. It is right to have clean water inside by night. It is not right to kill a pig on a Monday. If you would be going selling a horse, it is right to throw after you. If it would come standing, you would sell the horse, and if not you would not sell him. If you would have a pain in your left leg, and if you would carry a potato in your right pocket it would get better If you would get a horse-shoe lost it is right to spit on it and throw it over your shoulder.

Long ago the old people had alot of superstitions which they used to believe. They used to say that it was wrong to do this and that it was wrong to do that.
They used to say that if you would be living in an old house in the side of the road that it would be wrong to go to the other side and build a new house. It is not right to build a house on a path. It is not right to start to school or to start work on a Monday. It is not right to take out ashes on a day that you are going to make a churn. It is not right to take out fire on a day that you are going to make a churn. If you see one magpie that you will have bad luck. Two for good luck. Three for marraige. Four for death. Five for silver. Six for gold

There was a place in the sea called cairrig leath-taoide and Máire told them that if they would not be over that place before the fairies would get up to them that they would drowned them all and would take back the woman again.
The pulled as hard as they could. They were just over that place when the fairies got up to them. So they brought the woman home.

There was a woman who lived in Pulleens taken by the fairies. Her husband went to Máire Ní Murchada. She told him that she was over in Kerry. She told him to get six of the strongest oar-men he could find and a good boat and that herself would go with them for her.
They got the men and the boat and Maire went with them. They went into the boat at 12 o'clock the next night and they landed in Kerry. Two men stayed in the boat and the other four men and Máire went to the castle of the fairies. They got the woman inside in the castle all alone. They took her with them and put her in to the boat. They all went into the boat and it was then 3 o'clock. Máire told them to pull as hard as they could.

clothes and carry big wren bushes decorated with holly and wren paper.
All the old people go wakling New years night after supper. Long ago before eating their supper the man of the house used to get up from the table and used take hold of a big cake which was made for that night. He used go to the door and strike the cake against the door three times. While doing this he used say these words. Fograimh an gorta go tir na dTurgach go bhlian o anocht feín go fireanach. Then they used all gather around it and used eat it.

ríogh fán mbhóthar annshán, aghus bhíodar ág imteacht no go raibh an grian a dul fé. Connachadar cúirth tamall uatha.” ragadh-sá annsa isteach ar sa Seán, fatach iseadh athá annsa chúirt so agus mharbhochadh sé tusa. Ar a théacht isteacht do Seán do bhí an fatach na seasham ar staighre an dorais; dhéin sé scairth de ghaire. “Is gránda é do ghol,” arsa Seán, “ma tha sé comh gránda led ‘gháire nó caide an míniughadh atha ‘gath leis”, Tusa bheith mar ghreimín ur í gchoir na h-oidhce agam,” arsann fahtach, gurabh é an donas a deanfhaidh forthacht ormh, táinigh cugat, arsa Seán. “Cadh do sheol chugam tú ars an fathach. Do dhearbhráthair a chur chugat le cúnnthas mé go mbeadh na Fíanna Éireann chugat, anocht agus a bheith i gcóir dóibh,” arsa Sean. Thug sé leis, isteach, é annsa chistin; do thóg súas thaiste mór iarainn, do chuaidh síos annsa sáiléir a bhí fá thalamh, agus dubhairt le Seán, é dhúnadh suas. Annsan, chuaidh sé amach. agus thug istheach mach a ríogh. do chuir sé I gchoir do bhíadh agus leabha; annsan do ghábh sé a mach agus thug isteach na bulláin agus greadh ar fuaidh an tighe iadh, a fhíafrúighe, ca raibh an scímpéir, ca raibh an scímpéir, Nuair a a bhí san déanta aighe, Thug se ceadh a gcos amach dóibh-[?] na búlláin agus annsan ar maidhin, do glaoidh ar mach an ríogh, do chuir sé I gchoir é féin ‘sa chapall, dubháirth leis dul í leath-taoibh go mbeadh se féin chúige, Do labhair

Biadh na Sean-Aimsire.
The people long ago had three meals a day and some of them had four meals, those who could afford them. They had no clocks at that time, and the cock and the tide were their time-keepers. The people used get up every morning at cock-crow. They used roast a few potatoes in the fire which they called "Brunks". They used go out working then, and work for three or four hours. Then they would return home to their breakfast, for which they used have oaten-cakes and boxty-cakes, and milk. Some of them used have a little tea, but it was very scarce and was only sold in ounces and half-ounces. More of them used have potatoes, and fish, and milk. For dinner they used have potatoes, and fish, and milk. For supper they used have porridge, "Stirabout" as they called it, and milk. The people in those days used drink a lot of milk, and eat a lot of potatoes. They used eat the potatoes off a skib, that would be left on a chair, turned up side down orBrunks - ón bhfocal Gaeilge bruithneog (a) sílim a chiallaíonn fata rósta sa ngríosach. focal níos deise ar fhata bácalta!

The main road in the district long ago started beyond the Post Office back through Truska and out through a gap which is called ever since "The Old Road Gap" and back the path on which the new road is built at present, and down at the Old Forge.
Then it turned right at a place called the "Old Gate" or "Thackeray Gate" onwards towards Brandy Bridge and Bunowen Castle and out in Aillebrack at the end of the beach road. Brandy Bridge is a bridge which is built over the river which runs through Bunowen. The road is not in use now. There is another road in Bunowen called "Bóthairín na mine" because the labourers used to get meal in exchange for labour. The women used to carry the material for the roads on their backs in baskets. They used to get four pence a day. Míceál Mác Suibne the famous poet of long ago was a ganger on the roads. I got this information from my mother

Seanchas Áiteamhail.
Creach Bhaile an Dúin.Bhí an baile seo ag bun Cnoc a' Duin.- (Tá an cnoc seo i bparóiste Balie an Dúin) agus deirtear go raibh na daoinní bhí ann compóirteach go leor agus go maith as. In aice leis an mbaile (tuairim is leath-mhíle uaidh) bhí caisleán na bhFlaithbheartach agus ar ndóigh ní ró-mhaith an t-ainm a bhí ar an dream céadhna. Tharla go raibh cailín an-daathamhail ar an mbalie agus cheap na Flaithbheartaighthe go mba cheart rogha na mban a bheith aca féin. Níor thug sí áird ar a .athchuinge [achainí]....agus nuair nar imthigh sí leis tháinig na Flaithbhearthaighthe agus do dhóigh siad an baile. Níor tháinig slán as an dóghadh ach beirt bhan agus bhí duine acu seo pósta le fear darbh ainm dó 'Ó Conghaile'. D'imthigh sí léi go Cuige Uladh (Dún na nGall) agus níorbh fhada annsin di gur rugadh mac di.

Calla School opened for the first time in 1881.
First Principal teacher was Daniel Faherty [údar an leabhair 'Siamsa an Gheimhridh] a native of Clifden Co. Galway. Assistant was Mrs Mary Faherty (nee Walsh) a native of Moycullen Co. Galway. Mr Faherty retired at 65 in April 1902 and was succeeded by the present Prin. teacher Jud O'Donnell. Mrs Faherty retired in 1920 and was succeeded by the present assistant teacher Mrs Sabira O Donnell. Mrs ODonnell retired on full pension on 1st October 1937 having reached the age of 65. She was succeeded by Miss Margaret Heneghan, a fully qualified teacher who took up duty on January 11th 1938.

daoine liom-sa nach raibh fhios aca an raibh baint ag na lochlannaigh nó ag na Tuatha de Danann leis. Níor chuir duine ar bith isteach air. D'iarr mé ar sean duine (ar bhfaca duine) ar bith soillse annsin agus (dubhairt sé liom na bhfaca.) Níor chuala síad ceól ar bith (thart ar an leasa sin.) Níl poll ann. Níl aon sgéal ag na sean-daoine (faoi an leasa) sin. Níl fhios ag na sean-daoine cé rinne é, Níl fhios aca cé t-am.
"Lios Mór" Tá sé suidhte i Máigh- Mhuilinn shuas (ag bun an chnoc) Tá cuma chruinn air, Tá claidhe árd thart ar an liosm Níl crann at bith ag fás (thart ar an leasa) Ní raibh baint ag na lochlaimaigh dó ag na Tuatha De Danann leis mar d'iarr mé ar sean-dhuine

fhios aige.
"Lios ghuib bháin." Tá sé suidhte i Máigh Mhuilinn in-aice an chladaigh. Tá cuma chruinn ar an lios sin. Tá bannc chré thart air. Ní'l crann ar bith ag fás thart ar an lios. D'iarr mé ar na sean-daoine an raibh baint ag na lochlannuigh nó ag na Tuatha De Danann leis agus dubhairt síad liom nach raibh a fhios aca. (Chuala mé ná sean daoine ag rádh gur thaobh fear ceann dé'n na leasa sin ní agus cailleadh an-chuidh a ba mhó de'n na chuidh caoirigh.) Bhí fear ag dul abhaile oidhche amháin thart ar meadhon oidhche agus chonnaic sé soillse agus ní raibh se amuigh chomh mall oidhche ar bith ó shoin. Chuala mé sean bhean ag rádh gurbhé an mhaidin a bhí ann agus chuala sí ceól

chnoch agus is docha gur bh’é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo air.
Loch a Choire dubh. Tugadh an t’ainm seo ar mar tá sé ós cionn áit ar a dtugtar Coire Dubh agus ní shoillsigheann an ghrían ro maith ann. Tá na locha réimh-ráidhthe i bpoll-Raithnigh. Tá na locha seo a leanas i Máigh Mhuilinn. Loch an luasgain láthaighe. Tughadh an t’ainm sin ar mar níl sé ró-mhór agus bíonn sé líonta le luascan lathaighe. Loch Áine. Deireann cuid de shean - daoine an bhaile gur bóitheadh bean ann agus cuid eile gur fhág an fear a bhí pósta leis an bean seo í agus lá amháin nuair a bhí sí ag siubhal tríd na sléibhte casadh an fear uirri agus bháith sé í agus ó shin amach bháist na sean - daoine an t’ainm sin air.

(6) Locha.
Loch na cloiche báine. Tugadh an t’ainm sin air mar tá cloch mhór gheal ina lár. Loch bán. Tugadh an t’ainm sin air mar tá uisge ann ghil ann Loch cam. báisteadh an t’ainm sin air mar tá go leór casadh agus bearna ann. Loch na mbreach caoch. Bháist na sean - daoine an t’ainm sin air mar tá abhainn bheag ag rith amach as agus ceaptar go leor brich ann acht ceapad breac caoch uair amháin, ann. Loch an Choire liath. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé ós cionn áit a dtugtar coire liath air. Loch na n’éin. Tugadh an t’ainm sin air mar bíonn go leór éineacha ag cur fuatha innti mar gheall ar go bhfuil árdán mór ina lár. Loch árd. Tá an loch seo ar bharr an

Carraig na luinge. Báisteadh an t’ainm seo air mar tá sé amuigh i lár an fhairrge agus bíonn go léor longa ar anchor ann mar tá gainnimh dheas bhog thart ar.
Carraig sgoilte an mháimh. Bháist na sean duine an t’ainm seo air mar tá go leór sgoilt ann agus talamh leibhealta deas féarach ar gach taobh de. Carraigh a’ léimh”. Tá na charraig seo ann- árd agus bíónn na buachaillí óga ag léimrigh anuas de. Carraigh an t’solus”. Chuala mé sean - fhear ag rádh go bhfeiceadh corr - dhuine solas mór dearg ag bárr an charraige seo thart ar a dó dhéag a’ chlog gach oidhche. Carraig an ailt. Tugadh an t’ainm seo air mar tá árdán mór ag a bhárr.

aice an carraig seo fadó.
“Carraig an Iomaire mór. Tugadh an t’ainm seo air mar bhí go leór iomaire ag bun an charraigh seó. Cloch Mhártán. Tugadh an t’ainm seo air mar bhíodh s fear ag faire beithidhighe amuigh ar an chnoch agus shuidheadh sé ar an charraig seó gach lá. Carraigh an loch geal. Tugadh an t’ainm sin air mar tá se amuigh i lár loch geal. “Carraigh Tomais. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí grádh mór ag fear arbh ainm dó Tomás ar. “Carraig an ghiarraidh”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhíodh go leór giarraidh ag a bun gach oidhche. Tá na carraigreacha réimh ráidhte i bpoll - Raithnigh Tá na carráigreacha seo a leanas i Máigh - Mhuilinn.

a’n t’ainm sin air.
5. Carraighreacha. Carraig bhán. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí dath iongantach bán ar. Carraigh an ghandal. Tugadh an t’ainm sin air mar bhíodh go leór gandáil ag léimhrigh suas ar a mullach. “Carraig bheag. Tugadh an t’ainm sin air mar níl sé chomh mór leis na carraigreacha eile thart ar. Carraig an amhairc. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh amharc bréagh uaidh. “Carraig sgoilte”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí sé sgoilte ina lár. Carraig a’ tsionnaigh.. Tugadh an t’ainm sin air mar bhíodh plúis sionnaigh ag a bhun. Carraig Séamús Ó Conghaile. Cailleadh fear arbh ainm dó Séamus Ó Conghaile in

“Logán ghleann’ na n’éan”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhíodh go leór éin le feiceál ann gach trathnóna.
“Logán na mbreach chaoch”. Tugadh an t’ainm m sin air mar gheall ar go bhfuil abhaina ag rith tríd agus fuaireadh breac caoch ann uair amháin. Tá na logáin réimh ráidhte i bpoll Raithnigh. Tá na logáin seo a leanas i Máigh Mhuilinn. “Logán an t’sionnaigh. Tugadh an t’ainm seo air mar gheall ar go mbíodh sionnach ag fanacht ann i gcomhnuidhe. “Logán beag. Báisteadh an t’ainm sin air mar ní raibh sé chomh mór leis na logain eile mághchuairt. “Logán mór. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí sé níos mó ná na logáin eile thart air. Logán dhorca. Ní shoillsuighadh an ghrian go maith ins an logan seo agus b’shin é an fáth a tugadh

mhóra ar gach taobh de’n logán seo agus is dócha gur bh’é sin an fáth a tugadh an t’ainm sin air.
Logán cloch Mártán”. Chuala mé na sean-daoine ag rádh go raibh cloch mhór annsin agus go mbíodh fear agus scata mor beithidhige aige amuigh ar an t’sliabh dá fhaire agus go buidh fead sé ar an cloch seo ag tabhairt aire dóibh. “Logán an ghleanna”. Báisteadh an t’ainm sin air mar bhí sé an doimhin agus go leór ardáin thart air. Logán an maide mór”. Baisteadh an t’ainm seo air mar gheall ar go raibh maide an mhór ann atá suas le fiche ocht slat ar fhaid. “Logán loch ghil”. Bháist na daoine an t’ainm seo air mar bhí sé ag rith amach as loch i an gheal ar fad.

“logáin.
“Logán lár. Báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go bhfuil sé i lár bhaile. “Logán na gcloch mbreach”. Tá go leór clocha breaca i lár an an logáin seo agus is dócha gur bh’é sin an fáth a báisteadh an t’ainm sin air. “Logán na cloiche báine”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá cloch mhór bhán ar a thaobh. “Logán na ndriséog”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí go leór driséoga ag fás ann. “Logán fliuch”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sgraith mhór ina lár. “Logán mór”. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé níos mó ná na logáin eile mágcuairt. Logán na n’árdán. Tá ardáin

Tá na cnochán seo a’ leanas i Máigh Mhuillinn.
“Cnoc an fiadhán-mhór”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air go raibh fiadán mór ag a bhun. “Cnoc bán”. Tugadh an t’ainm sin air mar ní fhasadh morán fraoch ar agus bhí ae ann bhán. Cnoc Maigh Mhuillinn. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí talamh leibheálta ag a bhun “Cnoc na bplainseóg”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí planndaí glasa ag fás air ar a dtugtar plainseógai. “Cnoc árdán-teine cnámh”. Báisteadh an t’ainm sin air mar chruinnigheadh na buachaillí agus na cailíní lé chéile gach oidhche teine-cnámh agus deireadh siad teine ar mhullach an árdáin seo.

cnoch eile mágcuairt.
“Cnuc A’ Chorráin. Chuala mé na sean-daoine ag rádh gur báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go bhfuil cuma chorráin air. “Cnoc na duaiche bige”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé inaice baile beag ar a dtugtar “duach beag”. “Cnoch dóighte na mbroch”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí ainmhidhthe ar a dtugtar broic le fághail ann agus dóghadh an cnoc an deireadh a chur leó. “Cnoc na h-áirde móire”. Tugadh an t’ainm sin mar bhí árdán an- mhór ag a bhun. Cnoch an Carraigh sgoilte”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh carraig mhór ag a bhun agus bhí sé sgoilte ina [lár]? Tá na cnochán seo réimh-ráidhte i bpoll-Raithnigh.

“Cnoch i liam buidhe”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí carraig buidhe ar a thaobh agus bhíodh na buachaillí ag léimrigh air.
“Cnoc A choire liath”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí sé ós cionn áit ar a dtugtar “coire liath”. “Cnoc a’ coire dubh. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé ann dorca agus ní soillsigheann an ghrían ag bun an chnuic seo dá bhrígh sin bíonn sé iongantach dorcha de ló agus dh’oidhche. “Cnoc a sighe mhór. báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh sighe mór ag bun an chnuic seo. “Croch a Sgillighe” Tugadh an t’ainm sin air mur bhí sé iongantach árd. “Croch mór”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí níos mó ná na

a cnochan.
Cnoch ruadh. Tugadh an t’ainm sin air mar tá dath ruadh ar an fhraoch a fhásann thart timcheall air. “Cnoc dóighte”. Tugadh an t’ainm sin air mar dhóigh na daoine é fadó ag iarraidh deireadh a chuir leis na sionnaig a bhi ina comhnaidhe ann. “Cnoch Phol-Raithnig. Tugadh an t’ainm sin air mar tá poll mór ag bun an chnuic seo agus tá cúpla tighthe ann agus tugtar Poll Raithnigh beag ar an pholl sin. Cnoc a’ ghleanna”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá gleann mór doimhin ag a bhun. Cnoc béal an oimaire bhig. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí mar bhéadh páirc ag a bhun agus go leor iomairí ann.

t’ainm sin air mar bhí teach beag lé na thaobh.
“Sruthán na gcupogaí. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí go leór cupóga ag fás amuigh ann. “Sruthán dubh”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air go bhfuil dath dubh ar an uisge. “Sruthán teach a phobail”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air go bhfuil sé inaice teach a phobail. “Sruthán a Sgairdéan”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sgairdeán mór uisge ag deireadh an sruthán seo. “Sruthán an Máimh. Tá an sruthán seo ag rith tré thalamh leibhéalta agus tá féar deas glas ag fás ar gach taobh de. “Sruthán doimhin”. Báisteadh an t’ainm seo air mar tá sé níos doimhne ná sruthain thart air

“Sruthán leathan. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air go bhfuil sé an -leathan.
Sruthán na n’árdán”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí sé ag rith tré go leór árdáin. Tá na sruthán seo réimh-ráidhte i bpoll raithnigh Tá na sruthán seo a leanas i Máigh Mhuillinn. “Sruthán Páirc Éamonn. Bháist na sean-daoine an t’ainm sin air mar bhí sé ag rith tré pháirc mhór agus bhí fear arbh ainm dó Éamonn ina chomhnaidhe i dteach ar thaobh an sruthán seo. “Sruthán manntac”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí go leór mannt air gach taobh de. “Sruthán an mháintríghe”. Tugadh an

“Sruthán leathan. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air go bhfuil sé an -leathan.
Sruthán na n’árdán”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí sé ag rith tré go leór árdáin. Tá na sruthán seo réimh-ráidhte i bpoll raithnigh Tá na sruthán seo a leanas i Máigh Mhuillinn. “Sruthán Páirc Éamonn. Bháist na sean-daoine an t’ainm sin air mar bhí sé ag rith tré pháirc mhór agus bhí fear arbh ainm dó Éamonn ina chomhnaidhe i dteach ar thaobh an sruthán seo. “Sruthán manntac”. Tugadh an t’ainm sin air mar bhí go leór mannt air gach taobh de. “Sruthán an mháintríghe”. Tugadh an

“Sruthán mór”. Báisteadh an t’ainm sin air mar tá sé mhos mó ná na sruthán eile mághcuairt”.
“Sruthán gleann na n’éan. Tugadh an t’ainm sin air mar bíonn go leór éineacha ag cur fútha ar bhruachaibh an tsruthain seo san gheimhreadh. “Sruthán a chladaigh”. Tug na daoine an t’ainm sin air mar tá sé in aice an chladach. “Sruthán an Crosadún”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé ag rith tríd cnoch agus tá go léor casadh ann. “Sruthán na bpoilig [clicaigh”]?. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh go léor clicha ar gach taobh de agus puill ionnta. Sruthán an fhiadhán fluich”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar go bhfuil sé ag rith tré ísleán bhog fhluich.

an fáth a báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go bhfuil sé ag rith tré ghleann mhór i lár baile.
“Sruthán Buidhe”. Tá scraith mhór ar gach taobh de agus ta uisge buidhe ag rith isteach san sruthán as na sgraith agus ceapam féin gur bhé sin an fáth a báisteadh an t’ainm sin air. “Sruthán A Chartúin”. Báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go bhfuil sé ós comhair áit ar a dtugtar “cartún”. “Sruthán an bhothair”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé le taobh bóithrín beag. “Sruthán Loch na mbreac caoch” Bháist na sean - daoine an t’ainm sin air mar deirtear go bhfuair fear breach caoch ann uair amháin nuair a bhí sé ag iascaireacht ann agus tá sé ag rith amach as loch mór.

II Srutháin.
“Sruthán na driseacha”. Báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh go leór driseóga ag fás thart air gach taobh dé. “Sruthán beag”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar nach bhfuil sé chomh mór leis na srutháin eile ata thart air. “Sruthán an droichead”. Báisteadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh droichead ós a chionn. Sruthan An Choirce Beag. Báisteadh an t’ainm sin air mar níl sé chomh mór leis na sruthán eile thart air agus tá sé ós cionn áit ar a dhtugtar “Coire Beag”. “Sruthán an sgraithe ghlaise Báisteadh an t’ainm sin air mar tá sgraith ar gach taobh dé. “Sruthán an ghleann - lár”. Is é seo

leór fraoch ag fás ann.
“Garraidhe na bpréacán. Bhíodh go leór préachan ag eitilt thart san pháirc ar lorg biadh mar gheall ar go raibh sé in aiche an cladaigh agus is dócha gur b’é sin na fáth a bháiste na daoine an t’ainm sin air. “Garraidhe an chibe”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall ar go raibh go leór cíobh ag fás ann. “Páirc an charruigh scoilthe” Thug na sean - daoine an t’ainm sin air mar tá carraigh mhór ina lár agus tá sé shgoilte. “Páirc bheag”. Tugadh an t’ainm sin air mar gheall air nach raibh sé chomh mór leis na páirceanna eile thart air.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Bhí clann daoine thuas i Mullach an Aifrinn fadó ar a dtugtí na Macartí Meirigeachs. Seisear acu a bhí ann agus deirtí dá dteigheadh an seisear acu isteach go Baile Caisleáin chun an aonaig le maidí go nglanfaidís an t-aonach ag troid. Fir ioghantach do beadh iad. Bhí tig tabhairne acu agus bhídís ag díol dighe. Bhí stail mhór láidir acu uair agus bhí sé istig i bpáirc agus bhí ceann acu dar b'ainm dó Seámus a diarraidh breith air. Bhí an capall díreach ag dul amach bearna na páirce nuair a chonaic Séamus é agus rug sé ar chois deirig air is coimeád sé é.
Bhíodh Séamus ag bailiú na ndeachuithe don Ministir is dócha agus bhí sé lá áirithe le dul ó thuaidh go dtí an Dhádhrom á mbailiú. Bhí fear thuas san mBán dar bainm do Peadar Ach Suibhne agus dubhairt sé go saoradh sé muinntir Dhádhrom indiu. D'fhág Séamus an tig ar maidin acht d'fhill sé arís. Bean mhór dhána a b'eadh a mháthair agus d'fhiafhruig sí dhe cad i na thaobh gur fhill sé. Dubhairt sé go raibh eagla air dul indiu. "Ó i mheasas nár bheathuigheas fear meata riamh", ar sise.

Tómhas: Níl sé amuich ort níl sé istig ort tá sé ort is ní trom leat é. Cad é?
Freagra: t-Ainm.T: Fear fada gléigeal is crios da thaobh féin air. Cad é? F: Punann coirce T: Molt mór dubh donn idir dhá gleann. Nuair a bhogann an mholt mór dubh donn bogann a dhá gleann. Cad é? F: Asal agus dhá cliabh air. T: Cé'n taobh de'n cupán ina bhfuil an cluas? F: An taobh amuich. T: An bhfeaca tú riamh leath ceann muice le dhá shúil? F: Chonnaic lem dhá shúil féin. T: Cad tá cosmhail le cruit an capaill? F: Cruit capaillín. T: Cad na taobh caipín bán beith ar an mbaicéir? F: Cun a ceann do clúdach. T: Cad é an rud a théigheann don cathair ach na gluaiseann sé? F: Bóthar. T: Ceann ar nós mearacáin agus earbaill ar nós luice. Cad é? F: Píopa.

We often hear ghost stories but there is no authority for most of them. There are ghosts there however, and they go around the country at the dead of night. Some of them mean no harm, but other's do bodily harm according to the old people, many a person was left practically dead, after a basting from an evil spirit that haunted oakpark over eighty years ago. It was called the "Devil of the Wood" but its real name was Robert seoDuring his life he committed sins of every kind from morning till night, and as is usual with the like of him, he did not get the grace of repentance at this death. When he was on the verge of death he gave a terrible scream which was heard for twenty miles around. The lights were quenched in the big house in the wood.

In the parish of Monsea-Kilodiernan (parish) there is a place known as Cormac's cross. It is between Prospect Cross and Cloughprior Churchyard.
Once upon a time a man named Cormac lived in Carney. He went to Dublin to attend a Feis which was going on there. As there was no other mode of conveyance in those days, he journeyed on horseback. When the Feis was over Cormac returned home. On his way home he was encountered by a beggar looking for alms. He refused this poor man, and rode on. But to his dismay, he was not gone far when he met a poor woman, who asked him for help. This woman he also turned away. So Cormac went on till he came to the town of Nenagh. He drew up before an inn. He dismounted from his horse. He went into the inn. He asked for a stable for his horse. He got this too. He slept in the hotel that night. Having eaten his breakfast, on the following morning, Cormac mounted his horse again and set out on this homeward journey. He was only about two miles from the town when he met a

one of them I procured the following story:
A man named Caden lived in this old house. He was a herd to Mr. Pratt. He was unable to count beyond twenty, yet he was able to keep an accurate account of the number of sheep in the farm. One morning he was asked by his master, "How many sheep have we at present?" The herd replied, "Twenty eighteen." Therefore the number of sheep were twenty plus eighteen or thirty-eight. That is the reason why his house is called "Twenty's".The "Twenty"is likely to come from the counting stones that Mr Caden carried in his pocket. The stones were a crude and easily transportable form of abacus. Counting stones carried by sheep herds are referenced by Tony Donohoe in his "History of Crossmolina".

one of them I procured the following story:
A man named Caden lived in this old house. He was a herd to Mr. Pratt. He was unable to count beyond twenty, yet he was able to keep an accurate account of the number of sheep in the farm. One morning he was asked by his master, "How many sheep have we at present?" The herd replied, "Twenty eighteen." Therefore the number of sheep were twenty plus eighteen or thirty-eight. That is the reason why his house is called "Twenty's".The "Twenty"is likely to come from the counting stones that Mr Caden carried in his pocket. The stones were a crude and easily transportable form of abacus. Counting stones carried by sheep herds are referenced by Tony Donohoe in his "History of Crossmolina".

oidhche gamh ars an fatach. “go dtugaidh an donas fortacht orm-sa tháinig cugath” arsa Seán. Cad do sheól cughamh tú .” arsan fathach. “Do, dhearbratháir a chur cugat le cuanntas mé go mbeadh na Fianna Éireann chugat anocht, agus a bheith I gcóir dóibh, “ adubhairt Seán. Thúgh sé leis isteach é, annsa cisthin: do thóg suas thaiste mór iarainn; do chúaidh síos annsa sailéir a bhí fá thalamh agus dubháirth le Seán, é déunadh suas; do chuaidh amach annsan, agus thugh isteach mac a ríogh; do chuir sé í gcóir é le biadh agus leabaidh; nuair a bhí sé sin déantha aige, amach leis agus thug, isteach na bulláin agus ghread ar fuaid an tighe iadh, a fhiafrúighe, “ca raibh an scímpeír, ca raibh an scimpeír. Nuair a bhí san deanta aige. do chuir sé Mach an ríogh, na shúidhe agus do chuir sé i gcóir é féin sa capall, agus dubhairt sé leis dul i leath-taoibh go mbeadh se féin chuige. Do labhair sé leis a bfathach annsan, agus dfhiafruigh de” a raibh sé beó. “Taim, ar sé, ach a bhfuil tú féin beó. Ní mo na san, arsa Seán, a togáint a thaiste agus da scaoileadh aníos, ach cá rabhair aréir adubh-airt an fatach. “Bhíos istig sa chiothal adubhairt Seán agus do bhé mo thuairm na beadh-teach bun na roithleán agat ar maidhin. “Do bhé sin mo thuairim féin.” adubhairt an fathach. beadh-sa ag imthéacht anois, adubhairt Seán”. ná himtigh, “ ar sé go dtugaidh mé do pháighe dhuith. Ní feaca mé riamh buachaill ní bfhearr na tú.” Tug se dó cápall agus diallait, ansann agus buatais óir mar pháighe. tug Seán agus mach a

conghnam a thabhairt dhó thug sé cor d'en fhathach agus chuir go dtí na ghlunaibh san ngainimh é - an dara cor go dtí a bhásta agus an triomhadh cor go dtí a mhuineál. Fód glas ort a bheithidhig grána arsa Donn O' Dubhthaigh an gaisgidheach is fearr a chonnaic mé ariamh arsa an fathach. Sábhail manamh agus bearfaidhe mé duais maith dhuit, níos feárr na mo ceann. Ceard é sin arsa Donn O' Dubhthaigh. an Chlaidhimh Soluis a cionns san dorchadas agus a tiubharfhanns leis gach rud ar an gcéad bhuille. Ní hé sin a tá de mo sasadh arsa Donn O' Dubhthaigh acht do cheann ag bualadh buille d'en chlaidhimh agus ag cur an ceann s

a chonnaic sé ag tiaghacht é. Ba gheárr a bhí sé ann nuair a tháinigh an fáthach isteach. Crád ort a Mhic Grúagach na gaisge mar mór a bhí an saoghal ag cur ort ag tiaghacht annseo ag cur trioblóid orm. Is mor liom de ghreim thú agus is beag liom de dhá ghreim thú. Ní'l fhios agam ceard a deanfhas mé leat mar a gcuirfheadh mé de shéideóig san aer thú. Dfhiafhruigh an fatach dhó c'én bfeárr ag satad sgeana géara i nasnachaí a chéile nó ag chorr-caraidheacht ar na leacrachaí gleasa. Is fearr liom arsa Donn O' Dúbhtaigh corraidheacht ar na leacracaí glasa mar is é is mó a chleachtaigh mé ins an mbaile beag, sa mbaile mór agus i gcuirt mathair agus mo mháthair fhéin.
Rugadar dhá ghreim cruadh ar a cheile. Rinneadar cruadhthan d'en bhogan agus bogan d'en cruadhthan. Rinneadar teibhreachaí fíor uisge sna leachrachaí glasa. Nuair a chonnaic Donn O' Dubhthaigh nach raibh duine ar bith nach raibh duine indon

ann. Bhí sé ag siubhal go ndeacha sé go dtí teach a raibh sean-bean. agus d'fiarr sé loistín na h-oidhche uirthe. Debhairt [!] sé nach raibh aon áit aice de dfógnach gaisce mar é. Dubhairt sé go raibh sé sáthach maith aige Dubhairt sí leis an beithidheach a ceangal d'en doras agus theacht isteach. Fuair sí a shuipéar dhó agus chuaidh sé a chodhladh. Nuair a bhí sé piosa na chodhladh daithrigh sé na trí gháire ba bhuadh dhá daithrigh sé ariamh Dfiarr sé dí cé'n sórt gáiridhe iad sin. Crádh ort a dhuine dhona ghránda. Nach bhfuil fhios agad gurbh bin iad na trí fathaigh a bhéas ag troid le Mac Riogh Foithín amháireach. - má marbhuighean sé iad is leis inghín Ríogh na Gréige. gan buille gan urchar. Deirigh Donn O' Dubhthaigh ar maidin agus fuair a bhricfeasta. Chuaidh sé go dtí an áit a raibh na fathaigh lé thiagacht amach. Bhí inghín Ríogh na Gréige annsin agus Mach Riogh Fóithín ag cainnt leithe. Chuaidh an fear eile i bfholach nuair

Sgéal
An Crocaire Thar Nocht. Bhí fear i n-Eirinn fadó agus sé an tainm a bhí air gruagach na gaisge. Bhí triúr Mac aige agus cuireadh iad ag iarraidh éin gach lá An duine sin indiú an duine sin amháireach agus an duine sin an lá ar na dhiaidh sin. Sé an tainm a bhí ar an duine boige Donn O' Dubhtaigh. Cuireadh amach lá é ag iarraidh ean agus nuair a rug sé ar an éan dubhairt sé leis é a leigean amach. Dubhairt sé go leigfheadh Nuair a tháinigh sé abhaile dubhairt an tathair leis nach niosfhadh sé da ghreim ar aon bord nach gcodlocadh néal ar aon leabhadh nó go bhfuigheach sé an téan dhó. Is cuma liom ar seisean acht ní imthighthó mé gan gleas marcuidheachta agus gan costas an bhealaigh. Dimthigh sé ag marcuidheacht agus siubhal agus ceoltóireacht agus níor stad sé go ndeacha d'en Ghréig. Bhí sé lé dhul go dtí an Ríogh acht ní raibh fhios aige c'e'n sórt duine a bhí

Q. On what day of the year does a woman talk the least?
A. The shortest day. Q. What games do the waves play at? A. Pitch and toss. Q. What is difference between a school-teacher and an engineer? A. The teacher trains the mind and the engineer minds the train. Q. Why can a watch maker never make a fortune? A. Because his goods always go on tick. Q. What did Adam first set in the garden of Eden? A. His foot. Q. Who is the greatest backbiter in the world? A. A Flea. Q. How long did Cain hate his brother? A. As long as he was Abel. Q. Who are the largest ladies in the United States? A. Miss-Ouri and the Mississippi. (Mrs- Ippi) Q. Like what month is a falsehood when spoken by a jew? A. July. (Jew-lie) Q. Which is easier to spell fiddle-de-dee or fiddle-de-dum? A. Fiddle-de-dee because it is spelled with more ease. Q. What fish is value most by a loving wife? A. Her-ring.

Bhí bean ann uair amháin d'arb ainm dí an Caileach Bhéarach agus bhíodh sí ag dul thart ó áit go h-áit. Dubhairt sí nach raibh fear na bean in ann í a bhualadh ag baint fhéir agus bhíodh sí ag cur dubhsláin ar na fir. Chuala fear amháin é agus chuir sí dubhslán air. Chuaidh an fear go gabha agus rinne an gabha spící iarainn dó agus chuaidh an fear go dtí an áit a raibh an Caileach Bhéarach agus thosuigh siad ag obair. Nuair a bhíodh an bhean ag cur faobhar ar an speil chuirfeadh an fear na spící síos san áit a raibh an bean ag baint agus nuair a thagadh an bean go dtí an áit a raibh na spící baineadh siad an faobhar den speil. Annsin b'éigin dí faobhar a chur ar an speil. Sa chaoi sin bhuail an fear í. An oidhche sin bhí sí ag fághailt báis le briseadh croidhe. Dubhairt sí sá mbeadh deoch aici do uisge Tobar na Daraige agus cáca de mhin coirce a d'fhás sa ngort i nGoirt[?] go mbeadh biseach uirri arís.

There is a very interesting story told about the robin. Long ago when Our Lord suffered such agony on the cross a little robin came to Him and took one of the thorns off His head and a drop of His Precious Blood fell on the robin's breast. Ever since then every robin has a red breast. It is easy to find a robin's nest because they fly out of it if a person is passing by. Their favourite place for building is on a ditch.

Birds that are found in this district are:- cuckoo, corncrake, crow, robin, thrush, wren, wagtail, magpie, blackbird, redbreast. The only birds that migrate are:- the cuckoo, corncrake, swallow. These are the the birds that go away to warmer countries as they cannot endure the cold of Winter here
The skylark builds his nest in a marshy place and it is seldom he flies into the bushes. She lays from three to four eggs and while they are being hatched she scarcely leaves the nest. The cuckoo does not build her own nest, she goes away and lays her eggs in another nest.

The thrush, blackbird, finch, chaffinch, wren, robin, jackdaw, swallow and the linnet are the birds most commonly seen in my district. The swallows come in

Not far from the town of Bantry is a place where Mass was said in the Penal days. There is still a rock in that place where the Priest used to say Mass. Near by a Priest used hide and it is known now as chúmh an t-Sagairt.

The robin which is one of the many wild-Birds which are to be found in my district, tradition is connected with her. It is said when the Saviour was being scourged, one drop of His Precious Blood fell upon the little robin's breast and ever since that time all the robins have redbreasts.

Rath na g-Cuppane:-
There is a round fort in Rath na g-Cuppane. It has a low bank with Hawthorne bushes surrounding it. There is also a hole outside it. Its width is 25 yards. It was built in the early centuries by the Danes. It is in the middle of a field. There were many battles fought in it.Corrabee:- There was a fort in Crrabee. There was a stone hammer found in it. The fort was destroyed. The man who destroyed it, was in his bed, four years, without getting up. The ditch which was around it wasn't destroyed. Cábháin:- Tá Dún i Cabháin. Tá claidhe thart air. Ní'l aon sgeach thar timcheall air. Tá bealach fé thalamh ó'n mbóthar iarainn go dtí an dun míle ó Baile'n Rodhba. An faid ó'n mbóthar iarainn go dtí béal an bhealaighe ná 100 slat agus an faid ó sín go dtí an dún ná 600 slat. Tá an dún treabhtha anois ... _ ... Ballyjeanings:- There is a Lios in Ballyjennings. There is a high ditch around it, with a tree at each corner. It is circular. There is a mound in the centre of it. It is rumored that there is a king buried in it. It is 80 yards in diameter.

Uair amhain bhí buachaill i bparáisthe Cros Bhaoitin agus bhí sé ana bhocht. Lá amháin chuaidh sé go dtí an Spainn ar lorg oibre. Bhí sé ag dul tré coill lá agus tháinig sé ar bothán agus bhí dhá sean caileach istigh i leabaidh agus dubhairt siad leis go raibh siad ann ar feadh seacht gcéad mbliadhan. Bhí cat dubh acha agus dubhairt siad leis an cat a mharbú agus an an-bruit a thabhairt doibh go innseochad siad dho áit a raibh saidhreas. rinne sé mar dubhairt siad agus nuair a bhí an an-bhruit olta aca [d]'aitridh siad ina mna ann d.
Dubhairt siad leis dul abhaile agus go raibh crann áirne ins an gairdín sa mbaile agus go raibh pota óir sios faoi. Chuaidh an buachaill abhaile agus nuair a tháinig sé go dtí a theach féin dubhairt a máthair leis nár [fh?]an sé i bhfad ar imteacht. Déirigh sé go moch maidin ar na bháireach chuaidh sé amach ins an gháirdín fuair sé an pota óir fé'n crann. Thug sé isteach to dtí a theach agus bhí sé saidhbhir ón lá sin amach.

Fadó fadó bhí fear i n-a chomhnuidhe ar bun Cnuic Neifin Beag. Do bhí an feaer seo pósta, agus bhí inghean amháin aige. Bhí an cailín seo dall Ó rugadh í. Sé an t-ainm a bhí ag na daoine u irthí ná Nóra Dall.
Oidhche Shamhna chuaidh Páidín amach. Bhí sé ag siubhal go d-táinig sé chomh fada le choill. Bhí crainnte móra 'sa choill. Chuala Páidín fothramh. D'feach sé suas. Chonnaic sé fear beag ag léimrigh ó chrann go crann. Do thuit Páidín beagnach nuair a chonnaic sé an fear beag. Tháinig sé anuas o'n g-crann. "Cá bhfuil an pota óir?" arsa Páidín. "Tá sé faoi an g-crann sin," arsa an fear beag. "Fáigh sluasad, agus teasbáinfidh mé duit cá bh-fuil sé," arsa an fear beag. Chuaidh Páidín abhaile. Fuair sé an sluasadh. Nuair a thainig sé arais thosuigh sé ag obair. Taréis obair cruaidh fuair sé an óir. Ó'n lá sin amach bhí sé saidhbhir. Ní [ ] sé an fear arís.

oireann tú é pósadh mé thú." "Muise bh-fearr liom dul tré Éire thuille". "Tá gabháltas mór talmhan agam, tá caiple ráis agam, tá chuile sórt nidh sa [d]omhan agam", arsan bhean. "Pósadh mé thu mar sin," ar seisean.
'Chuile maidin nighfeadh sé é féin agus rachadh sé ag fiadhach ar cheann de na caiple. An mhaidin seo leig sé an scaball a bhí ar a mhuinéal ar an mbord. [Ch]uaidh sé amach. Bhí an bhean ag glanadh na soithí agus fuair sí an scaball. [D]oscail sí é agus léigh sí é. Bhí fhios aici annsin cé bhí pósta aici. D'imtigh sí as a [c]iall. Nuair a tháinig an Rí isteach chonnaic sé an scaball comh maith agus bhí fhios aige cé bhí pósta aige. D'imthigh sé go d-táinig sé go roilig. Bhí fear ag an n-geata. "Tar uait isteach annseo" arsa an Rí. Luigh sé ar an talamh. "Cuir na trí spírí seo díom". Bhí sé a'cur píonos air féin ar an rud a rinne. 'Cuile am ar bith a bhéadh naomh ar an d'talamh [b?]ualadh na cloig i Róimh agus rachadh to leór amach at róiridheacht an Naoimh. An lá so do bhuail na cloig. Thosaigh siad ag tóir. Tháinic siad go dtí an roilg. [F]uair siad an Rí 'na Naomh. Thug siad go Róimh é. Rinneadh sagart de. [R]inne "Missioner" de. An lá so bhí go leor daoine ag iarraidh faoistín fhagháil. Bhí teach an phobail lán. Tháinig sean-bheanín isteach. Bhí chuile duine ag [?]ubhail uirthe. Chonnaic an missioner í. Tháinic sé amach as an m-bosca. "Coinnigh siar", ar seisean, "agus leig isteach an bhean bhocht. "Chuaidh sí isteach a'fáil faoistín. Fuair sí maitheamhnas ó'n Missioner. D'imthigh an peidhre chun flaithis.

dhó ceard é faithchíos. Phós agus aon oidhche dhá raibh an fear i na chodhladh fuair a bhean buicéad frogannaí agus dhóirt sé anuás ar an bhfear iad. Dhúisigh sé agus do gheit agus is beag ná cháill sé a chiall. leis an bfáithcíos nuair a daitrigh sé na rudaí fúara ag snámh ar a bholg agus annsin bhí a fhíos aige ceard é faithchíos.

leis an gcolain" "Níor chorruigh sé. "Fág seó ar seisean aríst acht níor chorruigh sé". Fágh seo a deirm leat ar seisean ag tabhairt pultóg dhó agus dhá chur súas i gcúinne an tseomra. Nuair a shíl sé suidhe ar an gcathaoir buaileadh é. "Ná déin é sin aríst ar seisean acht buaileadh aríst é. Má dhéantar é sin aríst ar seisean teosheóchaidh mé ag bualadh ar seisean. Buaileadh aríst é agus thosuigh sé fhéin ag bualadh. Bhí siad thart air chómh tréan lé féar. Annsin nuair a bhí sé na mhaidin daithrigh sé an coileach ag glaodhach. agus annsin bhí cuile sórt chómh ciúin leis an uaigh thar éis an dhúnta acht amháin go raibh an Caisleán agus é tóghtha o dhraoidheacht aige.
Chuaidh sé go dtí an Rí agus bhí seisean ann-tsásta acht dubhairt an fear nar raibh fhíos aige ceard é faithchíos fós agus go gcaithfheadh sé é a fhághail amach. Gheall inghín an Riogh dhó dhá bposadh sé í go ninnseóchadh sí

a tháinigh sé go dtí an doras bhí sé ar leath-osgailt. agus bhrúgh sé isteach é. Nuair a bhrúgh thosuigh an doras ag osnaighil acht níor chuir sin aon fhaithchíos ar an bhfear.
Chuaidh sé síos go dtí an teine agus shuidh sé síos ann. Ba bhreágh an seomhra é gan aimhreas, agus d'fan an fear ann go dtí an dó-dhéag díreach. Daithrigh sé an clog mór bréag ar an mballa ag bualadh dhá bhuille déagh agus leis sin dairigh sé sgréachail mor úathbhásach thúas ins an staighre. Niorbh fhada gur thuit cloigean Ri anúas an simléar - síos i lar na teineadh agus do sgaip sé na splainncracha amach ar fud an teaghlaigh. Ní deárna sé "stop" go ndeacha sé i bfolach thuas i seomra dorcha istigh ins an gcuinne. Deirig an fear agus thosuigh sé ag cur caoí ar an teineadh, agus nuair a tháinig sé ar ais ceard a bhí roimhe san gcathaoir acht colainn gan ceann an Ríogh "Fág seo ar seisean

comhnaidhe go deó go bhfuigheadh sé amach ceard é faithchíos. Dimthigh leis agus bhí sé ag siubhal gach teach acht chinn air freagra a fághail. Cuireadh gach deis air ag iarraidh faithcíos a chur air acht chinn ar gach duine.
Lá amháin bhí sé ag siubhal thart mar is gnáthach leis. Chuaidh sé isteach i dteach ósta agus dfhiafhruigh fear an tíghe dhó ar shiubhail sé mórán. Dinnis an Bhuachaill annsin c'én fáth a raibh sé ag siubhal. Dinnis an fear dhó annsin faoí an gCaisleán draoidheachta - an rud a thairg an Rí agus gach a raibh ann. Chuaidh an bhuachaill go dtí an Rí agus dfhiafhruigh sé dhó an a raibh sé de run aige a dul agus an Caisleán a thógáilt ó dhraoidheacht. Trathnóna lá ar na amháireach chuaidh an bhuachaill go dtí an áít a raibh an [!] agus d'fan sé ann go mí-fhoighdeach gur thuith an oidhche. Annsin chonnaic sé an Caisleán mór breágh agus nuair a chonnaic chuaidh sé anonn go dtí é. "Gan fuacht gan faithcíos" Nuair

tabhairt chuig an fhairrge. Bhí oileán amuigh sa bh-fairrge agus do bhí máighistear scoile ann ag múineadh scoláirí. Thug an fear an bosca ag an bh-fairrge. Shnámh an bosca go d-táinig sé isteach ag an oileáin seo. Bhí ba bainne ag an mhaighistir scoile agus buachaill dá thabhairt amach gach maidin agus isteach gach oidhche. An maidin seo chuaidh sé amach leis na beithidhigh.
Fuair ceann de na ba an bosca. Thosaigh sí 'ghá ligheamh. Chuir an buachaill isteach sa b-páirc annsin iad. Tráthnóna chuir sé isteach sa stábla iad. Chuaidh sé amach a'bleaghadh na mbó. Bhí dhá oiread bainne ag an m-buin seo a bhí ag ligheamh an bosca. D'innis sé dó'n máighistir scoile go raibh dhá oiread bainne ag an mbuin a bhí ag ligheamh an bosca. "Rachaidh mise amach ar maidin féachaint cé'n sórt bosca é", arsan Máighistir Scoile. Chuir an M.S. an buachaill an bosca a thabhairt isteach sa teach. D'oscail siad an bosca agus bhí an páiste ann agus é beo. Bhí lorg a chloiginn ar bharr an bhosca agus lorg a g-cos ar an mbarr eile. Bhí sé ag iarraidh fás ach bhí an bosca ró-bheag. Thug siad amach an páiste. "Céard a dheanfaimíd leis"? arsan buachaill. "Céard a dhéanfaimíd", arsan M.D., "ach coinneálfaidh mé agus cuirfidh me ar scoil é. B'fhéidir go bh-feilfidh sé dom féin go fóill." Chuir sé ar scoil é. I g-ceann seacht m-bliadhna rinne sé an-fhear. Scoláire chómh mhaith agus bhí in Éirinn. Nuair a bhí sé blian is fiche dubhairt sé leis an M.S. go rachadh sé go tír éicínt eile. Fá cheann cúpla lá d'imthigh sé. Bhí sé ag dul tríd Éire. Bhí sé ag dul thar scata fir. "Bail ó Dhia (ar an obair) oraibh," ar seisean. "Go mbeannuighidh Dia dhuit adubhairt na fir. Bhí teach mhór áluinn ar thaobh an bhóthair agus arsan fear óg: "Sin é an teach is fearr a chonnaic mé riamh". Bhí bean an tighe ag fuinneog an tighe agus a cloigeann amach. Ghlaoidh sí ar ceann de na fir bhí ann. D'innis sí di go n-dubhairt sé gurb é an teach is fearr a chonnaic sé ariamh. "Abair leis an fear óg teacht annseo chugam,

An Caislean Draoidheachta.
Ins an am fadó bí Caisleán agus bhí sé faoí dhraoidheacht. Da mharbhuigh Rí Rí eile san gCaisleán seo uair. agus nuair do fuair an Dunmharbhthóir bás chuir sé an Caisleán faoí dhraoidheacht. Ní bhiodh an Caisleán lé feiceál sa lá ar chor ar bith, acht ar thuitimh na h-oidce bhiodh sé chómh soiléar is bí ariamh Bhiodh fáithchios ar chuile dhuine a dhul an bealach ar feadh na h-oidhche. Bí Rí ar an áit agus thairigh sé leath a shaidhbhris agus a inghín lé posadh d'en fhear a thóigfheadh an Caisleán ó'n gcealltair draoidheachta. Na míllte míllte ó'n áit sin bhí teach agus bhí go leór muirghín ann. Bhí mac ann agus ní raibh fhios aige ceard é faithchiós. Nuair a deirfheadh na buachaillí eile go mbiodh faithchíos ortha Dfhiafhruigheach sé dhóibh ceard é faithchiós agus ar ndóighe ní raibh éinne i ndhon innseacht dhó. Nuair a bhí sé súas i na stócach dubhairt sé leis fhéin nach ndeanfhaídhe sé

Cabhair i táirear agus grásta ó Dia cugainn,
Agus táimíd ag iarraidh ar Saoramuid h-Aithrighe, Agus go neachtaigh Dia linn, Cuimhnigh ar m'anam Bhán ort, Agus a Mhic, A Mhaic Tighearna, G-Clúintú mé lucht na Scaball, Ná leigidh fallaighe ar a gcás, Nach mairg a mbéadh ar Charraig, Ag luighe ar leabhaidh an bháis, Ná h-ithigidh feoil Dé Chéadaoin, Ná séonaighidh d'tinnis, Déanaigidh faoistín glan le na Sagairt, Glacaighidh go mánlach Dílis Dé, Agus béidh Tú ar féasta le na h-aingle.

An Gadaidhe
Deir an gadaidhe le n-a mhac agus iad ag ithe a bricfeásta a dul ag an margadh agus feáchaint raibh fear ann a raibh airgead aige. Thug sé fé deara fear ag chur luach muice na bhrascóta i bpóca a bhí le n-a craiceann. Thóg mac miosúr an chóta a bhí ar a druim agus bhí sé scirtí. Chuaidh sé abhaile ag a sean-gadaidhe agus d'innis sé an scéal dó. D'éirigh an tsean-gadaí suas ó'n mbord agus breathnaigh sé suas agus anall agus thug sé faoi deara é. Dubhairt sé leis féin go mba an fear é. D'imir se cleas ar an bhfear seo. Chuaidh sé tharais an fear amach fiche slat. Do chaith sé sparán ar an mbóthair, connaic an t-sean-fhear an sparán ar an mbóthair. Thóg sé é. Dubhairt sé leis féin go gcuirfidh sé an t-airgead síos ann. Coinigh an gadaidhe aireacas air. Nuair a connaic sé an t-sean-fear cur an t-airgead síos sa bporsa. Annsin chuaidh an gadaidhe agus dubhairt sé gur chaill sé an porsa, "Tabhair dom an porsa, chonaic mé thú 'ghá thógáil. Tá an oiread seo seo airgead síos sa bporsa". “Thóg mé an porsa ach ní raibh aon airgead ann. Beárfaidh mé duit an porsa.” “Ní thógfaidh mé é go bhfuighidh mé an t-airgead agus an porsa”. Cuadar ag cros-cainnt ar a chéile. Tháinic beirt pólais agus siad an scéil dóbhtha. Thug an beirt seo ag an uaisgeís agus d’innis siad a sgéil ag an uaisgéis. Dubhairt an sean-fear gur thóg sé an porsa ó'n mbóthair ach ní raibh aon airgead ann. Dubhairt an gadaidhe gurab é a porsa agus go raibh an méid seo airgead ann. Dubhairt an uaisgeís go g-caithid sé an

The name of my townland is Knockgorm. It is situated to the east of the parish of Caheragh in the barony of West Carbery and in the County of Cork. Cnocgorm derives its name blue hill from a little hill overlooking the Shionanie river. This river flows at the north side of it. A small river flows at the west side and into the Shionanie
The land is good to the east of it there are some hills. The houses are all slated. In former times the houses were much more plentiful, the ruins of some of them are still to be seen. The population of the townland is 44. There are very good houses in the townland and most of them reconstructed recently. The family name most common is "Collins." The townland of Knockgorm was formerly owned by my Great Grandfather who was a native of Limerick. His name was Denis Collins. He had five sons and he divided the townland in parts among them Time passed away and young families grew up and were not as industrious as their forefathers and so the interest in the land

7. As long as the fox is going he's caught at last.
8. A bad workman quarrels with his tools. 9. Beg from a beggar and you'll never be rich. 10. Birds of a feather flock together. 11. Distant hills are green 12. Eaten bread is soon forgotten. 13. Foreign cows wear long horns. 14. He who hides finds. 15. Many a little makes a mickle. 16. Many hands make light work. 17. Never trust a harvest night or a woman's mind. 18. Never trust a friend who runs away from you in time of need. 19. Never take the book by the cover. 20. Nature breaks out through the eyes of a cat. 21. Once down is no battle. 22. Procrastination is the thief of time. 23. Prevention is better than cure. 24. Spare the rod and spoil the child 25. Think twice before you speak once. 26. Too many cooks spoil the broth 27. The longest way round is the shortest way home. 29. Time or tide waits for no one. 30. 'Tis too late to spare when all is spent 31. 'Tis too late to shut the stable door when the horse is gone. 32 'Tis the beauty of an old shoe to polish it. 33. The child is the father of the man. 34 Two at a trade never agree.

One of the oldest of its inhabitants is:
Miss Margaret Driscoll, Butlersgilt, Drimoleague, Co. Cork. She is now about eighty years of age. She is almost blind but can walk around as she is used to the place. She lives near the village and a large field surrounds her house. She has two relations living with he and they take care of the place. In this townland there are no signs of old ruins of houses. All the housed are newly made and slated and there are no thatched houses amongst them.

The following are some of the proverbs that I heard from time to time and which were related to me by people of the locality:-
1. After a storm comes a calm. 2. A shut mouth catches no flies. 3. All that glitters is not gold. 4. Always look before you leap. 5. A burned cat dreads the fire. 6. A rolling stone gathers no moss.

I am living in the town land of Butlersgift in the parish of Drimoleague and in the Barony of West Carbery, Co. Cork. This townland is situated to the south and east of Drimoleague village. There are over thirty families in it.
It is all fertile land, there are no woods or hills in it. It contains no bogs, but a few wet marshy fields are situated thoroughout it. It contains some very fine, large fields. One of the best is the Drimoleague football field which is roughly in the middle of the townland. Sports are held in it once a year & horse races are held in it & the ajacent fields. The population is about 150. It is hard to know the prevailing family as there are few of the same clan there. The following are the names of some of the families:- Kingstons, O'Neills, Donnovans, Hourihanes, Regans, Collins, Learys, Murphys, Deanes, Mac Carthy, Donoghues etc

Tá cuigeann ag gach duine ar an mbaile seo chun a rian féin de im a sholáthar. Tá an ceann atá againn dhá throigh ar aoirde agus troigh go leith ar leithéid. Tá sá fiche blian ó ceannuigheadh é agus tá sé in úsáid ó shoin.
Déanann muid an maistreadh dhá uair sa seachtmhain sa t-Samhradh agus b'éidir uair amháin sa seachtmain sa nGeimhreadh. Cuidigheann gach duine sa tighe leis an cuigeann a dhéanamh agus tógtar leath-uair nó b'féidir níos lugha chun an maistreadh. Oibrightear an loinithe i bhfuirm ifáinne an fhad is bhíos 'ghá dhéanamh. Nuair a chíthtear píosaí de'n im ar an loinithe tá fhios againn go mbíonn an mhaistreadh críochnuighthe. Tógtar an t-im amach ar mias agus cuirtear an bhláthaigh ins na cácaí. Nuair

Cuirtí an síol lín idir dhá thaobh lae Bealtaine. Bhéadh sé ag fás go breágh annsan agus théigheadh na daoine gur leó í fé a déín go minic agus phriocaidís aon ruaine salachair - fiaile nó aon nidh de'n tsórd san a bhíodh ag fás tríd. Bainntí annsan é amach san bFhoghmhar agus bhíodh sé go deas glan gan aon phlannda eile i-n aice leis. Deintí punainn de, agus ceangailtí é ar nós an coirce. Dheití na punainn do chomhaireamh annsan agus caithtí isteach i bpoll portaigh iad agus cuirtí sgrathanna anuas air i slighe is ná feiceadh sé grian ná fearthainn. D'fhanadh sé annsan go ceann tamaill, agus i gcionn naoi nó deich de laetheanta, tógtaí amach í agus deintí í do leathadh amach ar an sléíbh. Ní leagadh an duine a bhíodh á leathadh aon sop de i-n achrann le chéile. Bhíodh sé chómh geal le plúr i gcionn tamall ina dhiaidh sin. Deintí í do bhailú annsan agus tugtaí abhaile i dtéádaibh í. Caithtí ináirde ar an iochta é agus d'fhanadh sé annsan go deire mí Shamhna nó mar sin nuaira bhíodh neart ag an mnaoi tighe a lámh do chur ann.Glaodhtaí ar mhnáíbh an bhaile agus gheibhidís sin clocha cruinne agus chuiridís an líon anuas ar na clochaibh seo agus bhídís 'á bhualadh is 'á mheilt le tuairgíní - siad san saghas maidí

ubhall isteach i dtubán uisge agus an duine a thógann an t-ubhall amach leis a bhéal gheibheann sé é. Croctar ubhall eile as na fraightheaca agus an duine a bheireann greim ar an ubhall len a bhéal gheibheann sé é. Cuirtear dhá cnóíte isteach sa teine agus cuirtear ainm bhuachalla agus cailín ortha, agus má léímeann an dá cnóite le'n a céíle deirtear go bpósfar iad. Seán Ua Murchadha
Doire na Muice

Ní gnáthach iasc ag iascairí daoimhíne
Is minic nár cuaidh bó le bó duthcais Is mairig a thabharfhadh droc mheas don óige Is minic a dheineann bramithín gioblach capaillín trioplach Ní raibh mór riamh ná go mbeadh beag Bíonn an rath in dhiaidh an ceistnibh Mar a leagtar a crann is ann a bhí cisneaca Is fearr cur déanach na ceanach luath Fliucann fear an taon caoire a bhrath Is mor an truagh fear croidhe mór i mbaile mór gan airgead Is giorra dhuit do comharsain ná do mhúíntir féín Do bainfeadh an saoghal go léir toradh as bean mínáíre ach an té go mbíonn sí aige Is fearr buaille seasc na buaille folamh Is olc an cú nách fiú fead leigint uirtheMaitias Ua Dúbhda Baile na Leacan

Tímcheall trí fichead bliadhna ó shoin do bhí ana stoirm ar an bhfairrge. Do cuireadh lung isteac i mBáigh Breanndáín. Táínigh sí ó'n Norbhuaidh agus bhí sí ag dul go Tráíghlí le ualach min buidhe. Laura Prussia an ainm a bhí uirthi. Daréág daoine a bhí innte agus bhíodhar a diarraig teacht cun tallamh i mBreanndhán act bhí na tonntacha ró láídir di. Tar éís tamaill do b huail sí i gcoinnibh tráígh mBaile Dhuínn agus do brisead taobh di. Nuair a conaic muintear an bhaile é sin chuadhar sios cun an tráígh agus labhradar leis na daoine a bhí innti acht ní fhuaireadar aon freagra mar ní raibh teanga na n-Gaedhil ag aoinne aca. Chuir múintir an bhaile fios ar an Oifigeach go dtí an Daingeann mar bhí teanga an Norbhuaidh aige. Nuair a tháinig sé do labhair sé leis an dáréág a bhí sa luing. Nuair a chualadar é dhaithneadar go maith é. D'iarr an t-Oifigeach ortha an raibh aon bád beag aca agus dubhradar go raibh dhá ceann. Dubhairt sé leo ceann aca do chuir isteach cuige. Cuireadar ceann díobh amach sa fairrge acht má dhein do briseadh i gcoinnibh na gcarraigeach é. Do leigeadar an tarna bád amach annsan agus d'eirigh leis teact cun an tráígh. Fén am san bhí an stoirm ag cúineadh agus cuaidh an t-Oifigeach agus fear eile amach go dtí an luing san bád. Thugadar seisear des na fir isteach cun talamh ar dtúis agus annsan thugadar an seiear eile isteach. D'fhanadar i mBréandán ar feadh cúpla lá agus nuair a cuaidh a' taoide sios fuaireadh

Siad so ainmhidhthe na feirme, an capall, na ba, muca, madra, cat, turcaithe, cearca, géana agus lacain. Nuair a bhíonn duine ag tománt na ba, deireann sé hush! hush!; glaodhann siad ar an madra le fead nó le ain. Cun glaodhac ar an cat deireann siad puis! puis! agus cun glaodhac ar na turcaithe deireann siad bídh! bídh!; Tioc! Tioc! cun glaodhac ar na cearca, agus fín! fín! cun glaodhach ar na lacain. Bíonn téadán ceangailte ar adharca na mbó, agus é sin ceangailte leis an bhfalla. Siad so h-aimeacha na mbó atá againn:- Cúibí, dearg, blaicím magpie, starry, red madam, grey maoilí, pet, leath h-adharc, glasaí bess, Dingle.Siobhán Ní Rócháin
Lios na mBó mBán

Siad seo na h-ainmhidhthe atá againn so bhaile:- seacht mba, capall, capallín, lacain, cearca, géana, madra, cat dhá ghabhair, agus fiche caoraigh. Siad so na h-ainmeacha atá againn ar na ba: Cubaí ceanann, bricí, maoilín, báiní beag, báiní mór, agus dearg. Nuair a bímíd ag seóladh na ba, deirimíd hush! hush! hush!;

"Bean tinnceirí agus bean taillúirá sin beirt nár réidhthig riamh le cheile.
"Snaite fada an taillúirá fallsa. "Is minic a bhaineas duine slat a buailfheas é féin". "An fear nach n-iomcharann a chóta lá tirim ní bhíonn se aige lá dluich. "Is maith súgh bó beo no marbh "Gaire maith agus codlad fada an dá leigheas is fearr i leabhar docthuirí. "Ní dhéanfadh an saoghal capall rása d'asal. "Dúnadh an doras tar éis na fhogla "Is beag an ghaoth nach lúbhfadh tráitní "Bíonn adharcha fada ar bhuaibh thar le [?] "Is deacar olann do baint de ghabhar "Níor bris déaghfocal béal duine ria [?]

San t-sean saoghal ní raibh cosamhlact ar ná scóileanna mar atá faoi latháir.
Is minic a chuala mé mo sean athair a rádh go raibh bothán beag i dtaoibh thiar dé bhaile ná stócach agus gurb é sin an áit a chuaidh a athair ar sgoil. Dubhairt sé nach raibh san mbothán sin acht chupla suidhechan agus bord agus nach raibh teine ann chor ar bith. Níor fhógluimheadar acht an teagas críosta agus áireamh agus léighteoireact. Ní raibh biadh lé fághail aca ar feadh an lae act piósa arain mín choirce a thiubharfhad siad leobhtha in a bpocaí. Bhí tuairim is seachtmadh sgoláirí ag dul chuig an sgoil sin mar ní raibh ná sgóileanna go fairsing ar fud ná tíre agus bhí eolas ag teastáil ó ná daoine.

'San am fadó do bhíodh a lán stoirmeacha san dtír. Ar an dara lá déag de mhí na shamhna 1839 do thárla Oidhche na Gaoithe móire. Ar an oidhche sin do rugadh buachaill agus tugadh Seán na Gaoithe móire mar ainm air. Ar an oidhche sin rinneadh a lán dochar in áiteacha. Do bhí a lán dochar in áiteanna. Do bhí a lán comharthaí go raibh stoirm ag teacht, mar d'eirig sé an dorcha timcheall ar a trí a chlog. Bhí fhios ag na daoine go raibh stoirm ag teacht. Do bhí féar amuigh an oidhche sin agus rinneadh scrios mór air. Do bhí an stoirm níos measa ar an bhfairrge ná mar a bhí sé ar an dtír.
Sa mbliadhain 1936 do bhí stoirm eile uathbhásach againn. Dubhairt na daoine nach bhfachadar a leithéid le caoga blian . Do bhí sé ag cur fearthainn ar feadh an lae. Timcheall ar Mí Íuil a thárla an stoirm an stoirm. Ar a sé a chlog de Máirt d'éirigh sé an dorcha. Níorbh fada gur thosnuigh

Níor fhill Sheadna an lá san, agus níor fhill sé an oidce sin. D'fhan MiciI i bhfeighil na h-áite. Is air a bhí an iongnadh nuair a fuair sé na raibh Séadna ag teacht. Thug sé an oidce sa gcataoir shugháin. Cheap sé ó am go h-am go mbéadh Séadna chuig an dorus isteach. Trí h-uaire do phreab sé 'na shuidhe ag chuaidh sé go dorus . D'airigh sé ciscéim duine, dar leis féin, gach uair díobh agus thabharfadh sé an leabhar gur b'é Séadna a bhí ann. An uair deireannach díobh, cheap sé go bfeachaidh sé Séadna féin ag déanamh ar an n dorus agus do bhog sé a bhéal cun labhartha leis ach nuair dfeuc sé níos cruinne ní raibh aoinne ann. Níor cuaidh sé go dorus a thuille. Dfan sé sa cathaoir inaice na teine. Cur sé fód móna síos anois agus arís

amhlaidh a chuir an Rí arán isteach in a chlóca. "Cad n-a thaobh go ndeineann tú é sin?" "Is dom chlóca a thugann tú an féasta, agus ní dhom féin" arsa an Rí. Indé thána chughat im' fhear bhocht, agus ní raibh aon mheas agat orm, ach anois nuair a chíonn tú clóca áluinn orm chuireann tú féasta ó's mo chomhair, ach sé an fear ceudna mé indé agus indiu. Bhain sé an clóca dho annsan agus bhí sé láithreach i ngiubalacha. Bhí brón mór ar an bhfear saidhbhir annsan, agus gach aon lá ó shoin i leith bhí meas aige ar saidhbhir agus bocht.Máire Ní Scanaill
Gurrán Cill Orglan Co. Chiarraidhe.

Bhí sprid ann uair amháin, sprid a' droicid an ainm a rugadh uirthi. Ní raibh cead ag aoinne dul thar an áit a raibh sí san oidhche. Oidhche amháin cuaidh buachaill amach agus thug a mháthair comhairle do, dubhairt sí leis gan dul san áit a raibh an sprid ach dubhairt sé go raghadh sé agus do dhein leis.
Nuair a tháinig sé go dtí an sprid bhí sí cun é a mharbhaghadh nuair a dhein sé amhrán. Tá bó uaim ar slíabh Is táim go mhór mhór ina diaidh Mar cailleas mo chiall le grádh di Nuair a ghabhann sí uaim amach Do cailleann an ghrian an teas Is duiligheann an gealach le grádh di. Nuair a bhí an t-amhrán críocnuighthe aige dubhairt an sprid "Is maith dhuit a buacaill" agus do leog sí é saor.

beaga é annsan gheibheadh sí corcán uisge fuar agus chuireadh sí an rúaim agus an plainín isteach ann agus fágadh sí ag sic bearúghadh é ar feadh tamaill. Tógadh sí síos é annsan. Tógadh sí amach an phlainín agus chuireadh sí luach ringin do bhódh isteach ins an t-uisge agus chuireadh sí an plainín isteach ann arís. Annsan fágadh sí ann é go dtí go mbíonn sé dubh a dhótain. Tógadh sí síos é annsan agus nígeadh sí in uisge bog é agus cuireadh sí ag triomúgadh é.

Dathuigheadh na daoine fadó plainín bán le diolioscach na gcloch. Dath ana foláin dob eadh é. Chadach leanbhaí is mó a dhathuigtí leis an diolioscach. Deireann fo dhuine an dath sin pós Dat donn a dheineadh an diolioscach an plainín.
An ceann donn atá ag fás cois an fhairrge deintí dath as leis. Dheinidís an plainín a dhathu dubh le bhódh. Níor taithn an dath so in aon chor leó mar dóigheadh sé an t-eadach.

Caith sé teithe go tapaidh agus an bhríste a chaitheamh de. Is amhlaidh a chuir an tailiúr carn sionán ruadh isteach sa bhríste agus b'shin é an fáth nár tug an ailiúr an bríste uaidh go dtí an nóimit deireach
Bíodh lín ag fás ag muinntir na h-áite seo agus dheinidís féin bairlíní agus leinteacha de. Páirc a lín is ainim do pháirc i nDhoire an Chairn. Tá t-shurn sníomharcán i fó thig fós acht ní deintar aon phláinín san áit. Sníomhtar snáth stocaí agus snáth smacanna acht chaithtae dul go Ciarraighe chun an olann a cárdáil. Gléas an tailiúra sisúr, misúr is méáracán snáthaidhí, iarainn is cailt.

Oifig an Phuist. Bhí an fiabhras againn san mbliadhain 1914 agus cailleadh go leór daoine. Ní bhíodh aon choca féir ghá lasadh san tír seo chor ar bith ma[r] ní bhíodh sé de nós ag na daoine.

ag tabhairt leó an bhealaigh bhuidhe. Bhriseadar an long agus thugadar leó an t-ádhmad ar fad. Báthadh long eile san áit chéadna agus bhí sin lochtuighthe le ádhmad. Bhí cúigear daoine innte agus báthadh iad ar fad. Nuair a bhí sí ag teacht aniar ag Ceann Golaim buaileadh in aghaidh carraige í agus briseadh í. Chuireadh isteach ar an gcladach í agus chonnaic muinntir na háite an cúigear daoine dá mbáthadh agus bhí siad ag dul amach dá sábhailt acht tháinig sé in a stoirm mhóir agus b'éigin dóibh filleadh ar ais arís. Bhíodh daoine ag teacht aniar as Cárna agus báid aca ag tabhairt an-ádhmuid leó agus bhíodh daoine in a gcómhnuidhe ins na tíghthe ag tabhairt aire don ádhmad agus don luing agus bhíodh gunnaí aca agus bhídís ag caitheadh leis na daoine a bhíodh ag tabhairt an ádhmuid leó.
Bhí long eile ag teacht as Meriocá agus nuair a bhí sí i bhfad siar san bhfairrge buaileadh inaghaidh carraige í ag [!] briseadh í. Bhí sí lochtuighthe le iarann agus bhí sé an-éasgaidh í a bháthadh. Báthadh chuile dhuine de na daoine a bhí innti agus tugtar carraig an iarainn ar an áit a báthadh í ó shoin. San mbliadhain naoí gcéad déag agus an ceathar déag bhí muinntir na tíre seo go han dona leis an bhfiabhras. Bhíodh an t-Ospidéal aca san sgoil agus i sean-teach eile atá thiar ag

Báthadh long agus aicídeacha sa gceanntar.Báthadh tuairm is trí cínn de longaibh san tír seo. Bhí ceann ag teacht as Meriocá agus is bealaigh buidhe a bhí innti. Shéid sé in a stoirm mhóir san oidhche agus cuireadh an long isteach ar an gcladach thiar ag Ceann Golam. Bhí chuile dhuine de na daoine báidhte acht amháin pearóid agus nuair a d'éirigh na daoine ar maidin bhí an-iongnadh orra nuair a chonnaiceadar an long mhór ar an gcladach. D'fhiafruigh siad céard a bhí innti agus dubhairt an phearóid gur bealaigh buidhe. Bhíodh daoine ag teacht as chuile áit agus málaí aca

We are back to school again to day after our Christmas holiday. We all enjoyed Christmas well. It is over now.
The evening before christmas I went to Confession in Ardgroom church. I received Holy communion Christmas day. The old people kept up the old customs such as, Anyone should not light the Christmas candles except the youngest in the house. All the people decorate their houses inside with holly, and with tinsel. Some people keep drink in their houses for Christmas night such as, whiskey and stout for the old people. The priest usually says two Masses on Christmas day. One at half nine and the other at half ten. Most people go to first Mass and are home in time to cook the dinner. They usually have chicken on Christmas day. All the young people go to the dance Christmas day night. All the young boys go in the wren St Stephens day. They dress very funny. They wear bags as

Long ago the old people used to say that an old fairy woman used to be seen by Bawers every night at night-fall. One night there was a man named John Sheehan from Ardgroom going to Adrigole to his cousin's wake.
When he was returning home, he saw an old fairy woman by Bawers bridge. He had a pocket knife in his pocket and he held it in his hand. She never touched him. When he was passing Ardgroom school he met a man going west the road. He told him that there was an old fairy woman west by Bawers bridge and to be very careful of her. The man kept going west and when he was passing Bawers bridge, the woman came out in the road and she hit him on the knee. His knee was very sore from that on. One night his mother was talking to Máire Ní Murcada. Máire

they put the roof of the house in fire as it was a thatch one Murty ran out and as he was crossing the river he was shot. They tied his head on to a boat and pulled him after it to Cork. His head was cut off and put on a spike on the gate of the prision as it was a custom at that time.

a timber piece with a hole on the middle of it. This is put round the hole on the cover of the churn to prevent the milk from coming out of the churn and it is called the Claibin. She washes out the churn and the cover. She puts the dasher into the churn and puts more hot water in with it. She leaves the hot water in it for about half an hour. She then throws the water into another vessel. After a while she puts the cream into it and she strikes it with the dasher. We all strike a "greas" on it and if any stranger comes in while we are making a churn my mother would not leave him go out without striking a "greas" on it because she say he would bring away the butter. When it is made my mother takes the butter out of the churn and washes it. She salts some of it for household use and she sells more of it in the market. This is not the way it is done now as they have a creamery during the past month.

There are a lot of old rocks which have very peculiar names.
Those are some of them given down. "Carraig na Seagaí" When it is low water all the seagais gather and go on this rock and that is why it is called Carraig na Seagaí. "Cloch Tarbh". Because it is made the same shape as a bull. "Cloc na Socraide" Longago when the corps youst be carried to the church born on the sholdiers of the pall bearers. When they used to come to the top of hill they used to take a rest on top of this rock. "Carraig an Figirne" Every Sunday and holidays all the young croud used to gather to this rock. and anybody would not be allowed to come but somebody that would tell the truth. "Cloc na Fiallán" At the middle of [?] lake there is a big round rock and all the sea-gulls perch on it. "Máire Caoc" There was an old woman living there long ago and she lived in a little tatch cot and at the enterance at the door was a big rock where she used always sit and talk to herself.

A ógánaigh ar chúil cheangailte,
Is go raibh mé seal in aonfheacht [éineacht] Is chuaigh tú aréir an bealach seo, Is níor tháining tú go m'fhéachaint Is shíl mé nach ndéanfainn dóchar duit Dá dtagadh tú is mé iarraidh Is gur í do phóigín a thuibraidh só-lás dá mbhéinn i lár an fhiabhrais(?)2 dá mbhéadh maoin agam-sa agus airgead in mhó póca déanfainn bóithrín aicearra Go doras aige mhó smóirín Mar siúl le Dia go gcluinninn-se, Torann binn a bróige Is go fada an lá ann ó códail Air ag súil le blas a póige

Bhí táiliúir ann fadó agus bhí sé in a chómhnuidhe im Beanntraige agus bhí sé ag dul ó thig go thig ag obair. Oidhche amháin bhí sé ag obair i dtig ag triall cluaith éadaigh do críocnúgad agus níor bhrath sé an oidhche ag teacht air féin agus bhí sé ana dhéanach nuair a bhí sé dul abhaile. Nuair a bhí sé leath slíghe abhaile do bhuail bean sighe uime agus dúbhairt sí "ar thug tú do snáthad leat" agus dubhairt sé gur thug. D'imthig an bhean annsan agus níor labhair sí a thuille. Nuair a chuaidh an tailiúir. Nuair a chuaidh an táiliúir abhaile d'ith sé a shuipéir agus chúaidh sé a chodhladh. Nuair a tháinig an mhaidin bhí sé ana bhreóidhte

agus chuir muinntir an tíge fios ar an ndocthtúir. Nuair a tháinig sé ní raibh fhios aige cad a bhí air agus bhí sé ag teacht ar feadh cúpla la agus ní raibh fhios aige cad a bhí air. Annsan do chuireadar fios ar bhean feasa agus dubhairt sí a cheann do chur ins an áit in a raibh a chosa agus é fhágáint mar sin ar feadh naoi lá mar go raibh an bás inaice a chinn. Do dheinidir é agus nuair a bhí na laethibh caithte bhí sé chómh maith is a bhí sé riamh acht ní feidir leis aon tailiúireacht a dhéanamh.

Bhí triúr ban ó Liath-choill ag teacht abhaile ó Bheanntraige taréis a gcuid ime dhíol. Nuair a bhíodar ag Árd na gCuailiaraighe fo ghaibh carráiste buidhe agus capaall buidhe 'na gcoinnibh Bhí an capall ag cur de chómh mall san gur dóigh leat go raibh se na chodhladh D'fhéac ceann de's na mnaíbh isteach sa carráoste (mo seanmháthair ab eadh í) agus dubairt sí ná raibh aon tománaidh sa carráiste. Cé nár chonnaic an beirt ban eile an tomainaidhe chómh beag léi bhíodar dhá áiteamh uirthí go raibh se ann act é bheith 'na chodhladh. Tháinig oiread uaigneas ar mo sheana mháthair gur caith an beirt eile í chur eatortha istig as san go dtí gur shroiseadar an baile. San aimsir ceadhna bí cailín óg breóidhte i dtig i nDromago [?] Thagadh an carráiste gach aon oidhche san

Tuiteann Féile Mhichíl ar an 29adh lá deug de Meadhon Foghmhair.
Ní bhíonn aon mhaith ar na sméartha dubha as san amacn mar loiteann na púcaí iad. Bíonn gé ag gach duine an lá san dá mbíonn siad acu. Tugann na daoine gé dos na comharsanaibh nuair ná bíonn aon géana acu, agus fadó tugadh gach tionóntuidhe gé do'n tighearna talmhan mar féirín dá mbíodh sgata géana acu agus uaireanta bíodh seachtmhogha géana i gclós an tighearna talmhan. Bíonn féasta mór aca agus cuiridís cuid des na géana go dtí a ngaolta i Sasana. Bíonn an gé go so-bhlasta an t-am sa de'n bhlian agus Fógmhar na nGéana a tugtaí air go minic. Tuiteann Lá le Brighide ar an ceud lá d'Feabhra. Do cuir Naomh Brighid séipéil ar bun i gCill

A Íosa, is mór mo thruaighe Thú, sínte ar mo shon-sa, ar bhliuc amaid. Sin mó chroidhe le dólás ar do shon-sa, A Íosa Mhilis

An Ghealach
Fáinne in-gar dhuith storm i bhfad uait. An Gaoth Nuair atá an gaoth ó dheas, agus an spéir go dearg san tráthnóna tá droch aimsir air. Tuar Ceatha Nuair a bhfeiceann tú an tuar ceatha ar maidin deirtear go bhfuil droch aimsir air. Nuair a bhfeiceann tú an tuar ceatha sa tráthnóna deirtear go bhfuil aimsir maith air. An Eas Bíonn glór mór le cloisteal as na h-easghaigh nuair a bhíonn droch aimsir. Ceo Nuair a thagann an ceo isteach as an bhfairrge le gealach nua tá aimsir maith air.

Meadear a tugtar ar an mbarraile dheineann an t-ím. Bíonn dhá láimh iarainn amach as an meidir chun breith ortha nuair bheifá ag déanamh na cuiginne, lámh ar gach taobh. Tugtar cuigeann ar an uachtar bhíonn san mheadar leis na lámha a deintear an cuigeann san áit seo.
Sé an cómhartaí bhíonn aca go mbíonn an t-ím déanta ná nuair a chloiseann siad glór na bláthaighe. Tógann siad an t-ím annsan agus nigheann siad an bhláthach as agus cuireann salann air. Timcheall lé uair a chluig thógann sé uatha an cuigeann do dhéanamh ach nuair a bhíonn aimsir brothallach ann tógann sé dhá uair chluig uatha í dhéanamh. Piseóga: Dá dtiocfhadh duine isteach faid a bheidís ag déanamh na cuiginne chaithfeadh sé lámh bhualadh ar an meidir ar eagla go sciobfaí an t- ím. Ní chuirfidìs aon luadh amach ná ní tabharfaidís aon spré teine uatha ar eagla ná

go bhfuair cúigear leanbhaí bás uirthi taréis baistighe dóibh agus gurab iad san abhí ag teacht tar n-ais ag glaodhach uirthi. Ní ceart solus a thabhairt amach as tig tórramh ach dul amach agus é lasadh amuich. Chuaidh beirt fhear amach as tig tórramh uair agus lasadar a lócharan istig sa tig agus nuair a chuadar amach do mhúchadh é, do lasadar arís é agus an tríomhadh uair a chuadar amach do chonnacadar fear ina sheasamh las muich don doras agus dubhairt sé leo "Las an solus amuich agus ní baoghal díobh". Deirteart nár ceart solus do lasadh istig idtrig tórramh ach dul amach agus é lasadh amuich.
Do leanfadh olgón na mban

an bhean inaonchor mar bhí eagla uirthi roimh an spriod. Ar maidin amáirtheach d'oscaileadh dorus an t-Seipéil agus tháinig an sagart isteach. D'innis an bhean dó conus mar a tháinig an sagart ar an áltóir agus na focal a dúbhairt sé. Fiáfruig an sagart di an raghadh sí ann an tarna oidhche agus go raghaidh sé féin inaonacht leí agus dúbhairt sí go raghadh. I lár na h-oidhche tháinig an sagart ar an áltóir arís agus dúbhairt sé "An bhfuil aoinne annso chun Aifrionn do fhreagairt agus dúbhairt an sagart go raibh sé féin ann chun é fhreagairt. Núair a bhí an t-Aifrionn ráidhte aige dúbhairt sé go raibh air Aifrionn do rádh sar ar cailleadh é agus ná raibh tam aige, agus nách féidir leis dul isteach i bhFlaitheas Dé go dtí go mbeadh an t-Aifrionn ráidhte aige ar dtúis. Gaibh sé buidheachas don sagart agus cuaidh sé

mhúimle agus bhíodh coinneal breágh acu annsan.
Fadó bhí fear agus a bhean in a gcómhnuidhe i dtigín beag compórdach. Lá amháin bhí an bhean ag dul go dtí an margadh agus ciseán uibhe aice le dhíol i nGleann-Garbh. Bhí úalach mhór uirthe agus shuidh sí síos in aice an bhóthair chun a sgíth do leigint. Do thuit an ciseán isteach sa pholl agus briseadh na h-uibhe go léir agus glaodhtar ar a lochán san ó shin "Lochán na n-Ubh".

domhain uilig go léir. "Bhuel" ar seisean le Gile na h-Ailne "má dúiseóchadh é rachaidh sé chun troda liom agus marbhóchad é agus is fearr mar sin gan é a dhúiseacht." "Tá go maith ar sise "ná duisigh é. An dara athchuinge go ceann lá agus bliadhain. Agus an treas impidhe nach gcodlóchadh sí ar aon leabaidh leis go ceann lá agus bliadhain. Bhí an fathach sásta agus thug sé leis an cailín go dti a long "Céard is ainm duit" arsa Gile. "Macán Mór agus Gile na h-Ailne imthighthe lá nuair a mhusgail Conaill agus ni raibh le deanamh aige acht bos a cuimilt dá leithceann agus imtheacht abhaile. Cuir a mháthair cathaoir amach ós a chómhair. Suidh sé uirthi agus chuaidh an suidheachán leis go talamh. "Goirm agus coisricim thú" ars an mháthair "is cosmhail go bhfuilir fá geasa ná

sé thart agus chonnaic sé anuas uaidh Gile na h-Áilne ar bhárr Bhinn Éadain. D'aithnigh í agus d'aon choiscéim amháin chuaidh sé go dtí í agus bheannaigh sé di. "An é seo an áit a bhfuilirse" ar seisean. " Bhíos i dteach d'athar ar do thóruigheacht acht ní raibh fios ag aon mac máthair diobh ce'n áird in a raibh tú. An dtiocfaidh tú liom" ar seisean. "Rachad leat ar sise acht trí impidhe a tabhairt dom. "Bhearfad sin má's féidir liom." "An chéad ceann" ar sise "go nduiseóchaidh tú an fathach anonn chuig Conaill agus chuir sé a chos faoi agus d'aon iarracht bheag amháin chuir sé Conaill go bun an chnuic. D'iarracht bheag eile chuir sé ar ais go bárr an chnuic é acht níor mhúsgail Conaill. Annsin d'fhéach an fathach ar an gcuid de'n chlaidheamh a bhí nocht agus chonnaic sgríobhtha uirthí gurb é Conaill togha buadh árd-gaisgidhe an

bhean a tháinig chuige ag an tobar agus chaith sé an chuid eile dá shaoghal go suaimhneach.

sgar sé an phluid air agus chuaidh sé féin isteach faoí an leabaidh. Ní raibh sé i bhfad ann nuair a tháinig an fathach agus tuaigh aige. Bhuail sé an fear acht ní hé an fear a bhuail sé acht an píosa coille agus d'fhág sé í i bhfastodh ann. Bhí sé cinnte go raibh an fear marbh aige. Nuair a d'éirigh an fathach ar maidin cé a shiubhalfadh anuas chuige acht an fear. Tháinig an-fhaitchíos ar an bhfathach agus dubhairt. "Bhí rud éigin ins an teach seo aréir agus bhuail sé mise le tuaigh. Dubhairt an fear rug mioltóg san muinneál orm-sa. Shíl an fathach gur iarann a bhí ann. Chuadar ag ithe agus bhí iomarca ithte aca. Acht bhí mála ar an taobh istigh ar an bhfear oibre agus bhí sé ag caitheadh an bheathadh síos ann. Sháith sé sgian isteach agus sgaol sé amach an bheatha agus shíl an fathach gur isteach in a bholg a chuir sé í agus dubhairt sé leis. "Sáith mise anois agus d'fhosgail sé a bholg suas chuig a chliabhrach agus tháinig putóga an-fhathaigh amach. Bhí an olc ar an máthair mar gheall go raibh sé marbh. Rith an fear chuig máthair an fhathaigh agus mharbhuigh sé í. Phós sé fhéin agus an

an fear ag baint géaga agus d'fhiafhruigh an fhathach dó céard a bhí sé ag déanamh. Dubhairt sé go raibh sé ag déanamh ropa le cur timcheall ar an gcoill. Dubhairt an fathach leis an choill a fhágail san áit a raibh sí acht an tualach a chrochadh ar fhéin. Dubhairt an fear má chrochaimse ort é sin leanfaidh an choill mé. Bhí an fathach ag iarraidh eirghe faoí an ualach nó gur bhain sé caipín na glúnach dhe fhéin. Annsin chuadar ag iarraidh uisge. Thug an fear láidhe leis agus thug an fathach dabhach leis. Nuair a tháinigeadar chuig an tobar thosuigh an fear ag dhéanamh clais timcheall ar an tobar. D'fhiafruigh an fathach dhe céard a bhí sé ag déanamh agus dubhairt sé go dtiubharfadh sé an tobar síos chuig an teach. Dubhairt an fathach leis an tobar a fhágail san áit a raibh sé acht an dabhach a chrochadh ar féin. Má chrochaimse an dabhach ortsa leanfaidh an tobar mé. Bhí an fathach ag iarraidh éirghe fé'n dabhach nó gur bhain sé caipín eile na glúnach dhe féin. Chuaidh an fear a' chodladh an oidhche sin. D'aithrigh sé an mháthair ag rádh leis an bhfathach é a mharbhughadh. D'eirigh an fear as an leabaidh agus leag sé píosa coille isteach inntí agus

Chuadar abhaile agus thug fear a' tíghe claidheamh leis agus rith sé chuig an sean-dán glic lé é a mharbhughadh mar a ninnseóchadh sé an rud ceart dhó. Sgríobh sé leitir dhó agus dubhairt sé leis a rádh leis an bhfear oibre í a thabhairt isteach chuig na fathaigh agus séard a bhí ins an leitir ná ag rádh leis na fathaigh é a mharbhughadh. Nuair a chuaidh sé isteach ar an oileán chuaidh sé suas san gcránn a bhí le na thaobh. Ní raibh sé i bhfad ann nuair a tháinig an fathach. Chaith sé an leitir síos chuige agus léigh sé í. Rug an fathach ar chloch agus rinne sé gainimh di. Caith chugam-sa í adubhairt an fear. Chaith an fathach cloch chuige agus rug sé uirthe. Bhí píosa geire in a phóca aige agus chuir sé timcheall ar an gcloich é agus d'fháisg sé é agus bhain sé uisge as. Annsin dubhairt sé. "Tá mise inann uisge a bhaint as. Dubhairt an fathach leis a theacht anuas agus nach ndéanfadh sé fhéin aon bhlas air. Tháinig sé anuas agus chuaidh sé chuig teach an fhathaigh agus dubhairt an fathach leis a theacht inéindigh leis fhéin ag iarraidh craoinnte. Nuair a chuadar siar chuig an gcoill thosuigh an fathach ag tarraingt craoinnte as talamh agus thosuigh

thríd. Nuair a déirigh fear an tíghe ar maidin rug sé ar an leathar agus d'fhiafhruigh sé de'n fhear oibre céard a chuir sé thríd an leathar a rinne úr é. Dubhairt an fear oibre. "Mharbhuigh mé an tarbh mór" Rith sé chuig an sean-dán glic agus d'fhiafhruigh sé na ceisteanna céadhna dhe. Dubhairt sé leis tá trí mhuc agat agus abhair leis iad a chur isteach ar oileán na bhfathach agus marbhóchaidh siad é. Thug sé don fear oibre iad agus dubhairt sé leis iad a thabhairt isteach ar an oileán. D'imthigh sé leis agus thug sé leis na trí mhuc. In ionad iad a chur isteach ar an oileán chuir sé isteach i dteach a mháthar iad. Mharbhuigh sé iad agus bhain sé dhíobh na cluasa. agus na driubail agus thug sé leis iad agus shocruigh sé iad ar aghaidh a chéile amuigh i bhpoll clábair. Rith sé chuig a mháighistir agus dubhairt sé leis go raibh na muca báidhte amuigh i bpoll clábair. Rith sé fhéin agus a mháighistir chuig an bpoll agus dubhairt an fear oibre leis breith ar na cluasa. Nuair a rug sé orra tharraing sé iad agus thuit sé ar chúl a chínn san bpoll agus dubhairt. "Tá na cluasa tarrnuighthe agam- asta agus ní raibh muc ar bith ann.

fear oibre, "Is aisteach an rud cuach a bheith ag blaodhach i lár an gheimhridh. Chuaidh sé chuig an gcránn agus chonnaic sé an chailleach. Chaith sé cloch léithe agus mharbhuigh sé í. Chuaidh an fear chuig an sean-dán glic agus d'fhiafhruigh sé dhó céard a dhéanfadh sé leis an bhfear oibre. Dubhairt sé leis trí phláta dhéag a leagann ar bhord agus súil a bheith leagtha aige ar gach phláta agus súil mhór ar an bpláta mór. D'éirigh an fear oibre i lár na hoidhche. Chuaidh sé amach chuig na beithidhigh agus bhain sé na súile asta agus bhain sé an tsúil mhór as an tarbh mór. Nuair a d'éirigh fear a' tíghe d'fhiafhruigh sé dhó cá bhfuair sé na súile agus dubhairt sé. "Bhain mé na súile as na beithidhigh" D'fhiafhruigh sé annsin dhó "An locht a fhághann tú air." Dubhairt sé "Ní fhághaim aon locht air." Rith sé chuig an sean-dán ghlic aríst agus d'fhiafhruigh sé dhó céard a dhéanfadh sé leis an bfear oibre. Dubairt sé leis a rádh leis an bhfear oibre sean-bhróga agus sean-diallaideacha a bhailiughadh le chéile agus caoí a chur orra san gcaoí go bhféadfadh sé féin bróga a dhéanamh leó. D'éirigh an fear oibre i lár na hoidhche. Chuaidh sé amach chuig an tarbh agus mharbhuigh sé é agus bhain an gheir as agus chaith sé isteach i bpota í agus mheasg sé sean-leathar na mbróg

leis nó go dtáinig sé chuig an teach céadna agus dfhiafhruigh an fear dhó cé'n tainm a bhí air agus dubhairt sé mé fhéin an tainm atá orm. Nuair a chuaidh sé isteach d'iarr an chailleach air í a thabhairt amach agus thug. Nuair a bhí sí amuigh chaith sé isteach ins na neanntóga í agus dóghadh í agus rith sí isteach agus í ag caoineadh. D'fhiafhruigh fear an tíghe dhe céard a bhí uirthe agus dubhairt sí "Mé fhéin a dhóigh mé fhéin. Dubhairt an fear oibre. "Tá sí ag rádh leat gurb í fhéin a dhóigh í fhéin. Níl aon neart agamsa uirthe adubhairt fear an tíghe. Dith an fear oibre a dhinnéar agus chuaidh sé amach ag obair. Nuair a shíl an cú léim a chaitheadh bhain sé an dá chos deire dhe leis an láidhe. D'fhiafhruigh sé de fhear na con cé'n locht a fhághann tú air. "Ní fhághaim aon locht air adubhairt sé. Rith sé chuig an sean-dán glic agus d'fhiafhruigh sé dhó céard a dhéanfadh sé leis an bhfear oibre a dhíbirt. Dubhairt sé leis. "Cuir do mháthair suas san gcránn i mbáireach agus bíodh sí ag rádh "Cucoo-cucoo" agus ceapadh sé go mbéidh an théarma thuas. Bhí an mhaidin in a dhiaidh sin go han bhréagh. Chuaidh fear a' tíghe agus an fear oibre amach ag spaisteóireacht. Bhí an chailleach ag rádh, "Cucoo" agus dubhairt fear an tíghe "Tá an chuach ag blaodhach agus tá do théarma thuas. Dubhairt an

sé ag ithe an cháca agus ag ól na mealla. Tháinig cú dubh chuige agus lean sé é le clocha. Nuair a tháinig sé chuig an tobar aríst bhí an mil ar a iochtar agus an fhuil ar a uachtar. D'imthigh sé leis nó go dtáinig sé chuig teach agus ghlac fear an tíghe mar fhear oibre é. Dubhairt sé leis gurb é an obair a bhéadh sé ag déanamh ná a mháthair a thabhairt amach nuair a d'iarrfadh sí ar é agus trí léim a chaitheadh an cú a bheith rómhraighe aige lá le láidhe agus má fhághann duine againn locht ar an duine eile baineadh sé an dá chluais dhi. Nuair a chuaidh sé isteach d'iarr an chailleach air í a thabhairt amach agus nuair a tháinig sé isteach bhí a dhinneár ithte air. Chuaidh sé amach ag treabhadh agus ní raibh sé indan aon bhlas a dhéanamh de bhárr ocrais. Nuair a tháinig an fear ní raibh mórán déanta aige agus bhain sé an dá chluais dhe. D'imthigh sé abhaile agus é maol. Rinneadh an rud céadhna leis an dara mac. Nuair a bhí an mac ba óige ag imtheacht dubhairt sé go mbfheárr leis an cáca beag is a beannacht. D'imthigh sé leis agus tháinig sé chuig an tobar céadhna. Tháinig an cú chuige agus d'iarr sí píosa cháca air agus dubhairt sé bíodh muid ghá ithe an fhad is mhaireas sé dhúinn. Nuair a bhí an cáca ithte rinne an cú bean óg áluinn dí féin agus d'innis sí dhó céard a thárlóchadh dhó. D'imthigh sé

Sgéal.Bhí bainntreach ann fadó agus bhí sí ag guidhe chuig Dia i gcómhnuidhe go mbéadh triúr mac aice agus bhí. Ní raibh aon bhlas san teach acht pota in a mbíodh siad ag bruith léithe. Bhí an mac ba sine ag dul ag imtheacht agus dubhairt sé go gcaithid[ís?] an pota a roinnt eatorra. Chuir a mháthair síos dhá cháca ag bruith. Cáca beag agus cáca mór. D'fhiafruigh sí dá mac cé aca a bfheárr leis an cáca mór is a mallacht nó an cáca beag is a beannacht. Dubhairt sé go mbfheárr leis an cáca mór is a mallacht. D'imthigh sé leis nó go dtáinig sé chuig tobar a raibh fuil ar iochtar agus mil ar a uachtar. Thosuigh

ingan fhios da céíle. Do bhuail Tadhg Tadg
is do bhuail Tadg é. dochuir Tadg i bportac Tadhg is do cuir Tadg i bportac é is mare marbhochad Tadg Tadg do mharbhocadh Tadg e Da gcuir fhinn mo sheana bhriste sa groishach da dógad cad é sin don té sin na baineann sin leo. Birin beó birín marbh Má gheibheann an birin beo bás idir mo dhá lámh Tá an trom trom ort Sicin circe siubal na maighe Coisin briste spagaithe.

Is mó fear airgid a mheallann an saoghal seo.
Nár chait riamh pingin nú sgilling le féile A sparainin ceangailte le h iochtar a léine. Agus seacht gCoírdín teagarte ar forradh na ceíle. Paidir le n anam ní [?] le dúthracht Luighe dhúinn sa leabaidh nú ar maidin ag múscailt. Ar airigh [?] aisling ar eachtra Seain Aerig. Cailiní deasa á mealladh ó na ceile Is coroin ag gach duine aca

caused by the Séin Féin and the black and tans.
In David's Castle there is a stone on which is written the time it was built and who it was built by. In Blarney Castle there is a stone called the Blarney stone and who-ever kisses it gets the gift of the Gab. There is a tower in Whitechurch and Waterloo.

are. Davi's Castle is situated in the townland of Ballymorisheen, in the parish of Grenagh, barony of the Barrett's, and in the county of Cork. Blarney Castle is in the parish of Blarney, barony of East Muskerry, and in the county of Cork. Barrett's Castle is in the parish of Mourne Abbey, in the barony of Barretts, and in the county of Cork.
When the Cromwellians were going down the country, they fired a cannon, and knocked the top off Blarney Castle. It has a dungeon and people were fowly done to death in it. There is an old ruined church in Grenagh Graveyard. There are carvings on the doorway and it is abandoned with about one hundred and fifty years. It was never plundered. The nearest round tower is in Waterloo and another in Whitechurch. These were built by Rev Fr Horgan who was parish priest in Blarney at that time. These towers are only one hundred years old.

There are three castles in the school district namely, Davis Castle, Blarney Castle, and Barrett's Castle. A man by the name of O'Callaghan, built Davi's Castle, a man by the name of Barrett built Barretts Castle, and a man by the name of Mc Carthy Mor built Blarney Castle. They are all about four or five hundred years old. Davi's Castle is not derelict yet, but the other two

There are three old castles in this district known as, David's Castle, Blarney Castle, and Barrett's Castle. David's Castle was by Thomas Davis. Blarney Castle was built by the Mac Carty Mor and Barretts Castle was built by people called Barretts. David's Castle is about three hundred years old. It is situated in the townland of Ballymorisheen, parish of Grenagh, barony of the Barretts, and the county of Cork. Blarney Castle is situated in the townland and parish of Blarney, barony of East Muskerry, and county of Cork. Barrett's Castle is situated in the townland of Mona Parson, parish of Mourne Abbey, Barony of Barretts and County of Cork.
This castle was attacked some years ago by Cromwell and his soldiers. They blew the side of it with a shell. In nineteen eighteen there was a great fight around this castle called the Ballinamona Ambuish, which was caused by the Sein Fein and the Black and Tans. In David's Castle, there is a big stone, and the time it was built, and who it was built by is cut out on it. Some years ago a landlord by the name of Mr. Hudson lived in the castle. He had only one daughter and he was very proud of her. So he built a room specially for her out-

Sagart óg in Ath-na-Líonte Aifreann in Ath-na Líonta sa tsean seipeal anso - ag siubhal - cú aige - Dubhairt duine leis ag teacht go raibh se conntabarthac dul thar thig WARE im Baile Cnocáin (duine uasal) agus an cú aige. agus é ag dul thar nais treis Aifrinn - Bí maor Ware ar an mbothar agus glaoid isteac é cun dul roim Ware fein
Bí leasg (whip) ag Ware agus tug leásadh mait don tSagart. Cuireadh abhaile e ansan agus chuir an sag. mallacht ar Ware Ciaróga - in gac áit sa tig agus Ware ag ithe - ciarogha ag snamghail suas an sgian [?[ agus isteac ina bhéal. Ni fheadfad sé codlad leo. Cuir se fios an an Sag. agus tháinig sé - d'umhluig do'n tSag agus [?] bron agus truaghbheil air mar geall ar an léasadh.

Staidigh feasta don olc,
Atá le fada bhúr lot, Agus leanaidh an órd naomhtha. (II) Féachaidh cé thríall ar imthig roibh ríamh, Long agus fíána Eireann. Imteóchaid súd róíb na dimtheóchadh leóithne den gceó, Is go bhfuilid siúd feoibh ar daolaibh. (III) Feachaidh arís beart agus baois, cleas agus díth na céíle, Núair a thiocfhaidh Mac Cé agus a cuisle le na thaobh, Cun ár gcuirthe go leir d'éísteacht. (IV) Suidhfidh amuigh ar mhaoilin an chnoich, Go fíachfar na chrois céasta. Beidh a leabar aige na láímh agus glaoidhfid go hárd, Chun cúntas a thabhairt air ál Éba. (V) Tiochfhaid indeas go beanuighthe inár measg, Sí ainir na mban naomhtha, Is go ngeóbaidh sí siúd aithne súl, Ón leanbh gur thug súh a chlíabh do.

Bhí fear in Abhann na Sgáíl tamall de bhlianta ó shoin dárbh' ainm dó Pádruig Ó Cinnéide. Ní raibh ach féir ceithre mbó aige. Gach uile maidin riamh nuair a théígheadh sé amach chu na ba a chrúh bhíodh ceann díobh crúidhte cheanna féín ag duine éígin eile. Maidin áithrid agus é ag chrúdh na mbó roimh breicfeát dó do chonnaic sé girrfiadh ag teacht ina threó agus do chrúdh sé ceann de's na buaibh. Maidin lá'r na bháach thug sé ghunna leis. Thuit an rud chéudhna amach agus do bheartuig sé an girrfhaidh do lámhadh agus níor éírigh leis urchar a sgaoileadh léí. Maidin 'na dhíáidh sin thug sé chú leis chun an ghirrfhiadh do mharbhú. Ritheadar araon timcheall na pairce trí uaire. Annsan chuaidh an ghirrfhíadh isteach san teach d'aon léím amháín. Rith an fear isteach ina dhiaidh agus nuair

October 5th:10:38Folklore
Famine All crops failed and oat was pulled from the roots men were paid 1d per day road making, one man died of hunger making a new in Kiltevna. Potatoes were so small that the seed was shaken instead of being stuck no foreign stuff was allowed in to the country a weed called drake samsogue was eaten by the people.

a chuaidh sé isteach ní raibh tásc nó tuairisg an ghirrfhiadh ann ach do bhí sean-bhean beag liath ina shuidhe cois na teine agus buicéad ina láímh aice, ach dob' é an ghirrfhiadh ann i riocht mná. Do chuireadh fios ar an sagart. Tháinig sé agus do chuir sé a bheannacht ar an dtig. D'imthigh an sean-bhean amach an t-simné agus suas san aer. Deirtear gurb í bean siubhal a bhí ann agus bíodh sí ag taistil an bóthar sin go minic. Lá amháín chuaidh sí isteach i dteach Pháhruig Uí Cinnéide. D'iarr sí braon bainne ar bean an tighe agus do dhiúltaigh sí é. Si é an fáth go dtagadh sí cun an bhó do chrudh gach maidin. Deirtear ná raibh ráth ar mhuinntir Uí Chinnéíde as san amach. Mícheál Ó Fóghlúdha
An Leac

Tá sé ráidhte imeasc muinntir na Lice go bhfuil corcán ór í bhfolach í lios nó ráth san mbaile. Is mó duine a chuaidh ag lorg an corcán sin in

aimsear atá imthighthe ach níor éirig le h-aoinne ríamh é d'fhághail. Mar sin leis na blianta beaga anuis táid ag tabhairt suas an iarracht ar fad. Nuair a théígheadh na daoine isteach san lios do taghadh spirid mór dubh ar an slighe rómpa. Bhí fear ins an mbaile - Gearóid Mac an t-Saoir agus bhí mac aige, Seumas, a bhí an-shainnteach ar fad. Is mó uair a cuala Seumas an sgeul d'á innsint ag a athair agus sa deire tháínigh an-fhonn air chun é d'fháhail. Maidean breágh Shamhraidh a bhí ann timhcheall deich mblian ó shoin. Nuair a tháinig Seumas abhaile ó'n Aifrinn cuaidh sé ag fiadhach ach do shrois sé an baile níos luaithe ná de ghnáth. Amach leis agus thug sé coinneal lasta agus bata draighean in a láimh. Nuair a chuaidh sé isteach tháinig an spirid roimis, an spirid cheudhna agus a thagadh roimh gach éinneach. Ní raibh eagla ar bith air agus dhein sé iarracht ac an sprid do bhualadh. Ní fheadfhadh sé ná níor éirig leis. Mar toradh a shaothar bhí sé bacach ar feadh an cuid eile d'á shaoghal. Máire Ní Fhoghludha
An Leac

Sean Paidreacha.Go mbeannuigheadh Dia dhuit a phaidir gheall
Go mbeannuigheadh Dia is Muire dhuit. Cé'r chodal tú aréir mar chodal Mac Dé Cé'r chodhlócas tú anocht mar chodhlóchas na bocht Cé'r chodhlócas tú amárach mar chodhlócas Pádhraig Céard sín rómhat? Tá na h-Eanglaí Céard sin in do dhiaidh? Tá na h-Easbal Céard sin in do lámh dheis? coinneal gheall a chuir Muire chugam ag déanamh eólais go dtí páras ag tabhaireacht eochair pháras atá mé go bhfosgluigidh mé na geataí Is go leigfidh mé isteach na h-aithreacha naomhtha Brighid agus a bhrat Micheál agus a sgeathaí is a dhá láimh gheall ghléagail air.

When a bride is getting married, she wears something old and something new, something borrowed and something blue. When they are coming out after being married a black haired man will meet them at the door. When they come home after the marriage an oatmeal cake is broken on the head of the bride, and each person gets a piece of cake. On the night of the wedding the straw boys come and start dancing with the bride. The day on which the bride goes home somebody throws the longs after her for good luck.

ach cuireann sé dáth uaithne ar an t-eadach.

Ní cheannuighdís aon dathú fadó do dheinidís féin saghas dathú agheibhidís ar na gcarraigreacha "Dilisgeach na gcloch" a thugaidís air. Seo mar úsáidtear é, cuirtear isteach i gcorcán mhór é annsan cuirtear isteach an t-uisge agus fágtar ann iad go dtí go mbíonn siad beirithe annsan scagtar an t-uisge agus chaithtear amach an dilisgeach. Annsan cuirtear an t-uisge agus an t-eadach isteach in aon corcán amháin agus chuireann sé ós cionn na teine iad ar feadh uair a chloig agus nuair a thógtar amach an t-eadach bhíodh dath donn air annsan níghtear an t-eadach agus cuirtear amach ag tirimiughadh é agus annsan tagadh dath donnliath air. Ruaim iseadh saghas dathú eile a bhíonn ar na crannaibh agus an slíge céadhna a úsáidtear igcóir dathú

The Gortineys (goirtíní) little fields near the railway line in Ballymagowan
Jonnie’s Hill Owner abour 100 years ago The Wet Hollow Aptly named The church garden – This little plot is situated to the rear of the village as is approached by a lane. It is owned by G.B. Hill. Dunkineely. There is no ruin of any kind in it nor can I discover was there a church there at any time. I do think however that there may have been a temporary place of worship in it during the interval between the disuse of the Spamount church about 1800 and the erection of the existing protestant church about 1829. The cholera field- This field is situated beside the sea in Killaghtee. Cholera devastated the old village of Dunkineely and the victims were so numerous that their remains could not all be accommodated in the old graveyard so they were buried in this field. The cholera plague was rampant here about

Ceartughadh 31-3-1938
Tá sgéal deas le h-innsint faoi’n sidhe seo. D’innis mo mháthair dom. Buachaill. Do stad an buachaill ag canadh an amhráin. Sidhe an pholláin Raithnige. Tá sé suidhte ar thaobh cnuic. Níl aon chlaidhe nó bannc cre thart air. Baint. Baint. Baint. Feiceann. Aice. Uilig. D’airaig. Chonnaic. Tá cuma cearnóige air. Lochlannaigh. Ag buaileadh fidil. Tháinig. Deir sean-bhean liom gur chuir fear isteach ar an tsidhe seo uair amháin agus nar mhair sé beo i bfad ina dhiaid sin. Go moch Dia Luan. Agus thiormuigh an loch. Sidhe na bo caillte. D’innis. lé h-innsint faoi. Deir se gur chuala sé a athair mór ag rád. Ingean. Ingean. Dhearc. Gurbh i a bó féin a bhí ann. Dubhairt an fear go dtabairfead sé an bó agus an ingean dó.

de’n mhóin agus bhí sé go breágh tirim. Bhí iongnadh mór ar na comhursannaí nuair a chuala siad an sgéal seo.
Níl baint ar bith ag na Tuatha de Danann no ag na Lochlannaigh leis. Feictear go leór soillsí thart air. Bhí bean ag dul thar an t-sidhe seo lé beithidhighe agus connaic sé bean ina suidhe ar taobh an tsidhe seo. Bhí filéad thart ar a ceann agus bhí sí ina da chois. D’aithnigh an bean i ar an bomaite. Ba í a máthair féin a bhí ann. Bhí faithchíos uirri labhairt léis

Sidhe na carraige sgoilte. Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn. Tá sé in aice leis an bhóthair. Tá go leór puill ann. Níl aon claidhe no bannc chré thart air. Níl fhios ag aon duine cé rinne an lios cé’n tám nó cé’n fáth. Mhothuigh daoine ceól ann. Bhí portach in aice leis an tsidhe seo fadó agus bhí móin gearrtha air. Sgar an mhuinntir ar leó é é. Bhí an lá go deas tirim agus bhí an ghrían ag soillsúi go láidir. Thoisigh sé ag cur go trom agus bhí na daoine ar leó an mhóin ag rádh go mbéadh sé ann fhluich ar fad. Mhair sé ag cur ar feadh lae. Nuair a chuaidh siad suas go dtí an phortach arís bhí clampa (clamba) mór déanta

daoine ceól thart ar. Tá sé in áit uaigneach. Tá go leór puill ann agus tá crainn ag fás thart air. Bíonn an ceól a bhíos ar siubhal taobh istigh ins an sidhe seo go h’an-deas ar fad. Duine ar bith a thoiséochadh a’ damhsadh leis an céol ní bhéadh sé abalta a stopadh go dtí go mbriseadh sé a chroidhe. Bhí fear amháin ina sheasamh ag doras a thige féin agus chuala sé an céol taobh istigh ins an tsidhe. Bhí a athair taobh istigh de’n doras agus chuala sé an ceól chomh maith leas an mach. Thoisigh se an mac ag damhsadh agus ní raibh sé ábalta stopadh no gur thuit sé marbh.

agus chaith sí seile isteach ann. Bhí fear ag obair ar phortach eile agus chonnaic sé an easóg. Bhí sé ag teacht ar a dhicheall go dtí an fhear ag innse do faoi’n easóg. Táinig fear amach as an sidhe agus thiompuigh sé an canna tae agus d’imthigh an [canna]? isteach i luaich. Bhí iongnadh mór ar gach duine nuair a chuala siad an sgéal. Sidhe beag. Tá an sidhe seo i maigh mhuilinn. Tá sé in aice leis an chladaighe. Níl aon bhaint ag na Tuatha de Danann no ag na lochlannaigh leis. Níl fhios ag aoinn cé rinne an lios seo no cé’n t’am. Níl fhios ag aoinne cé’n fáth a rinneadh é, mar tá sé annsin lé [fada.]? Cuala go leór

ina dhiaidh sin é.
Sidhe leathan. Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn. Tá sé ag bun cnuich. Tá cuma chearnógach air. Níl aon bhaint ag na Tuatha De Danann nó ag na Lochlannaigh leis. Níl fhios ag aoinne cé rinne an lios, cé’n tam no cé’n fáth. Níl aon crainn no baint móin ar an bportach. Bhí sidhe ar thaobh an phortaigh agus thosuigh an fear dá bhaint. Bhí nead easógaibh ann agus ní facha an fhear é. Marbhuigheadh na n-easógaibh beaga agus bhí fearg mór ar an easóig mhor. Rith sí amach as an nead. Bhí canna tae thíos ar theine. Chuaidh an easóg go dtí an channa tae

Lochlannaigh leis. Tá sgéal ag na sean - daoine faoi. Tá go léor puill ann. Dubhairt mó mháthair liom go raibh fear amháin agus a mac ag dul thar an tsidhe seo agus chuir comhacht neamh-shaoghalta isteach iad. D’imthigh siad síos staighre agus connaich siad pota agus lúb. Bhí gach rud i lár an urlár. Bhí cuinneóg ag taobh na teineadh. Bhí go leór bá ann agus bhí go leor taipéis ar an urlár. Táinig faitcíos mór ordha annsin agus rith siad aníos aríst an staighre agus d’imthigh siad abhaile. Níor fhéad siad an sidhe a fhághail ina dhiaidh sin. Ní fheictear é acht go h-annamh. Ní fhaca an fear an sidhe seo roimhe nó

siad ag damhsadh. Do sheas an bhean agus annsin tháinig uaigneas mór uirri. Nuair a bhí a shaith damhsa déanta acha d’imthigh siad isteach arist agus dhun siad na dóirsí go daingean ina dhiaidh.
Sidhe loch árd. Tá an sidhe taobh seo i máigh mhuilinn agus tá cuma cearnóga air. Tá go leór puill ann agus tá crainn ag fás thart air. Níl fhios ag aoinne cé rinne an lios, cé an t’am no cé’n fáth mar dá sé annsin leis na céadhta bliadhanta. Níor chuir duine ar bith isteach aríamh air. Níl aon bhaint ag na Tuatha de Daninn no ag na

chuala sé an ceól níos deise dar chuala sé ariam. Do stad sé ar feadh tamaill agus bhí an ceól ag éirighe níos deise de réir a chéile. Táinig uaigneas mór air agus thosuigh sé ag rith ar a dhicheall agus ghortuigh sé a chos. Nuair a bhí sé ag doras a thighe táinig lagar ar.
Bhí bean ag siubhal thar an tsidhe seo tá chupla bliadhain ó shoin agus chonnaich sí ceithre dóirsí dá n’osgail t-agus tháinig deich cáilíni agus deich buachaillí oga amach as a tsidhe seo. Tóisigh an ceól daobh istigh ins an tsidhe agus thosuigh

ag na lochlannaighe leis. Níor chuir duine ar bith isteach air aríamh. Níl fhios ag aon duine cé rinne an líos no ce’n t-ama no ce’n fáth.
Bíonn soillse lé feicheáil ar mullach an tsidhe seó go minich. Bíonn ceól lé cloisteal thart ar an tsidhe seo thart ar a dó dhéag a chlog san oidhche. Ní maith lé duine ar bith a bheith amuigh go mall oidhche ar bith a béas siad lé dul thar an tsidhe seó mar bíonn uaigneas orra. Chuala mé sean-fhear ag rád go raibh sé ag dul thar an tsidhe

do ó bhonn go bárr. Dubhairt an fear léi go raibh muinntir an bhaile uilig da chuartú ar feadh na h-oidhche.
Sidhe mhór. Tá an sidhe seó i Máigh Mhuilinn. Tá cuma chruinn air agus tá sé in aice leis an bhóthair. Tá crainn ag fás thart air agus tá go leór puill ann. Tá ceithre leachracha mhóra ar a mullach agus tá puill ag dul tré na leachracha seo tríd an tsidhe. Tugann na sean daoine “na ceithre [dóirsí”]? ar na puill seo. Níl claidhe no bannc chré thart air. Níl baint ar bith ag na tuatha de danann no

faoi dear go raibh sé in aiche lé abhainn. Do lean sí cursa na h-abhana agus d’áirigh sí rud eichint ag cainnt ar thaobh na h-abhainne. Tháinig faitchíos mór uirri agus thosuigh sí ag rit acht ní raibh sí abalta rith go tapaidh agus chuala sí an duine ag rádh “is é sin d’airi a bheit imthigte agus ma ceaptar annseo arist thú go bfóirig dia ort. Bhí sé le bheith a naoi a chlog san am seo agus chonnaich sí bóthair deas. Chuaidh sí ag siubal ó dheas ach b’amhlaidh bhí sí ag dul ó’n a teach féin. Casadh fear uirri agus d’aithnigh sí é. Fear as a bhaile féin a bhí ann. Chas sí ar ais agus d’innis sí an sgéal

tsidhe seo agus d’earc sí thart ar an tsidhe. Annsin d’imthigh sí tríd an tsliabh agus bhí sí ag cuartughad an tsliabh ar feadh i bfad. Bhí an oidhche ar -gheal acht bhí go leór ceó ag tuitim agus san deireadh ní raibh fhios aici (aoinne) a raibh sí a’ dul. Cuireadh strae uirri agus bhí sí ag imtheacht roimpi gan fhios aici ca raibh sí ag dul. Bhí sí tríd a chéile agus níor luaithe a bhí sí tuiti no ina seasamh arist. Thosuig breachadh an lae ag teacht agus shuidh sí síos ar árdán bheag. Bhí sé ag éirigh geal faoi an seo agus thugh sí

isteach air. Feichtear go leór soillse ar mhullach an tsidhe seo.Bíonn uaigneas mór ar gach duine ag dul thart air. Bhí fear ag faire beithidhighe amuigh ar an tsiabh agus táinig bagar air agus fuair sé bás ar mhullach an tsidhe seo agus toghadh leachta ar mullach ar tsidhe seo os a chionn.
Tomás an t’ainm a bhí ar an fhear agus b’shin é an fáth a tugadh an t’ainm sin ar an tsidhe. Bhí bean amháin ag iarraidh beithidhighe agus bhí go leor beithidhigh thart ar an tsidhe acht ní fhaca sí (iad) a cuid féin chor ar bíth. D’imthigh sí suas go dtí mullach an

There used to be travellers going round the country an' they'd have Butts of ash on their shoulders an, they'd stop in the farmers houses makin' riddles, sieves you know, an' baskets there was no machinery then an' the corn was all threshed with a flail.
I often saw them here makin' the riddles, they'd take a sliver off the ash as thin as a whip then they'd put wan end in their mouths between their teeth an' hold the other end in their hands an' cut it down the middle, then they'd weave the pieces of ash beginnin' at the centre an' workin' out before 'em. There was three kinds of riddles, the barn riddle, a great big riddle, the wheaten riddle an the oaten riddle.

Diarmiad O'Riain or Darby as he was usually styled was born about 1770 at Ashgrove 3 miles S.W. of the picturesque village of Bansha at the eastern end of the famous Glen of Aherlow. Darby was the younger son of a well-to-do farmer but it would seem that wooing the "Muse" appealed more potently to him than the prosaic paternal avocation. Darby's early education was of the usual contemporary "Hedge School" "Sub Rosa" type but so insatiable was his thirst for knowledge that distance presented no difficulty when it was a matter of securing or exchanging a desired work.
To the spacious libraries of Bansha Castle and Father Matthew of Thomastown he was always heartily welcome

My uncle and a man named John Cummins got the loan of a car from a neighbor named Jeffares and when returning the car to the yard at a late hour three frightful roars went at the kitchen door.
When they were taking the car off the jennet when the thing came over to them choppin like a big sow. John Cummins went away from my uncle praying as fast he could. When uncle got the car off the Jjennet he would not move, he thought of his beads and he hung it on the jennets head and he moved like a snail. And when he got out on the road the jennet was covered in white froth and the hair stood on both their heads with fright. When they

é fhéin agus rinne sé gráinne coirce dhe fhéin. Rinne an Ridire agus an dáréag fear éanacha dhíobh fhéin agus thosuigheadar ag ithe an arbhair agus shíleadar go raibh seisean ithte aca. D'éirigh seisean agus rinne sé sionnach dhe fhéin agus mharbhuigh sé ar fad iad. Annsin chuaidh sé abhaile chuig a athair i bhfuirm fir.

Dubhairt sé go leigfeadh acht é a leigean abhaile nuair a bhéadh an bhliadhain istigh. Nuair a bhí an bhliadhain istigh aige tháinig sé fhéin agus an Ridire agus a chuid fear arís ann. Ghléas sé suipéar dhóibh agus thosuigh siad ag déanamh cleasanna agus bhí an t-athair an-bhródamhail as an mac. Dubhairt an Ridire leis é a leigean leis go ceann bliadhna eile. Dubhairt sé go leigfeadh acht é a leigean abhaile nuair a bhéadh an bhliadhain istigh. Annsin an tríomhadh huair níor chuimhnigh an tathair a rádh leis, an mac leigeann abhaile chor ar bith. B'fhada leis go raibh an mac ag teacht agus chuaidh sé ar a thuairisg. Nuair a tháinig sé chuig teach an Ridire dubhairt sé leis an athair nár iarr sé air é a leigean abhaile chor ar bith agus nach leigfeadh sé fhéin abhaile é. Bhí an mac chómh cliste leó fhein le cleasaidheacht agus d'éaluigh sé ó'n Ridire. Lean an Ridire an mac agus chuir sé fá ghlas i seómra é a bhí thuas i mbárr an tíghe. Fá cheann sgaithimh d'iarr sé deoch uisge ar an gcailín agus rinne sé eascú dhe fhéin ar thóin an chupáin agus chaith an cailín amach an tuisge. Annsin d'imthigh sé i bhfuirm eascon. Lean an Ridire arís é agus nuair a chonnaic sé ag teacht é rinne sé éan dhe fhéin san aér. Chonnaic sé bean ag cáthadh arbhair agus d'ísligh sé anuas

Sean-sgéalBhí fear ann fadó agus ní raibh aige acht aon mhac amháin. Bhíodh fear eile ag dul thart agus bhíodh dáréag fear inaoinfeacht leis agus sé an tainm a bhí air ná Ridire na gCleas. Tháinig sé fhéin agus a chuid fear chuig teach an fhir seo leis an oidhche a chur tharta. Ghléas sé suipéar maith dhóibh agus nuair a bhí píosa don oidhche ann thosuigh an Ridire agus a chuid fear ag déanamh cleasanna. Thaithnigheadar go mór le fear a' tíghe. Nuair a bhíodar ag imtheacht ar maidin d'iarr an Ridire ar fhear a' tíghe a mhac a leigean leis fhéin go ceann bliadhna.

Is iad seo na luibheanna is mó a fhásann sa cheantar seo: praiseach buí, grúnlas, an giúnach dearg, fuileog, feóchadán, briosclán,, mealúchán, broimfhéar, féar faile.
Fásann an briosclán, broimfhéar, fuileog agus praiseach buí i dtalamh bocht. Deineann an praiseach an-diobháil do chaoire agus do shíol féir. Fásann an broimfhéar an fuileog and briosclán ar iomaraí na bprátaí agus uaireanta múchann siad na gais agus ní fhásann aon phrátaí. Faightear leigheasanna as cuid acu. Deintear an grúnlas do bheirbhuí agus é a thabhairt do bheithigh go mbeadh bruinne dearg acu. Cuirtear bainne na n-éan le fáithne a bheadh ar bheithigh nó ar dhuine. Cuirtear meacain na dáthabha le cneadh nó le haon bhall tinn. Stadann an slánlus fuil. Deintear an driseog do bheirbhiú agus tagann dath crón as. Deintear diliosg na gcloch do bheirbhuí leis agus tagann dath rua as. Ithear an briosclán agus an mealúchán agus tá siad an-deas le n-ithe. Tá fréamh an bhrioscláin fada bán agus tá fréamh an mhealúcháin gairid. Diarmuid Ó Dúbhda Baile na Leacan, Clochán, Fuarthas ó mo sheanathair Séamus de hÓra, Baile na Leacan, Caisleán Ghriaíre.

Léi h-uisce: Fásann sé ar thalamh fliuch agus maraíonn sé a lán caorach.
Ceathrú Dubh: Fásann sé ar thalamh maith. Nimh is ea é agus maraíonn sé a lán beithíoch. Creithir ola: Fásann sé ar thalamh bocht agus maraíonn sé caoire. Uisce dearg: Fásann sé ar thalamh maith agus maraionn sé beithigh. Baine cinn na néan: Fásann sé ar iomaraí prátaí agus baineann sé a lán den mhaitheas as na prátaí. Dá ndéanfá é do chimilt leat féin chuirfeadh sé bolghaighe ort. Fásann an neantóg ar thaobh claí agus dá ndéanfá é chimilt leat chuirfeadh sé bolghaighe ort. Fasann an chopóg ar thalamh maith agus da ndófá neantóg leigheasfadh an chopóg thú. Fásann an broimfhéar ar iomaraí prátaí agus múchann sé na gais. Diaruid Ua Gráine. Fuarthas ó Mhíchéal Ua Gráine, Gleann Seana Cuirp Clochán, Caisleán Ghriaíre

This famous horse fair is held each year on 12 August. It is believed to date back to the days of the O Reilly's who owned and lived in Muff Castle. It is held beside the famous Rock of Muff, a short distance from the site of the old cattle. It was a pattern as well as a fair up to about forty years ago. Large numbers of boys and girls come to it from Meath, Louth, Monaghan and Cavan. Thirty or forty tents were erected on and around the rock. Each tent had its bar where whiskey and hot punch were sold.
There was a dancing deck erected in every tent, and each camp had one or two fiddlers. The most noted of the band of musicians in the seventies, eighties and nineties of the last century were the "Thresher Hand" and the Lennon brothers. The leading step dancers in the four there does be bouncy castles for the dinosaurs that fly down into the shed to have a pint hai

agus stiuriú 12 uirthí agus inntí acht aon duine amháin. Fathach mór a bhí ann agus bhí sé chómh h- árd sin nárb fhéidir an spéir feicheál idir a mullach agus an t-aér agus b'fhéidir a leath di fheiceál idir a dhá chois. Tharraing sé suas an long agus chuir sé feistiú lá agus bliadhain uirthi i gcás nach mbeadh sí ann acht uair.
Nuair a chonnaic Gile na h-Ailne an fathach ag teacht i dtír rug sí ar an gcloich agus bhuail sí buille ar Chonail i gclár an éadain acht ní raibh aon mhaith di ann. Annsin bhain sí amach a chlaidheamh as a scabard acht níor mhaith léi a ladaircín a ghearradh agus chuir sí arais an claidheamh arís gan Conaill a mhúsgailt acht ní raibh sí i ndon an claidheamh a chur ar ais aris san scabard agus d'fhág cuid di nocht. Iar dteacht i dtír don bhfathach d'féach

Éadain. Ó bhárr an cnuic seo d'fhéadfaidh námha ag teacht thar sáile fheicéal agus sin é an fáth go ndeachaidh Conaill suas ar bhárr Bhinn Éadain. "Suidh sios" arsa Conaill leis an gcailín" go leagfaidh mé mo chloigeann ar d'ucht; tá fonn codhladta orm. Codladh gaiscidheach seadh an codhladh seo atá ag teacht orm agus ní dhúiseochad go ceann seacht lá muna gcuirtear isteach orm. I rith an ama seo bí ag féachaint amach ar an bhfairrge agus má fheiceann tú toirt fiadha na fionnóige ag teacht ó'n bhfairrge dúisigh mé acht biodh fhios agat" ar seisean gur an doiligh an rud é mé a dhúiseacht acht nuair a thiocfas an tóir beir ar an gcloich sin thall agus buail i gcláir an éadain leis mé. Muna nduiseóchaidh mé. Níor bhfada go bhfaca Gile na h - Ailne ag teacht treasna na mara cuicí long a raibh iomramh dhá réag

Bhí iongantas mór ar gach duine nuair a chuala siad go raibh an inghin abalta labhairt. Mhair an inghin beó ar feadh i bhfad ina dhiaidh sin. Bhí an biorán ag an chailín i dtaisge sa teach. Bhí an t’athair ag teacht go dtí an aifrinn go moch maidin Dia Domhnaigh chupla bliadhain ina dhiaidh sin agus nuair a bhí sé ag dull [tar]? an tsidhe céadtna cuala sé an duine ag cainnt taobh istigh ann agus seo an rud a dubhairt an duine “Mairfidh do inghin beo go dtí go gcaillfidh sí an biorran sin”. Bhíodh go

piper's merry tune
The classy Job of Journey Work she danced as if on glass For the patron queen of fair Céimín was my Inchigeela Lass. V With all the boys along the line I joined that Fenian Band. And pledged myself to Freedom's cause and to dear old motherland A rebel I was forced to go through Céimh an Fhiadh famed pass I was forced to flee from Erin's Lee and my Inchigeela Lass VI On Muskerry's slopes and Sceithe heights the waning moon shone pale As I pressed her to my breast that night in Keimaneigh's lone vale And when inside the cottage door her nimble form did kiss

A brain that will stand and a heart that will dare
The summons will scarcely be out when Ill be Amid the green fields of Erin afar oer the sea

If I were in Wexford how fondly Id trace
Each spot I have marked on the map of the place Where the brave '98 men poured hearty and free Their blood for old Erin afar oer the sea. VIII They tell me the strife is not yet given oer And that sainted old Ireland will try it once more Will call well her harps when her flags are unfurled Her sons and their sons from the ends of the world. IX If so I have a rifle that is true to a hair

covered with gold
V And my pictures are pictures of scenes that are dear Of beauties that were and homes that have been Of good men and brave men whose deeds ever will be The pride of old Erin afar oer the sea VI If I were in beautiful Dublin to day To the place I hold sacred I would soon make my way For I know where O Connell and Cullen are laid And where bold Robert Emmet lies cold in the shade. VII

and mountain along
And filled her sweet valleys with laugh and with song. III They sang their own music and often they own It is true to old Ireland in style and in tone They dance theie gay dances and time them with glee Still each step tells for Erin afar oer the sea IV I have tufts of green shamrock in sods I brought oer I have shells I picked up as I stepped from the shore I have books they are treasures, they are the fondest I hold They are the Melodies wrapped and all

This is another fine old song which I received from Con Mahony Dromousta. It was composed by an Irish American after a visit to Ireland.I
Columbia the free is the land of my birth And my parents are all on American earth But my blood tis as Irish as any can be, Still my heart longs for Erin afar oer the Sea II My father and mother and friends all around They are sons and daughters of that sainted old ground. Where they rambled each bright plain

as gentle as the fawn
That roves oer Desmonds rocky cliffs or the heights of loved Gougane No goddess rare in Grecian lay could her fair form surpass My winsome rogue my Maírín Óg, my Inchigeela Lass. III Eveleary ah how sweet the name sounds in an exile's ears Though Ive not seen your heath clad hills for close on twenty years Where I first met my heart's delight twas a Sunday morning at Mass As I knelt to pray in that chapel there with My Inchigeela Lass IV She tripped along the Lee's green banks one Sunday afternoon Her nimble feet kept timing with the

piper's merry tune
The classy Job of Journey Work she danced as if on glass For the patron queen of of fair Céimín was my Inchigeela Lass. V With all the boys along the line I joined that Fenian Band. And pledged myself to Freedom's cause and to dear old motherland A rebel I was forced to go through Céimh an Fhiadh famed pass I was forced to flee from Erin's Lee and my Inchigeela Lass VI On Muskerry's slopes and Sceithe heights the waning moon shone pale As I pressed her to my breast that night in Keimaneigh's lone vale And when inside the cottage door her nimble form did kiss

as gentle as the fawn
That roves oer Desmonds rocky cliffs or the heights of loved Gougane No goddess rare in Grecian lay could her fair form surpass My winsome rogue my Maighin Óg, my Inchigeela Lass. III Eveleary ah how sweet the name sounds in an exile's ears Though Ive not seen your heath clad hills for close on twenty years Where I first met my heart's delight twas a Sunday morning at Mass As I knelt to pray in that chapel there with My Inchigeela Lass IV She tripped along the Lee's green banks one Sunday afternoon Her nimble feet kept timing with the

de annsan agus thugadar don céad buacaill abhí ag Fionn iad. Do bhí máthair an fhathaig in a codladh i bpairt den Cúirt agus do bhí sí fé dhraoidheacht. D'eirig sí cun imthigthe Dein sí chun an doras act do bhí an glas ar an ndoras. D'imthigh sí an seimní amach. Preab Greim Coinghbheálta 'na diaidh. Do rug sé ar chois uirthi agus do bhain sé an chos ón dtóin dí. D'imthig sí cun siubhail ar aon chos amháin agus ba bréágh an coisidhe í.
Tháinig an cruipeadóir suas léi agus do sguab sé an ceann de. D'fill sé thar nais ar an gcúírt mar a raibh an cuid eile den cuideachta ag feitheamh leis, agus do bí driofúr den céad buachaill a bhí ag Fionn fé ghlas sa cúirt. Do réigthidhtear í agus thugadar leo abhaile í agus clann

féin a bhí ann agus go raibh sé ar tí iad do thógaint leis go n-ifrionn. As go bráth leó, ag fagáilt an ciste 'na ndhiaidh. Anuas leis agus d'fhill sé an cófra leis an gcroiceann agus abhaile leis arís, leis an t-ádh. Ní fhéadhfhadh sé an stór do chómhaireadh agus chuir sé a bhean go tig an Tighearna Talmhan ar lorg iasacht thómhais. Cad é an gnó atá agat de ars an Tighearna Talmhan. Chun ár gcuid airgid do thómhais. Níor chreid sé í, agus tháinig fearg air. Nár' fheicheadh na flaithis má táim ag innsint bréige" ar sisi "agus muna gcreideann tú mé tar liom chun é d'feicsint. Suíd leis chois na mná agus nuair shrois sé an tig, cé bheadh ann ach an feirmeóir na shuidhe go sonasach féachaint ar an gcarnán airgid. Cá bfuairis-se an t-airgead go léir" ars an Tighearna Talmhan go droch-bhéasach. Sin é a fuaras ar croiceann na seana-bó go rabhais-se de cineálacht ionat do mharbhú' dom. An bfuilid chómh daor anois" ars an Tighearna Talmhan. Ní fheadhar" ars an feirmeóir, "ach sin a fuaras, as an droch-gníomh do dheinis. D'fhill sé abhaile agus d'órduig sé gach uile bó ar an estát do mharbhú' agus iad d'fheannadh agus iad do dhíol. Dheineadar mar a h-órduigheadh iad. Nuair shrois an Tighearna Talmhan an margadh leis na croicinn, ní cheannóchadh aon duine oiread, is cheanndíobh. Do b'éigin dó filleadh abhaile go bréan dó féin. Ní adhmóchadh an bob do bhuail an feirmeóir air, agus ní raibh aon t-shásamh le fagháil aige. Dhíol an feirmeóir an fheirm agus d'fág

Nách mó is nách lugha mar atá sileadh na dhá súilín [?] a [?] dritháir Rí Éireann. Bhí an ceist annsan connus d'féadfaidís deánamh ar an gcúirt. D'fanadar go meadon oidhche Do glaoidh Fionn ar Cluas le h Éisteacht Conus atáid siad isitig san am so arsa Fionn. Tá siad go sám n-a gcodlad ars sise.
Bé an obair annsan connus dféadfaidís dul isteach agus do glaoidh sé ar an Cruipeadóir. Nior thóg sé neomat do dul go barra na Cúirte agus dul sios an seimné. Bhain sé an glas den doras agus do leig sé an cuid eile isteach. Do bhíodar ag cuardach an tighe feuc cá raibh an fhathach n'a chodladh agus do fuaireadar amach cá raibh sé agus do bhaineadar a' ceann dó. Bhaineadar a dá chluais

Fionn ar an mbuacaill a bhí sa baile aige agus dfiafruigh sé dó cá [?] cun' tig an fhathaig agus dubhairt a buacaill leis go seolaidis soir ó dheas. Tá go maith arsa Fionn. Cá bfuileann tú a Thrí Buile Thuagh arsa Fionn. Bhí bách mór admaid ar a' dtráig agus do bhuail sé trí buile tuag ar an mbáic agus do dein sé long bhreágh dí agus dimthigheadar soir ó dheas.
Bhíodar ar fairrge ar feadh seachtmhaine agus do bhí fhios ag an gceád buachaill abhí ag Fionn cé raibh an cúirt go maith. Connacadar uatha ar an bhfairrge oileán agus do dheineadar fe'n a dhéin agus nuair seóladar isteach do chonnachadar uata an cúirt agus d'iarr Fionn ar an gcead buachaill arbh í sin an cúirt. Is í an cuirt í arsan buachaill Fathach Rí Róinín atá taob thoir d'Éirinn a bhfuil I ingean[?]) Ri Éireann pósta aige.

buachaill. Cad do dhéanfá sa led greim Comgheálta. Níl aon ní go mbearfainn ar chois air ná go mbainfinn an cos ón dtóin de. Ta go maith a bhuachaill arsa Fionn. Do réidhtig sé leis agus d'imtígheadar le h-ais a céile go dtánadar go bruach na fairrge agus do casadh buachaill eile ortha.
Godé an sagas buachalla tusa arsa Fionn. Buachaill óg lorg aimsireacht iseadh me. Cad is ainm duit arsa Fionn. Trí Buile Thuagh arsan buachaill. Cad a dhéanfá led trí buile thuagh arsa Fionn. Níl aon saghas adhmaid a bualifinn trí buile thuagh air ná go ndeanfainn long bhreágh dhe. Tá go maith a buachaill arsa Fionn is tú an buachaill is fearr do bhuail fós unainn. Do réidhtig sé leis agus bhíodar ar bhruach na fairrge . D'feuch

buachaill. Cad a dheanfá sa led cluais le h-eisteacht arsa Fionn. Dá mbeidís ag cogarnach sa Domhan Thoir do chloisfainn iad. Godé an págh abheadh uait a bhuachaill adubhairt Fionn. Fágfad fút féin é arsan buachaill. Buail annso arsa Fionn. [?]bFéidir go n-oirfeadh do leithéid dúinn
Dimthigheadar agus níor dheachadar ibhfad nuair a casadh buachaill eile ortha. Cad é an saghas buachalla tusa arsa Fionn nó cad a dhéanfá. Crúipeadóir iseadh mé. Cad a dhéanfá led cruipeadóireacht arsa Fionn. An [?] is aoirde buallfeadh uman do rachainn ina barra go tapaidh Tá go maith abhuachaill arsa Fionn. Buail anso bfheidir go n-oirfeá dúinn. D imthigh sé leo agus níor dheachadar ibhfad nuair a casadh buachaill eile ortha. Cad é an saghas buachalla tusa arsa Fionn nó cá bhfuil do thriall no cad is ainm duirt. Greim Coingbhéaltha arsan

an éill agus do dhein sé claidheamh breágh dí. Do phreab sé i leath taoibh ón bpéist agus do tharraing sé an claidheamh uirthe agus dhein sé dhá leath dí.
Chuir sí liú aisti agus do labhair sí agus dubhairt sí go raibh trí dabhacha óir agus corn fé lic agus a h-agaidh ó thuaidh idir Sliabh agus Loch a Chorrain. Dimthigh sí amach fén bpoll. agus do dhearg a cuid fola an t-uisge go léir. Do glaoidh Fionn cun a bhreacfeast ar a' buachaill. Nuair a tháinig sé isteach. Dé bheatha a buachaill adubhairt Fionn. Is tú an buachaill is fearr a bhí ag duine riamh. Is maith an breacfeast a mheasais a thabhairt dom arsan buachaill Ná bac leis arsa Fionn ná dein aon nídh de sin. Dith sé abhreacfast agus chuaidh sé amach imbun a ghnótha

An Feirmeóir, agus an Tighearna Talmhan.
Bhí feirmeóir dar b'ainm dó Mícheál Ó Cruadhlaoich 'na chómhnuidhe i gCiarraidhe fad fadó, agus bhí sé anbhocht, cé gur duine gnóthach dícheallach é. Ní fhéadfhadh sé a chíos do dhíol agus togha droch-dhuine do b'eadh an Tighearna Talmhan, agus nuair a bhíodh fearg ar an dTighearna Talmhan, ní fhéadfadh aoinne labhairt leis. Lá chuaidh an Tighearna Talmhan ag fiadhach, agus bhí an t-ádh 'na choinnib - mar níor mhairbh sé faich. Tháinig sé abhaile go canncarach agus ar a slíghe dhó abhaile chonnaich sé bó dhubh an fheirmóra agus scaoil sé piléar tríthi. Chuala bean an fheirmóra an t-urcar, agus rith sí fé dhéin na h-áite. Tháinig brón uirthi agus thosnuig sí ag gol. Bhí an feirmeór i gcruadh-chás, ach ní fhéadfhadh leis focal do labhairt, ach 'na aighne féin, thug sé an bean go mbeadh díoghaltas aige as. Sciob sé an chroiceann de'n bhuaidh, agus le tuitim na h-oidhche, shuidh leis fé dhéin an mhargaidh ar eagla go bhfeicheadh an Tighearna Talmhan é. Bhí scannradh air. Tré choill a chuaidh sé agus cheap sé gur chuala se fothram. Anáirde leis ar chrann, agus i gceann tamaill, tháinig dream bitheamhna ag bun an chrainn. Bhí cófra mór acu, lán d'airgead is d'ór. Thosnuigheadar ag troid mar gheall ar "roinnt a stór." D'oscuil súile an fheirmóra, agus tháinig dúil sa ciste air. Chaith sé croiceann na bó uaidh síos. Nuair chonnaich na bitheamhnaigh an cheann mór, na h-adarca, agus an croiceann dubh ag teacht ó'n spéir, cheapadar gur bh'é an diabhal

Don' Maighdin Mhuire.
A Mhuire Mháthair is tú máthair Mhic Dé Go gcuiridh tú ar mo bhealach mé, Go mbreathnuighidh tú orm i bhfus agus thall, Agus go raibh tú liom gach uile lá.

leis go dána chun an t-uisge d'faghail agus an corn do ghoid. Dhein sé trean-iaracht agus d'éirigh leis. Dhein sé mar a dúbhradar agus gan teip fuair sí a cainnt thar n-ais. Bhí sí an-bhuidheach dó agus dúbhairt sí go raibh sí toilteannach é do phosadh, ach go gcaithfidh sí focal do chur dá máthair agus d'athair a rádh go raibh sí na beathaig. Do dhein amhlaidh ar dtúis dá úncail agus ní creidfeadh sé focal de'n sgéal. Fé dheire chuir an bhean sgéal áirighthe go dthí a máthair. Sgéal ná raibh fhios ag aoinne eile ach i féin agus a máthair. Tháinig sise annsan agus dúbhairt sí an sgéal ar fad ó shuas deire. Tar-éis tamailín do phos an fear a thug acainnt dí. Agus do maireadar go séamh sonasach i bhfad na dhiaidh san.

An fear agus an spridBhí fear ann fadó agus bhíodh an-dhúil aige bheith amuigh san oidhche ar lorg ghrinn. Oidhche áirighthe tháinig sé abhaile agus bhí a athair ann roimis, agus buadhairt agus brón air mar ní raibh aon tobac aige as go bráth leis an mac ar lorg tobac d'á athair. Chas sprid air a an mbóthar agus thug sí clamhtóg céirsiúr dó agus am briathar gur mhothuig sé é. Ní raibh faich aige chun é féin do chosaint ach rug sé uirthi agus do tharraing sé abhaile í. Gheall sí dó ná déanfaidh sí a thuille clampair sa ceanntair agus do scaoileadh saor í. Oidhche eile cas triúr fear air, ar an mbóthar agus bhíodar ag breith cómhrá go dthí an roilg. Thug sé conghnamh dóibh ach taréis tamaill d'imthigheadar as a radharc agus annsan do bhí sé i gcruadh-chás. Thug sé an cómhra abhaile leis agus cad a bheadh ann, ach bean óg áluinn, ach bhí sí balb. D'fhan sí sa tig ar feadh tamall. Oidhche eile agus é amuigh arís. Bhí sé ag siúbhal in aice leasa. Chuala sé ceól sa lis agus is í do bhí go h-áluinn. Anios agus arís do stad an ceól agus do chuala sé cómhradh imeasg na sprideanna a bhí istig mar gheall ar an mhnaoi a bhí caillte acu agus dúbhradar. Dá bfaghaidh sí trí deoceanna as corn a bhí sa lis go bfaghaidh a cainnt. Isteach

An file buileCnoc, coill agus gleann
File buidhe dubh lom De shliocht an fhill gan dabhat Do sgothfadh cínn le toradh claidhimh Dá gcaraid gaoil go toghail Bhí fear de muintir Ó h-Éaluighte mar ceann na bfilí timcheall na h-áite seo fadó agus d'airig sé duine bocht nár thaithnig leis bheith ag déanamh filídheachta. Glaodhaigh sé chun a tíghe is do thug dó na focail seo. Cnoc coill agus gleann mar focail féuch an raibh sé oireamhnac ar bheith imeasg dream na filídheachta agus má theip air bhí sé chun aoir a dhéanamh dó. Ach do rith a bhean go dthí an file buile. Sin é a dhein an rann. Do chaith sé an t-asachan le Mach Uí h-Éaluighthe mar do bhaineadar an ceann de mhac a dhriothár in aimsir na bfíníní mar bhí céad púnt mar bhí céad púnt le fághail as.

Paidir nuair a bheadh duine ar tí baisA Mhichil naomhtha glaodaim ar t'ainim
Is a naomh ó'n baiste lámh leat Na h-aingil go léir i gcabhair dár n-anamh Am an chatha nár tháinig

PaidirA Mhich a chuaidh sa crann
Agus do dhoirt do chuid fola i bfeall A thiagearna anois an tám Agus ná leag m'anam i ngeall

Uisge na gcosNuair a bheadh duine ag caitheamh uisge na gcos amach ba ceart dó é caitheamh tamall maith ó'n ndoras agus é caitheamh i leathaoibh agus gan leagant d'aon deor de tuitim ar lich nó táirsige dó bfeadhad sé é

Oilithreach gan eiribhalBhí fear ann fadó agus do bhíodh sé ag siúbhal mór tímcheall na dúithche ar lorg déarca. Fear ciún macánta ab'eadh é agus saghas file do b'eadh é. Ghídh go raibh sé na fear déirce bhí sé an-ghlan ar fad. Oidhche áirighthe fuair sé lóisdín na h-oidhche i dtig feirmóra, in aice na h-áite seo, fear an-shúgach ab'eadh é agus thaithnigh a cuileachta leis an bhfeirmeóir i dtreó gur leag sé dul a codhladh in a leabaidh féin. Bhí an fear bocht sásta ach ní raibh sé i bhfad sa leabaidh. Nuair do mhothuig sé rud éigin ghá phriocadh agus do bhí sé ag druid anonn agus anall sa leabaidh. Tháinig iongnadh ar an bfeirmeóir agus d'fhiafruig sé dhe cad a bhí ag baint dó mar dúbhras cheana file ab'eadh é, agus seo mar thug sé an freagra do'n feirmeóir
Mar do chuaidh oilithreach gan eiribal go pras fé an súise Agus is creimitheach a bheireann sé ar gach cnámh lium-sa Ach beirim-se m'fhochal dó dá bfaghaim-se im dhorn dúnta go mbeidh deire leis a chuid eitealach go dthí lá an cúntais.

Ag léimrig le mire
Is iad na gcaortuinn gan teine craosach dó ndógadh bheidh tóirneach ar leig ion Is splanncaibh le fuinneamh Is fuamtha 'gé cuingibh le siosma go leór bheidh thuamaidhe dá mbriseadh Is lúise gach teíne A gcleódh dhaoine ar shinnimh Buabhail aochtacht na ngíor

leór bainne ag an bho agus ní raibh siad abalta é a uasáid. Chuaid an inghin tart go dtí gach teach ag díol an bhainne. D’eirigh an t’athair go h-an saidhbhir ar fad. Bhí an inghin ag dul thar an tsidhe ag seoladh an bho agus tháinig bagar uirri agus fuair sí bás. Bhí sí imthighthe ar feadh trí uair a chluig agus chuaidh an t’athair amach [de cuartadh]? Fuair sé í ar thaobh an tsidhe seo agus fuair sé í caillte. Bhí brón mór air nuair a bhí sí caillte agus thug sé abhaile í agus cuireadh í dá lá ina dhiaidh sin.

Bhí iongantas mór ar gach duine nuair a chuala siad go raibh an inghin abalta labhairt. Mhair an inghin beó ar feadh i bhfad ina dhiaidh sin. Bhí an biorán ag an chailín i dtaisge sa teach. Bhí an t’athair ag teacht go dtí an aifrinn go moch maidin Dia Domhnaigh chupla bliadhain ina dhiaidh sin agus nuair a bhí sé ag dull [tar]? an tsidhe céadtna cuala sé an duine ag cainnt taobh istigh ann agus (b’é) seo an rud a dubhairt an duine “Mairfidh [go]? do inghin beo go dtí go gcaillfidh sí an biorran sin”. Bhíodh go

raibh biorrán i gcloigean an inghin agus nuair a bhéad sé tógtha amach go mbeadh an inghin abalta a labhairt. Nuair a chuaidh an t’athair abhaile an tráthnóna sin bh’é an chéad rud a rinne sé no dearchadh i gcloigeann an inghine. Chuartaigh sé a chloigheann i ngach spota agus san deireadh fuair sé an (cloigeann) piorrán i dtaobh clé a chloigeann.
Chomh luath agus bhain sé an biorrán amach as bhí an inghin ábalta ar labhairt agus b’é an chéad rud a dubhairt sí “ghorthuigh [m]? tú mé”.

Dubhairt an fhear leis go dtabhradh sé an bhó dó agus fós a inghin. Ghlach an fear buidhcheas mór leis agus sgaoil an fhear an bhó amach leis. Annsin chuir an inghin cóta agus caipín uirri agus thainig sí abhaile leis. Bá bheag, nár thuit a máthar as a seasamh nuair a chonnaic sí an inghin. Acht an rud a ba mheasa ní raibh an t’inghin abálta labhairt léithe. Oidhche eile bhí an t’athair ag siubhal thar an tsidhe chéadna agus glaoidheadh isteach air aríst agus dubhairt an fear a bhí istigh ins an tsidhe leis an t’athair go

mbaile agus gur cailleadh bó agus [inghin]? leis an bhliadhain chéadna. Bhí sé ag siubhal thart ar an tsidhe so oidhche amháin agus d’airigh sé daoine ag cainnt taobh istigh ins an tsidhe agus dubhairt fear taobh istigh ins an tsidhe leis a theacht isteach go dtí an tsidhe agus chuaidh sé isteach ann. D’aithnigh sé a inghin a bhí na suidhe os comhair na teineadh agus tosuigh sí ag gáiridhe leis. D’earc sé síos uaidh i dtóin an tighe agus chonnaic sé a bhó tíos i gcoirnéal an tighe. D’iarr sé ar an fhear an bhó a thabhairt do gur bhí a bhó féin a bhí ann agus go raibh sé iongantach bocht ar fad.

an t’uisge go léir isteach ins an fhairrge. An bá ina dhiaidh sin d’éirigh an fear go dona agus ní dhearna sé aon mhaith go dtí gur cailleadh é. Sidhe an bhó caillte. Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn. Tá cuma chruinn air agus tá go leór puill ann. Níl aon chlaidhe no bannc chré thart air. Feiceann go leór daoine soillse thart ar go minic agus bíonn uaigneas ar gach duine ag dul thart air.
D’inis sean - phinsinéir dom go bhfuil sgéal deas lé n-insint faoi. Deir sé gur chuala se a athar mór ag rád gur chuala sé a athair - mhór féin ag rádh go raibh fear ar an

Sidhe árdán a’ locha. Tá an sidhe seo i máigh Mhuilinn agus tá cuma chruinn air. Tá go leór puill ann, agus go leór claisthart air. Tá bannc chré thart air. Níl aon bhaint ag na Tuatha de Danann nó ag na Lochlannaighi leis. Deir sean - bhean liom gur cuireadh isteach ar an tsidhe seo uair amháin agus nar mhair sé beo i bfad ina diaidh sin an duine a chur isteach air. Bhí loch mór uisge ós cionn an tsidhe seo uair amháin agus [go mach ar an luain. Thoisigh an fear ag obair go cruaidh ag déanamh díog trid an tsidhe seo. Bhí sé ag eirigh dorcha nuair a bhí sé réidh, ag thiormuigh an loch agus rith

Lá an BreitheamhntasBeidh an saoghal na theine
Céad sgréich ag gach nduine Na sléibhthe le buile léimrig sa dóghadh gach coill ins an gcruinne le sgéimhle briseadh Is aibhne 'gus sruithe Ag búithre fé chúmha Ní beid cathair nó tighthe Carraig nó brisfé Sa talamh ar croch Is dá lasgadh na smól Is theithis na dtuillte Ag blaomadh ó na ghrioniol Is ag éirighe go luisneach le stoirm an ló

cé’n fáth. Níl bainnt ar bith ag na Tuatha dé Danann no ag na Lochlannaighe leis. Tá cuma cearnóige air, agus tá go leór carraighreacha móra thart air. Feiceann go leór daoine taidhbhsí thart air.
Bhí fear ag dul thart ar an tsidhe seo uair amháin agus chonnaic sé go leór daoine beaga ag rinne agus bhí trí píobuirí ag buaileadh fideáil dhóibh. Bhí siad ag déanamh go leór spórt agus bhí a gcuid ceóil an - dheas ar fad. Bhí bean eile ag dul thart ar an toidhe seo lebó agus thoisigh an bhó ag sárú úirri. Tháinig bean amach as an tsidhe seo agus chuidigh an bhean léite an bhó do thabhairt abhaile léithe

ar gach duine ag dul thart air. D’éirigh mé fear ag rádh go raibh sé fhéin ag teacht abhaile ó theach in a raibh sé ag imirt cárdtaí agus nuair a bhí sé ag dul thart ar an tsidhe seo gur rith fear treasna an bhóthair roimhe agus go dtáinig faitchíos air.
Feiceann go leór daoine soillse thart air. d’Áirigh go leór daoine ceól istigh ann. Chonnaich go leór daoine madadh mór thart air donn, agus leanann sé go leór daoine. Sidhe tóin - an - Chnuic. Tá an sidhe seo i máigh - Mhuilinn. Tá cuma, cearnógha air. Níl aon chlaidhe no bannc chré thart air. Níl fhios ag na sean-daoine cé rinne an líos, cé’n tam nó

Tá an sidhe seo i Máigh Mhuilinn agus tá sé shuidhthe ar taobh cnuich. Tá go leór carraighreacha móra thart air agus tá cuma chruinn air. Níl bainnt ar bith ag na Tuatha de Dnann nó ag na Lochtannaigh leis an tsidhe seo. Níl aon claidhe nó bannc chre tart ar. Tá go leór puill ann acht ní crann ar bith ag fás thart air.
Feicheann go leór daoine taidhbhsí thart air go moch ar maidin agus go mall san oidhche. Casadh bean ar go leór daoine in aice an tsidhe seo. Bhí go leór buachaillí ag teacht ó damhsa oidhche amháin agus d’éirigh siad uiligh duine mar bhéadh sé ar siubhal le clocha lé casúr. Bíonn uaigneas

Ré CormaicRé linn Cormaich Mach Airt
Bhí an saoghal go h-aoibhinn ait Bhíodh naoi slata ar gach craobh Naoi bficid cnó in gach slait Tír gan goid, gan broid gan fós éigin gan forránach Ach fortacht riomh gach Aoinne Paidir A rí ghil no ngrás D'fulaing bás d'ár saoradh Do Mhaighdhean grádhthach Tá a lán do Naomhthacht Nó leigig ar fán Go bhráth an tréid seo Go dtagann go minich Is d'iteann an féusta

Sidhe an tsoluis. Tá an sidhe seo ar thaobh chnuic agus tá cuma chruinn air. Níl aon chlaidhe no [bannc]? chré thart air. Tá sé suidhte in áit iongantach uaigneach agus bhíonn uaigneas ar gach duine ag dul thart air.
Feicheann go leór daoine solas ar mhullach an tsidhe seo gach oidhche thart ar a dó - dhéag a chlog. Níl fhios ag aoinne cé rinne é mar tá sé annsin leis na céadtha bliadhanta. Níor chuir duine ar bith isteach air aríamh mar bíonn faithchíos ortha. Deireann na sean - phinsinéirí nach bhfuil sé ceart baint lé sidhe. Sidhe an pholáin Raithnighe.

Liosanna.
Sidhe an bhóthair. Tá an sidhe seo í Máigh - Mhuilinn agus tá sé in aiche an bhóthair. Tá sgéal deas lé h-insint faoi’n tsidhe seo. Tá cuma chruinn air. D’inis mó mháthar dom go raibh go leór buachaillí cruinnighe lé chéile (Dia Domhnaigh) Domhnach amháin agus bhí síad ag cainnt agus ag cur síos ar gach rud acht thoisigh buachall amháin ag chanadh amhráin agus d’éirigh siad uilig duine ag canadh taobh istigh ins an tsidhe. Do stad an bhuachaill ag canadh an amhrán agus d’imthigh an duine a bhí ag canadh an t-amhrán taobh ‘istigh ins an tsidhe ar aghaidh go dtí go raibh an t-amhrán críochnuighthe aige.

Ar mullach cnuic. Loch mór. Go leór fraoigh caoraigh - dubha. Go bfuidead. Plainseógaí. Tamhnaí. Mhicheáil. Mhicheail. Ar mullach an tsidhe. Gnoite an tsaoghail In aice an bóthair. Sidhe an t-sean-mánraig buachaill.
Ceartughadh. 20-1-1938. Sruthán an fhiodáin fhlich. Ar thaobh an tsrutháin. Tré páirc mhóir. Ar thaobh an tsrutháin. Sruthán an mhánraigh. Sruthan an mháim. Le deireadh a chur leis na sionnaigh a bhí ina gcomhnuidhe ann. Cnoc Liam Bhuidhe. Cnoc dóighte na mbroc. Cnoc da Choire dhuibh. Cnoc na carraige scoilte. Cnoc an fhiodáin mhóir. Shuidheadh sé ar an cloic. Carraig an ghirrfuidh. Ar Ancaire. Go leór Sionnaig.

Chuala mé na sean - daoine ag rádh go raibh cloch mhór ar thaobh an logáin seo. Bhíodh fear ag faire bheithighidh amuig ar an tsliabh agus shuidhfeadh sé ar an chloch seo gach lá. An mhaide móir. Dorcha. Ní shoillsuighadh an ghrian go maith ann. In aice na carraige. Mhóir. Ag bun na carraighe seo. Thomais. Carraig an girrfiadh. Gho leór girrfiadheacha. I lár na farraige. Anchaire. Sean - daoine. An Tsoluis.
Ag bárr na carraige. Carraige. Bric. Carraig an ghanndail. Tá uisge an-gheal ann. Barr an chnuic. Líonta le luasgain báthaighe. Sidhe an ghleanna Máim mhóir. Sidhe sean - teach an fhranncaigh. Sean - pinsínéirí. [Dtuidhbhsí]? An chrainn Caorthainn. Sidhe na carraige móire Gam Gam. Sidhe na tornóige. Ar mullach an árdain. Sionnaigh Teach Pobail

Naomh Pádruig
Tháinig Naomh Phádruig go h-Éirinn i 32 agus d'imthig sé ar fuid na h-Eireann ag cradh-scaoileadh an fíor creideam so sgéil an agus an creidimh. Deirtear nár tháinig sé riamh go dthí Co Cíarraide ach nuair do tháinig sé go dthí an dtaob thíar de Co Luimhnighe d'fheach sé siar agu seo cad dúbhairt sé Beannuighim sibh siar-sa i gCiarraidhe " " an tt-ath uair mair is sibh-se atá beannuigthe groidhe de bhrúgh go bfuil soillse an domhain scaipighthe eadraibh ceanna Bail ó dhía oraibh simplídhe fíor is cóir " " " " arís - ar gach beann is gach gleann aoibheann go deó ní'l ghádh radaracht mbúr measg dul siar dibh mar bhí an creideamh agaibh go dhlú daingean mbúr gcroidhthidh sar ar shroiseas na draoite 'mú

fraoich. Is dócha gur bh’é sin an fáth. An gharbh. Ar lorg bíd. In aice an chladaig. Páirc an tsidhe mhóir.
Sruthán an droichid. Sruthán an Choire Bhig. Níl sé chomh mór leis na sruthán eile. Sruthán na sgruithe glaise. Sruthán a’ ghleanna báir. Ceapaim. Bric Bric Bric. Na sruthán eile mágcuairt. In aice an chladaigh. Sruthán an Chrosadáin. Sruthán an fhiodán. flic. Ar thaobh an t’sruthán. Páirc mhoire. Mháinrigh. Dheiread an t’sruthán. Mháim, Mhaim. Cnocáin. Le deiread a chuir leis na sionnaigh a bhi ina gcomhnuidhe ann. Cnoc Poll. Raithnigh. Cnoc Ui Liam Bhuide. Mbrac. Dhuibh, in - dorcha. Tsidhe Mhóir. Na cnuic eile. Na carraighe scoilte Cnocháin. Fhiódán Mhóir. Fhásfadh. Logán na gclocha mbreaca. I lár an logáin seo. Scata Móir beithidheach.

“Sidhe na gaoithe”. Is é seo an fádh a báisteadh an t’ainm seo air mar bíonn sé an-fhuar ar a mhullach.
Ceartughadh 13-1-1938 Chuala mé sean - mhná agus sean - fhir na h-áite ag rádh go raibh bean uasal ina comhnuidhe i dteach áluinn í lár na páirce seo agus is dócha gur bh’é sin an fáth a bháist siad an t’ainm sin air. Garaidhe na h-abhainne. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé in aice abhainn-mhóir. Garaidhe an chladaigh. (Bruich Bruich Bruich). Broc Broc. Fuaireadh roinnt beag aoil ann luachra. Go leór luachra. Fraoigh. Tobair. Áird. Páirc an caoireán. Tugad an t’ainm seo air mar bhí moin dubh le fagail ann agus nuair a bhéadh sé tirm, d’imteóchadh sé isteach i gcaoireáin. Pinsínéirí. Páirc bhán. Móran féir

lá agus tá baramhail mhór agam gur b’é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo air.
“Sidhe an bhóthair. Chuala mé na sean - daoine ag rádh go mbíodh na buachaillí óga ina suidhe ar mhullach an tsige seo gach domhnach ag comhrádh agus ag cur síos ar ghoithe an tsaoghal agus bhí buachall amháin ag canadh amhrán agus [d’aipigh]? sé duine eile taobh istigh ins an tsighe ag cuidiú leis an t-amhrán a rádh agus dá an sidhe in aice an bhóthar agus tá baramhail mhór agam gur b’é sin an fáth a báisteadh an t’ainm sin air. “Sidhe an tsean - mhanrach. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice sean - mhánrach.

“Sidhe na caoirigh dúba. Báonn gho leór sméara beaga ar a dtugtar caoirigh dubha ag fás car Mhullach an á tsidhe seo agus is féidir iad d’ithe agus is dócha gur bh é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo ar.
“Sidhe na frachóga”. Chuala mé na sean - daoine ag rádh gho mbíonn go leór sméara ag fás ar Mullach agus go dtéigheadh na daoine go dtí é le anna agus phiocadh siad na sméara. “Sidhe leathan an taimhnighe. Is é seo an fáth a báisteadh an t’ainm seo air mar bhí sé an - leathan agus tá talamh deas leibheálta thart ar gach taobh de. “Sidhe Mhiceal. Bhí grádh mór ag fear arbh ainm do Micheál ar an sidhe seo agus bhíodh sé ag faire a chuid beithidheach ar a thaob gach

17) Tuirin na Sliogán= Áit na mbíodh sliogáin go flúirseach fadó tá kiln aoiltheineadh ann agus do dóghadh sliogáin ann chun aola do deanamh doibh
18) An Carrig = Ainimh atá ar thig Mrs Buffer 19) Tullach = Árdán 20) Baile-na-Gaibhne = I bhfeirm Donncadha Ó Loinsig Áit na mbiodh a lán gaba 'na gcómhnuidhe fadó tá a lán fochrach le feissint fós 21) Feith an Chiotaig = Sé sin an sruth nó an talamh bog ar laimh clé an sean-chosán 22) Roinn = Roinnt talmhan 23) Muing-a-Phúcha = Talamh garbh do'n púcha na mbíodh na phúcaí ann fadó. Deirtear go mbíodh capall ag na daoine maithe ann no púcaí

ag fás ar a mhullach.
“Sidhe charraigh sgoilte. Tugadh an t’ainm seo air mar tá go leór carraigeacha ar gach taobh de agus tá carraig mhór ina lár agus tá go leór sgoilt ann. “Sidhe an chrann nimhe. Chuala mé sean - pinsuínéirí an cheanntar ag rádh go raibh sgraith mhór ag bun an tsidhe seo agus go raibh go leór crainn ghlasa ag fás ins an scraith ar a mbíodh go leór bláthanna dearga ag fás agus dá mbuaileadh duine beithidheach ar bith le píosa de n-chrann seo go bfuidheadh an ainmhidhe bás go tapaidh. “Sidhe (an) na bplaintéoghaibh” báiste an t’ainm seo air mar bíonn planndaí glasa ag fás ar a mhullach ins an samhradh ar a dthugtar plainseógaígh.

ag fás ar a mhullach.
“Sidhe charraigh sgoilte. Tugadh an t’ainm seo air mar tá go leór carraigeacha ar gach taobh de agus tá carraig mhór ina lár agus tá go leór sgoilt ann. “Sidhe an chrann nimhe. Chuala mé sean - pinsuínéirí an cheanntar ag rádh go raibh sgraith mhór ag bun an tsidhe seo agus go raibh go leór crainn ghlasa ag fás ins an scraith ar a mbíodh go leór bláthanna dearga ag fás agus dá mbuaileadh duine beithidheach ar bith le píosa de n-chrann seo go bfuidheadh an ainmhidhe bás go tapaidh. [“Sidhe (an) na bplaintéoghaibh”] báiste an t’ainm seo air mar bíonn planndaí glasa ag fás ar a mhullach ins an samhradh ar a dthugtar plainseógaígh.

an t’ainm seo air mar cruinnigheann go léor préacáin ar a mhullach gach oidhche lé fanacht ann go dtí moch na maidhne.
“Sidhe loch Áine. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice loch deas ar a dtugtar loch Áine air. “Sidhe teach a bhopail. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé in aice lé teach phopal. “Sidhe loch árd. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé thuas ar mhullach cnoch agus ta loch mhór ag a bhun. “Sidhe na gcarraígreacha”. Tugadh an t’ainm seo air mar tá sé lán-ualaighthe lé carraigreacha móra géara. “Sidhe an fhraoich. Is é seo an fáth a báisteadh an t’ainm seo ar an sidhe úd mar bhí go leor fraoch

agus tógadh an leachta ós a chionn. “Sidhe Cruinn”. Tugadh an t’ainm sin air mar tá sé an-chruinn.
“Sidhe leathan : Tá an sidhe seo níos leithne ná na sidheanna eile atá mágcuaird. “Sidhe an ghiarraidh” Tugadh an t’ainm seo air mar tá pluais giarraidh ag a bhun. “Sidhe dóighte. Chuala mé na sean-daoine ag rádh go raibh [go leor sionnaighe] ina gcomhnaidhe ann agus bhíodh siad ag déanamh sgrios ar alán daoine agus dóigh na daoine iad istigh ins an tsidhe. “Sidhe carrach. Tá go léor carraigreacha ar gach taobh de’n sidhe seo agus tá baramhail mhór agam ghur b’é sin an fáth a tugadh an t’ainm seo air. Sidhe na bpréaceán. Bháist na daoine

7) Coisabha= In aichi le abha oileán Uachra
8) Eisg-na-dTraolach = An plásóg na raibh na Traoislig nó Muinntir Uí Concubhair na comnuide ann 9) Gabhail-a-Cheapaí = Cúine ar nós bhíor truanntáin na raibh mórán nó treib ann fadó de Mhuinntir Uí Súilleabháin 10) Abhaloc = Gleann na bfuil uisge an loch ag sgéith go dthí Cill-orglan. Ta fear na chómhnuidhe annso agus is é an ainm atá air na broc an abhlaig fear dána abh ead a athar agus tá an leas-ainim ar a mhach. Is dócha broch áit na raibh bruich go tiugh ann fadó 11) Cumar na bannríoghain = Sé sin an áit no an cúm nar chuaidh an bannríoghain Scochsa 12) Árd na Sídhe = Áit in aichi an "devils elbow" 13) Cúmar-na-Much = Tá loch annso agus is ó'n loch sin a sgéitheann an tuisge go dthí Cill-orglan 14) Seab-a-Mhaca = Sé sin talam réidh garbh na mbíodh na beidhthigh ingaor ann fadó 15) Ardán-Món-Aces = Sé sin cnochán gur leis Muinntir Uí Murchadha ta leas ainim ortha "Móna" 16) The Holy field is directly opposite the Post Office

Diarmuid Liat
Nuair do bhí an t-Athar Seóirse Ó Suilleabán na sagart pharóiste i gCill-orglán. Do bhí fear ann dar b'ainm Diarmuid Liath. Do bhíodh sé i gcómhnuidhe ag cainnt agus ag cainnt agus ag cainnt agus ag bladarnaig agus gach aon rud a bhíodh an "diabhal" annso agus annsud idtosach agus i ndeire ar siúbhal aige. Is minic a cuir an Sagart cois leis an méid sin cainnte a bhíodh ag siúbhal aige mar gheall "an diabhal" do bheith in úsáid aige. Do dhéin Diarmuid tréan iarracht an sort sin cainnte do stad. Lá dá raibh sé ag geata an t-Séipéil agus sluag eile in aon fheacht leis ag fanamaint go dtosnóchadh an t-Atair Seoirse Aifreann. Ceap Diarmuidh go raibh an sagart istig sa Teampall ach in ionad san is é an rud do thárla go raibh an sagart beagánín deanach an maidin sin. Bhí an cainnt ag siúbhal ag Diarmuid mar ba ghná leis agus é ag féacaint idtreó an Teampuill. Ach cé tháinig amach as tig an t-sagart ach an t-athair Seóirse agus cuala sé an "diabhal" annsan agus annsúd i gcainnt Diarmuida. Tháinig sé ar an dtaobh thiar de Dhiarmuid agus thug sé clabhtóg agus dúbhairt sé "ceapas go ndúbhairt leat gan an focal sin do bheith id bhéal" "Cad tá tú ghó rádh anois mar gheall air." Muise "an diabhal" faic" arsad Diarmuid ach bhíos ghó innsint dom cáirde annseó nó

Fear na Giuirléidí
Do bhí fear shiúbhail ar choisidheacht tríd an dúthaighe in aimear an gorta agus bhí saghas céirde aige go raibh a lán giuirléidí aige agus bhí fhiachaibh air iad do bhreith ó áit go h-áit. Bhí easpa bídh agus airgid go ghéar um an dtaca so agus bhí gach nídh i ndroch cuma b'fhiachaibh dó faneamhaint oidhche annso agus annsúd fé chomhairle na ndaoine go raibh t-ádh an t-saoighil so acu agus níor iarraidh pinginn de ar cothughadh no foithaim an oidhche. Maidean áirighthe d'fág sé a ait cómhnuighthe sealadach an oidhche roimhe sin as siúd leis fe ceo an bhóthair ach ní raibh mórán slíghe curtha de nuair thug sé ndeara gur fhág sé ceanndes na giuirléidí na dhiaidh agus go mbheadh fiachaibh air dul tharnais chun é do sholáthair. Nuair tháinig sé chun doruis tíghe dá casaid arís do stad sé agus go h-umhal aidheacht dúbhairt sé A Shéan a chumann is fad comraí táinig astóir go suarch sin gil ar chuma nár tháinig fós Preab as do sheasamh ar mhullach na stáit mar gnó Is tabair cugaim an t-arm do shaoilig dom pádh agus lón

Hainifín. Deirtear gur cómhartha mí-adha murduach a fheiscint.
Máire ní Fhóghlúdha An Leac Abha na Sgáil Seumas Ó Dúbháin An Leac

Is dócha nách bhfuil ann ac coraidheacht agus cúig blian déág ó thárla an rud seo in Eóchaill. Do bhíodh murduach le feiscint ins an bhfairrge idir Bailefáín (?) agus Eóchaill agus dob' é fear ó Eóchaill dárb' ainm Franc Ó hAinifín a connaic de'n chéád uair í. Maidin go moch bhí sé amuigh i bhfeidhil na gcaorac cois fairrge a bhíódh i gcomhnuidhe ag dul isteach i bpáirc na gcómharsan. Connaic sé rud mó amuigh ins an bhfairrge agus shíl sé gurab amhlaidh a bhí chean de's na caoraig tar éis a bheith báidhte agus go raibh sí ann. Cuaidh sé síós chun na fairrge agus céárd a bhí ann ná murduach - bean áluinn a bhí innte agus mothall de gruag chómh bán le sneachta uirthe. Bhí sí ina suidhe ar charraig agus d'áduig sí a dá láimh. Tháinig sgannradh uathbhásach ar an bhfear agus bhí fhios aige gur murduach a bhí ann. Thosnuig sé ag blaodhbhúirtheach ó's ard. Chuala muinntear na h-áite an béicheach uathbháach agus thángadar 'na sluaighte chun é do shábháil. Cuaidh sé as radharc ar fad annsan agus do fuair duine éigin as gach teach as ar tháínig duine éígin chun í d'fheiscint ach amháín as tig Franc Ó

Bhí spriúnlóír mná in a cómhnuidhe i mBaile na Seilge fadó. Níor thug sí deirc do aon bhacach ríámh. Lá amháín dubhairt Eóghan Ruadh Ó Suilleabháin (an file) go raghadh sé cuaiche agus go mbeadh uirthe deirc do thabhairt dó. Do chuaidh. Nuair a bhí sé ag teacht cómhgarach do'n thigh do chualadh sé go raibh sí ag deanamh cuigine. Do chuaidh sé go doras an tighe ag do shiubhal sé isteach agus do bhuail sé isteach i dtreó na meidre agus do bhreith sé ar an loinithe agus do bhuail sé cúpla greas, agus le na linn sin dubhairt sé -
Ím ar an gcuigeann seo, Agus ím na gcómharsan, Agus a bhfuil d'ím, Ó'n Snaidhm go Bólais. Di cheap an bhean go raibh aice, agus do chuaidh sí amach go mánla go tigh a' bhaine agus do tháínig sí isteach go maiseach agus bóla mór leamhnachta in a láímh aice agus do thug d'Eóghain é. Do shlog sé síár é go sásta agus do bhailig sé leis abhaile, agus is air a bhí na sceitimíni, agus gach duine

sí ag cniuteal annsin go rinne sí bainean dhó. Nuair a bhí ann bainean deanta aicí cuir sé air é ann la seó Cuaid sé fein agus i fein in aoinac agus cuaid sisa isteac i siopa agus bhí sísean ag siubail tart ar an aoineac, agus tainig fear age ag caint leis agus amac freisin.Byaur a dearc siad air ann fear tosuig síád ag caoineadh Diatruig (?) siad don fhear ce rinne an bainean dhó dubairt an fear gur bhí a hionan feín diartuig sé dhó ar mait leis e a feiceal dubairt an sean fear leis go raib sí caillte Tainm arsa ann fear tá si annseó Diartuig (?) siad leis isteac ins an siopa agus bhí sí ina suida annsin

amac an oidhce dar gcoinn Cuaid an féar amac agus dfaig sé ann bean og ins ann teac Cuaid se go sean manrac agus suide sé i gcoirneal dorca agus ceard a tainig isteac act an ceatrar fear agus suide siad sios agus tosuig siad ag caint faoí ann bean a bhí ins an n baile ag an fear Dubairt ceann eile aca go ina breag ann bean í ac beag an biorran a bhí taob tiar da cluis (?) abaile leas ann fear nuair bfuair sé na fir eile imtigte amac agus nuair a sgrios sé ann teac bain se an biorran as cloigean an bean bhí sí inan labairt mar duine ar bit Tosuig

An feirmeóir maith agus a chómharsan
Do bhí feirmeóir maith annso i gCiarraidhe agus bíodh an tosach aige ar na feirmeóirí eile de gnáth ins gach obhair a bhain leis an bfeirm. Is é is luatha a cuireadh an síol agus a baineadh an fóghmhar. Ní fhanaidh sé go dthí go mbíodh an coirche ró-aibidh mar abronann agus chuid da chómharsain. D'airig sé go mbhíodh cuid achu ag magadh fé mar gheall ar a cuid saothair agus dúbhairt sé an rann só 'na dtaobh Nach aoibhinn griann an fhóghmair Agus soineann séimh indheas Gan t-súil le feóchán an Domnaig A réabadh déas is gas Bíonn sibh-se ag magadh fúmhsa Nuair a bainimh an choirche glas Ach bím-se ag magadh fúibh-se Nuair a tuiteann an gráinn as

agus é chómh direach le h-aon fhear eile. Cuala an cruiteacháin eile an sgéal seó chun an leas é. Bhí na sídheóga istig ag amrán cailín deas cruidte na mbó an t-amrán achu. Nior fhan an fear chun eisteacht leis an gceól ach chrom sé féin ag amrán cailin deas cruidhte na mbó ar seisean. Amach leis na sídheóga agus iad ar buile. Cad a deanfaidmid ar siad dó'n fear a loit an t-amhrán orain. An tarna a cur air ar siad go léir d'aon ghúth. Do cuireadar cruit an duine eile anuas air agus do sgaoileadar abhaile an fear bocht agus é cromtar síos chun an tailimh.

iad agus d'olaidis an t-uisce. Do bhíodh síad 'a dheanamh san gac lá agus tar-éis leath bhlían do fuar gach ceann aca bás. Do bhí an clann san ana bhocht agus do curadh annsan iad mar ní féidir leis na daoine iad a thabhairt go dtí Roilig Cill Ceascain mar bhíodhar féin ag fághail bháis leis an ocras. San uair sin do bhíodh neanteóga ag na daoine go léir mar ní raibh aon rud eile le faghail aca

Tá cairrig mhór i gCludaraighe agus cairrig mhór eile ináirde air ar nós caipín. Deirtear gur Fathach a cuireadh san áit agus nuair a cuireadh é ar dtúis cídhfhheadh mórán daoine é.
Fadó bhí bean in a cómhnuide i gClúilíarthach, agus ní raibh aon chlog aici. Oidhche amháin do dhúisig sí agus bhí an gealach in a shuidhe, agus cheap sí gur raibh sé 'na lá gheal. D'eirigh sí dúbhairt sí go mbeadh ciseán móna ó'n bportach aice roimh a breicfeast. Chuaidh sí fé dhéin na móna agus núair a bhí sí ag fílleadh abaile, do shiúbhal sí an cóngar. Nuair a bhí sí ag dul treasna an uaig do baineadh an ciseán di, agus do scaipeadh an mhóin mhórtímcheall. Do rith sí chun an portach arís

do bhúail sea'n breóidte le tinneas cínn agus ní raibh aon dochtúir ann an tam san, agus chuir sé fios ar fhear a bhí tar éis teacht ó Mheirica, teacht chuige agus leigheas a bhronadh dó, tá go maith ar seisean i Bhí an rud cheana agamsa agus leighiseas é. Conus ar seisean, le té ar sé. Cá bhfuair tú é mar sin. Ní fada ó bhaile é ar seisean. Tá sé im bliátha cliath agus geóbad duit é. Tá go maith ar seisean. Núair a tháinig an té chuige is amhlaidh a úsáud sé é go léir in aon bhéile. Chuir sé dhá únsa síos agus d'fág sé ann dhá úair é. Ól sé chuid de annsan. D'fág ann dhá úair eile é ar seisean, agus beidh sé go breagh, agus is amhlaidh a dhóig sé an corcán agus an té, Ól é arsan bhfear. D'ól sé é agus leigheasamh é, agus chuaidh se mar dochtúir tímcheall agus do chuireadh sé

do bhúail sea'n breóidte le tinneas cínn agus ní raibh aon dochtúir ann an tam san, agus chuir sé fios ar fhear a bhí tar éis teacht ó Mheirica, teacht chuige agus leigheas a bhronadh dó, tá go maith ar seisean i Bhí an rud cheana agamsa agus leighiseas é. Conus ar seisean, le té ar sé. Cá bhfuair tú é mar sin. Ní fada ó bhaile é ar seisean. Tá sé im bliátha cliath agus geóbad duit é. Tá go maith ar seisean. Núair a tháinig an té chuige is amhlaidh a úsáud sé é go léir in aon bhéile. Chuir sé dhá únsa síos agus d'fág sé ann dhá úair é. Ól sé chuid de annsan. D'fág ann dhá úair eile é ar seisean, agus beidh sé go breagh, agus is amhlaidh a dhóig sé an corcán agus an té, Ól é arsan bhfear. D'ól sé é agus leigheasamh é, agus chuaidh se mar dochtúir tímcheall agus do chuireadh sé

tinneas-cinn ort ágh rádh, "tóg té agus leisigeadh sé thú." Dochtúir maith leis é

Núair a d'eirighidí ar maidín do deiridís a phaidreacha agus raghaisis amach agus bainidís corcán prátaí agus beiridís iad. Cuiridís colam ór leis Ithidís prataí chun breicfeasta. Úair bíodh min buídhe aca chun breicfeasta. Ní bhíodh feóil aca in aonchar ach amháin do mhairidís bó chun na Nodhlag. Bhí cruineacht aca féin agus do mheilidís é le bró agus do dheinidís plúr as. Do bhíodh sórt bórd aca a cruthidís ar an bhfala. Ní raibh aon chos fé ach blúire adhmaid gur féidir leis é iompó isteach is amach mar cos. Bhí fear ann darabh ainm Seán Liath, do chómhnaig sé in Glean- Garbh ar feadh tamaill. Deireadh na daoíne an úair sin go raibh leigheas i gcupán té, agus dá mbeadh sé aca ná bhfaghadh siad bás. Lá amháin

Núair a d'eirighidí ar maidín do deiridís a phaidreacha agus raghaisis amach agus bainidís corcán prátaí agus beiridís iad. Cuiridís colam ór leis Ithidís prataí chun breicfeasta. Úair bíodh min buídhe aca chun breicfeasta. Ní bhíodh feóil aca in aonchar ach amháin do mhairidís bó chun na Nodhlag. Bhí cruineacht aca féin agus do mheilidís é le bró agus do dheinidís plúr as. Do bhíodh sórt bórd aca a cruthidís ar an bhfala. Ní raibh aon chos fé ach blúire adhmaid gur féidir leis é iompó isteach is amach mar cos. Bhí fear ann darabh ainm Seán Liath, do chómhnaig sé in Glean- Garbh ar feadh tamaill. Deireadh na daoíne an úair sin go raibh leigheas i gcupán té, agus dá mbeadh sé aca ná bhfaghadh siad bás. Lá amháin

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

Fadó fadó sa tseana ibhíodh saoghal cruaidh ag na daoine mar chaithidís a gcuid bídh do thuileamh go cruaidh. Ní raibh mórán airgid ag na daoine bochta an t-am san agus chaithidís mórán airgid a dhíol dos na tíghearna talmhaain. Ní bhíodh acu acht dhá béilí sa ló ceann ar maidin agus ceann umthráthnóna. Ní bhíodh aca ar maidin acht prátaí, íasc agus bainne mar ní raibh aon té ann an t-am san agus ní bhíodh acu um tráthnóna acht císte a deintear ar a dtugtar staimpí agus bainne. Ní bhíodh aon bórd aca an t-am san acht clár ceárnógach

1. Ainm an duine a bhfuaras an t-eolas uaidh: Mícheál Ó Gríobhtha.
2. A Sheoladh: Gurrán,cill Orglan. 3. A Aois: - 68. 4. A ghairm-bheatha:- Feirmeoir. 5. Cár tógadh é agus cár chaith sé a shaoghal: Gurrán, Cill Orglan. 6. Ainm an duine ó'r chuala seisean an sgéal:- Pádraig Ó Théachaín. 7. Cé mhéid bliadhan ó shoin:- 50 bl. 8. Aois an duine eile fá'n tráth sin:- 70 bl. 9. An áit a raibh an duine eile sin in'a chomhnuidhe:- Gurrán. 10. An dáta ar a sgríobhadh an sgéal sa leabhar so:- 10/12/'37.Bhí Rí sa Domhan Thoir aon uair amháin. Lá áirighthe bhí sé ag gabháil an bhóthair le'n a chuid seirhbíseach. Bhuaileadar thar tigh breagh maiseamhail. "Cé chomhnuigheann annso?" arsa an Rígh. "Fear a thugann féasta do dhaoinibh saidhbhre," arsa duine dá chuallacht. "Cad a dheineann sé do dhaoinibh bochta?" "Ní thugann sé aon nídh dhóibh." An lá n-a dhiaidh sin chuir an Rí éadaighe stracaighthe air agus tháinig sé go dtí an tigh. Bhí an fear saidhbhir ag an ndoras roimhe. Nuair a chonnaic sé an Rígh, dubhairt sé "imthigh leat" nó tiocfaidh mo sheirbhísigh chun tú mharbú." D'imthigh an Rí leis féin. Lá eile chuir sé éadaighe stracuighthe air, ach chuir sé clóca áluinn d'ór agus d'airgead taobh amuigh dhe agus tháinig sé arís. Chuir an fear féasta mór roimhe. Shuidhe sé féin agus an Rígh chun bídh. Is

Nuair a chualaidh mé féin go díreach go rabh sé le h-aghaidh
Faoi an easna go dtug mé an sgian do mo bháis agus d'imthigh mé ar ais fan t-sráid D'éirigh constablaí as báilidhe Chú Guirm ar ghárda an RíoghDar liomsa go rabh Droicead Atha ar buile fa an tsráid seo arís Is damhsa a bhain an cás Thomhas me an rása buidhe Nior fan mé le beannacht na mná Gur glan mé amach Clar na Mín

Aisling rinne mé 'réir ar leabaidh gus mé mo luighe
Go dtáinig sí chugam 's budh laghach i ainnir na gCraobh Ailt Buidhe, Bhí a gruaidhe lasta mar gaedhthe deallrughadh on gréin am a dlaod 'S ní h-é mo bheannacht do'n té beirfeadh an-toil na diaidh do mnaoi.Níor fhan mé le moran éadaigh gur lean mé an péarla mna Ann gach baile budh tréine thart Béal Atha-an-Atha As soin go Mullach na Brúine 'sa bealach sin siar Clónárd Bhí muid ar uair an meadhon oidhche ag leigint ar sgrístí ar Droichead Atha. Chuaidh muid go doras an toighe a rabh leann a dhíol a gnathas A stóir tabhair deoch chugam féin nó racaidh mé ar éag gan spás Líon sí an canna go beul, S a Mhuire budh é an leann daor D'ól muid naoi gcárta déag i gcuideachta a céile araon Come pay the Raicnín ar sí nó is mithid liom luighe gan spás Nó aithnighim ar coileach a toighe gur gairid go n- eireochaidh an lá Mas is é sin é an fáisighean na tíre an raicnín a díol gan spás Ar ar a blas mé de a chara mo chroidhe níl agam pigin ann mo láimh Déirigh cailín a toighe a's leig sí glaoidh go h-árd Sgairt sí ar mhac Fhir a toighe Bhí do seasam" sé bhí gan spás Déirigh an bodach na shuidhe. Níor bhfaillighthac a bhí sé 'sa cás Níor fiaffruigh ce'n baile, cé'n tír, le bata gur sín sé a lámh

Bhí fear darbh ainm Ántúin Ó Brúin ann fadó. Bhí sé an cliste. Uair amháin bhí daoine ag goid maidí í gcómhar teine. Bhí ortha dul chuig Cúirt. Chuaidh siad suas go Áintiún chun go gcabhróchadh sé leó. Dubhairt sé leó maide a thabhairt chuig a Cúirt lá na Cúirte. Bhí Ántúin ag an gCúirt agus dúbhairt sé leó an maide a

gcathaoir sin, agus na daoine in a suidhe ar clocha ar feadh an lae.

a dheineann é tíncheall seo anois. Nuair a thainig an tae ar dtúis ní fheadar na mná tíghe connus í dheanamh.
Bhí bean ann uair agus bí stáitsiún sa tig aici. Nuair a fhuair sí an breicfeast ullamh do sagairt, seo mar a dhein sí an tae. Cuir sí suas le dhá únsa tae isteach i ngalún le h-uisce priochaidh. Nuair a bhí sé tamall ag beirtúghadh do scag sí sé agus chuir sí na billeóga ar pláta ós cómhair a' t-sagairt. Nuair a chonnaic an sagart cad a bhí déanta aici d'iarraidh sé dhi an raibh a thuile do'n té aici agus dubhairt sí go raibh. Tabhair 'ómsa é ar seisean agus déanfad e.

Fadó do bhí mo sheana mháthair ag teacht ó mBeantraige. Nuair a thainig sí abhaile do bhí sé geall le trí a clog a clog san oidhce. Ní raibh sí istig i bhfad nuair a chualaidh sí an gleó amuich. Do chuaidh sí amach agus do bhí beirt fhear ináirde ar ar an tighe ag cur tuighe air. An neómait nuair a chuaidh sí amach d'imthigeadar agus níor chonnaic sí a thuille iad. Chualaidh sí an gleó agus an suibhal amuich arís. Níor dein sí aon ní ach dul a codhladh agus nuair d'eirig sí an lá in a dhiaidh, do cuaidh sí amach ní raibh aon ní coruighthe ar an tighe. Beirt fhear sídhe do b'eadh íad sin.

thruaig mhór an té a dhein é agus ó shin amach ní raibh aon rath ag an bhfear san agus deirtear gur fuar a chuid ainmhidhe go leir bás

Fadó do bhí fear in a chómhnuide i nDoireanchairn. Aon lá amháin d'eirigh sé go moch ar maidin agus do chuaidh sé síos chun na fairrge ag tógaint gainimhe. Do bhí líon aige agus do chuir sé amach tamall ar an bhfairrge é agus nuair a tharraing sé an líon cad a bhí air ach sórt éisc agus gruaigh búachla uirthe agus í gh'chimilt ar nós bean. Do bhreith sé uirthi agus do thug sé abhaile í. Dubhairt an fear ná raibh aon chailín aimsire chómhmaith ag aoinne riamh. Aon lá amhain nuair a bhí sé ag obair, do chuaidh sí ináirde ar an locthadh agus do bhí trí éisc suas. Do chaith sé sios iad go bun an staighre. Nuair a chonnaic an t-iasc iad dubairt sí is iad san mo truir driotharaca agus do thóg sé amach an dorus iad agus dubhairt sí mo

Do bhí bean in a cómhnuidhe i GCrútha fadó. Do bhí tigín beag aice agus sé an ainm a tugtaí uirthi ná Cáitín na Paidireacha. Nuair a bhíodh sí ag obair do bhíodh sí i gcómhnuidhe ag guidhe chun dé. Bean ana Ghrástíul agus naomhtacht do b'ead í. Do théigheadh sí chun Aifrionn gach Domhnach sa mbliadhan. Nuair a bhíodh sí ag dul ann do thabharfad sí buidéal de h-uisce coisireacha agus nuair a théigheadh sí amach as an t-Séipeil do théigheadh sí go dtí na h-uaiga agus do chaitheadh sí an t-uisce coisireaca ann. Do théigheadh sí abhaile annsan agus do chaitheadh sí ar na garraidhe agus i gcró na mbó é.

Tá mórán scéalta ag na daoine i dtaobh na naomh a bhí in Éirinn fadó. Seo sean-scéal i dtaobh Naomh Bríghid agus an Maighdean Mhuire. Fadó fadó tar-éis breith ar dTighearna Íosa Críost Bhí an Maighdean Muire agus Naomh Brighid ag dul go dtí an teampall chun paidireóireachta agus nuair a thánadar go dtí an teanpall bhí sluaghtha daoine ann agus dubhairt an Maighdean Mhuire le Naomh Brighid go ndéanfadh gach duine acu san peaca nuair a bhfeicfeadh siad í mar caoinfeadh siad ar rudaí olc. Nuair a chualaidh Naomh Brighid é sin tháinig brón uirthe agus dubhairt Naomh Brighid leí ná bhféachfadh aoinne uirthe an fhaid a bheadh í féin i n-aonfhacht leí. Fuair Naomh Brighid píosa céacht go raibh mórán poill ann agus do cuir sí coinneal isteach i gach poll díobh agus do ghlach sí iad go léir. Annsan do chuir sí ós cionn a cínn é is do chuaidh sí amach roimh an Maighdean Mhuire.

Bhí na daoine go léir ag féachaint ar Naomh Brighid agus níor chuir siad aon tsuim ar an Maighdean Mhuire agus sin é an fáth gur lá 'le Bríghde roim Lá 'le Muire agus sin é an fáth leis go mbíonn siad ag beannuhadh na coinnle an dara lá de mí Feabhra.

Fadó bhí fear go raibh a bhean marbh ag teacht treasna cnoc éigin soir o nGleann-Garbh.
Oidhche spéir gealluighe do b'eadh é agus núair a bhí cuid mhaith siúbhaltha aige do casadh a bhean air. Bhí aithne aige uirthe agus bheir sé uirthe agus thug sé abhaile í. Bhí sí ag íarraidh air gach nómait í leigint saor agus nuair a bheadh

gádh leis a chabhiar go gcabhairfadh sí leis. Do leig sé saor í in aon chuma agus oidhche eile bhí sé ag teacht abhaile déantach nuair do chasadh daoine maithe air agus iad ag tabhairt cómhra eatartha. Do thug sé conghnamh dóibh mar ba ghnáth leis.
Nuair do chonnaic na daoine maithe go raibh sé ag tabhairt chonghnamh dóibh, do ritheadar uaidh acht dúbharadar leis nuair thiocfadh sé go Crois an Dá Bhóthair go mbeadh duine ann chun cabhairúghadh leis. Tháinig sé chun an áit in ar dúbaradh leis agus cé bhí ann acht a bhean fhéin. Do thóg sí an cómhra uaidh agus gaibh sé buidheachas di. D'fhíll sé abhaile agus ní raibh sé amuich aon oidhche eile.

ann agus bhí sé ag iarraidh fataí orra. Bhíodar an-bhocht agus ní raibh aon fhataí aca. Bhuail an tighearna talamhna an fear agus is beag nár marbhuigheadh é. Bhí bean an tighearna talamhna ann agus chuir sí iachall ar an bhfear a lámh a shíneadh amach dhe. Shín sé amach í agus fuair sí casúr agus bhris sí a chuid méaracha. Fuair an bhean sin droch-bhás.
Bhíodh na daoine ag tór ribeacha ráibeiséacha san bhfairrge agus dá dtabhairt abhaile agus dá n-ithe.

2.
Bhí tighearna talmhan ins an áit seo agus ní raibh biadh ar bith aige. Chuaidh sé chuig teach eicínt agus ní raibh acht fear agus bean in a gcómhnuidhe

Seo sgéal a chuala mé.
1. Bhí fear ann agus bhí sé an-tsaidhbhir agus chuir sé a chuid airgid i bhfolach faoí an rata. Chonnaic plód mór ban é dá chuir i bhfolach. Bhíodh éadach maith aige agus bhíodh béilidh maith aige gach lá. San oidhche chuaidh sé a chodladh agus tháinig na mná agus ghoideadar an tairgead. Nuair a d'eirigh sé ar maidin fuair sé amach go raibh a chuid airgid imthighthe. Bhí sé dá chuartughadh annseo agus ansiúd agus faoí cheann sgathaimh maith ní raibh tada le nithe aige. Chuaidh sé amach ar na sléibhte agus bhíodh sé ag ithe féir ghlais. Faoí cheann tamaill chuaidh a chuid gaolta dá chuartughadh ar na sléibhte agus fuaireadar é. Bhí dath glas ar a chorp ar fad mar gheall ar an bhféar glas a bhíodh sé a ithe

Signs of hard weather:
Robin flying into house. Lapwings seen early in winter. Wild geese seen flying inland (southwards). Small birds gathering in large numbers about corn sheds. Cat turning his back to the fire (frost).Signs of Rain: Moon on its back, or Ring round it. Cap on Kaigeen mountains. When Sliab na mBan is visible. When train can be heard crossing Holdenstown Bridge (a bridge over the Slaney). When you can hear church clock strike in Baltinglass. When motors can be heard plainly moving along Baltinglass road. Swallows or crows flying low. Wind blowing from direction of Baltinglass. Signs of Dry Weather: White fog lying in a valley. Hinges squeak on doors. Gossamer threads on bushes or grass. Wind at a certain point blowing from Kilranelagh or Kaigeen. Crows flying high.

Cill Tagain as the name implies St. Tegan's Church.
Saint Tegan who was a disciple of St. Patrick is said to have built a church here not long after the saint's arrival in Ireland.Not far from the little village is a graveyard known as Tyneclash; a burial ground still in use. There is a place, about a half-a-mile along the High Park road, from Kiltegan known as Old Kiltegan. There is a very ancient burial ground at this spot. In a corner of this graveyard there is supposed to have been a holy well, although there is now no water in it. Near this graveyard is a high bank which is called a " Norman Moat ", and it is said that various amusements were held here in connection with a " Patron " which used to be held early in September.

This well is situated about a mile to the north of Rathdangan. This is the real pronounciation as far as I am aware, because a little to the north of it is pointed out what is supposed to be a place where once a church stood. There are no traces or mounds to mark the spot.
The well is just a hole in the ground not far from a mountain stream which divides the townlands of Cornaan and Cranareen. The site of this old church is in the townland of Cranareen. There is a graveyard, at this spot, which is still in use. In the graveyard is a stone trough, resembling a font, which is said to be never without water, even in the very driest summer. The water is said to have the power of curing headaches, vomiting, and that warts begin to disappear immediately the water from this font is applied to them.

Tober Owen, Rathdangan. 15-6-1938This well which is also known as St. John's Well is situated at the back of the houses in Rathdangan village. This well has a concrete roof, and there are three steps leading down to it. This well supplies the villagers with pure spring water.
There is now no Patron held but it is said that a Patron was held there up to the time that Moore was hanged on a tree which grew up over the well. This hanging took place in '98. The tree was a huge ash tree and was called Moore's gibbet. It was blown down during the big Wind of 1903. It is also related that the branch from which he was hanged withered; no leaf grew on this branch afterwards although leaves appeared in plenty on the other branches. The story of the hanging of this man Moore is as follows: A man named Moore had a publichouse at Killalish, a place not far from Kiltegan. This was a resort of Michael Dywer and his men. This man's son deserted from the British forces and joined up with the United Irishmen. Captain Hume of Humewood Castle, (also situated not far from Kiltegan,) had Moore arrested and charged with harbouring

sin í go ceinnte thabair leat abaile (?) anois. Ní tabrad mé liom í (?) Caitead sí tusa a posad. Posad iad agus bhí am mait aca gur cailleadh iad.

Bhí fear ann uair amain agus bhí se amuig go mall ann óidce seó agus nuair a bhí sé ag teact abhaile casad ceatar fear agus comra leobtá nuair a tainig sé com fada léis caith siad ann comra annsin aige agus rit siad un ballaid. Nuair a toig sé ann clar gan comra agus ceard a bhí ins an conra ac bean og breag agus nuair a toig sé ann clar don conra deirig sí amac agus cuaid sé abaile léis. Ní raib sí inan labairt go baintig an biorran a bhí taob tiar da cluis (?)

Inaice na mara tá cnúasach beag de thigthe. Cill Mhuire a tugtar ar an áit. Do réir deallraim do bhí séipeal tógtha annsa sa tsean aimsear. Is in ónóír do'n Mhaighdean Mhuire a tóghadh é agus sin é an fáth go dtugtar Cill Mhuire ar an áit. Do bhí áit fé rath is fé búiodh go dtí gur eirig sé de thubaist ar duine eiginn dul agus an seipeal do raobad agus do chreacadh; as san amach ní raibh an rath ar an duine a dhein é agus deirtear go bhfeicfadh sé gach sagas sprid san áit in a raibh an séípéal. Do chur sé barraí sa pháirc an bhlíaín na dhíaídh san acht níor fhásadar ríámh. (an seóladh céadhna)

and fell down near her toes. She got very lonely and took her sister on her sholdiers and began to run as fast as her legs could carry her.
When she reached home she was unable to tell her story she lived for two months after but she always said and kept saying that she knew the man. She always said that it is for her the man came. Before she died one night as she lay on bed, an angel appeared to her and told her that she would get the same illness again and that she would die and be happy with her for ever in heaven. She got sick and revived again She got sick again and then died Beanacht Dé le na h-anam.

Long ago there lived an old man. He had an only daughter which was also fairly old.
One fine day both of them went out to the meadow saving hay. The daughter was working very hard but the old man was only just giving a help. It was nearly dinner time and there was a path running through the field which was covered with hay. The girl sat down on the path and as the day was very fine she fell asleep. She was asleep about half an hour when she screamed loudly. The old man was a bit far away and was a bit deaf like many old people. She kept on screaming and at last the man heard her and ran to her assistance[?]. What should he find but a horse rib stuck to the bone through the sole of her foot. He pulled the rib and never went though of the path until a few minutes later. The pity he had for her was, that she was long enough in the world to know that it was not right to sit on the path

There is an interesting legend attached to Ervey Presbyterian Church, near Kingscourt, which was created about 1826 (1826), A short time prior to the creation of the church, a site was chosen-not at Ervey, but in the townsland of Mullinavalley, about four miles distant. The work of building the new church commenced, but on the following morning it was found that all the work carried out on the previous day had disappeared as if by magic.
Not a stone or a trace of the building material could be seen. Fresh material was procured, the work of building started a second time, but when the builders arrived next morning, all their work had disappeared. A third start was made, but the result was the same. Guards were placed at night in charge of the building, but despite their vigilance the material mysteriously disappeared. Nothing daunted, a fourth attempt was made, and as the men were proceeding with the work, a local prophet named Meldreen arrived, and stood looking at them. After some time he spoke and said: "You will never build your church there. It is useless for you to attempt it. but come with me. I will show you where to build it." The men went along with Melreen, who took them to the Western shore of Ervey lake and said: "Build your church there." He also said: "Mass with be celebrated three times in that church before Ireland

in aoinfheacht le na driotháir. Núair a bhí sí ana óg do bhí sí féin agus leanbhaí an bhaile ag súgradh dóibh féín inaice leasa. Pé mí-ádh a bhí uirthe siúd do chuaidh sí isteach sa lios agus do thug amach léí seana-chorcán briste. Ní thúisge a bhí sí sa bhaile an lá san na d'eirig sí breóidhte agus as san amach bhí an "fios" aici. Oidhche amháin do bhí sí ina suidhe cois na teine. Deirig sí súas de phreibh. "Muise," ar sise, "nách mór an trúagha an fear bocht san thúas ar na Dúanta. Do thuit an bhó dob feárr a bhí aige le faill agus tá sí marbh anois." An lá na dhiaídh san do chuir muinntear an tighe duine éíginn go dtí tig an fhir agus bhí an bhó marb rompa. Thugadh na daoine maithe leó í gach oidhce agus bhainidís an sgaball di. Ar maidin deireadh sí le leanbhaí an baile, "rithídh síar agus faigídh mo sgaball atá ar thor beag taobh thiar de'n abhainn. Bhaineadar díóm aréir íád." Théíghidís síar agus bhíódh an sgaball ann i gcómhnuidhe.Oidhce amháin dúbhairt sí go mbeadh sí féín ag dul leis na daoine maithe anocht. Dúbaradar na leigfhidis

If men are going fishing and if they meet a red-haired woman they won't catch any fish. They also say if a frog comes in the house at night time it is the sign of death.
If a wedding met a funeral the people who got married will have no luck. It is not right to carry anything on your sholdier when entering a house. It is not right to bring milk to another house May-day. It is not right to bring milk to another house and to bring it back in again. Ní ceart fuineog do dunadh, ná fuineóg núa doscailth. Ní ceart an doras do dunadh lá torraim. When a woman is getting married it is an old saying that she should wear something old something new something borrowed and something blue. They also say that it is not right to build anything on the path.

The old people believe in piseogs as they used long ago. Some of them are very superstitious and they say ná dein dlighe agus ná bris dlighe.
They say it is not right if you were making a churn to have your neighbour go out without striking a greas. They say he would bring the butter with him. They say it is not right to throw feet water in the night. They say it is not right if you had a house above the road to build a new house below the road. They say it is not right to remove the fireplace of a house. They say it is not to sleep alone in a new house without getting somebody of the same name with you. It is not right to enter a new house the first time without bringing something with you. They also say it is not right to sit on the path. There is a story connected with it. It is not right to walk over a person when he is sitting down because he would not grow any more. A whistling woman and a crowing hen there is never no luck in the house they are in

of her bed room. One of the neighbours brought the doctor to her and the Ambulance took her to cork and she died there. Then her son built a hayshed and it was their he used to sleep by night.
He used to make flags of different colours and put them up in front of every well. Every day he used to go out in the fields and dance all day long. He went off through the country working and he is living still.

Bhí bean in a cómhnuidhe i nGleann na Mináirde timcheall ochtmhódh blíain ó shoin. Cáit Ní Dhúbháin dab ainm dí agus deirtí go raibh "fios" aici sé sin go raibh cómhacht aici ar neithe a bhí foluighthe ó dhaoine do chur indhiúil dóibh. Níor pós sí ríamh agus bhí sí in a cómhnuidhe

for a cold. Sore eyes to wash them with tea every morning. Romatix - to drink plenty spring water between each meal. There is another cure for burns. to rub ink or put Soda with it after burning. Borax and honey is good for a sore tongue. If a dog had the habit of eating eggs to put a red coale of fire into his mouth. "Cobaiste an madra rúad" is good for curing the fits of a dog. To boil it and give him the water of it. Corns - To steep ivy leaves in Vinegar over night is a cure for corns.
If a needle or glass went through you foot to keep rubbing that spot with a black cloth and whatever went in would come out. We are not sure would all those cures do good or not some would and others would not. Nose bleed. - To put a cold stone back of you head and lay back. Ear-ache. To put hot water under. your ear.

[continued from p. 387]He brought with him three asses and some bags. When he reached the cliff, he said open "siseam". The cliff opened and he saw a great big room full of Jewels and silver and gold in plenty.
He filled the bags of gold and again said open "Siseam" the cliff opened and closed behind him again. He went home to his wife & told his story. She at once ran to her husband's brother & brought with her a Jug. When the woman gave he the vessel she put soot on to the bottom of the Jug, So that the contince of whatever was in it would stick to it. The woman went home and counted her gold and then buried it in the garden. Then she went to return the jug and when the woman saw the gold stuck to the jug she told her to tell her the story. The woman told her story and when she had it finished the other woman ran to her husband and told him of his brothers great fortune. He also got his asses and bags and went to his brother to get further information. He told him the words to

There are many old cures around this place. Some of them would cure you, but the others would not. These are some pains that I heard their cures.
Toothache, a herb grows on the ground that would cure toothache. Sore eyes, if you washed your eyes with borasic poder and hot water they would get better. Sore throat, carrigeen would cure sore throat. A Sore leg, if you lent on a sore leg it would get worse so you should get a crutch to lean on. Sore tongue, if you put borax and honey on your tongue it would get better. Oidine would cure cuts. It was said that Maíre Ní Murcada had a lot of cures for anyone that would be hurted by the fairies, because she used be with them. She cured many persons with her cures.

and he hit his brother on the head and his head rolled around the floor. Then the two brothers died and the three comrades went back to the king enjoying the great deed they had done. What will ye be asking said the king. A timble full of honey every day as long as I live said the bee, yire can have it in welcome. As much corn as will feed me while í will live said the mouse with all my heart said the king. As much money as will build a house and buy a farm a live a rich life with all my heart said the king. The three friends got their requests and lived a good life afterwards.

named "Sean", her husband was dead. Sean had two friends a mouse and a bee. When Seán heard of the jiants he went to the king and brought with him his two comrades. He told the king he would kill the jiants but to give him any request he would ask for. When the neighbours saw Seán going to kill the jiants with a mouse and a bee to fight with him they laughed loudly. Seán walked on and payed no attention to them, until he reached the jiants' house. At first the mouse nimbled a hole in the door. Then Seán put in his hand and opened the door. So the three comrades stepped inside and went into the bedroom. The two jiants were fast asleep. The mouse began to eat one of the jiants ears and the bee stung his nose. Stop roared glug brother grog or I will roll your head off around the floor. The bee kept on stinging and the mouse kept on biting.
The two brothers jumped out on the floor one of them got an axe

Long ago the people had many old plans, and old cures which are not to be seen or heard of nowadays.
There is a great big rock up at the top of the hill at a place called "Tuirin a bullaig". The rock is made the shape of an altar. There was a head man of the danes, and he ordered all his men to be at this rock for a certain time in the day. Then the head man used to read to them from a big book and they answer him in return. This mass was called "Aifreainn na madraí". They continued this for some time. The parish priest ordered them to leave the place, and not to be mocking mass. So they left and they were distributed around from place to place. Then they made a lios and went to live in it, and those places are to be seen still. The parish priest

such a certain time in the night. The next morning he rose and went up to the hill. They met Maire on the top of the hill. They went onwards until they came near where Lady Broderick has her castle now. She said to them then wait there now until I come back to ye. They waited there patiently when all of a sudden they heard a call, they looked up and Máire holding a woman, and the woman jumping trying to get away. Maíre was saying "hurry up" "She is gone hurry up". When the men were coming towards the woman they were saying to the man "That is your wife a laoig". She knew her husband but she did not want to go with him. Anyway they dragged her down to the bottom of the hill and brought her home and she lived

and through the stormy times in the 16th. & 17th. centuries they still continued their existence there. In the 18th. century it was called by the peasantry of the place Cullenagh-
more House. This estate of the Barringtons in Cullenagh was finally sold to Sir John Parnell, an ancestor of Ch. S. Parnell, and when the Barringtons left their family mansion the catholic agent of Sir John lived in it and fitted up a small chapel in the hamlet of Cullenagh for the accomodation of himself and the catholic tenants. Some time afterwards Sir John sold the estate to John Tolir, the well known Lord Norbury whose descendants afterwards held it in possession, and Sir John with his agent resided nearer to Portlaoighse at Sheffield Cross. On the side of the White Mt. as we have learned is the small townsland of Kilwhelan. Here, it was, that one of the earliest

In the eastern part of the Barony of Cullenagh, and about two miles from Ballyroan there are what are locally called the Cullenagh Mountains. They are however only of secondary height and very gradual ascent. They consist of three distinct very well distinguished summits connected by an elevated plain in each case. The heights are - Black mt. Middle mt. and Slieve Bawn or White mt. The former attains to the greatest height 1,045 ft. On the side of the latter mt. , now completely unenclosed, is Kilwhelan On the highest mt. coal appears to exist and shafts have been sunk and levels made at some remote time.
On the slope of the Black mt. the Barringtons who had acquired a large estate in Cullenagh Barony built a mansion. In it they lived for generations,

Súghradh na leanbh
Tógann duine des na leanbaí blúire de chipín: agus cuireann sé ceann de san teine. Nuair a bhíonn sé dearg tógann sí amach é agus síneann sí cun an duine i n-a h-aice féin é agus deireann sí agus an cipín in a láim aici. Seo mo bhírin duit, cad is brígh dó Má fhaigheann mo bhirín beó bás idir do dá láimh Bíodh an trom trom, ort. Tógann an duine in-a h-aice uaithe é annsan agus tugann sí do dhuine eile é ag rád na rann céadna. Pé duine go múchfhaidh an birín 'na láimh cuirfidh na daoine eile dalladh-puicín uirthi, síseann sí ar an úrlár, agus cuiridh rud éigin anuas ar a drom mar ursal, nó stól, nó fód móna, ag rád le gach aon ualach. Trom, Trom. Cad tá ar do chionn? Beidh sí ag tomhas cad tá ar a drom, agus fágfar annsan é go mbeidh an tomhas ceart aici. Mar so, má cuir duine éigin fód móna ar a dhrom agus nuair deir sí, bféidir, go bhfuil an gadhar anuas uirti, déarfaidh an duine eile, fan annsoin, a fhóid móna go dtiocfaidh an gadhar" - ach ar a mbás ní cuirfheadh siad an gadhar anuas uirte 'na dhiaidh sin.

Nósa do baineann le lá bealtaine.
Cuid des na sean poseógaibh a bíodh ar siubhal ag daoinibh maideán lae bealtaine. Cailíní agus buacaillí óga gan pósadh do bhíodh ag gabháil de'n t-sean-nós so. Is amhlaidh a theastuigheadh uatha a fághail amach an bpósfaí iad, agus cé bheadh aca mar chéile. Cailín go dteastóchadh an fios san uaithi níor mhór di bheith 'na suidhe roimh éirighe gréine, agus dul amach ar fuid na bpáirceanna agus drúichtín fhághail-drúictín is eadh feilmidhe beag bán a bhíonn le fághail Maidheanacha go mbíonn an drúcht go trom ar an dtalamh. Nuair a gheóbhadh sí an druichtín, bheadh uirthi é bhreith abhaile léi. Annsan caithfeadh sí pláta mór fághail agus plúr do scaipeadh go h-éadtrom ar an bpláta. Cuirfeadh sí an druictín ar an bpláta annsan agus báisín anuas air as a béal fé, agus do leogfad sí de'n drúichtín bheith ag snámh anonn is anall, fe'n mbáisín go dtí go mbeadh a rian go mbith ar an bplúr. Ansan do leogfad sí an pláta agus an plúr d'infiucadh agus as an rian d'fágfadh an druichtín ar an bpláta agus as an bplúr, deanfadh sí amach anim an fir a bheadh mar céile aici. Siubhal is faigh mo chéile dhom ar eircín bó riúin Is buacaill bó 'gus caorach mé, Is is sclábhuide mhaith in ao bhall mé M'ainm is sloinne bhéarfadh duit, San eircín bó mo riúin.

ag lorg na ribe léithe ach an oiread.

Sean Fhocail.
In dhiaidh a chéile tógtar na caisleáin. A ithead na putóige bíonn a teasdáil. A ndeire a gcoda throidhid na caisleáin. An rud a gheibtear go bog caithir go bog é. An rud théigeann a bfad téigeann sé bfuaire. An phunann cangaltar san bhfóghmhair sgaoiltear san Earrach í. An té na faigheann an fheóil is mór an saóghail briseann an bráith. Bean ar meisge bean naisge. Bíonn cheann caoghal ar an oige. Cailín ag mór agus Mór ag lorg déirce. Deun aon úair amháin ag tá sé déunta fé dhó.

Ceallacán fada agus easbadh na mbróg a dheineann
sean-duine críona den búachaill óg. Is mór taiseach an adharca na mbó thar-lear. Ar scáth a chéile maireann na daoine. Níor chaill fear na misnaig riamh. Níor bris focal maith fiacal riamh. Is fearr aon cat scaoilte ná dhá cat ceangailte. Bean mhic is mátair céile cat is luch ar agaidh a céile. Cad a dheineann mach an cait ach luch a mharbughadh. Uain no t-aoide ní fhannain le h-aoinne. Dá mbeadh fios agat bheidh leigheas agat. Deineann bhúachaill óg díomhaoin sean duine láidir. Coinín sa poll agus a ceann amac. Dá mbeadh cuiginn ag an gcat badh minic a phus ann go minich. An áit in a bíonn gé bíonn ganndal agus an áit in a bhíonn bean bíonn clampar ann. Leath-bidh agus leat-teine lá le bríghdhe. Ní bíonn an rádh acht mar a mbíonn an smacht. Is dóig le fear na buille gurbh é féin fear na céile Tóg uaim é agus gan uaimeac é Tóg bean as an gleann agus ná cuir aon bean ann.

Shean Fhocail
Ceatharar Sagart gan bheith sainnteac ceatarar franncach gan bheith buidhe is ceatharar greasaidhe gan bheith bréigeach sin dá dhéag iná bhfuil sa tír. Fear a bailiugheann impire caitheamh rábaire. Is fearr an chú a bhíonn ag siúbal ná an cú a bíonn na lúb Nigheacháin slach an Satharn bheith sé geal Dé Domnaig. Ní hé lá na gaoithe lá na scolb. Éist le fuaim na h-abhann agus geobair breach. Mar a bhfuil agat ach pocáin gabair bhí ar lár an aonaig leis. Ní luib ná leigheas in agaidh an bháis. Roitheann uisce doimhn cúinn. Dá mbeadh Sionnan go Samhain bheadh breall ar duine éigin. Dá fhaid é an lá tagann an oidhche. Is olc an bean beó ná cuirfeadh bean marbh. Milleann muilte Dé mall agus milleann mion mín. Is fearr an troid ná an tuaisneach. Is fearr rith maith ná droch-sheasam. Aithnigheann aon ciaróg ciaróg eile Domhnach na failme agus satharn cásga bionn an ghrian ag rinnce le h-áthas. Ní bailiugheann cloch reatha cúinleach riamh. Is fearr focal sa cúirt na púnt sa sparán. Is fearr bheith díomhain na bheith droch gnótach.

Ballyhaise Is The Best Says Daddy

Briseann an duatcais tré shuilibh an chait
Nuair a bíonn an cat ag (rinnce) amuic bíonn an luch ag rinnce. Sé an t-amadán chríona an t-amadán is mheasa. Is ag duine féin is fearr a fhíos cá luigheann an bhrog An faid a beadh an feár ag fás geobhad an capall bás. Seachainn teanga liom leat. Muna gcuireann tú san Earrach ní bhainfid tú sa bhfóghmhar Is fearr a bheith diamhóin ná droch gnótach. Ritheann uisge doimn ciún. Ní bhíonn saoí gan luch. Mar a chapaill agus geobhair féir. Ní h-iad na mná deasa a cuireann an pota ag fiucadh. Bean mhich agus máthair céile cat is luch indiad a céile. Fear na bó féin fé na heirbeall Ná breith an leabhair fén cluadach. An t-uan ag muineadh méilidhe dá máthair Tig i mbéul mbóthair ní taisteal é ach comhgar Gnó féin gnó gach einne. Cabhruig le'd thír féin. An té go bhfuil ainm na moch eirighe air ní foláir dó codhladh go h-adharca. An rud a sgríobhann an púcha léigeann sé féin é

This night in sweet Baltray.With tranquil pleasure and delight
And matchless fun we spent the night, We dance and sang with all our might Till near the break of day. Then Jack and Nan away were led And instantly were put to bed We all shooks hands and off we fled, Away from sweet Baltray. Unknown Poet. (Written by John Sheil)

of span bridge. There is mention of Ballyragget back as far as 1220 when a Norman Lord - Richard le Raggaid - was granted land there, but very little is known of it till 1600 when it immediately became notable because of the arrest of Black Thomas Earl of Ormond Lieutant-General of Queen Elizabeth's forces there by Owny McRory O More.
Ballyragget Castle was once the residence of the Mountgarret Family. Another famous Kilkenny family resided in Butler house. Both of these buildings are still inhabited. the present Marquis of Kildare is living a short distance from the Castle. The population of the village has of recent years decreased and is now in the neighbourhood of 300. There is no industry in the town, and most of the labourers seek work with the neighbouring farmers. At various periods of the year the want of work is marked by the number of men to be seen at street-corners. It might be mentioned here that the habit of standing at street-corners is more pronounced in Ballyragget than in any other village of similar size known to the writer. It seems to have

Parish of Béal Áth Raggaid (Ballyragget) is situated in the northern portion of County Kilkenny and part of Souther Laoighse. Area treated in following pages will be that part of the parish in and around the village of Ballyragget.General Survey:
The town Béal Áth Raggaid got it's name from a local Ford. The Nore which runs through the town was crossed at a place roughly one hundred yards from site of present Boys School It is believed that a man called Ragget owned the land adjacent to the river at this point and so his name was associated with the ford. The main road from Kilkenny to Portlaoigse now crosses this ford by means

A rath is a mound where trees are planted. It is round with a deep trench around it. People of old used them as fighting ground. The trenches around them served as a fortress when chieftains fought against one another. There are several raths in this parish all are built on a height and within convenient distance and in view of one another. The trees helped as a hiding place for them. A good many people were slain and supposed to be buried in the raths. Many people in this district that cut trees or bushes met with serious accidents to their eyes or hands. One man broke out a gap from the rath at Bowe's to another field and any cattle passed out through the gap became lame. Some people believe that the raths are the home of the fairies.

My grandfather had a farm in a place called Bilbo in County Carlow. One evening about seventy years ago my grandfather went to bring a horse out of a field of oats that he had thieved into. There was a gate leading from the field to the yard. The field was adjoining the house. The oats was in stucks being cut only a day or two.
My grandfather caught the horse by th mane to lead him in. His father and mother were standing at the gate watching him catch the horse when his father exclaimed, "I will kill him when I catch him. Look at him riding the horse over the stucks." Then all of a sudden the whole field was filled with horsemen

that was beside the house on to the roof of the house. He drove the cow up the hill and he put a rope around her neck. Then he drove her across the plank on to the house. He then tied the other end of the rope to the chimney but soon the cow slipped down. Then he went up on the house and put the rope around his own body and he began to pull back the cow but he over balanced and fell down the chimney. He was on one end of the rope and the cow balancing him on the other.
When his wife came in and saw the cow whe ran to get something to cut the rope. She release the cow but when she cut the rope the man fell down the chimney into the pot of soup. When his wife came in the second time she could see nothing but his two legs. When

Sguabann sguab úr glan.
Bíonn dath dearg ar an firinne i gcómhnuidhe. Bean tailliúr agus bean tincéirí sin dhá bean na réidtínn le na céile. Is fearr paiste na poll ach níl ann ach san. Is fearr mach le imirt na mach le h-ól. Leanann go dlúth do cul ár sinnsear. Samhradh gach síon go Nodlag. Ciallachán fada agus casbhadh na bróg deineann sean duine críona d'en bucaill óg. Ceannuig ar a trí agus diol ar a seact agus na beadh coidce gan capaill maith. Níor doig seanh cat ríom é féin. Núair is fúar é an teactaire is fúar é an freagra. Is maith comhairle ach is fearr cabhair. Leanann naire ag brón an dubhailte Nuair is cruaid don caillig caitheann sí ríth. Bíonn an féar le lonnradh na gréine. Is fuirist airgead a caiteamh ach is deacair é bailú. Is fearr aon ar bpos ná dá ceann ar thór. Is deacair girraidh a cuir as an dtor nach bfuil sé. Ní raibh rian ar deire ná bhead ar tosach ríamh. Is treise deinn ná dochas. Bíonn blas milis ar praisech do comursan. Eirighe much is luag deanach bíod rud agat nó bheith in eagmas.

Sgéal dá innsint do capall agus an capall na codladh.
Ní deinfead an saoghal capall rás d'asail. An rud a faigtear go bog caitear go bog í. Geamhair iothlann nó clann ministir. Ní raibh mór riamh ná raibh bocht na diaidh Ag caitheamh an t-solus san oidhce agus ag caitheamh na t-suse sa ló. Is é an duine an t-eadach. Is fearr obair ná caint. Bíonn misneach ag gach madra i na gairdín féin. Is fada an bóthair ná bfuil casadh ann. Balluigeann brob beart. Nuair a bíonn na leabhair agat ní bíonn na léigheann agat. Bíonn gach tosnúghadh lag Is fearr a bheit in am ná in am tráth. Fill orm a deir an droch gnó. Is fearr a bheith ag dul ar agaidh ná ag dul ar cúl. Is minic a bain duine slat cun é féin a bualadh Sé capall na h-oibre an biadh. Ní cuimhnigtear ar an t-arán tar éis é d'ithe. Is maith é an oige don té a cuireann é ar fóghnamh. Ní ceart ag breith amuich í. Ná h-éileamh do ceart go bfeicir do neart. Ní deanach an mhaith aon úair. Maruigeann an failteas an tuirse. Dein úair amháin é agus tá sé deanta go deo. Loiteann breis cocaire an teannlan.

i na dhiaidh shin thug sé amach ó'n áltóir go raibh croiceann an fhir an an Diabhal acht go raibh dóchas go mbéidir go mbeadh a anam ag Dia. Dúbhairt sé freisin aoinne bheith ag iarraidh droch achtuighne dhó fhein go bhfuigheadh sé é.

chroiceann ag an Diabhal". Thíos timcheall agus fiche slat taobh thiar do thobar Bhaile Úr a cuireadh é agus an oidhche a cuireadh é bhí beirt malrach ag dul chuig an tobar agus chonnaic siad beirt fhear na suidhe ós cionn na h-uaighe. D'aithnigh siad gurab é an fear a fuair bás a bhí ann acht ní raibh fhios aca cé ar bas an fear eile. Nuair bhí siad ag filleadh ó'n tobar chonnaic go raibh an fear nár aithnígh siad ag feannadh an fhir eile. Chuala siad é ag rádh de ghuth íseal brónach "Mo léan gan níos mó ná do chroiceann agam." Thuig siad annsin gur droch spioraid a bhí ann. Rith siad abhaile agus d'innis siad dá muinntear faoí'n radharc a chonnaic siad.
Bhí fhios aca annsin cé bhí ann agus séard dúbhairt siad go bhfuair sé a achtuighne. D'innis siad do'n sagart faoí, agus an Dómhnach

ar ucht a máthar agus an ceathrar mín marbh. Máirín a bhí mar ainm ar an bpáiste a mhair. Thug máthair Bhid abhaile í agus síl sí chuile lá nach maireadh sí go h-oidhche. Acht tar éis cúpla bliadhain thionntuig sí amach na cailín laidir. Chuaidh sí go h-Alban nuair tháinic ann di. Pósadh ann í, acht fuair sí bás go gearr na dhiaidh sin. Cuireadh in Alban í i bhfad ó na muinntear féin.

Bhí sean fhear ar an mbaile seo agus bhí gnás aige bheith i gcómhnuidhe ag mallachtaí. Fuair sé bás lé h-ocras in aimsear an droch shaoghail. Fear déirce a bhí ann agus chuir sé faoí i stábla beag lé muinntear Chorragáin. Níor innis sé a ainm ceart ariamh d'aoinne. Sé an mallacht a bí aige "mo

gan biadh gan arbhar. Nuair déirígh sí ar maidin d'innis duine de na páistí di go raibh an chruach imthighthe. An trathnóna sin fuair sí bás lé ocras agus briseadh croidhe. Cailleadh triúr de na páistí.
An trathnona sin bhuail Bid Mharcais a bhí na girrseach timcheall agus ceithre bliadhna isteach. Bhí an bhaintreabhach agus na triúr páistí sínte ar leic an teallaigh agus iad fuar marbh. Shíl Bid go raibh siad na gcodhladh. D'innis sí dá máthair nuair a chuaidh sí abhaile go raibh "Sally Sheáin" agus na paistí sínte ar leic an teallaigh agus iad na gcodhladh. Thuig máthair Bhid gur codhladh gan dúiseacht a bhí ortha. Rith sí go dtí an teach agus fuair sí an triúr paistí agus a gcinn leagtha

gan biadh gan arbhar. Nuair déirígh sí ar maidin d'innis duine de na páistí di go raibh an chruach imthighthe. An trathnóna sin fuair sí bás lé ocras agus briseadh croidhe. Cailleadh triúr de na páistí.
An trathnona sin bhuail Bid Mharcais a bhí na girreach timcheall agus ceithre bliadhna isteach. Bhí an haintreabhach

Bhí lánamhain in a gcómhnaidhe thart annseo in aimsir an droch shaoghail. Bhí buachaill amháin achú agus bhí sé timcheall agus cuigh bliadhan déag d'aois nuair a fuair a mhathair bás. Bhíodh sé i gcómnaidhe annsin ag cuir smacht ar a athair agus dhá bhuaileadh. Bhí gradh a chómh mór sin ag an athair air nach nabrócadh sé tadaí leis. An lá seo fuair an gasúr é féin bás. Nuair a chuir síad é thainic a lámh amach tríd an uaigh agus b'éigin de'n athair thigheacht agus buille a thabhairt de'n láimh in

t-sean bhean léithe féin agus í ag caoineadh agus ag crith lé t-sean faitchís. Lé rudaí a dheanamh níos measa thosuigh an fear ag éirígh aniar sa leabaidh agus ag cur droch ghathadh air fhéin. Roimhe sin bhíodh sí ag coingbheál suas paidreacha go Naomh Mártan agus nuair a chonnaic sé go raibh sí i ngéibheann tharraing sé uirthi.
Chómh luath agus tháinic sé isteach an doras shín an fear a bhí sa leabaidh siar fo socar. suaimhneach. Chongbhuigh sé cómhluadar leis an t-sean mhnaoí go maidin agus nuair bhí sé ag fágail dubhairt sé go raibh a carasg críostuidhe ag triall uirthí agus go gcoinneóchadh seisean cómhluadar léithe go mbeadh an sochraid thart. Ní luaithe a bhí Naomh Mártan inthíghthe amach an doras ná

t-sean bhean léithe féin agus í ag caoineadh agus ag crith lé t-sean faitchís. Lé rudaí a dheanamh níos measa thosuigh an fear ag éirígh aniar sa leabaidh agus ag cur droch ghathadh air fhéin. Roimhe sin bhíodh sí ag coingbheál suas paidreacha go Naomh Mártan agus nuair a chonnaic sé go raibh sí i ngéibheann tharraing sé uirthi.
Chómh luath agus tháinic sé isteach an doras shín an fear a bhí sa leabaidh siar fo socar. suaimhneach. Chongbhuigh sé cómhluadar leis an t-sean mhnaoí go maidin agus nuair bhí sé ag fágail dubhairt sé go raibh a carasg críostuidhe ag triall uirthí agus go gcoinneóchadh seisean cómhluadar léithe go mbeadh an sochraid thart. Ní luaithe a bhí Naomh Mártan inthíghthe amach an doras ná

tháinic a carasg críostuidhe isteach agus go deimhin bhí bród uirthí. D'fhan sé aicí go raibh an sochraid thart. Bhí triúr fear ag obair in gcoiléar lá. Chonnaic siad Naomh Pádhraic ag triall ortha. Bhí cáil an - mhór air an uair sin. Dubhairt duine de na fearaibh go bhfeiceadh sé anois an raibh comhacht ar bith ag Naomh Pádhraic. Sin sé síos ar an dtalamh ag leigint air go raibh sé mín marbh. Nuair tháinic Naomh Pádhraic chómh fada leis an moeirt [?] eile d'innis siad dhó go raobh an fear marbh agus go mba mhaith leó dá mbeadh sé abalt é a thabhairt chun beathadh arís. Chuaidh Naomh Pádhraic chómh fada leis agus d'fhéac síos air. Bhí fhios aige gur ag cur i gcéill a bhí sé mar bhí an t-anál ann. Thug sé buille ar chlár a dhroma dó

(3) Bhí beirt filí ar an mbaile seo fadó. Bhí an beirt acu istig i bpáirc lá mar seo agus do bhí ceann des na comharsain ag pósadh.
I Maigistir Gaoithe a póstadh iad an uair sin. Bhí an cosaire ag gabháilt an bóthar agus chonnaic an bheirt é agus dubhairt ceann aca.Tá Mícheál is Máire is an capaillín bán ann Muiris is a mhálai gaoithe Annsan labhair an tarna ceann Tá captaon an baire is a ceann in áirde

(1) Tá lios shoir i nDrom Caor i bparóiste na nDhromad agus an lá seo go h-áirighthe bhí an fear seo ag treabhadh i bpáirc a leasa agus pé slíghe gur bhog sé an cloch do tháinig an gaoth aníos agus do leag sé sa pháirc é. Sin an t-aer lobhtha a bhí ann le blianta. D'fhéach sé isteach agus do fuair sé cómhra déanta le clocaibh ann.(2) Tá lios taobh thuas de'n scoil seo agus deirtear go bhfuil bóthar ag dul uaidh ó an dtalamh go lios an Mhuirigh taobh theas de Abha na hAoine pé'ca fíor é no nach fíor.

(a) Oidhche amháin bhí mé ag teacht ó Baile Uí Fhiadhcháin agus bhí an capall agus an carr liom. Ceart go leór bhí sé déannach san oidhche, agus nuair a tháinig mé chómh fada leis an tsean droichead thall anonn, seas an capall go tobann; d'fheach me thart agus chonnaic mé triúr ban dubh in a suidhe ag an Droichead gan corr asta. Glaodh mé ortha éirighe agus leis an capall a leigint thartha ach níor thug siad aon árd orm. Glaodh mé ortha arís, níor airigh siad. I ndeire na Dála, glaodh mé ortha arís agus d'iarr

an sagart ag ofráil an Aifrinn Domhnach Cásga.

......Bhí buachaill aimsire aici agus bhí sí an dian air. Bhiodh sé in a shuidhe aici gach maidin san samhradh ó éirighe na gréine go dtí a dul faoi. Bhiodh sé chómh tuirseach sin ar feadh an lae go mbíodh sé ag féuchaint suas ar an n-grein a tnu léithe a dul faoi. Bhiodh na laetheannta chómh fada sin gur sgreadadh sé suas leis an n-grein mar so:-"Coisg ort a grian is fad é do thriall
Ach dhá m-beadha-sa ráithe agus bliadhain Ag Máire Sheáin Liam Bheadhá a rith abhaile in to chanter" Thainig saighdiur abhaile as Sasana ar a b-paiste ar cuairt ar a aintín. Nuair a bhí sí a réidhteach dhá chur a chodladh dubhairt sí léithe fhéin "Deamhan an oiread Beurla sa mbaile is a chuireas an saighdiur in a chodladh" "Where is the pillow" ars an saighdiur. "Níl aon filister ann ach cuir do bhríste fada faoi do ceann", d'fhreagar a aintín. Buachaill óg a bhí ag teacht abhaile as cuartuigheacht a bhf [?] san oidhche . Casadh bean sidhe air ar an mbothar agus thuit sé i n-grá leithi chómh mór gur chum sé amhrán dá moladh. Séard adubhairt san amhrán "Dá bfhághainn sé mo roghain de mnáibh breagha an domhain sí Bean Dubh an Ghleanna a bhfearr liom".

Sean saighdiur do b'dheadh an Suibhneach agus ruaig arm Shasana as Éirinn é. Caoin a bhean é agus chum sí amhrán le cumha in a dhiaidh. Seo cuid den chaoineadh:-
"A Bhriain Mhic Suibhne mo chuig chéad slán duit Ba dheas é lorg do bhéal 's do leagan súl: Ba mhilse do phóg na an mil sa samhradh As ba ghile do bhraghaid na an sneachta ó d-tuaidh.I d-teach an leanna ba tú ceann na céille Ag deúnamh réidhtigh s dhá g-cur o cháin Ach le cumha do dhiaidh ní bheidh mé beo. Dá b-fhághainn-se cead seasta ar lorg do bhróg Go d-toghfadh an brón mór 's an tuirse dhíom Ach duitche an Ghóraid is fághainn faoi dhó í Is go d-tuibhrainn as mo stóirin ach d-filleadh arisht[?] Le do chuiplín leath-thromach gan luath na éag-cóir A g-cúil le cheile ar mo dhruim Muna m-beadh Seán 's Padraig go m-buan iad i n-grásta Is mé bheadh fánach faoi mo dheoch 's mo ghreim Gabhfaidh mise go Sasana a teacht an earraigh As tréigfead m'aimsir s mo chairdí gaol As cuirfidh mé cogadh ar Rí na Frainnce As níl agam ach amhras go bh-filleadh choidhc. Tá súil le Dia agam 's le Rí na n-Grásta As an Mhaighdean Ghlórmhar nár pheacuigh ariamh

......Bhí buachaill aimsire aici agus bhí sí an dian air. Bhiodh sé in a shuidhe aici gach maidin san samhradh ó éirighe na gréine go dtí a dul faoi. Bhiodh sé chómh tuirseach sin ar feadh an lae go mbíodh sé ag féuchaint suas ar an n-grein a tnu léithe a dul faoi. Bhiodh na laetheannta chómh fada sin gur sgreadadh sé suas leis an n-grein mar so:-"Coisg ort a grian is fad é do thriall
Ach dhá m-beadha-sa ráithe agus bliadhain Ag Máire Sheáin Liam Bheadhá a rith abhaile in to chanter"

agus dubhair t"más beó go mba marbh agus más marbh go mba beó." Níor éirígh an fear ó shoin agus ní éireóchardh go lá an bhreitheamhnais.

an mballa agus chonnaic sé an Maigdhean Mhuire agus an leinbh Íosa in a bhaclan aice ag teact anuas ós cionn an Bal [?] agus chreid sé annsin gur áit maith a bhí ann agus bheannuigh sé é. Indiaidh sin thiocfadh daoine tinn agus shuidhfea siad annsin ar feadh na h-oidhche agus leighseadh iad. Triste a bhí ar Cnoc A' Logha an tráth sin act mar geall ar na sluaighte a thagadh ann gach blian tugadh Cnoc A' Logha air.
B'iongantach an áit é nó gur thárluigh gníomh salach ann agus in a dhiaidh sin níor leighseadh mórán. Oidhche amháin bhí slua ann agus in a measg bhí cailleac as Dub Thuama a bhíodh i gcómhnuidhe ar siubhail le droch-fhocla. Thosuigh sí leis na focla, salacha annsin chomh maith agus thuit cloch anuas ó bhárr an balla uirri agus gortuigh sé go mór í. Bhí daoine eile in a suidhe in-aice léi agus

Tá balla amháin de theach i gCnoc a' Logha. Is cosamhail le fothrach mainistir é acht ní raibh ann ariamh acht an méid sin. Deirtear go raibh sluaghadh Naoimh á' gcur suas in aon oidhche amháin é fhéin agus an mainistear a bhí i gCill tSéana agus go raibh siad ag tarraingt na gcloch amach ó'n bhFáil Móir, agus go raibh cuma caoirigh ortha.
Roimh breacadh lae bhí bean as Cnoc a Logha amuigh ag tabhairt fasuidheacht dá cúid ba agus chonnaic sí na caoirigh agus leac mhór le gach ceann aca. Ní túisce a leag sí súil ortha ná d'imthigheadar as amharc agus níorbh fhéidir leo an obair a chríochnú nuair a chonnaic peacaidhe iad. Ní raibh aon áird ar an mballa annsin nó go dtámic an t-Árd Easbog Seán Mac n-Éil. Lá amáin bí sé ag dul an bealach sin agus sheas sé tamall ag féachainnt ar

taobh istigh de Mhuithrid mar Ní bhíodh na ceannuightheóirí ag teacht leis na beithidhigh a cheannach. Bíonn áit faoí leith sa t-sráid leis na beithidhigh a dhíol. Íoctar airgead ar a dtugtar laisginí ar gach beithidheach a díoltar. Ní íoctar ar t-airgead sin acht i mBéal-Átha -an-Fheadha. Thugtar Éirlis le gach beithidheach a díoltar. Nuair atá an éirlis íoctha ní feidir le aon duine eile an bheithidheach a cheannach. Marcáltar na beithidhidh le tarra nó cailc nuair a bhíonns siad díolta. Geárrann cuid eile cuid de'n bhfionnadh de'n bheithidhigh. Díoltar capall ar an séamhadh lá deag de Shamhain.

Bhíodh aonach taobh istigh de Mhuithrid fadó in áit ar a dtugtar Geáta Mór. Sé an fáth gur tugadh an t-ainm sin air mar bhí geata mór sa bpáirc sin agus sin é an áit na mbíodh siad ag díol agus ag ceannach.
Bíonn aonach i mBeannchor ar a dtugtar Aonach A' Chathail. Sé an fáth gur tugadh an t-ainm sin air mar bhíodh fear na chómhnuidhe i mBeannchor fadó arbh ainm dó Cathal. Bhíodh sé i gcómhnuidhe ag dul thart ó theach go teach ag ceannach beithidhigh. Sé an fáth gur cuireadh deireadh leis an aonach

chos agus bhain sí as é agus d'imthigh sé amach san bhfairrge. Maidin amháin chuala siad bó ag géimnígh agus tháinig an-iongantas orra mar ní raibh aon bhó san áit. Chuadar síos chuig an gcladach agus chonnaic siad bó bhreágh óg a thug an "sherk" ann. Nuair nach raibh aon phlúr ná fataí ag na daoine sé an rud a dhéanaidís ná clocha bróinte a fhághail agus cruithneacht a mheilt agus cácaí a deánamh dhi.

tabhairt éadaigh agus bíadh dhóibh. Bhíodh bíadh agus éadach ag cuid de na daoine mar bhídís inann é a shaothrughadh. Is minic a d'imthigheadh chuile dhuine amach as an teach leis an ocras agus bhídís ag fághail bháis ar thaobh an bhóthair. Bhídís ag goid na bhfataí ó na chéile agus ní bhíodh plúr ar bith aca. Bhídís tuitíghthe ar taobh na mbóithribh leis an ocras agus a mbéal lán le féar. Bhídís ag dul anonn go Meriocá agus is báid seóil a bhíodh ag dul anonn an tam sin agus bhídís ráithe ar an bhfairrge. Chaithfeadh chuile dhuine an oiread éadaigh agus beatha a thabhair[t] leis agus a dhéanfadh an t-achar sin é agus ní bhíodh aon bheatha ná éadach ag na daoine seo agus bhídís ag fághail bháis ins na báid agus caithfidhe amach san bhfairrge iad. Bhí an gorta mór ann ó 1846 go dtí 1848. Bhí ocht milliún daoine i n-Éirinn roimh an ngorta agus níl acht cheithre mhilliún go leith ann anois. Théigheadh na daoine amach chuig an tráigh ar maidin gan aca acht brochán min bhuidhe. Sé an sórt sgiolláin a bhíodh aca ná gheibhidís cleite agus sháithidís isteach san bhfata é. Bhíodh na daoine ag ithe eascoin óga, báirní, faochain, agus féar freisin. Ní raibh daoine ar bith in a gcómhnuidhe i gCaladh Golam acht beirt bhan. Aon lá amháin chuaidh duine aca timcheall an chladaigh agus chonnaic sí "sherk" ar an tráigh agus dealg in a

Tráchtus ar an droch-shaoghal.Bhí an droch-shaoghal againn tuairm is céad agus deich bliadhain ó shoin. Bhí cuid mhaith fataí ar an saoghal agus tháinig lá báistíghe agus oidhche agus lobh na fataí uilig nuair a bhí siad le baint. Tá na daoine curtha ins na garranntaí agus ins na bóithríní mar ní tugtaoí chuig roilig ar bith iad acht iad a chaitheadh síos san talamh gan bráithlín gan conra orra nuair a cáillfídhe iad ar thaobh an bhóthair. Ní bhíodh an Riaghaltas ag tabhairt conganta ar bith do na daoine ar dtús nuair a lobh na fataí orra acht ar deireadh bhíodh sé ag

The Jealous Step-MotherOnce upon a time there lived a man and his wife and they had a son. The wife died and the man got married again and this time they had a daughter. The daughter was very ugly but the boy was very handsome. The woman liked the girl because she was her own daughter and the man liked the boy.
At long last the man died. The woman was very bad to the boy. One day the boy ran away through a big wood. When the night came a lot of small men with red jackets, on horseback, came to him and asked him what he was doing there. When he told them his story one of them told him to catch hold of a boochalawn and he did so. At once he found himself on a big white horse with wings and off they went like the wind until they came to a bit fort where he saw a fine palace. The riders came off and brought him in and gave him a fine supper and a fine bed to sleep on. When the woman heard of this she got jealous of him and resolved to kill him but she could not find out where he was and she went to the place where he met the fairies.

isteach is an chlaidheamh a bhí ar an mballa a thabhairt leis. Thug an fear a bhí [!] bhfolach leis an chlaidheamh agus nuair a tháinig an fathach istheach mharbhuigh sé an fear. Tháinig an dara duine isteach agus mharbhuigh sé é freisin. Nuair a tháinig an caiptín isteach bhain sé an cloigeann dhe. D'fhan an tríomhadh fathach amuigh go cheann tamaill agus nuair a tháinig sé isteach mharbhuigh an fear é. Annsin chuaidh sé amach ag siubhal agus casadh triúr cailleacha air. Dubhradar leis iad a fhágal ar oileán. Chuaidh sé agus fuair sé bád agus nuair a bhíodar sgaitheamh amach ar an bhfairrge dubhairt an fear go raibh poll ar an mbad. Chaith sé na cailleacha amach ar charraigh agus bháthadh iad. Chuaidh sé féin ar an oileán agus chonnaic sé sean-fhear a bhí i dteach beag. Chuaidh sé isteach chuig an sean-fhear agus dubhairt sé leis go dtiubharfadh sé inghean a bhí na cómhnuidhe i néinfeacht leis le pósadh dhó. Bhí go leór airgid aice agus phós sí fhéin agus an fear seo agus d'fhág an sean-fhear an teach agus an talamh aca nuair a cailleadh é fhéin.

SgéalAon lá amháin bhí fear ag siubhal agus sa deireadh chonnaic sé gadhar beag dubh. Lean sé an gadhar nó gur tháinig sé chuig gáirdín ubhla agus chuaidh an gadhar isteach i dteach. Chuaidh an fear ist[each] in a dhiaidh agus chonnaic sé claidheamh crochta ar an mballa ann agus triúr fathach agus caiptín ag cainnt sa seómra. Chuaidh sé i bfolach istigh sa teach. Tháinig an triúr fatach aniar as an seómra agus an caiptín i néinfeacht leó agus chuadar amach. Nuair a bhíodar tamall amuigh dubhairt an caiptín le duine aca a dhul

137. Fear na bó féin fé na heirbeall.
138. Is sásta a bhíonn an bhó nuair a bhíonn an laoigh le na cois. 139. Gnathamh na hoibre an t-eolas. 140. Luimneach a bhí, Blá Cliath atá agus Corcaig beidh. 141. Ní hé lá na gaoithe lá na sgolb. 142. Saidhbhreas bodhaig nó bochtannacht duine uasal. 143. Beireann duine dona diubh-léim. 145. Cuir an t-sráthair ar an gcapall cóir. 146. Tagann cré buidhe aníos. 147. Teabhadh muintire Muirnáin. 148. Sé an dias is troime is ísle cromann a cheann. 149. Dein an Foghmhair nuair a geobhair an grian árd. 150. Tosach ceatha ceo. 151. Is olc an gaoth na séideann do dhuine éigin. 152. Mol an lá um thráthnóna. 153. Níl aon tSatharn sa bhliain ná spailpeann an ghrian. 154. Samhradh beag na féile Michíl. 155. "Gaoth a bhádóir"! 156. Leath móna is leath lóin lá 'le Bríghde. 157. Seacht seachtmhainní reamhra ó Samhain go Nodlag. 158. Geobhair i n-aoileach na Bealthainne é. 159. Is beag é toradh bó aonar. 160. Is minic ná deaghaid bó le bólacht. 161. Árach neamhbuan buarach iasachta. 163. Bainne na bó sopaithe. 164. Bó bórach nó capall córach.

110. Tosnú maith leath na hoibre.
111. Ina shuidhe go meán-oidhche agus ina luighe go meán-lae. 112. Fear díomhaoin is buairt é. 113. Tá seacht gcuairmí an t-sléibhe air. 114. Is mairg ná bhíonn sásta le na cuid féin. 115. Buille ó gach aoinne ar mhadra an duine boicht. 116. Tuill óir is caith é. 117. Saidhbhreas do ghní fonn uireasba do ghní cumha. 118. Is deacair a roth féin bhaint d'aoinne. 119. Ní déanach í an mhaith aon uair. 120. Ní bhíonn sonas gan donas 'na órdlaibh tríd. 121. Dá olcas mar bhí is measa mar atá. 122. Bíonn rath idir dhá ceann an tighe. 123. Is fearr oiliúint na oideacas. 124. Is namha an céard gan fhoghluim. 125. Is maith an t-eolaidhe deire an lae. 126. Ughdarás gan eolas. 127. Is mór an nídh an fhoidhne. 128. Ní mar a síltear a bhítear. 129. Súil nár síleadh. 130. Mar a chapaill agus gheobhair féar. 131. Ná h éileamh do ceart go bhfeicir do neart. 132. Cloidheann neart ceart. 133. Treabhadh soir agus fuirse siar. 134. Coirce cuaiche is leis a luadhadh a mhin. 135. Gnó cait luch a mharbhú. 136. Cad a dhéanfadh mac an chait ach luch a mharbhú

Creideann alán daoine sa pharóísde i dtaidhbsí. Oidhce amháin bhí Maitiú Ágas ag seóladh na mba. Bhí a fheirm inaice na trágha agus núair a bhí sé ag teacht amach as an bpáirc chonnaich sé beirt fhear istig i gcóíste cois na trágha. Cheap sé go raibh aithne aighe ortha agus do bheannuig sé dhóibh acht ní bhfúair sé aon fhreagra. "Cad é an donas atá orraibh ná labharfhad sibh le nbhúr gcómharsain" ar seisean. Annsan connaic sé gur daoine íad a bhí marbh le blíanta. Do léim an hata dá cheann agus deirig a grúaig líath in aon neómat amháin. Annsan dúbhairt duine de na taidhbsí chúpla focal leis agus chuir sé de gheasaibh air gan an cúpla focal san do rádh le haoine coidhche. Annsan do thuit Maitiú i bhfanntais agus núair a tháinig sé chuige féín bhí na taidhbsí imtighthe. Chúaidh sé abhaile agus núair a dhúisig sé an lá na dhíaídh san bhí radharc na súl caillte aige.(an seóladh céadhna)

A Dhia Mhóir tá dólas croidhe orm thairbhe na peacaidh a chuir mé ort. Grádhuighim Thú o's gach uile nídh agus bá mhaith liom da dtiocfa isteach in m'anam an lá seo. Ó a Thighearna tá dúil agam thú a glacadh anois achan lá rith mó saoghal agus go háiridh ag uair mó bhais; Ameún

Bhí fear darb' ainm Peadar Ó Muineacháin ag teacht abhaile tairéis beith ag bothántuigheacht oidhche geimhridh áirighthe. Núair a bhí sé ag teacht tar seana lios chonnaic sé triúr ban ag teacht amach thar claidhe an leasa, "Feacaidh cé atá ann" arsan chéad bhean. "Béarfhaimíd air" arsan dara bean. "Ná bainidh leis" arsan tríomhadh duine. Dimtigheadar leó annsan agus núair a srois sé a thig féín bhí cíachán air agus dfan sé air go dtí lá a bháis. (an seóladh céadhna)

Fuair sean-duine bás sa pharoisde agus roimh báis dó d'orduig sé túama núadh a dheanamh do. Núair a bhí an túama dhá dhéanamh aca do thógadar isteach cuid de shean túama eile a bhí déanta le blíanta roimhe sin. Núair a bhí na leanbhaí ag teacht abhaile ón sgoil tráthnóna a cuireadh é chúaladar an gleó agus an fothrom go leir istig sa túama. An lá na díadh sin fúair an capall a thairing na clocha bás agus an fear a tóg an túama deirig sé dall. Blíaí díreach ón lá san fúair mac an fhir mhairbh bás agus núair a d'osgladar an túama bhí cómharta an athar iompuighthe ar a chliathán. Tairéis an mac a chur chúalathas an gleó céadhna sa túama agus igcoinn cúpla lá cailleadh mátair an gharsúin. Núair d'osgladar an túama bhí cómharta an

tóg uaim é buidheach beannacht leat. Dimthig sé air an cómngar ó dheas agus nuair a tháinig se cóm fada le Cnoc a Stoca cuir sé an stoca i bfolach fé chloich mór a bhí ann. Dimtig sé air agus nuair a srois sé Doire Fhionáin is amhlaidh a bhí an mhinistir ag treabhadh roimhe le dá chapaill. Do labhair an ministir. Tánag annso ag lorg cíosa ort" ar seisean "Níl aon cíos agam-sa dhuit" arsa Concubar. "ná fuil prátaí agat?" ar seisean "Má tá ní duitse do cuiread iad." Le na linn sin tharrang sé pistol amach as a phóca agus leag sé an mhinistir. Tá an stoca i Cnoc a Stoca ó shoin is dóca go bfuil an stoca lobhtha ac sé mo thuairm ná fuil an t-ór lobhtha agus an té a geobaidh é bheadh sé saidhbir an dá lá is an fhaid a mhaireadh sé.

Sa tseana shaoghal fadó bhíodh sé mar nós aca deachmaí a dhíol go dtís na Ministrí. Cuir igcás dá mbeadh dachad leabaidh prátaí curtha. Caithfidís leath dhe a thabhairt dos na ministrí. Fear do mhuintear Shúileabháin a bhí na chómhnuidhe in nDoire Fhionáin gur bainm do Concubhar ní raibh uaidh aon deachma a dhíol. Lá amháin bhí sé ag gabháilt ó dheas go lóthar. Chuimnig sé ar olc. Isteach leis go bothán beag cínn tuighe a bhí ar thaobh an bhóthair. Greasaidhe de mhuintear Seaghdha a bhí ann. Do beannuigdear dá chéile. "Tá adhbhar airgid annso agam" ar seisean "An gcoimeádfhá dhom é go dtiocfhainn tar nais" ag tarrac stoca óir amach as a phóca. Im baiste! arsan greasaidhe ní coimeádfhad bféidir go togfaí uaim é agus cad é an leath sgeul a tabharfainn duit annsan. "An bfuil aithne agat ar Conchúbhar an Mhinistir a bhíonn ag bailiú na deachmaí" Cad é an sórt duine é. "Duine dán mureárach iseadh é." Chuala an ainm sin cheana air. "Táim ag dul ó dheas go Doire Fionáin agus tá fonn agus faitchíos orm" arsa Conchúbhar Ó Súileabháin. "Bheinn ana buideach díot dá gcoimeádfá dhom é. Anois arsan greasaidhe ná bíodh aon mí bhuidheacas agat orm

ar a chosa agus sguir sí é agus amach leis as an seómra agus dá saghas deabaidh air. Dfiafruig an t-óganach dhe conus a bhí an oidhche aige "O bhí an oidhche ar mo thoil agam dubairt sé. "Ragad féin ann anocht ar sé. Chuaid sé na seómra agus d'fáiltig sí roimis. Thug sí gloine digh do agus chuir sí an fáinne isteach ann. Nuair a bhí an deoch oltha aige chonnaic sé an fáinne agus daithin sé é. Chuiminig sé ar féin annsan "O fáire, faire" ar sé "cad na thaobh nár cuiris tú féin in iúil dom roimis seo." Maireadar ó shion go socair sásta lán do chion ar a chéile.

ndíbireochad a athair í. Chuaidh an seirbeiseach isteach na seómra an oidhche seo. Bhí fáilte mor aici roimis "Is fada dom annso agus is tú an chéad fear a tháinig fém dhéin" ar sise. Bhí sé chun dul a chodlad agus bhí sé ag baint a chuid eadhaig dhe. Chuaidh sí go dtí an fhuinneóg agus d'árduig sí anáirde í "ariu tar ileith" ar sí "go bfeicear an greannamaracht atá ar an spéir anocht." Sháidh sé amach an fhuinneóg é féin agus d'fan sé annsan agus chuaid sí féin a chodladh. Nuair a tháinig (an) solas geal an lae d'fiafruig sí dhe cad a bhí aige dá dheanamh annso "Ó soicht Dé tóg as an áit seo me táim galaruigthe" Scuir sí é agus dhein sé deabadh amach as an seómra. D'fiafruig an t-ógánach agus seirbeiseach eile dhe conus mar a bhí oidhche aige "Bhí an oidhche ar mo thoil agam dubairt sé" "Rágadsa anocht ar sé sin agus cuaid sé. Bhí fáiltí móra aici roimis. Bhí am codlad ag teacht agus dubairt sí gur dhearmad sí an teine do choigilt. Dubairt sí leis fód a chuir sa teine. D'íslig sé ag cuir móna sa teine agus dfhan sé ánnsan agus chuaid sí a chodlad dhi féin. Ar maidin ámaireach dfiafruig sí dhe cad a choinnibh annsan é agus ar seisean "tóg as so me táim sgóltha." Bhí clógacha dóigthe

A rath is a mound where trees are planted. It is round with a deep trench around it. People of old used them as fighting ground. The trenches around them served as a fortress when chieftains fought against one another. There are several raths in this parish all are built on a height and within convenient distance and in view of one another. The trees helped as a hiding place for them. A good many people were slain and supposed to be buried in the raths. Many people in this district that cut trees or bushes met with serious accidents to their eyes or hands. One man broke out a gap from the rath at Bowe's to another field and any cattle passed out through the gap became lame. Some people believe that the raths are the home of the fairies.Information supplied by
Mr John Moran. Stanhope Street, Ballinakill, Leix. Aged 50. Kathleen Moran, Stanhope Street, Ballinakill, Leix. 9 November 1937

taréis pósadh amach á lorg arís agus is amlaidh a bhí a ceann féin bainte dhi agus é ná hucht aici agus í á chíoradh. Chonnaic sí í. Innis sí dhi an cúram a bhí aici di, an salann a chuir ar an mbórd. "Cuirfead geall leath" ar sí leis an bean óg "ná feadfa-sa é sin a dheanamh" "O is minic a dheineas é sin sa bhaile i dtig mo Dhaidí is mo Mhaimí." Thóg sí sgian ón seirbeiseach agus thug sí fé an ceann a ghearrad dhi fhéin chun go ndeanfadh sí na haon níd a dheanfadh an bhean eile. Mhairb sí í féin gan dabt. D'fhan an seirbeiseach istig taréis an salann a chur ar an mbórd ach taréis tamaill fuaradar easnamh na mná óige agus bhíodar á lorg. Fuaireadar í agus leath a ceann gearrtha agus sgian mhór na láimh aici. Bhí oidhche greannamhar aca as san amach. Bhí an t-ógánach ar buile nuair a bhí fhios aige gur bí an seirbeiseach a mairbh í. Dubhairt sé len a athair "go gcaithfeadh sé í dhíbirt." Dubairt an tathair "ná díbireóchadh go raibh na seacht rathanna á leanamaint. Dubhairt an t-óganach le duine des na fir seirbeisig a bhí ann go dtabarfadh sé sum mor airgid do á bfeadfadh sé í seo a chuir ar slígh is go

lá mar seo nuair a bhí an tíormha caithte dubairt fear an tighe go raibh a mhac ag teacht abhaile anocht. Tháinig sé abhaile is é na fhear bhreágh. Bhí fáilte Uí Cheallaig roimis. Dhearmhad sé í sin ar fad. Fé ceann beagán aimsire phós sé arís. An oidhche bhí an féasta aca bhí sí seo ag tindeáil ar an mbórd ortha. D'fág sí easnam salainn ar an mbórd agus ghaibh sí amach. Nuair a fuaireadar easnamh an tsalainn ghaibh an bhean óg a bhí taréis posad amach á lorg. Fuair sí an cailín aimsire amuig agus ceirtlín snátha aici agus í ag deanamh uairne dhe ar adarca tairbh a bhí ann. "Beadsa a dheanam so agus cuir an salann ar an mbord" arsan bainchéile. Faid a bhí sí isteahc mhairbh an tarbh an bhean amuig agus diompuig sé ó bheith na phósad go dtí bheith na thórramh. Bhí fear na bhainnse diarraid go ndíbireóchaidh a athair an seirbeiseach ach ní dibireóchad an t-athair í ar aon níd dheanfadh sí. Bhí breis don rath á leanamaint. Fé ceann aimsire phós sé arís. Dfág sí easnam an tsalann ar an mbórd arís agus amach le. Chuaidh an bhean óg a bhí

don preacháinín. Bheir sí an cás isteach na seomra féin. Chaith sé dhe féin braitín a bhí air agus dhein fear breágh dhe agus chuaid sé a chodlad mar a raghadh aoinne. Maidean amaireach dhein preacháinín de mar ar slígh gceúdna agus isteach leis na chás arís. Bhí ionghnad an domain ar an mnaoi óig nuair a connaic sé cad a bhí aige dá deanamh. Istoidhche amáireach arís dein sé an cleas ceudna. An tríomhadh oidhche dubairt sí leis an cailín an bpárlús a thógaint agus é chaitheamh sa teine. Bhí an brat ag cnagarnaig sa teine agus é ag dóghad. Cualaidh sé é. "Faire, faire" dubairt sé lea na mhnaoi, "creachais me. Bhí draoideacht orm agus ní raibh agam ach an oidhche anocht chun é chuir díom, caithfid imteacht chun na fairrge seacht mbliadhna arís sar a bheidh an draoideacht imtighthe dhíom." "Téigneamh ort agus taisbeanfad cuirt mo athair duit agus théir id sheirbeiseach ann."" Thug sé fáinne dhi. "Cuir air do mhear é sin is ná scar leis." Chuaidh sí go cúirt a athar. Hiapáladh na seirbeiseach ann í. Nuair a imthig sé sin cun na fairrge dubairt sé go gcuirfheadh sé cómarthaí ar an bfairrge nuair a bheadh a thearma amuig ins an áit sin dáirighthe. Bhí na seacht rathanna ag teacht ar na haon níd go gcuirfeadh sé a lámh ann.

there was a wild boar living in Skehana.
"Móna Gúnta" :- It is so called because it is a turfy plain. Lady Well :- It is so called because there was a big stream once, and many people escaped crossing it, and the Blessed Virgin appeared there and a well sprung up where she stood. There was a poor man herding sheep and the Blessed Virgin appeared to him. Where she stood a well sprung up, and that field is called, "Our Lady's Avenue." Cillgorey, means a church of Gorey, in Moneteen. Cromwell tumbled it, and shot the Priest on the Altar saying Mass and where he fell another well sprung up, and people go there to be cured. The Mass bush. Mass was said there in Penal times. It is in Murphy's field in Castlecomer. The Rock of Foyle :- it is so called because a man named of Foyle sheltered there from Cromwell. The "Sceac" Field :- It is so called because it gets it's name from all the bushes of that field. One day Soldiers came to where a

oibre ar chuile bhealach. Maidir le cíol b'shin an rud a bfearr a bhí aice. Bhí a ghuth chómh binn le guth éin. Aon lá amháin chuaidh an bhanaltra amach ag siubhal agus bhí lucht freastail sa chaisleán nach raibh cleachtuighthe leis an riaghal fá'n doras a chongbháil dúnta. Fágadh foscailte é thar an uair agus tháinig séideadh gaoithe tríd agus chuaidh an ghaoth chómh fada leis an bpárlús ná raibh an óig-bhean na suidhe ag seinm ceoil, agus ar an bpoinnte tháinig cuma seabhaic uirthe. Thosuigh sí ag eiteall thart agus chuaidh sí amach tré an bhfuinneoig. Nuair d'fill an bhanaltra marbh le brón agus thréig an lucht freastail an caisleán. D'fás na crainnte chómh h-árd sin le linn ama nach raibh an caisleán le feiceál chor ar

sona acu go ceann seacht bliana agus lá. D'oscail siad an sparán agus gídh nach raibh le feiceál ins an sparán acht sobhran óir amháin. Bhí sobhran ann gach uair a d'oscladh é. D'éirigheadar saidhbir in a dhiaidh sin. Bhí muirighín mhór fhada orra agus nuair d'éag an bheirt ar an lá céadna chaith na comarsanna seacht seachtain gá gcaoineadh.

thuit sí de phlop ar urlár an cháge í. Le casadh do laimhe dimthigh an cás agus sheas cailín óg áluinn suas. Annsin rug an fear ar láimh urthe agus phóg sé í. Nuair d'féach sé thart bhí an sean-chailleach imthighthe agus banaltra óg áluinn in a h-áit. "Cé h-thusa?" ar seisean. "Mise banaltra an chailín" ar sise. "Tá fáilte rómhat" ar seisean. "Imthigh leat go beó agus abair leis an sagart teacht annseo gan mhoill. Rith sí léi, agus ba ghearr go raibh an sagart i láthair. "Tá fáilte romhat a athair" ar seisean, teastuigheann uaim a bheith pósta gan mhoill agus gheobhfaidh tú gach fáirnéis sa litir seo." "Tá go maith" ars' an sagart. Pósadh iad annsin agus bhí saoghal

There is an old road called Gálais it is about a hundred years old. It is an unlucky road. The used to cross the nore over the rocks. There was a Mass Path through the course wood there was a ford

na dreoilíní gabhtha ag an bfhear bhí áthas air mar bhí droch obair déanta acu ins an ngarrdha. Thug sé sparán don bhfear agus bhagair sé air gan féachaint isteach ann go ceann seacht mbliana agus lá. Thionntuigh an fear óg go h-Éirinn agus na duaiseanna aige. Nuair shroich sé a theach bhí solas geal ann mar b'é oidhche Nodlag é. Chnag sé ar an doras agus leigeadh isteach é. Bhí an sean-chailleach ann agus an seabhac. Thug sé gach rud dí agus bhí an oiread sin de ríméid uirthe gur sheas sí suas agus thosuigh sí ag damhsa ar fud an tighe. Chuir sí a lámh in a póca agus tharraing buidéal beag amach. Dhóirt sí a raibh sa mbuidéal anuas ar an seabhac. Bhain an seabhac craitheadh aistí, leig sí béic, agus

ag obair taobh leis. Ba ghearr go raibh an t-acra talmhan glanta acab agus nuair d'éirigh an ghrian scuabadar leó as radharc an fir óig. Bhí iongnadh ar an garradóir agus thug sé cead do'n bhfear dul isteach sa gharrdha. Annsin thosuigh sé ag fiadhach agus gídh go raibh chuile shórt éin ann ní raibh na dreoilíní le feiceál. Chaith sé seacht seachtaine ag a' n-iarraidh agus ag deire an ama sin chonnaic sé iad. Lá sneachtaidh a bhí ann. D'fan an sneachta ar an talamh go ceann seachtmhaine agus lá agus bhí na h-éanacha uilig ocrach go leor. Tháinig na dreoilíní agus thuirling siad ar ghéig íseal. Chuir an fear cás anuas ortha. Bhíodar i sáinn annsin. Nuair a bhí an fear ag dul amach bhí an rí ag an geata roimhe. Nuair chuala an rí go raibh

Barbaire circe a thosóchad ag glaodhach, agus a stopfadh ó bhreith, béarfaidh uirthí annsin, agus díolfaidhe í agus ceannóchaide salann ar a luach.
Dá bhfóghadh leó bás, bainfidh an craiceann dí díolfaidhe é le búistéir, agus ar luach an chraicinn ceannóchaidh poca nó larann eicint. Budóg óg tar éis breith. Tugraoí amach spanc agus beagán dearaigh air. Théigheadh fear-a-tíghe agus bean-a-tíghe amach, agus an splanc so ílú aca. Sheasadh an fear ar thaobh agus an bhean ar thaobh eile de'n mbudóig. Chuireadh an fear an splanc amach faoi bholg na budóige, agus chuireadh an bhean os cionn druim na budóige an splanc. Deantaí sin trí h-uaire , agus bhíodh an bhó beannuighthe annsin. Dóigte beagán de'n bhfionnach ar an ruball agus cuirtí piosa éadaigh dearh air. Nuair thagadh duine abhaile ó choraide tugtaoí gráinne beaf Salann dó, agus nuair a thuitheadh duine ar an t-sráid nó i n-áit ar bith eile tugtaoí an salann dó freisin

Barbaire circe a thosóchad ag glaodhach, ahus a stopfadh ó bhreith, béarfaidh uirthí annsin, agus díolfaidhe í agus ceannóchaide salann ar a luach.
Dá bhfóghadh leó bás, bainfidh an craiceann dí díolfaidhe é le búistéir, agus ar luach an chraicinn ceannóchaidh poca nó larann eicint. Bu í óg tar éis breith. Tugraoí amach spanc splanc agus beagán dearaigh air. Théigheadh fear-a-tíghe agus ben-a-tige amach, agus an splanc so ílú aca. Sheasadh an fear ar thaobh agus an bhean ar thaobh eile de'n mbudóig. Chuireadh an fear an splanc amach faoi bholg na budóife, agus chuireadh an bhean os cionn druim na budóige an splanc. Deantaí sin trí h-uaire , agus bhíodh an bhó beannuighthe annsin. Dóigte beagán de'n bhfionnach ar an ruball agus cuirtí piosa éadaigh dearh air. Nuair thagadh duine abhaile ó choraide tugtaoí gráinne beaf Salann dó, agus nuair a thuitheadh duine ar an t-sráid nó i n-áit ar bith eile tugtaoí an salann dó freisin

sé aon áird air. Fear mór teágarthach a bhí ann. Bhí bróga móra air. Cheapfá gurbh fathach é bhí sé chómh mór sin. Maidin áirthid. Chonnaic an garradóir an fear óg agus labhair sé leis: gheobhfaidh tú cead dul isteach má dheineann tú a leithead seo ar mo shon" ar seisean. "Céard é fhéin?" ars' an fear. "Na fithchillí a bhaint as an acra talmhan thall roimh éirghe na gréine amárach." Dhéanfad mo dhícheall" ars' an fear. Annsin chuaidh sé go dtí an áit agus thosuigh sé ag obair. Bhí gach plannda chómh fada sin sias sa talamh gur chaith sé uair an chluig ghá réabadh suas acht lean sé go dlúth leis an obair i rith na h-oidhche. Timcheall meadhon oidhche chuala sé thart air cé bhí ann acht mór-sheisear cailíní agus thosuigheadar

lae. Chuir sé a lámh in a phóca chun naipcín póca d'fághail chun a éadain do cuimilt, agus céard do thuit amach as an bpóca ach fiche fear agus bhailigheadar thart agus thosuigh siad ag obair agus le casadh do láimhe bhí na lómraí uilig bainte acu. Nuair chroch sé a cheann chun buidheachais a thabhairt dóibh ní raibh a dtáisg nó a dtuairisg le fághail. Thóg sé na lómraí in a bhaclainn aige agus thug sé don phrionnsa iad. Annsin tugadh long mhór dó agus deis chun dul go tón na fairrge freisin. Fuair sé na péarlaí agus cuaidh sé go Sasana ins an luing. Nuair shroich sé garrdha an ríogh i Sasana niór fhuair sé cead a dhul isteach. Chaith sé seacht seachtain ag glaodhach ar an garradóir sul ar thug

ag cur na súil thríd. "Cé h-thusa?" ars' an fear óg. "Is mise prionnsa na h-áite seo" ars an firín. "A phrionnsa uasail" ars' an fear óg. Tabhair dhom bád ar iasacht go rachaidh mé trí míle siar ó'n oileán." Bhéarfaidh mé dhuit é" ars' an firín "Má dheineann tú a leithead seo ar mo shon?" "Ceárd é féin? ars' an fear eile. "Bhuel" ars an firín, fiche cinn de lómraí a ghearradh de na caoracha úd thall ar an t-sléibh roimh meadhon lae." Déanfad mo dhícheall" ars' an fear agus ar aghaidh leis. Bhí na caoirigh an-fhiadán agus ba dheacair greim a fhágháil orra. Bhí an olann chómh fada tiugh ortha gur ar éigin a ghearr sé chor ar bith iad. Bhí sé ag cur alluis go tiugh agus sgannradh air nach mbeadh sé in ann iad a críochnú roimh meadhon

he throws water on it to keep it down.

na tairbh go dtí fáscadh i gcóir na h-oidhche. Annsin d'oscail an poll agus d'imthigh sé amach as. Chaith sé seacht seachtain ag iarraidh an lámh uactair a fhághail ar na tarbhaibh agus sa deire mhairbh sé iad. Thug sé leis iad chuig an sean caisleán agus chaith sé seacht seachtain eile ghá dtarraing ann. Nuair shroich sé an caisleán bhí banaltra ann, agus d'orduigh sí dó iad a chur i dtrí potaí móra a bhí crochta ar thrí teintí móra. Rinneadh mar a dubhradh agus annsin thug sé a aghaidh ar oileán na Meainn. B'éigin dó siubhal go dtí an fhairrge. Nuair sroich sé Dún Dealgan luigh sé síos fá chnoc agus chodail se oidhche ann. Nuair d'oscail sé a shúilí ar maidin bhí firín beag bídeach in a sheasamh ag a cheann agus é

chuala sé an ceol bogbinn. Acht le casadh do laimhe d'athruigh sí an port go dtí gur chuir sí misneach agus sprid in a chroidhe agus bhí sé réidh le rud ar bith a dhéanamh. Ar aghaidh leis go dtí an sliabh agus bhí na tairbh ann ceart go leor. Bhíodar an fhiadhán agus is iomdha iarracht a thug se shul ar mhairbh sé ceann amháin acu. D'éirigh an dá cheann eile ar buile nuair chonnaiceadar an tarbh marbh in a measg, agus leanadar an fear óg. Thosuigh sé ag rith agus bhíodar fé na sálaibh aige. Díreach nuair tháinig siad suas leis chaith ceann acu san aer é. Thuit sé síos i bpoll sa talam agus dúnadh an poll sul ar shroich na tairbh é. D'fan sé ins an bpoll go dtí tuitim na h-oidhche agus d'imthigh

Madh aint damh, Peigí Ní Dubhthaigh, an Áirdmhín, Clochan Liath a fuair mé na h-amhrain roimh sgríobhtha. Dalladh í go taismeach le bionglam maide briste nuair a bhí sí in-a tachrán agus bhí mórán sgeulaidheachta agus seanchus aicí agus n-am amháin acht tá siad ligthe ar dearmad aicí anois. Tá sí tuairim ar 50 blian d’aois.

thíos ag tón na fairrge siar ó oileann mheann, agus trí dreoilíní atá i ngarrdha an ríogh thall i Sasana a thabhairt dom roimh lá Nodlag seo chugainn." "Déanfad mo dhicheall" ar seisean. "Acht céard a dhéanfaidh mo ghrádh gheal seo sa gháge a fhad is a bhéas mé ag obair duit?" "Ná bíodh faitchíos ar bith ort déanfaidh mise an obair sin as seo amach mar tá sean aithne agam ar an seabhaicín céadna anois," ar sise. "Imthigh leat mar is mór an obair atá romhat." D'imthigh sé leis. Thosuigh an seabhac ag casadh ceoil agus ní fhéadfá eisteacht leis gan cúmha agus brón a bheith ort. Chas an fear óg ar a sháil agus ba bheag nár chaill sé an misneach, nuair

Once upon a time there was a nest of Rabbits in a ditch. One day they all volunteered to leave their nest because there was some one ferreting the ditch. They were not far from their nest when then spied a fox coming after them. All the strong rabbits started to run but the smallest one, when it came to a well it jumped into a bucket and went down to the bottom. When the fox came to the top of the well he looked down and he saw the rabbit. There were two buckets on this well and when one bucket would be up the other would be down. The fox asked the rabbit to know how did he get down the rabbit told him to get into the other bucket. When the fox got into the bucket he went down and the rabbit came up because he was heavier that the rabbit. When the fox was meeting the rabbit in the middle this is what the rabbit said. "This is the way the world goes around one goes up and the other goes around and comes all safely to the ground." When the rabbit came to the top he jumped and ran off.

In olden times people ate three meals daily. The meals were breakfast, dinner, and supper. Some old people worked very early in the morning before they ate anything. The meals consisted mostly of porridge and potatoes. It was generally butter-milk they drank with them. The tables were always hung up by the wall and when they were going to eat their meals they let them down and all sat round. The porridge was put out on one large dish and they all ate together. Then the table was washed and put back in its own place. Oaten and wheaten bread were used cooked on a griddle. There was very little meat used and they used salt some herrings. Most of them ate late at night. Easter Sunday was a great feast with the old people. They ate as many eggs as they were able About fifty years ago the first came into being and there were no cups at that time. It was all noggons were use, and pewter dishes.

aire mhaith dí agus is amhlaidh do bhí a ghrádh dí ag méadú in aghaidh an lae. I gceann bliana is lá bhí sean-chailleach ag doras an tighe nuair d'oscail sé é ar maidin leigeadh isteach í agus chuaidh sí chuig an teine. Bhí sí ag craitheadh le fuacht. Sa deire labhair sí: "Ta éan i gcáge agat?" ar sise. "Tá ar seisean. "An bhfuil sí i bhfhad agat?" ar sise. "Bliain agus lá" ar seisean. "Ní bhéidh sí in a h-éan go deó" ar sise. "Tá brón orm nach bhfuil an leigheas agam" ar seisean. "Bhéarfaidh mise dhuit é" ar sise, "má dheineann tú a leithead seo orm" "Céard é féin?" ar seisean. "Trí tairbh atá ar an sléibh sin do mharbhú agus a tharraingt chuig caisleán atá istig sa choill. Agus trí péarlaí atá

Beinn Padaí ShéaghainComhgarach de (abhana) dhroiceadh na [nEilnigh,]? tá beann agus deirtear I gcómhnuidhe gó bhfuil sé uasal. Bhí agus tá teaghlach i dteach [?] comhgarach d’on bheann seo agus bhain siad cuid de na clochaibh amach as an bheinn.
O’n lá sin amach thainic droch mí ádh ar an teaglach sin go dtí nach bhfuil duine ar bith fágtha an mac amháin. Gan sáth, gan reasún b’eigean daobhtha a dhul go teach na nGealt Lá amháin chuaidh dhá dheirbhshiuir isteach. O’n lá sin gó dtí lá indhiu níor bhain duine ar bith ó soin le [“O]? Beinn Phadaí Shéaghain.

saor cloiche ann. Bhí an capall óg in a luighe agus bhí fir a deim ar Joe leis an capaill a thógail. Thainic dhá Protusanach aníos an bhealaigh mhóir agus chur choir ar Joe, caide mar bhí an capall. O! ceart go leor, a dubhairt Joe, ag an am ceadna ag druid amach doras an bhoithigh, ar eagla go bhfeiceadh siad dadaidh istoigh.
Nuair a bhí síad giota maith ar shiubhail, diarr (sé) Joe ar an saor cloithe dul suas go teach eile in a raibh Catolicigh in a gcomhnuidhe agus iarraidh orthú theacht anuas go dtíogfadh síad an capall.Sin dream a dubairt Joe ar shiubhail suas an bhealach mhór, agus ní thig leó [ambeúl]? a coinnilt, druidte. (Tá Joe é fhein in a Phrotustanach) Is maith liomsa daoine a fhághail, a [choinngheil]? achan rud daobhtha fhein.

bit. Blianta na dhiaidh sin bhí fear óg ag fiadhach sa choill 'na raibh an seabhac agus bhí a ghuth áluinn aice dhíreach mar abhí agus í na duine. An lá sin bhí sí ag cantan ar bhárr crainn agus chuala an fear óg í agus tháinig sé chómh gar is ar fhéad sé. Tháinig draoidheacht air ag éisteacht dó agus dubhairt sé ós árd nach bpósfadh sé cailín acht an duine a bhéadh in ann ceol mar sin do casadh. Nuair chuala an seabhac é ghá rádh leis an giolla nach bpósfadh sé cailín acht duine le guth ceolmhar d'innis sí a sgéal dó. Nuair chuala an fear óg gurbh cailín í rug sé ar an seabhac agus thug sé abhaile leis í. Cheannuigh sé cás dí agus thug sé