it is certainly a fairy changeling you have for a son. Murphy was greatly troubled when he heard this for he had only one son. "I'll tell you how you'll find out whether it is a fairy changeling or not" says he "when you go home tell him that Gort na Pisha is ablaze" Murphy went home with the iron welded. When he got inside says he to the child. "Gort na Pisha is ablaze, Gort na Pisha is ablaze" The child looked at him in a terrible fright. "Oh that's awful" says he "as sure as shot me little big on bellows are burned" and away with him out through the window and off in the direction of Gort na Pisha.

Father Hickey was down the next day and when he heard the news, he gave her half a crown. They never saw a poor day after. They started some kind of little dealing and were able to help their neighbous until the bad times passed. Every time that woman's children come from America, they paid many a visit to "Kenny Well".
It was our family that repaired this old tower out here (Toem). They first came from Galbally (i.e. Gallbaile about 1710 and when they had this job done they settled down here. They were all Protestants at that time or they wouldn't have got the job, I suppose. There were two branches of the family in latter years - the farmers and the business-people .Gortavalla pronounced "Gort a bheala" agus "Gort a wolla. I think the latter is wrong and dates from Gaelic League times. I knew 3 old native speakers here in 1914-16 (PMD)

The Bawn mór. The ganrce árd. The Scrooth. The Old Town. The Ganreen ree. The pall Eamoin. Gort na hoora.

There was another living over Doon in Gort na gCaoireach and he caught the leipreachán one day. Come upon him and him asleep under a big buachallán. The man had him secured before the little man woke. He brought him home and kept him close prisoner in a box beside the fire. He was always promising the leipreachán that

18
coirioithin deatoidheasa Éirean
cort ge. Tirchomaibh darait a Chaith bhaith. Theas
sar siste. Cubh agus tairbhoig
ainn an soonn. Ann nac. A Gann ann
scois an soinn. Toinin. Shoghainn. Laith bhearr
=
i
chuireas
do roonn níos ann. Brradh agus ar a trifionn i
ó scocainn. Nada. Nar. Muighe
T
aon. gainnseocha. Brar chair sce in a coinn
roso scoinn. Ghararaigh. Bhair
i
i
sin a tsoisise agus a cosan ghaineach. Breag
do chusis se b ar. Dal o scian a rinn e Ní. Caramban leis
T
aos an nain s) a bhí in a choinn an uain ni
i
"Goide bheir an fháirrge gort
Chuala mé gur seo a rud a rinn an fhairrge gort.
Deirfadh cuid ocu nach é. Ach silim-sa gurb é seo
a doigh cheart ar eirigh an fháirrge gort. Bhí
fear ag gul go h-Aistralla i bhfad o shoin agus nuair
a bhí se tarraingt ar a loing casadh cailin dó
"Seo dhuit Tá seo meaisin atá me a thóirt duit " Fsi
"Is minic a bhíonns na loinge sin nach gcuimhnigheann
siad palann a bheith leófa agus gheobha tú air gead a

Cool na gree Rock Isle (Ráth Coille mún Ruadh, Gort na Pisha Fuinneóg Galbally Gall Baile Bán na Rath (Bawnyerow)
Mainteen Much Mounteen Áird. Ballyvilogue (Baile Bhileóg) Buile na gcloch (Callinnagloch) Baile Vhilín Ballyvillen The gorset fada
An Garradha Fada An Bán fada

286
loch Adhná. Is annso atá Cill lachtín. Tá stair
mhór oirdhearc ag baint leis an áit seo. Mar adubhrad
ceana i dtaobh na h-áithe tá cromleacha, leacsa
fothrachta eille, taibreacha beannuighthe, liaga agus alán
eile sean-iarsmaí ann
Meall na Méacachán.
Áth an Tiompáín
argain dúna Dubhghlaise. Tá an dubhglas ag teacht
anuas ó Ghort Uí Rathaille agus téigheann sí isteach sa
tSullán míle ar an dtaobh thuir do bhaile Mhic Íre:
Do bhuaileadh cáth annso fadó agus deirtear gur
marbhuigheadh seó daoine ann. Tá an dún sa i n-aice
Ghort Áth na Mileadh agus dá míle ó Bhaile Mhúirne.
eac Mac agus leaca bheag: bhí cromleach annso agus is
doca gur uaithe a fuair an áit ag ainm
Tá leach ana árd ná sheasamh i lár póirce i
n-aice na h-áithe i mbaile dhoire fhiughán agus
tá sgríobhnoireacht sgríobtha i n-agham craobh ar an
dtaibh theas di
Mhuing na ngean.
Ráth úa. I bhfíor mhuilach an bhaile seo tá fothrach

283
ar abhainn na dubhglaise mar ar thugadh cath mór sa tsean-
aimsir. Do buadhadh ar mhuinntir na duithe i gcath
Drom Sean- Bhóth, ach do chruinnigheadar cabhair agus thugadar
aghaidh ar an namhaidh an lá na diaidh san agus d’imreadar
a leithéid d’ár ortha nár fhill fear innste sgéil abhaile
díobh.
Gathair Cearnadh. Tamall beag soir ó thuaidh ó Áth an
Rúaidh losteall den abhainn i dtreo bhaile Mhúirne atá
Cathair Cearnadh nú Cathair Átha Cearnaigh. An Dubhglaire
ns ainm don abhainn ar a bhfuil Áth an bhuaidh.
Ins an liosta de sgéaltaibh ins an leabhar Laighneach ta
-Argain dúna dubhglaire," agus is dócha gurab é sin
ainm a bhí ar Chathair cearnadh sa tsean-aimsir.
Ghort na Beinne. An bóthar ó Mhaghchromtha, tré Chill
na Mharthra, go guagán Carra, téigheann sé thar
chliathan ard na faille ag Gort na Beinne; ag déanamh
leath-chasadh go dtí go sroiseann sé chéim árd mar a
dtéigheann sé isteach i ngleann Eachros.
Tá fothrach sean-chille annsúd agus ceann de sna
gallánaibh is mó i n-Éirinn. Is is an áit sin do

155
Do ghlaodhaig sí isteach ar dhuine ’osna cailíní agus
fhsí léi aire mhaith do thabhairt do’n teine agus do
gcaithfeadh sí féin dul soir go tig a mháthar ar
a’ gcnocán breach. Do ghluais sí errthi na h-aon
chóngar agus níor stad sé sin gur chuaidh sé go
h-ath-Ghort agus do bhí rachtaire a n-ath- gort a
tabhairt aire dhosna beidhpóig age Sean Ó
Súillobháin. Do dhin sé air anuas ag do bheannui
sé dho. Bheannuig a’ rachtaire do. "Seadh," agus
sé, "do thánga ad iarraidh ceann ’osna beithidhí
fhsé, "agus caithfidh mé í bhreith liom chun í ’mharbhú.
Sin rud," fa’ rachtaire, "ná leogfad-sa leat
gan chéad óm’ bháistir." "Níl aon chead agam-sa."
fsé, "ód’ mháighistir ach tá cead agam ód’ mháis-
treás - ó bhean a’ tíghe - bean Seáin Uí Súillobháin
"n’fhiadfainn-se é thabhairt duit," fhsé, "gan
cead óm’ bháistir." Do bhí staic de bhullan
mhuar un i níor dhin fear luimníghe aon
t-saghas nidhthe ach breith ar dhá adhairc air.
"Seadh," f sé, "is chuma liom i n-ainm an fial.
f sé, "do chead nó gan do chead," fsé, "biarfad-
sa liom é seo." Do bheir a’ rachtaire ar
einbhal air agus do bhíodar ó tharrach go tarrac

ag
497
do thógas-sa seilbh me féin a leath a thalún ó duine
ca, do bhí sé imthighthe go h-duatralia san am san,
í nuair a cheapamair ar ’bhfiar a bhuinnt, f
Mac Uí bhraoín liom teacht is go roinnfimís an
móinfiar. Chonnus a roinnfeam é," f-sa. Ó.
roinnfeam gan bolluer," fsé, "siúbhluig ort."
Thángamair agus do shiúbhluíomair tríd agus do thómhais-
eamair ar a leitheadh é agus do dhineomair cheithiche
chuid de agus do chuireadh sé snadhm ar ga’ h-aon
land de ó bhun bárr, ag siné - n’fheacaasa - sin
a bh’fheaca-sa desna snaidhmheanna agus n’fheaca ó
soin iad, táidh siad básuighthe anois, ach siné an
roinnt a bhíodh aca sa t-seana shaoghal.
(deire fitheáin sso(a)
CTosach fitheáin sso () g
Seana thighthe =
"Tá baile le h-ais na- camall soir ón Suaidhm
go nglaodhaidh siad a’ gort Dromach air agus ise
fear a bhí ann ’n-a chómhnuidhe san am san,
fear de Mhuintir Bhiorainn, muarán bliadhanta
ó shoin agus do bhí an fear san am san a’ dian-
amh suas - bhí sé glanta go h-áirithint é - a
4. Gort Dromach. baile atá tuairm is trí mhíle má mar sin
atrá dtaobh thoir de scoil Ghleanna locha, ar a dtaobh thoir
thuaidh de bhéal na mtínne. Tá beal na mheinne ar a’ mbótar
boibtí ’dir Ghleann Locha agus an t-snuímh. Sart bearnan’ ná bcalaigh
uthá ann.

agus
Insán áit sin (na Cillíní) ó n-a bhfeacaidh sí an radharc
álúinn sin a thóg an ceó dá croidhe tá cloch na seasamh
fós ag taisbeaint an spota ar a raibh sí le linn na
h-aimsire sin. Do chuir sí a dá h-uilinn anuas ar an
gcloch san ag féachaint uaithe anonn agus tá rian a lámha
ar an ghcloich ó shoin i leith.
Do ghluais Gobnait uirthe anonn go dtí Gort na Tiobradan
agus do thosnuigh sí ar a clochr do thógaint insan áít
bheannuighthe sin. Fuair sí cabhair agus congnamh chun san
a dhéanamh agus níor bhfada go raibh an foirgneamh go
h-árd os cionn tailimh.
Le linn na h-aimsire sin do tháinig dream éigin mar
Phrotastúnaig ag triall ar bhaile Mhúirne agus do
chuireadar fútha ann. Do thosnuigheadar ar foirgneamh dá
gcuid féin do thógaint ar aghaidh Ghort na Tiobradan
anonn ar mhágh mín. Do chuir san fearg ar Ghobnait
agus do shocruig sí na h-aigne ar deire do chur leis an
obair seo. Nuair a bhíodh obair an lae críochnuighthe
agá muinntir féin agus ag an mhuinntir eile do
sheasuigheadh sí ar bharr an cnocáin agus do chaitheadh
sí bolla ˛or leis an bhfoirgneamh gallda do leagadh
go talamh é. Do thagadh an bolla míorbhúilteach so tharnais
chúiche dá leointe féin gach tráthnóna.
Nídh nárbh iongnadh do tháinig sgion agus crith-eagla
ar na stróinséirí agus fuaradar go raibh an foirgneamh

43
46 65
Daugtar, aid gaol her mra gur óg thí ín mó
hane sí me gá son rud ssagart gort.
C91118100 00910128429 8110931
chonna gla
pasB8ír Ciríortain (2
889. M
888188 88/30279Rílnininnannininiiiniaiiini nanna annsininiii,i in inni di aininiiiniiniai
ii i ii íigíii ia iii ite caiii inisii a i iii iii a iiii i i iti ais ici a sí i ai ina aici isianiairii i
ala
eola
a teach i a coinn
i mbaile fearai
ásúrolasa
Do chuala é 78
a b. Is dí0 o comhin is inir, 'in
Fne díol ioha maoned a chrous (.i. an an-
Chanlta gothnce)
7958. Fhene horc a mhan one líme lidhed ín Gort.
Isí name uisa Seln Ruady. Bhe had a Ghíne Lookin
gul ag a daighía. Aud one úme le meat ló
Shulla, an al a chroo aibed Phe daighin ó iím ío

74
nuair a dh’ith sé a dhóthain do bhuin sé a leabaig
amach agus má bhuin do chodail sé an oidhche
sin go sámh agus go socair. Ansan nuair a
d’éiri’ sé ar maidin amáireach dubhairt
sé lé bean a’ tí’ a bhruicfeast a dh’fháilt
ollamh do.
"Tá do dhóthain aimsire ’gat," arsan bean a’
tí," ar sisean (1)
"Tá mo dhóthain aimsire agam-sa," ar sisean, "ach
má tá," ar sisean is féidir lé na dhóthain aimsire
bheith age ’n stoc cómh maith," arsan
Do tháinig fear a’ ti’ steach is dubhairt sé
an bruicfeast a dh’fháilt ollamh do ’n
mbuachaill é sgaoíle chuig bhóthair.
"Deire fiteán 30 .9.
Tosach fiteán 310.
an
"Is mar a sin a bhí. Do dhin sé é agus nuair
a dh’ith sé a dhóthain do chomáin sé ’mach na
ba agus do bhailibh leis agus ní stad sé nú go
dtí go chuir sé ’steach insa bhfeirim iad agus do
bhí sé a’ máirseal leis ó ghort go gort
nú go dtí go chuai’ sé go dtí ’n áit go
() Uaideann an sgéulaí seo ar sisean i n-ionad ar sise.

451
na-á," ar sisean, "níl aon dul againn ar iad san a
u," ar sisean, "Tá gárda saighdiúirí mbun na
gcaereach san," ar sisean
leis
léun ort amadáin," arsan biothúnach beas," ar sisean,
en na thaobh ná guidfimís ad," ar sisean, "Téunamh
ragham agus
ort," ar sisean, "
is, "guidfeam iad."
"níl aon dul agat air," ar sisean, "Tá arsa
saighdiúirí ’n-a mbuin," ar sisean, "agus tá ligin
ar na caoíre," ar sisean, "cómh luath is raghfar
isteach," ar sisean, ’on ghort," ar sisean, "crothfach na
cloigíní agus bheidis orainn ansan."
"Well," arsan biothúnach beat," ar sisean, "túbharfad
fútha ach go h-áirithe. Téunamh ort."
seo leó agus chuadar isteach ’on ghort agus má
chuadar ní thuisge brath ná caoíre iad
ná seo na cloigíní ar siúbhal is seo
ar siúbhal iad, na chaoíre, agus seo chúcha
an a’ saighdiúirí agus má seo chúcha é
iad agus d’fhan mo bhíothúnach beag mara
raibh sé."
"A," ars iad san a’ bhfeacaoís a’
biothúnach mór ansan leis a’ mbiothúnach beag

sí ’n bainne. Bhuail sí lé slais do’n mbuaraig
í mar gheall ar a’ mbainne dhorta agus chuir ar
a’ ngort í. Aimsir bruicfeast tréis an
adortha chonnacathas í a’ déunamh fé’n dtráig
í fhéin agus a bannsaireacht ’n-a diaig. Níor
fhág sí éinne ’n-a diaig.

The followng are some field names in the townland of Bally Vergin, Adamstown
Gort na Pisha (Piseanna-peas)
Long ago farmers used to sow peas and beans out in a field the very same as potatoes. There were supposed to be great food for pigs and cattle.
Bán Mór Pigga meadow
Huggarts Curraichín
Roses White house
Ryegrass Ăfeg (Athbeag)

Díle (nó Díleann)) ní Sheachnasaigh an t-ainm a bhí ar mháthair Naoimh Cholmáin. Níl fhios ag an sgéalaí cérbh é a fear-céile - níor chuala sé tada faoi sin ariamh. Ach d’eirigh
sé dhuith go rabh a dritheáracha i bhfeirg léithe agus shocruíodar go mbáthfaidís í. Cheang-
luíodar cloch faoi n-a muineál agus chathadar síos i bPoilltín Abhainn í i mBaile Uí Lí (paráiste Ghort lnse Guaire). Teigheann
an abhainn faoi thalamh ins an áit seo. D’eirigh sí arís slán i bPoll Díleann (i gCúl, paráiste Cill Tártain). D’éalaigh sí agus tháinic sí go Charcar, i bpáraiste Chill Tártain. Bhí sí
ar a caomhaint annsin agus chomhnuigh sí i sean-bhóthán beag icínt ánn. Annsin i gCar-
har a rugadh Colman go h-aithghearr ina

[Deire fiteán. 884.]
[Tosach fiteán. 845 [?].]
Dubhart leis mara ’n imeóch sé i ainim Dé imeacht
i n-ainm a’ Diabhail. Bhailíodar bhuam agus nuair
a dh’éiríos ar maidin ní raibh bó crúite rúm
ná asal tugtha as a’ ngort agus do bhí an
tínteán cómh tirim agus do bhí sé riamh,
[Deire fiteán 845(A).]