chóir cáil a chur roimhe Lá Fhéile Padraig. Deirtear go bhfuil na daoine abálta leigheasanna fá leith a thriaileadh níos féarr Dia hAoine nó lá ar bith eile de'n tseachtmhain agus go bhfuil Lá Fhéile Pádraig ádhamhail fósta fá choinne leigheasanna a thriaileadh.

deirtear go raibh togha an eolais aige ar leigheasanna. Sin é an fáth go dtugann na daoine cuaird ar an uaig.

Céad bhliain o thoin ní raibh dochtúirí na oisbuidéal le fághail in aonchor act bhíodh daoine árd-léigheanta ins gach ceanntair. Bhíodh leigheasanna acu san ní h-amháin dó chorp dhúine acht go ghalar beidhtidheach leis. Tá cuid des na leigheasanna i bfheidhm in aice na h-aite seó fós.
Seó cúid díobh. Da ngortúigheadh duine a chos gheibheadh sé sáiste agus bheirbheóchadh sé é agus annsan d'óladh sé a t-anbhruithe. Da mbheadh na dathacha ag goilleamhaint ar dhuine do dheaneadh se tig dó agus chuireadh se brosna tímceall an tighe. Annsan théigheadh an duine isteach ann agus chuireadh se an brosna tré theine agus d'fhanadh an duine istigh go dtí go mbheadh se ag cuir alluis go tuigh agus annsan imthigheadh na dathacha.
Da mbheadh teinneas cinn ar dhuine do cheangalofaí fásgán thar a cheann agus chuireadh se a chosa nios áoirde ná a cheann agus annsan d'imthigheadh an pian. Tá leigheasanna éile acu i gcóir teinneas cinn anois. Tá "asprós" acu anois agus sgaipeadh síad san an pian. Da mbeadh teinnes fiachal ar dhuine do chuireadh sé bior ins an teine agus d'fághadh se ann e gó dtí go mbheadh se dearg agus annsan chuireadh se an bíor dearg ar an bfhiachal agus b'fheidir go n-imthigeadh an pian.
Do bhíodh orthai achu fadó léis. Do bhiodh orthai ag daoinibh áirighthe i gcóir fúil, dó stopadh dá mbheadh sé ag teacht go flúirseach. Do bhíodh orthai achu léis i gcóir

21
8-2- 1938.
Leigheasanna.
Seo leanas cuid de's na leigheasanna ata ag na sean daoine.
Slioghdáin :-Cúpán bainne te d'ól nó uisge agus spunóg salann tríd agus é d'ól.Teacht amch roimh fear ar capall bán agus a d'iarr air cad é an leigheas ar slioghdhán agus pé'r domhain a dearfadh sé sin an leigheas maith.
Triuch:- An bainne a fagfhadh feréid i n-a diaidh d'ól nó bainne asail d'ól.Sin iad na leigheasanna is fearr,

Téigheann cuid mhór daoine ann gach bliadhan. Tá cuid dé'n uisge agus dé'n chreafóg sa teach againne.Tá tobar i nDumhach Mhór ar a dtugtar tobar Naomh Bhudóg air. Téigheann daoine ann le piantaí agus le déideadh go h-áirithe agus gheibheann daoine leigheasanna ann. Tá cuid mhór toibreacha eile sa pharróiste agus gheibheann daoine leigheasanna aca. Agus tá tobar an Dúin dhá mhíle as Cill Mhic nÉanain agus leigheas mór san uisge ann.

Bhí alán daóine ag dul tímceall na h-aíte fadó. Bí gach aon saghas ruda acha, cuid aca á díol cuid acha á ceannach agus leigheasanna ag cuid eile acha. Bhí fear ag dul ó áit go h-aít agus glaodhar "Seamuisín a Leighis" air. Núair a tiocfadh sé go dtí's na tighte bhíodh sé ag amhránaidheacht ós a gcionn agus bhí abha i Gleann Beite agus deanadh sé gach áon leigheas as an uisge sin.Oidhche amháin bhí sé i tigh ar taóbh an bhóthair agus chuaidh fear isteach cuige agus dúbhairt se leis "tar amach as san agus teasbháin dom na púcaí." Do chúaidh Seumaisín bocht amach go mall agus núair nárb féidir íad a teasbáint do tosnuig sé ag gol. Fúair sé bás i Gleann Bheite agus nírobh féidir leis é feín a coiméad beó leis na leigheasanna.Bhí fear eile ag dul tímcheall na h-áite agus bhí madra mór aige, áon tigh a raghadh sé isteach innte theigheadh na daóine go léir isteach ann, agus bhíodh cártaí acha agus bhíodh síad ag rinnce agus sé bíodh ar siúbhal aige ná "Ní bheidh aón bhaóghal ar 'Thady Anley' i mbóthar an rí." Thady Anley an tainm a bhí air.

Ins an t-sean am bhí cuid mhór leigheasanna ann dó na daoine a bhéadh tinn agus bhí cuid de na leigheasanna seo agus dó dheineadh na daoine iad.
Dó bhruitheadh na daoine fraoch agus an súgh dó bhí air bhí leigheas ann dó'n chasachtach agus dó dheineadh siad an rud céadhna le garléoig agus leigheas a bhí a mhaith dó'n casachtach fósta. Dó chuireadh siad braon de bainne blaitche agus chuireadh siad cuid mhaith phiobair agus siúcre fríd agus nuair a bhéadh sé ag guil ar an teinnidh, comh luath is thógadh siad é oladh siad siar é ina deoch, leigheas dó bhí ann a rabh maith dó'n gaile. Dó dhaoine a rabh sheadamáin numneacha acu, theigheadh siad salann agus

Leigheasanna do Slaghdán1) Ól blathach te agus siucra
2) Subh smear dubh a ól the
3) Folcadh mustard
4) Ith uiníní bruighte i mbainne
5) Ól treucal the
Leigheasanna do Scalladh1) Cuir plúr nó gallunách nó íle nó an chuid bhán de uibh nó preataí briste suas go mín leis an scalladh.
Leigheasanna do At1) Cuir ceirín de turnapaí bruighte leis
2) Cuir ceirín dé gallunach agus siucra leis

An seachtú mhac, fear a rugadh Aoine An Ceasda agus a baisteadh Domhnach Casga, biodh síad ábalta diuch agus brúitíneach a leigheas agus leigheasanna eile a thabhairt do chapallaibh. Deineann siad cómhartha

Ní raibh aon doctuirí ag na daoine ins an tsean aimsear seacas atá ann induí. Bhí leigeas aca féin ar gach uile saigheas galar a thagach ortha. Ins na plandaí a fhasann ar an dtalamh a feidís na leigheasanna san. Bhi morán maitheas

sean-daoine, a mhalairt d'eolas ag na daoine a tháinigh 'n-a ndiaidh, agus teacht na ndoctúirí, a bhain "an díon as tig na leigheasanna."Tá an-leigheas i n-anáil an ghanndail chun galar súl do leigheas. B'amhlaidh a chuirtí an ganndal fé bhun súl an duine máchailleach, agus théigheadh anál an ghanndail isteach fé shúilibh an duine. Deintear an cleas seo ar feadh trí maidne.

15
Leigheasanna.
Seo leanas cuidh des na leigheasanna
ata ag na sean-dhaoine .Nioscoidí ,faitné ,trius Sleamhnán ,Goiríní .Nioscoidí :- siucra agus galúnac do measgadh le na ceile agus iadh do cur ortha.Dá mbheadh sleamhnán.sa t-suil feacaint

ba mhar an gceadhna leis an duine. Nuair a bhíodh pían aige glaoidhtí air (a ainm iomlán) trí uaire agus tiocfhaidh sé slán as an bían. Sin é an méid rudaí atá foghluimtha fós agam mar gheall ar na leigheasanna agus tabhairfidh mé buidheachas dom shean-mháthair agus dom athair mar siad na daoine sin a fhoghluimh na rudaí sin dom.

Tá morán plántaí fiadhaine ag fás amuigh ins na pairceannaí atá léigheasanna do morán cineál de thinneas. Fad oshoin nuair nach rabh doctúirí ar bith ins an tír be leis na planntaí seo an-léigheas siad

Leigheasanna
I Leitir ‘ica Bháird annseo tá (duine) daoine fé léith a bhfuil léigheasanna ann. Tá fear ar an bhaile sin dairb ainm Clocbhaile. Cathal O Domhnaill ainm an fir sin agus tá leigheas aige dón Cait Brághaidh. Sé an dóigh a gnídh siad é nó. Théigeann na daoine a bhfuil an Cait Braghaidh orta chuig an duine seo. Ní thig leobhtha na rudaí a gnídhtear a innse no ma innsean ní bhfuig siad biseach. Trí huaire a théigeann siad indiaidh a cheile. An chead lá bheireann siad airgead gheal do.
Tá léigheas ag ingineacha a rabh an sloinneadh ceadna ag an mháthair agus an áthair sula bpóstar iad. Sé an dóigh a gníd siad no a nanál a shéidead isteach imbéal an duine a bhfuil an “Galar Béil” air. Trí huaire ar feadh lá an t-am atá le é a léigheas. Corr uair déantar naoi nuaire indiaidh a chéile é. Páistí beaga tuairm as mí no beirt de aois a bhíonn an “Galar Béil” orta.
Tá léigheas ag Cloinn Uí Cathail dón “Ruad”. Na daoine a bhfuil an “Ruad” ortha théigheann siad chuig duine de Cloinn Uí Cathail

Má chodhluigheann duine ar bith rith an lae Domhnach Cingcíse béidh sé marbh roimh bliadhain. Duine nó ainmhidhe ar bith a mbeirtear an lá sin muirbhfear é nó muirbhfidh sé duine eile. Nuair atá an seachtmhadh mac de theaghlach ag iarraidh cait-Bhroghaid a leigheas caithfidh sé a lámh a chumailt ar an chreas gach Luain ar feadh sé Luain agus ní dheánfadh sé cúis dó a lámh a chumailt ar an chreas lá ar bith eile. Thigthar ná leigheasanna eile a dhéanamh lá ar bith acht amháin Dia Sathairn nó Dia Domhnaigh.

Leigheasanna.
10-2-'1938
I Ins an t-sean aimsir bhíodh leigheasanna fá leith acu Nuair a (gea) bhíodh lo duine geárrthaidh ná loit an bith air, chuirfeadh siad boglas agus sileóg tobac air.
II Nuair a bhíodh duine geárrthaidh go deí'n craibh agus an fuil ag teacht cuirfead siad dubhan [?] air leis an fuil a stopadh.
III Nuair a bhíodh dealg i méar duine agus gan iad abalta é bhaint amach cuirfeadh siad teanghaí an sionnaidh leis agus bainfeadh an teanga amach é.
4.

LeigheasannaBhí mórán leigheasanna ag na seandaoine i mBunán fadó agus is annamh a cuirtí fios ar dhochtúir agus duine breoite in aon tigh. Thagadh mná an bhaile isteach chun an duine bhreoite d'fheiscint, thugaidís leigheas do mhuinntear an tighe agus i gceann tamaill bhíodh an duine ar a chosaibh airís. Seo dhíbh cuid aca a triaileadh tímcheall na háite seo: -Cneadh: - Gheibhidís slánlus, chuiridís duilleoga i ndeárnain a lámh, bhuailidís leis an láimh eile iad agus chuiridís ím úr orrtha. Cuirtí an ceiridhe san leis an gcneadh.
Cneadh: - Cuirtí "maitheas na bó", is é sin bualthaighe (bualaidhe sa lámhscríbhinn) don gcneadh.
Cneadh: - Cuirtí líon an dubháin alla don gcneadh. Nuair a bhíodh sé ag tabhairt fola, ritheadh duine amach go dtí tigh na mbó agus thugadh sé an leigheas isteach mar is i dtigh na mbó [a] bhíodh an dubhán an-iomadamhail.
Cneadh: - Cúnlach a fhásann ins an riasc

7ad Nollag 1937
Leigheasanna
Biodh mórán de leigheasanna ag ár sinnsear chun gach saghas galair do rúagadh.Seo cuid acu.1.Bhíodh sort draoidheacht ag duine a rugadh tareis bháis a athair chun glair an teangan do leighis.Sé an caoí in a deintí é ná,shéideadh an duine a anál ar teangain an leinbh trí maidne i ndiaidh a chéile ,ar coingheall go mbeadh ag trosgadh.
2.Dá mbeadh dóghtheán ar chorp an duine agus dá gcimilóeadh sé a teanga le druim an arc luachra agus annsin caithfeadh sé séideadh ar an dóighteán agus deirtear go leighsóchadh sin é .
3.D a mbeadh duine ann le cnead nó pían agus dá gcimilócadh madra a teanga leis creidtear go dtiocfadh feabhas air.

19
Feabhra 8 1938 Leigheasanna.
Seo leanaas cuid des na leigheasanna
atá ag na sean-daoine .
Doighthe :- Easlucra dá lighe.
Fuil - Tá luibh ann chun fuil do stopa a dtughtar slánlus .
Faithní :- Uisge sa chloch gan bheith gá lórg no cúpla chloc do cur isteac sa bosca agus gach aon chloc