41
rabh an luthgháir, cuireadh síos an pota
agus rinneadh pota bochain agus fuair
na páistí a gcuid annsin.
Bhí an bhó annsinn Chuir sé sin
amach sgéala lá ar na bhárach frid an
bhaile frid na bailte, lá indiaidh an
lac éile ní rabh gar ann ní rabh
duine ar bith lé fághail a chaill an bhó.
Deireadh an bhó, trí ráithe 'na diaidh
sin rugadh gamhain buineann díthe: Ó
gamhain go gamhain go dtí go rabh naoi
gcinn aige de iarradh na bó. Níor
dhíol sé aon cheann aca gamhna
buineanna uilig. Bhí sé aon lá amháin
amuigh ag cathughadh choirce agus bhí an
teallach amuigh. Agus dar fiadh moll
an choirce a bhí seisein a fhágail i
leath-taoibh thigeadh an mhaol agus
an naoidheamar éile na diaidh agus
teidheadh siad ithe an choirce. Cuireadh
sé ar shiubhal iad ach ní rabh gar
ann. Níl ann ach go mbéadh a shála
tionntóidh go mbéadh an mhaol ’na dhiaidh
(1) Chuaidh sí chuig an tarbh.

an
3461 8 214
dadaidh ag cur bhuaidhreadh ort," arsa seisean,
a thug na cúirte tú?"
"Tá maise," arsa sise. "Ní rabh ariamh
agham ach mac amháin," arsa sise, "agus chuir
sé an uile lá le trí lá mé," arsa sise.
na cúirte. Ba mhaith leis bean a fhághail
arsa sise, le fiafruigh duit-se a dtabharfá
dó do nighean le pósadh.
"Ó bó bó," arsa seisean, "níl fhios agham,
arsa seisean, "goidé fá dtaobh de sin,
arsa seisean, "ach," arsa seisean, "Deánadh sí
fhéin a chomhairle fhéin, ach ní phósfar
go bráthach í go dtuga mé sgéala duitse
arsa seisean
Chuaidh sé abhaile agus a sgéal sin léithe
fhad le Aladan, agus dubhairt sí nach
bhpósfad sí a choidhche go bhfághad sise
sgéala araist. Bhí ’n t-am ag ’ul thart,
agus bhíodh sí ag ’ul ’na bhaile mhóir an
uile lá a cheannacht stapf" - a t-sean bhean
agus chuaidh sí lá amháin ’na bhaile mhóir.
"agus bhí leacht go deó ar a bhigh a
bhí a bhí sa bhaile mhór an lá seo.
c

mbaintreach bhocht go gcaithfeadh sí í thabhairt duith.
D’iarr an bhean bhocht d’impí uirtí annsin putógaí na bó a thabhairt duith héin nuair a marógfaí an bhó. Thug. Nuair a fuair sí na putogaí thug sí léithe
iad agus chroch sí ar sgeich iad ar thaobh a’ bhóthair
An lá dar gcíonn bhí "Máire na gCloigeann" ag dul an bealach céanna i n-a cóiste. Nuair a
chonnaic na caiple na putóga ar a sgeich ghabh sgannradh iad agus siúd leó de ruathar isteach sa loch ar thaobh a’ bhóthair (Ballyturn Lake), gur báthú í
héin agus na caiple agus an cóiste.
Deirtear go bhfeictear an cóiste ó am go h-am. Bhí beirt fhear óg uair a’ tíocht ó Dhoire Caol go dtí aonach i n-Eanach (i n-aice le Kilbeacanty). Bhí sé an-mhoch ar maidin - ní rabh aon chloig ins na tigtha faoin tuaith an uair sin
agus shíl na fir óga go rabh sé níos deireannaaighe sa lá ná bhí sé. Nuair a tháiniceadar i bhfasgeacht achair gheairr don loch chonnaiceadar an cóiste a’
dul a’ bóthar agus na caiple ar cos-in-áirde.
Rinne na caiple caol díreach ar an loch go ndeacha
siad de léim isteach ann. Ní rabh aon amharc ar

423
fiteán lilio
an dearg mór.
maidin bhreágh d’eirigh an dearg mór sfuaidh sé chuig
na fiann. Agus bhí fhios ag na fiann an lá seo
g rabh sé lé thigheacht í bhí faitchíos ag na fiann
ar fad roimhe. Bhí go maith i ní rabh go h-olc. Bhí
goll an lá seo in a bhuachaill bó, í bhí ceann eilí
acú sa gcliabhán ina mhalrach, í bhí triúr ná ceathrar
eile acú imthigh ar a gcaomhaint fhéin. Ach bhí go maith
ní rabh go h-ole tháinic an dearg mór s d’fiafruigh
Sé cé rabh goll. Agush h-innóigheas dhó go rabh sé
imthighthe nach dtiocfhach sé go ceann choigchís. Agus
dubhairt sé go rabh sé ró-fhada fanacht. Ach á mbeadh
fhios agam lé go dtiocfach sé anocht ná
ambáireach d’fhanfhainn. Bhí go maith iní rabh go
Nolc fuaidh sé isteach. Agus bhí ceann eilí acúí sa
gcliabhán ina mhalrach. Agus d’fiafruigh sé go’n bhean
a bhí a bogadh an malrach a rabh aon cheó aicí
a thiubhrfhach sí dhó lé’n ithe. Agus dubhairt sí

882222214
bheadh súgán maith láidir annsin acu agus na
fir sa bhfáinn- dhá chur thart tímpeall faoi
n-a nglunaibh ó dhuine go duine, agus an gear
i lár dáirt ag iarraidh é fháil. Bhuailtí buille
dén tsúgán air nuair gheobhfaí an deis air.
Cébhí duine a n-eireóchadh leis an súgán a
baint de chaithfeadh seisean a áit i lár an
fainne a thóigeal.
gus. "Díche Bealtaine
Deal
Cuirtí slas ar chró na mbó oc a
ar faitíos go dtiocadh aoinne an oíche sin a
bhainfeadh an t-im dhe bhaimins na mbeithíoch.
Ní leisfí splannc amach as an teach lá
a Bealiain.
Nuair bheithí a’ déanamh Maistre C lá ar
bith) chuirfí splannc faoin Scuinneoig.
Bhí fear as Bhaile aithniú a’ treabhadh uair
agus bhí fear eile, a bhí i bpáirt leis, a chonguadh
dhó. Chuir sé isteach ag a’ teach é ag iarraidh

Thíos i dTeach a’ Torraidh. Seo amhran eile a fuair sí ó Phadaí Mac Phaidín as Rann-na-Feirsde.
I.
Thíos i dteach a’ Torraidh, fuair mé eolas ar mo chailín donn
Bhí a gruaidhe mar na rósaí ’s bhí a béilín mar a’ siuchra donn
Bhí mil ar bhárr gach geág ann ’s á géarbhach fa bhun na gcrann
Bhí iasg na Finne léimrigh le pléisiúr mar bhí sí liom.
II.
Bhí mé lá bréagh samhraidh i nghleanntain sléibhe ’s mé
seóladh bó
Thárla domh a’ spéir-bhean, a's í gleásta anus an éideadh chóir
Bhí hata ós cionn a clóca uirthi a’s buclaí ann a bróga thíos
'S mo chúig céad slán go deo leis an óig-mhnaoi
a bhí i mBaile Uí Bhaoighill.
III.
An chead lá fuair mé eolas ar an óig-mhnaoi bhí i mBaile Uí Bhaoighill

socrocadh an cleamhnas. Thagadh siad le chéile lá an aonach agus socrochadh siad an cleamhnas agus an spré. Timceall leathchéad punnt agus bó an spré geibheadh gach cailín ó'n teach as pósadh di.
Uaireannta ní bhiodh fhios ag na seandaoine faoi'n cleamhnas. Bhí bean ar an baile seo uair amháin agus chuaidh sí go Gaillimh Sathairn amháin. Ní raibh sí ag tigheacht abhaile sa trathnóna agus ní raibh fios ag a muinntear cár imthigh sí.
Séard a thárla nár gur bhuail sí le fear óg sgafánta as Anach Cuan. Buail sé bleid uirthe gur chuir sé cleamhnas pósta uirthi. Ghlac sise leis an tairisgint agus bhuail sí abaile leis an oidhche sin gur pósadh la ar na mháireach iad.

963
coirioithin deatoidheasa Éirean
connte. Tirchomaill daraitoit. Darghabhach
darsioge. Drair. Chai
ainn an roonn. Lrrainn. Mac. Maranainn
scoios an soinn. Foinn. Shoghan. Laith bherar
s
a
chuireas
do gcodai níos ann. Barrail agus ar an toifon. or
n
ó scocainn. Anna. No. Bbhorain
aon é sinnseocha. Bann. Toraibh sce in a toinn
so scoinn. Bhratha. Ar bhair
air a tsoisise agus a tsse. Nírn . Chrarraigh
do chuir is an an a sral go sciss e in e a. Ní athair
Fadu. A; Brarm aos an uair in a dí in a coinnai an tair in
i
V
(seanduine "Ar Sgoil
Bhí sin ann agus is fadó shoin a bhí bhí seanduine agus a
nighean ann. Ní rabh’n duine ocu ach iad fhín. Bhí Siad
na gcómhnú i dteach bheag os cionn a bhealaigh mhóir agus
"Ní rabh moran talamh acu. Bhí bó amháin ocu D
Théidhead se síos 'na bhealaigh mhóir achan lá agus
nala saic ar a ghuaileacha a buachailleacht na bó.
Bhí sé achan lá a buachailleacht mar sin go dí
lá amháin bhí sé ar a bhealach mhór. "Ce fuaidhe

tud an ógéil deo ab
126
leath-last-all
"Amadán Mór an Chuasáin - ar lean.
maith. Níor leig sé aon bhó isteach ann an lá san
thug sé iad go léir abhaile gan aon cheann i n-easnamh
ortha. Bhí an máighistir ana bhuidheach de i dtaobh
a fheabhas aodhair sé iad an lá san agus do thug sé
a shuipéar do.
Ar maidin amáireach do chomáin Seán leis na ba
agus do lean an máightstir é. "Anois" arsan
máighistir a tá cúirt an ríogh annso shíos lem' ais.
Tá fíos cúrtha aige orm agus caithfidh mó dus chuige
indiu agus ná tabhair aon leath-sgéal dom gan na
ba go léir do bheith agam anocht."
- ná liodh eagla ort" arsa beán.
D’fhág an máighistir annsan é, agus do chomáin Sean
leis fé dhéin na coille; agus ó bhí a phíos aige ná beadh
an máighistir sa bháile an lá san d’osgail sé
béarna i gclaidhe na coille agus do sgaoil sé na ba ge
léir isteach innthe. Is gairidh a bhíodar ann aige nuair
a airigh sé chuige an siot agus a fuaim sa’ phothram
ag úr na coille dá shníom agus an críonnacht dá raobadh
ag dthach mór na dtrí gceann, na dtrí mbeann na
dtrí mhuineal fada reamhra ar am cholainn amháin.

248
sí ’na chailín agus pasadh í ar fear dé
Alonnn Uí searcaigh. Bhí mac aicí a rabh
Chonall ó shearcaigh air. Dhéarfadh go léór
daoiní go dtiocfadh leis go leór thaidhbh-
scoracht a dhéanamh. Dá mbíodh duine
tuin ar an bhaile tiocfadh sé cuirfeadh
sé an tinneas ar bhó dá rabh sá
boitheach, na dá mbéadh beathach ins an
stábla; nó b’fhéidir duine do'n teaghlach
a bhí ní ba neamh-suimeamla na an
cé a bhí ag éileamh. Bhéarfaidh a bhás
sin léigeasfaidh an té bhí go h-olc.
"is cuimhneach liom aon lá amháin
a bhí sguiste de muintear an bhaile
a’ gabhail amach go léithir ceanainn go
ann,
n-Aonach an t-seanbhaile a bhí
bhí
a-
an h-ochtadh lá de'n mí Mheadain.
Chonall leo. Nuair a bhí siad i mbárr
bhealach gaoithe sheasaigh sé agus dubhairt
na fir
sé dhéilín éiginteach nar thuig
car b'fhada gur
"goide dubhairt sé.
chruinnigh sgór aige do gasraidh agus
do giorsacaí; comhair in aon múnla

a a
Well dh’imíodar ombasa agus pósach iad agus má pósach
dubhairt an gabhairín leis a’ mbean ciaca bfeárr
léithe é bheith in fear istoídhche nú [agus ’n-a
ghabhar isló nú ’n-a ghabhar isló agus n’fhear
istoídhche. Dubhairt sí leis."
ios," ar sise, "is feárr liom tú bheith it’
fear isló," ar sisean, "é scéul é gan mé fhiscint
ag imeacht fara gabhar i rith a’ lae.
"Aristail mar sin," ar sisean, "Caithfead-sa imeach
anois," ar sisean, "agus túbhairt fé’n ait fhéin," ar sisean
"Caithfimíd ’meacht.
D’imíodar ombaist agus má imíodar thugadar
cúrsa ’n lae ’steach agus bhí ’n oídhche teacht. Bhí
agus deirionaí na h-oídhche teacht, an
drúch
clrán bán a’ dul ar sgáth na cupóige agus a’
cóg a’ teithe bhuaig ní’ nách locht ar a’
gcleán bocht dul i ndorus a thí’ fhéin, aghaig
na mbó ar a’ mbaile agus athaig na gcat ar
a’ luath."
ach bhuail bothán leótha.
Téir ansan isteach anois," arsan gabhar
léithe," ar sise "agus raghad-sa anso ’steach ag ithe

Ag Ballyturn Castle (par.Chill Fhéichín, Killbeacanty) a chomhnuigh Máire na gCloigeann i bhfad ó shoin sa tseanaimsir. Cineál ban-taoisigh a bhí innti agus ní h-é an deagcháil atá urthí. Bhí sí ag
dul an bóthar lá i n-a cóiste agus casadh baintreach bhocht duith a bhí a’ seóladh bó ar an mbóthar. Thaithnigh
an bhó le Maire na gCloigeann agus dúirt sí leis a’* "Coileach Mártan’ an coileach is fearr .i. níor mhór go mbéarfaí an ubh agus "go dtiocadh an t-éan amach" i Mí na
Márta. Agus sén triú h-ál (no "thírd brood") is fearr.
(sgéalaí)

251
"pósadh anois í agus míle failte. Tá áit
againne nach leigeann anas go deo drt.
tá chead achaire de thalamh maith agann.
tá thuilleadh eallaigh againn, tá airgeadh
’sa bháine aganm, ó is tú an t-
air, ó buidheachas
Dontí uilig go léir
do Dia gur casadh ar mo leanbh tú.
thug leo conall ’na’ bhaile agus
chuaidh
agus an cailín.
an bhó fosta
go teach an phobail; pósadh an lánamhain,
rinne bháineis mhór bhreagh a mhair lá
agus bliadain agus ba mó an lá
deireannach í na an chead lá. Chuaidh
siad san an t-ath agus mise an
chlochar bháitheadh iad-san agus tháinig
mise.

seisean lá amháin leis an bean; "Tá eagla orm go gcaithfidh mé mo bhó bheag a dhíol agus gan agam ach í. Tá deireadh na bpighneacha caithte, is fada go Lughnasa go rabh a dhath sa choibhreann agus ní bhéidh na páistí agus muid féin beo leis
an ochras."
"Maith go leór," ars an bhean, "creidim go gcaithfear a díol agus is mór an truaighe sgaradh léithe."
"Níl aon neart air", ar seisean.
D’imthigh ’un aonaigh ar maidín leis an bhó. Shiubhail leis go socair go dtáinig sé isteach go dtí ceann an mhargaidh. Casadh buachaill air 'na seasamh
agus buideal in-a lámh.
"Tá tú a’ gabhail ’un aonaigh lé do bhó duine mhodhamhail," ar seisean.
"Tá", ars an fear.
"Goide mar dhéanfá malairt eadar í féin agus an buideal?"
"Órú thaisgidh", ar seisean, "goide an mhaith a dhéanfadh do bhuideal beag

Bhí beirt dhearbhráthair ann uair amháin. Bhí fear acu an
saidhbhir agus an fear eile an- bhocht. Bhí go leór ba ag an bhfear saidhbhir acht ní raibh ag an bhfear eile acht aon bhó amháin. Is minic a théigheadh bó an fhear bocht treasna ar chlaidhe na teórainn isteach go páirc an duine sáidhbhir acht níor mhaith leis an bhfear sáidhbhir é ar chorr ar bith. Maith go leór annsin
aon lá amháin chuaidh an bhó treasna agus bhí an fear sáidhbhir

299
agam airl sean duine iseadh é é bhí duine bocht mar
sin gudó un, agus má bó is minic a bhí is bheidh
go deó agus do thuigh Dia lámh air is cailleadh é.
d’fhág sé le h-uadhacht ar a shon san thar a
cailleadh é age ’n-a seana mhnaoi mac óg a bhí
afí a chur le céird. Seadh, ní raibh aon torradh
ar a’ mac óg ach ó chnoc go cnoc ’ge’n dritháir
eile agus age’n seana mhnaoí a’ dianamh gach aon
t-saghas oibre is obair ghreanúr nár thaithn
leis. Bhí an teampall congarach ’on tig is théidh-
ead an t-seana bhean un na h-aon lá a’ gol
ar a’ sean duine ar an uaig agus d’imthigh a’ mac
óg lá ’osna laéthannta mar seo tráthnóna
roímpí i dheaghaidh sé go - dheaghaidh sé go fothrach
a’ teampaill agus bhuail sé barlín bhán ar féinig.
bhí sí ’gol is a’ glán ar an uaig. D’eirigh sé
amach ’s an éide ghléigheal so air - a’ bharlín
bhán - "fág an áit sin", fhsé, "nách muar a’
thruagh me - táim im’ chriathar poll agat," fhé,
"a’ gal annsonna h-aon lá orm, fiú ná
h-Aoine is na h-aon lá’ g é. Thóg sí an siúbhal,
a’ t-seana bhean is ghluaisig sí abhaile. Tháinig
"scannra ’n-a chroide. Seadhí ghluaisig a’ mac

366
9
annseo ar a bhealach mhór
Tá cuid mhór do'n am
"Ar mhoithigh tú i! aaoine uaisle a gul thart
annseo lá amhain tá cupla lá nó trí ó shéin agus
bhí mala leófa agus thuit a mhála uafa agus bhí cíos"
na duithche istuigh ann? "Cha mhoitheocha a
9
choir a bith é"
"Ó maise bhí mé lá eighinteacht; nal cuimhne agam
ce’n lá"? annseo ar a bhealach mhór agus thuit mála
Fuair mé mala
agus goide rinn tú leis" arsa’n policeman
Rinn me leis"? = thóirt liom suas an toighe agus
thug mé do mo nighean é
9
Goide. Finn a nighean leis
ann
"D’fhag sí ins a room i daiscidh é é agus sin a
Fua a rinn sí leis
"Dell racha tú suas Rinne go dí go bhfagh muid
é"
Rachaidh go fíor é "Racha mé suas cinnte libh"
D'imthigh leis agus d’fhag a bhó ar a bhealach mhór agus
d'imthigh suas leis a dá pholiceman agus é reathaidh
ce bith bhí na chorp.

10
breoidte agus ainmhidhthe breoidhte do leigheas.
Uair amháin do thóg Protastúnach leis an bolla san
chun é chimilt do bhó bhreoidhte a bhí aige agus nuair a
bhí san déanta aige do chuir sé an bolla isteach i
dtrúnca. Nuair a chuaidh sé go dtí an trúnca
lá’r na mháireach ní raibh tásg ná tuairisg an bholla
le fagháil ann. Do bhí an bolla tagaithe tharnais uaidh
féin agus é greamuighthe go daingean istigh i bhfalla an
teampaill. Tá sé ann ó shoin.
Tuiteann lá fhéile Ghobnatan ar an 11adh lá d’fheabhra
agus lá saoire iseadh an lá san i mBaile Mhúirne agus
i n-áiteannaibh teoranntach don bhaile chómh maith san.
Téightear ar thuras go dtí an teampall an lá san
agus do deimhin gach lá sa mbliain agus is minic
a leighiseadh duine breoidhte ann.
Tá tobar beannuighthe le h-ais an teampuill agus óltar
an t-uisge sin nuair a bhíonn an turas tabhartha.
Ní cuimhin le h-aoinne an tobar san do dhul i ndísc agus
bíonn an t-uisge chómh fuar i lár an t-samhraidh agus
ag
a bhíonn sé um Nodlaig.
Innstear sgéal i dtaobh Protastúnaig a bhí na
chómhnuidhe le h-ais an tobair sin tráth.
cach
Buanaire ab eadh an fear céadna ná raibh meas
madra aige ar an dteampall ná ar aoinnidh a
bhain leis. Do thárla ná raibh aon uisge le fagháil

amach é maidean chuin na ba a thúbhairt abhaile. Bhí ’n
bhó dhonn ag ithe as toir go raibh deatach amach
as agus bhí sí a’ géimirig. Tháini’ sé bhaile a’ ruth [rith] agus dubhairt sé lé na mháistir go raibh sí sin ag ithe as thor go raibh deatach as agus go
raibh sí a’ géimrig. Dubhairt an máistir leis árus a bhreith leis agus an bhó do chrú. "Agus ná doirt aon bhraon do".
D’imi' sé agus do chrúig sé ’n bhó agus ní chuaidh
bainne na bó ar fad insa n-árus a bhí ’ge. D’ól sé chuid do’n bhainne chuin a’ bhó do ghlan-
chrú agus tháini’ sé bhaile agus d’fhiafruig an máistir
do ur dhoirt sé aon phioc do’n bhainne. Dubhairt sé leis ná dhin ach gur ól sé chuid do ná raghach bainne na bó ar fad insa n-árus.
"Ó," arsan máistir leis, "ná laitimís fhéin a chéile," ar sisean, "ól é go léir anois". agus is sin é, as bhainne na bó do fuair sé an
fios.
Do bhíoch na sagairt a’ ruagairt ar Mhuiris ar a' sli bhíoc sé a’ cainnt agus á rá ná raibh aon cheart aige a bheith a’ cainnt. Do bhí sé dul lá go dtí