socrocadh an cleamhnas. Thagadh siad le chéile lá an aonach agus socrochadh siad an cleamhnas agus an spré. Timceall leathchéad punnt agus bó an spré geibheadh gach cailín ó'n teach as pósadh di.
Uaireannta ní bhiodh fhios ag na seandaoine faoi'n cleamhnas. Bhí bean ar an baile seo uair amháin agus chuaidh sí go Gaillimh Sathairn amháin. Ní raibh sí ag tigheacht abhaile sa trathnóna agus ní raibh fios ag a muinntear cár imthigh sí.
Séard a thárla nár gur bhuail sí le fear óg sgafánta as Anach Cuan. Buail sé bleid uirthe gur chuir sé cleamhnas pósta uirthi. Ghlac sise leis an tairisgint agus bhuail sí abaile leis an oidhche sin gur pósadh la ar na mháireach iad.

an gréasaidhe le ingean an Ridire go dteighimidh ag an gcleamhnas" "Nach féarr dhuit" adeir an bhean óg, do bhean nó t-inghean a tabairt leat." "Ní tiubhradh" adeir sé, "ní siubaladh siad aon coismeig liom-sa choidhcheann."
Chúaidh an greasaidhe ag ingean a Ridire ag an gcleamhnas agus níor aithnigh mac a Rí í, agus nuair nár aithnígh, thairing sí aice an cheaircín óir agus an coilleachín airgeadh agus leag sí ar an mbhord iad agus chait sí trí gráinne cruitneacht acab. phioc an chearcín gráinne agus phioc an coilleachín gráinne agus shíl an chearcín an triomhadh gráinne a bheith aice h-feín agus bhain an coilleacín dhi é. "Sgread a bhainne ort, a coilleachín grádhna" adeir an chearcín "is dona an cumman atá agat liom, a gcuimhnigheann tú ar an lá ar dtug mé ar ríoghachta m'atair thú. céard a dhéanfhá an lá sin marac mé". Chaith sí amach trí ghráinne eile acab, phioc an cearcín gráinne agus pioc an coilleacín gráinne, agus shíl an

Is beag imirt cártaí na cearbachas [?] a bhí ann an uair sin. act na dhiaidh sin tháinic an droch nós isteach.
Biodh an spraoidh againn ag damhsaí an uair sin. Bhiodh píobaire ann an uair sin. Stiofáinín Ó Ruadhain an piobaire a biodh ann an uair sin. Cuirfí fios air agus nuair a thagadh se cuirtí an pláta thart agus cuireadh gach aoinne cupla pingin ann agus mar sin beadh téagar maith le faghail aige. Step Dancing is mo bhíodh againn an uair sin, agus a leiteid de damsoirí ní raibh ar an saogal riamh ná na dhiaidh.
Bhí nós aisteach aca maidir le cleamhnas an uair ud. Ní bhiodh aon cur na agaidh ná aontú ag an fear óg na ag an cailín óg leis an cleamhnas. Na Sean Daoine

níl aon inghean agam-sa a thabharfainn duit.
[Deire fiteáin 279.]
[Tosach fiteáin 280 (a)]
Níl aon inghean agam a thabharfainn duit ach ar ndóighthir fiadfair duin’ éigineach eile ’fhághail," dúirt sé, "nó raghad-sa i n-aénacht leat," dúirt sé "agus tabharfam fé é dhianamh agus gheóbhaimíd duin’ éigineach a bheidh a faire chúghainn." Do fuaireadar agus do chuadar sa chró is seo iad a’ dianamh a’ chleamhnais agus dá mbeidís sa chró ó shoin ní raghadh a’ cleamnas - níor chuaidh a’ cleamhnas chun cínn. Ach fé dheire is fé dhianaídhe d’imthig a’ t-athair nuair a b’fhada leis a bhí sé ’dul air agus do sholáthair sé bean do agus do phós sé agus tá a chlann ’n-a dhiaidh i n-Imleach Muar fós.
(Deire fiteáin 280 (a).]
[Tosach fiteáin 280 (b).]

heart agus ní raibh aoinne un ach í féin is a h-athar 's a máthair agus bhí an talamh geallta dho. Seadh nuair a bhíodar a’ fághailt críona annsan do chuireadar sciala cleamhnais siar go Pórt Magee chun buachaill a bhí un go raibh airgead aige agus tráthnóna Domhnaigh do tháinig a’ buachaill agus stócach i n-aénacht leis agus do chonnaic Seán Stac iad. Seadh, dheaghaidh Seán trasna an oidhche sin - an Aoine an oidhche sin agus imbasa go raibh na stróinséaraí istig roimis agus ní raibh aon fháilte mhuar roime Sheán an oidhche sin. Seadh, níor dhin sé ach moíll bheag. Ghoibh sé tímpal
a’ bóthar agus bhí Seán Stac amuich ar fad ó thuit an oidhche an oidhche sin a’ faire ar Sheán - ar a bhuachaill. Seadh, is geárr
gur ghoibh Seán buachaill chuige. "Seadh, 'Sheáin a mhic ó." arsa Seán Stac, "bhfuil aon scial anocht agat?" "Dar dia tá mhuise, a Sheáin," ar sisean, "tá cleamhnas annsud anocht"."Tá's
agam-sa go bhfuil a mhic ó 'Sheáin," ar sisean, "agus
cad a dhianfair anois?" "Dianfaidh mé, dianamh
’á iaghmuis is dócha," arsa Seán. "Dá mbeadh aon leath choróin amháin agat," arsa Seán Stac,

Níor thug sí néall le codhladh go maidin dhó ach a muineadh trí léim, cleasa luath agus gaisgidh dhó. "Anois" adeir sí "rachadh m'athair a déanamh cleamhnas amáireach leat, tiubradh sé slat bheag duit agus tiubhradh siar mise agus m'aon deirbhsiúr déag sa seomra agus déanad sé dhá cheánn déag go Choilm gheala dhín, tiubhradh sé aniar muid agus leagad sé air an mbord muid, caitheadh sé glac cruithneacht againn. Déiridh m'athair leat buille gon t-slat a bhúalladh air cheánn againn agus bé ar bith ceánn a bhúailes tú go gcaitheadh tú an ceann sin a phioca amac trí i ndhiaidh chéile. Núair a déiris m'athair leat céann againn a bualadh leis an t-slat abair leis go mbéidh tú luatha go leór go deas an caithe aimsire a bheith orainn. Is geárr aríst go ndéiridh sé leath buille a bualadh agus abair go mbéidh tú luatha go leór. An triomhad h-úair a déiris sé leat buille a bualadh béidh mise ag goil thart thar an áit a mbhéid tú do sheasadh agus feicid tu cleite beag súntasach i mo sgiathán deas agus buailleadh tú buille gon t-slat orm agus déanadh

91
a choimn a’ tríoda nó go deachaidh ar féal i bhfadh.
Thé
Na thréig mise a chéad -searc mar gheall ar airgead
Nd ar ór.
’s na tréig mise a chéad fearc mar gheall armhoran
foir,
mar i h-umhal go mbéinn-se ’stú feal i feomraí sgól
Sgur leath-sa a leigh mé mo féin go h-óg.
Tá mo cleamhnas ’a dhéanamh.
’fuair sé ’n t-abhrón seo ó máire, bean tí.
Dubhthaigh
1
Tá mo chleamhnas ’a dheánamh indi agus nidhé
"’s Ní nnó na lgaí go dtaithneann a’ bhéan daí líoin fhéin.
Acht féighfidh mé mno diaidh í agus rachaidh mé
leath fhéin
fa bhruach na coilleadh craobhaighe.
Té
gla bhruach na coilleadh craobhaighe a chomhnuigheann si
" tá guithe aici is binne na’n chuach ’sé a‘ glaoidh.
Tha coan aici is glle na’n éala ar a’ thuinn

m'athair go mbionn-se i aoindígh leat ní fhágadh sé ceánn air chuallain orainn. Caithe mise imtheacht uait anois, tá sé gar go lá.
Níor a d'imthigh sí, chúaidh Mac Rí i nÉirinn a chodhladh, ba gheárr an chodhladh a bhí déanta aige núair a tháinic an Ridire dhá dhúiseacht air maidin go n'ithidh sé a bhricfeasta. Núair a bhí an bricfeasta ite dubhairt an Ridire leis go rachadh sé a deanamh cleamhnas leis indiú. Dúbhairt Mac Rí i nEirínn leis go raibh sé sásta. Thug an Ridire leis an dá ingean déag siar sa seómra agus rinne sé dhá cheánn déag go Choilm gheala dhíob. Tug sé aniar iad agus leag sé air an mbord iad. Chaith se ghlac chruithneacht acab. Thug sé slat go Mhac a Rí agus dúbhairt sé leis a bhúille a bualadh. Dubhairt sé leis an céann a mbuaillidh sé buille ortha go gcaithid sé an ceánn céadna a phioca amac trí h-úaire. "Búaill do búille feasa a Mhic a Rí" adeir sé. "Béidh mé

na ngébha, is s'feárr dom eirigh agus é dhúna "ná eirigh" adeir sé dúntha mise é". Chúaidh sé amach agus rug sé ar cloch a chuireadh sé i ndoras an phúithin, ghreamuigh a dhá lámh gon chloc agus a dhá chois gon talamh agus níor fhéad sé corraigh go maidin. Tháinic an gréasaidhe go dtí iad ar maidin ag fiafruigh cén chaoi ar chaith siad an oidhche. "Chúaidh sé amach ag dúna puithín na ngéibhe aréir agus ní fhaca mé ó soin é, féach a bhfuil sé amuigh ar an t-sráid. D'osgail an gréasaidhe an doras agus chonnaic sé amuigh ag doras an phúithín é. "Tá sé cromta annseo" adeir sé "má tá" adeir sí "tóir cic sa túin dhó agus leig abhaile é". Thug an gréasaidhe cic sa túin gon searbhánta agus leig sé abhaile é.
Maidin lar na mháireach fuair an ghréasaidhe chuireadh le dhul ag an gcleamnas ag teach a Rí. Sé an sórt bhealach a bhí leób san ám sin, duine ar bith a geobhfhadh cuireadh le dul ag cleamhnas no bhainis go bhféadfhadh sé duine eile a thabhairt leis. "Réidhtigh thú h-féin" adeir

209
t-aile leis a’ roth eile gur chuadar is dócha
tímpal agus fiche rámhan nó bhféidir dachad raman
go láidir gur chuadar amach ar a’ mbóthar trim
i do cheap ga’ h-aonne ’chonnaic é nó chualaidh
gur dhin sé é gur maith an - ná raibh sé i
bpoier aon fir é dhianamh - ach fear ana-
láidir a b’eadh é, agus fear de mhuíntir Súillobháin
a bhí ar a’ mbaile bhí ’á ínnsint dómh-sa go
raibh sé a’ fiachaint air, go raibh sé féin ’n-a
diaidh agus ualach eile muir aige. Bhí sé a’ cuir
de mhar sin agus an aimsir ag imtheacht is gan
ao’ bhean ’á fhághailt do agus d’fhiafraigh sé lá
de chómharsain nó duin’ éigineach tímpal connus
a dhianfí cleamhnas. "Ó mhuise ’neosfad-sa duit
é sin, a Mhicí," fsé, "beirt a bheith i gcró."
fhsé, "ag duine ’fhaire chúcha. Sin mar a dhintear
cleamhnas." Seadh! i ndomhnach do ghlaodhaig sé
isteach ar - d’innis sé a scial d’fhear - do’n
fear so - ag d’fhiafruigh sé dhe a raghadh sé
cró i n-aénacht leis agus go bhfaigheadh sé teach-
taire éigineach eile a bheadh a’ faire chúcha.
"Á ará’", do dhianfadh san an gnó go maith."
é, "do raghainn go maith," f sé, "ach ar ndóighthir

socrú cleamhnais. "Tabhair dhom leath ghalún portair"
adeir sé "agus gabhfha mé siar chucú." "Ní thiubhrfhadh" adeir bean
an Public house "mur buil a luach a’ad." "Well
níl a luach a’am" adeir sé, "agus is iomdhaí punt a
d’fága mise a’ad" adeir sé "leis an fhad seo
bliadhantaí" adeir sé "agus gan m’eiteach faoí leath-ghalún
pórtair. Ach seo" adeir sé "tá léinidh mhaith a’am agus
tiubhrfha mé dhuit í." Chaith sé dho an léine agus
leag sé isteach thar an gcounter í, agus fuair
sé an leath-ghalún pórtair. Bhuail sé siar
sa seomra, agus nuair a fuaidh sé siar ní rabh
goir acú labhairt faoí’n gcleamnas a shocrú
go’n fhear críonna seo. Nuair a bhí an tráthnóna
a’ tigheacht dubhairt an sean bhuachaill go m'feárr
dhófa a thigheacht abhaile agus go socrót siad sa
mbaile an cleamhnas seo. Tháinic agus bhí eólas an
bhaile go maith ag an bfear dithcéillí tháinic sé
leófa. Bhíodar sgatham maith san oidhche sa mbaile
agus dubhairt an sean bhuachaill leófa a ghuil a
chodhladh. D’eirigh an fear dithcéillí seo agus bhí
eólas na seomraí aige agus ghabh sé a chodhladh an
chéad duine. Ghabh an fear críonna siar ina

liom, "go mbeach an craiceann ’s a’ luach a’ tíocht
abhaile ugum."
"Well, dinfa sin," ar sise, "cé mhéad é a luach?"
"An oiread seo airgid," ar seisean.
Thug sí an t-airgead dó.
"Spáin a’ craiceann anois," ar sise.
Thug sé dhuth é. Bhain sí an olainn do agus
thug sí an craiceann thar n-ais do.
"Teiri abhaile anois," ar sise, "ag t’athair, agus inn-
si an méid sin do."
Chua sé abhaile lán d'áibhéis. D’innis sé an sgéal dá ath-
air. Bhí áibhéis mór air-san freisin.
"B'ait liom fios a bheith agum," adeir a’ G. S.,
"cé h-í an bhean chliste seo a casú leat inniu
ar an aonach, mar," adeir sé, "’sí an bhean is clis-
te í a casú dhom-sa ariamh," adeir an mac.
"Well, dhá mbeach fhios ugum-sa," adeir an G. S., "cé
h-í, dhinfach muid cleamhnas, mar b’ait liom
an bhean sin a bheith pósta ugut."
Well bhí siad ar siúl gur diniú amach í,
agus nuair a diniuv dhin siad a cleamhnas agus pós-
ú iad. Bhí an G. S. lán áibhéis insin faoi’n

rí eile - mar bhí chúig nó sé do rítiv i n-
Éirinn a’ t-ám sin - agus bhí sin cleamhnas dian-
ta, nú dá dhiana an oíche seo.
Agus bhí gabha i n-aice, mar déarthá, Cúirt
a’ rí a ru an cleamhnas gá chatha ánn. Bhí chaon
nduine acab a goil ar a’ mbanais, ach chuir a’
gabha ’iníon amach ag iarra uisge. Thug sí leithe
ceantín go dtiúrat sí isteach ceantín uisge, agus
nuair a shíl sí an ceantín a thuma síos sa
tobar chonnaic sí a sgáile héin, b’fhacthas di,
chonnaic sí thíos sa tobar é.
"Muise, dhiún a mbeidh mise," adeir sí, - chath
sí insin a’ ceantín - "dhiún a mbeidh mise
’mo chailín ag aoin fhear," adeir sí, "an fhad’s tá
mé héin cho (go) breá leis a’ mbean atá a
goil a’ pósa, nó níos breácha!" adeir sí. Chua sí
isteach insin agus d’innis sí an sgéal dá h-
athair.
"Á, muise," adeir sé, "ar ndú is tú an bhean
is gráinne a bhí aríú [ann] - is tú sin! Eirigh
suas anois," adeir sé, leis an iníon eile, agus tóir isteach
ceantín uisge - tá an ceantín amuich ag a’ tob-

Fiteán 379.(B).Fear a dhíol a léinidh.Bhí fear óg fadó ann agus bhí sé ag imtheacht a
saothrú a pháighe anuan agus análl in chuile áit a
bfuígheach sé sgilling. Rinne sé suas lé geárrcháile a
bhí bun shaidhbhir in san áit, agus nuair a casfhaidh a
h-athair agus a máthair leis bhíodh sé a dtreatáil i
bpublic house go mion agus go minic. Faoí dheireadh agus
uilig bhí athair na mrá a ceapadh go rabh sé ró-dhíthcéillidhe
agus nach dtiubhrfhach sé an inín dhó chor ar bith, nach
rabh aon ghraithe aige dhí nach rabh sé in-ann a
tógáil. Bhí stócach críonnaí eilí san áit i bhí sé
fhéin a súil léi, agus dubhradar lé chéilí go mbfeárr
dhófa í thabhairt go’n stócach críonna seo ná
go’n bhuachaill a bhí díthcéillí. Chrochadar leófa annsin
Dómhnach agus bhíodar a’ socrú cleamhnais i seomra
Public house. Tháinic sé seo isteach. D’fiafhruigh sé
cé bhí sa seomra. Dubhairt sé go rabh a leithide seo
g’fhear agus a leithide seo go bhean agus go rabhadar a’

23
fiteán S7aic.
róisín dubh
's ag an Séipéal de dhómhnaigh dhearc mé rún mochroidhe
bhí ribín ghlasúin ina caipín mur ór an Rí
bhí cúilín gruaige uirthí a sguabadh na móintí fraoigh
s nach é mo chruaidh ghear níor luaidheadh i gcleamhnas liomí
s dhá mbead Seioreach a'am nach deas a thréabhfainn
in-aghaidh na gcroch
Déanfhainn Seanamhóir ar an altóir de dhomhnaigh dhuit
Cuirfhinn banaltrach fó do leanbh bán lé h-umhluíocht dhuit
S go ndéanfhainn cleasa deasa ar chúl an casa leis
an róisín dubh
S ia róipín 'á mba liom thú nár b'aoibheann dom
Cuirfhinn críos Proinnsias thart thimpcheall faoí lár
do choim
s a roipín ná bíodh bron ort fó ar eirigh dhuit
tá do phárdún lé fáil a' ad ó’n róimh uilig
s tá do dearbhráthair insan arm dhuit
s a róisín 'á mba liom thú nár b'aoibheann dhom

79
Do bhí buachaill na chómhnuidhe thall ar thuath na dromhann
uair amháin agus do thárla gur deineadh cleamhnas do
le bean a bhí go maith aosta agus nídh nárbh iongnadh
do bhí sé ana thré na chéile dá bharr san
Pé sgéal é, do bhuail sé amach mar seo lá agus
do tháinig sé go dtí Amhlaoibh an Chuirrtigh a bhí na
chómhnuidhe ar Ghort na Buine chun a sgéal do nochtadh
dhó féachaint cadí an chómhairle a thabharfadh sé dho.
Mar seo iseadh do thug an fear eile a chómhairle uaidh:
ná ceangal go h-óg le lómhadh caillighe
ledúil na cuid bólacht na mór-chuid airgid
Do cuirfeadh brón deor ar do leacain gan teor
Toibh-se uar chéile spéirbean mhaiseamhail
go mbeidh buisne na síodh is a leaca mar ros
gur mhaise led’ shórd it diaidh í nú rómhath
Agus bheidh cló gleoidhte ar do lealbhaí na deaidh.

ar," adeir sé.
Chua sí amach, agus nuair a chonnaic sí sin a’
sgáile thíos sa tobar chua sí isteach agus d’innis
sí an sgéal - go bpósfat sí héin - go ru sí cho
breá leis a’ mbean a bhí a goil a pósa.
Ach bhuail taghad feirg’ é héin agus gho sé
amach. Agus nuair a rug sé ar a’ gcean-
tín agus tháinic sé ag a’ tobar leis a’ gceantín
a thuma chonnaic sé sgáile na mrá, agus thosaigh
sé a’ smaoiniú air héin.
"Muise dhá mbeidhinn-se ’mo bhean," adeir sé, "agus
gléasta i n-éadach mrá anois," adeir sé, "cheapfainn
an rud céanna."
Bhreathna sé suas sa gcránn a’ bhí as a
chíonn agus chonnaic sé an bhean thuas sa gcránn.
"Go ’nuas (gabh anuas) as sin," adeir sé.
Tháinic sí anuas.
"Ó, teanam isteach," adeir sé, "beidh mo bheirt
iníon a goil ag a’ mbanais anocht agus racha tú
ánn i n-éineacht leothab - ag a’ gcleamhnas."
Chua sí isteach. Réitigh sí í héin istigh agus
chua sí héin agus beirt iníon a’ ghabha ag a’ gcleamh-

143
"Nách siné an t-órdúghadh," fhsí, "gan teacht
isteach is gan fhreach amuich, ná fuilim idir
dhá lígh an doruis." "Á is fíor san," fa’
Thoban, "aisé go maith. Cár ghabhais chúghainn,"
Do ghabhas anuas," fsí, "an chlaidhe muar agus
níor thánga anuas de’n chlaidhe go dtánga
go dtí an táirseach." "Ca bhfuil do chuilleachta
P sé, "nó cé tá léd’ chois?." "Tá sé annso."
=Psí, ghlaodhaig sí ar a’ ngadhar gurbh ainm
do Solan. Ó is fíor dhuis-se sin," fhsé,
"níleann tú gan chuilleachta faidh a bheidh a’
gadhar agat?" Seadh ’nois a chailín, fsé, "tar
isteach." Tháinig a’ cailín isteach is do bhí
suipéar maith age’n gcailín agus age’n Gabán Saoír
agus age ’na mhac. 'Sé an rud a bhí ar m’ínntin
anois a chailín," fsé, "ba mhaith liom bhean
tíghe ’fhághailt dom’ bhach, agus do bheinn ana-sásta,"
"Fsé, "dá mbeithfá-sa mar bhean tíghe aige agus
cuirfidh mé fed’ chómhair é," fsé, "pecú dhian-
fair é nó ná dianfair, a bpósfá é?."
"Is me phósfaidh go maith," fha’ cailín, "má
pósfann sé me." Do thoilig mac a’ Gobán
"Saoir leis agus do dhineadar, an cleamhnas

207
t-athair an talamh do. Seadh! fé dheire is fé
dhianaídhe do chuir sé stailc suas, fsé ná
dianfadh sé lá eile oibre dho mar a’ bhfai-
gheadh sé bean do agus a’ talamh a thabhairt
suas do. "Níl aon stop agam-sa ort, a
Micí," fhsé, "ar fhósadh aon lá is maith leat
é, agus ca’ ’n-a thaobh ná soláthruíonn tú
féin bean. Ní samhal a fhiadfainn-se breith
errthi ag í ’thabhairt chúghat." I n-aimsir
na h-Ínidhe a b’eadh é seo - i dtosach na
h-Ínidhe. Seadh ’nois a micíl," fsé, "beidh
aonach againn a leithéid seo lá," fhsé, "d
[Naí
aon sa Chathair - cathair saidhéin-
siúbhluíghea
í siúbhluímís go dtí an t-aonach agus fiach a
mbuailfeadh aonne oiliunach linn.
D’imíodar go dtí an t-aonach agus d’fhiafr-
aig a’ mac de: "Seadh, ’athair," fhsé,
connus a dhintear a’ cleamhnas so nó
connus a soláthrófar a’ bhean?." "Ó, scial
fuiriste go leór a dhianamh iseadh é," ph sé,
buail soir," f sé, "go dtí go raghaimíd go
dtí Crois Dhiarmuid Belly é b’í sin a’ cros
ba shia soir sa t-sráid) agus bhuail anoir arís