D'iarras ar an bhfear so Liam Sherlock. Leigheas do'n triuch a thabhairt dom. Dubháirt sé liom go mbíodh an seana-Rochán ar liubhal agus na daoinibh fadó ach nár chreidsé fhéin riamh ann.
Is mar seo a dubhairt sé é.
"a fhir an chapaill bháin, cad a leigheasfadh an triuch?"
An freagra "...thigh suas im' thóin go dtiocfaidh an sioc." (sioc)

328
a bhí is bheidh go deó agus do bhuail cos tinn aige. Seadh!
do bhí a phoperty go léir agus gach aonní geall leis
chaithte aige leis a’ gcois is ní raibh aon dochtuir
’é leigheas do ná aon teacht thairis go bhfiadfí
í leigheas leis.
(deire fitheáin soi.
CTogach fitheáin sor
Do bhíodh seann-draoi ages gach aon rí fudó
mar sin - leasachán sa talamh is bhíodh seann.
draoi un i goibh duin’ éigin tar brághaidh aí
leis ’á m’áil leis fios a chuir ar a’ seann-
draoí go m’fhé’ go leigheasfadh sé a chos. Seadh.
do chuir sé fios ar a’ seann draoi gu fa’
seann-draoí leis ná raibh aonní chun na coise
leigheas ach dá bhfaigheadh sé bidhéal uisce ó
Tobar Oileán deire an domhain ná beadh aon
mhoill air go leigheasfí láithreach í. "N’fheadarg
ca bhfuil Oileán deire an Domhain," f an rí seo
leis, "ná aon tuairist air." "Tá triúr mac
agat," fsé, "ag dá dtabharfá a ndóithin airgid
dóibh agus iad a chuir ar chrois na cheithre rian
gus leogairt dosna h-aonne ’ca gáilt a bhóthar
féinig b’fhé’ go n-aimseóch duin’ éigin aca

440
ag gabháilt dod’ theánga de a’ beánrthóireacht i
gcómhnuídhe leis. Téidir is chuir fhios air
anois agus tabhair leat é?" é, "mar do leigheas-
"Faidh sé an capall duit beidh a’ ceann ar a’ bport
"Seadh! do bhí an capall annsan go dtí gur
tháinig a’ fear agus do chuir sé an ortha don
chapall go h-áirithe, fé nídh dhin sé dho, d’eirigh
a’ capall. Seadh ’nois," é, "mnis dom’ gh.
"cad a bhí an mo chapall. Bhí coirriúghadh errth
. "Innis dom anois," f, "má’s é do thoil
é’ f, "cad do choirrig mo chapall." "b’fhéidir
"Cgur) tu féin a choirrig í ’é. "Chonnus a
diarfá," t, "go bhfiadfainn-se mo chapall a
choirriúghadh!. é. An cuímhin leat, é, "agus t
a’ cuir do choise," f
[deire fitheáin saog
CTosach fitheáin sailad
"An cuímhin leat agus tu ag cur do choise a stioróip
a’ capaill is tu a’ dul go dtí an Gleanntán chun
fan
"Aifrinn a léigheadh, fsé, agus é," dá m’áil leat, bheith
"cómh láidir ionnat féin i n-ao’ chor. Do thuit an
sapall í lár a’ bhóthair t’réis teacht." "A’ leigheas."
"fair-se an capall," f. "Ní leigheasfadh mé, leigheasfaidh

duine ’bith bheas tínn," adeir sé, "teirigh a’ breathnú air,
agus má fheiceann tú mise ag a chosa níl le dina ugut
ach smugairle ’chatha air agus beidh sé díos fearr lár-
namháireach; ach má fheiceann tú mise ag a chloig-
eann," adeir sé, "níl aon fháil ugut é leigheas." "Dinfa
sin," adeir Dónal. Bhíoch sé ag imeacht ag chuile dhuine a
bhíoch tinn agus é a’ catha smugairle orthav gá leigheas.
Ach bhí duine uasal ánn agus cuireav fios ar Dhónal -
bhí sé go h-an-dona - agus thainic Dónal ag breathnú air,
agus hainic sé an Bás ag a chloigeann. "Á, níl aon
fháil é sin a leigheas," adeir Dónal, agus bhí sé goil ag imeacht.
"Well tórtha muid mála óir duit," adeir siad leis, "má
leigheasann tú é." Chas Dónal isteach aríst agus rug sé
ar a’ duine uasal a bhí tínn agus d’untuigh sé sa
leaba é: chuir sé a chloigeann an áit a ru a chosa, agus
a chosa san áit a ru a chloigeann. Agus chath sé smug-
airle air, agus bhí an duine uasal níos fearr lárna-
mháireach. Ach casav an Bás le Dónal lárnamháir-
each agus d’fhiara sé dho tuige ar dhin sé é sin. "Á
cén neart a bhí ugum air?" adeir sé, "- ar ndó bhí
leisg orm ligint do [bás fháil]" adeir sé, "Fan leat,"
adeir a’ Bás, "go mbeidh do sheacht mbliana suas, agus

an t-é seo dh’áirighthe an capall," ar seisean, "níor leogais
riamh do " ar seisean, "ná beithfá ag gabháilt do" ’ar seisean. "Seadh, leigheas a’ capall", ar seisean. Do leigheas sé an capall. "Seadh",ar seisean "go bráth arís"ar seisean "ní chuirfead aon chuir-isteach ort", ar seisean, "tabhair aire dho’n rud atá ar siúbhal agat ar seisean, is ná bac mise go bráth arís," arsa an sagart,
ar seisean, "ní chuirfidh mé aon chuir-isteach ort i dtaobh an rud so atá ar siúbhal agat," ar seisean. Seadh! "ní dubhraís
bail ó Dhia ar a' gcapall - ní dubhraís bail ó Dhia ar a’ gcapall in -ao'chor" (and the priests don't say 'bail ó Dhia air’ atall!))

arís un mar a ndintí é seo mar leigheas do-na daoine maithe - na fairies. Siné mo scial-sa agus
scial ná fuil ao’ bhriag un. Bhí aithne agam ar a’ mnaoí seo chómh maith is tá agam ar
mo lámh dhéis nó ’bhí agam ar mo mháthair agus do lonnuig sí annsan i bhfad th'réis an leighis sin a dhianamh dómh-sa a dtig fear oibre a bhí againn taobh linn agus níl aonne go gcloisfeadh sí go mbeadh aon touch fairy stroke aici ná beadh sí fe'n-a dhéin, agus dhin sí muireachtaint ar sin go h-áirschint é an bhean bhocht - ní h-eolach dom go raibh aon teacht isteach eile ar a’ saoghal
aici ach é.

I Láidhricean, Árd Rathain (Co.. na Gaillimhe) atá an bullan (.i. standing stone) seo. Tá cuasán nó hollow i n-a bhárr a mbíonn uisge ann uaireannta. Deirtear go bhfuil leigheas ann le h-aghaidh súile tinne.

222
’fhaigheadh Seán san am san- bhí airgeadh gann-
fuair sé rud éigineach as é leigheas go
h-áirithint é. ach do leigheas Seán muarán
daoine. 'Sé duine chuala-sa ’á rádh san,
úncáil a bhí agam, agus do bhí aithne aige air
cómh maith is tá agam-sa ar mo láim dheis
ag fhsé ná raibh aon bhriag ná gur leigheas
Seán Mac Uí Chlúmhain
(deire fitheáin asr (a’
CTosach fitheáin scr(s).
Dómhnall ann,
Is minic a chuala daoíne críona a’ trácht
"thar Dhómhnall lasal Cam do mharbhuíoch le
feall sa Spáin. Do oibrigh sé muarán de
chathaí cruadha annso i n-Éirinn sar ar
chuaidh sé sa Spáin. Bhí sé ar feadh dhá
bhliain gho-leithe sar ar fhiadh a’ Sasnach an
do bh
teiche chuir air agus do bhí chúigear - cuid mhaith-
chunamh muar ar dtúis aige agus bhí sé a’
Lagú’ ó lá go lá go dtí gur cuireadh ar
chuigear é. Do bhíodar a’ cuir díobh mar
sin agus iad a’ dul ar a dhlrn astoidhche

358
gCathair Shaidhbhín agus do cheapas ná beadh ao’ mhailbo
air sin ’á leigheas, i má bheireas - má táim."
fce
sí, "níl sé ’á leigheas agus chaitheas eiriúghadh dhá
cha."
agus táim úmpaidhte anois ar dhochtúir Namt
us
"Leigheasfad-sa dhuit í," fsí," "dá leigheasfá
mhuise," ó máthair a leinbh, do thabharfainn-s
an
(d.
do dhíol go maith dhuit." "Ní prrfaidh mé aon
sí
dhíol ort," f sí, "ach adhbhar císte plúir a thabha
dom g-" "Ó, tabharfaidh mé é sin duit," fhsí
"pecú leigheasfair í nó ná ’leigheasfair agus má lí
iseann tú í," fsí, "is teacht treasna orm-
arís," fhsí, tabharfaidh mé do dhíol go maith
dhuit?" "ní móide go bhficfá led’ shaoghal arí
me,"fhsí. D’órduig sí dhi
(deire fitheáin sis
CTosach fitheáin sill
cort na daraíghe is maothachán agus ailím agus seal
"luíbheannacha eile de luíbheannacha an talún i
ní chuímhnígím-se cadé an ainm a bhí orrcha
san mar luíbhneacha-sin a bhfuil d’ainmneach)
agam, agus deich cínn ’órduig sí ar fad agus a’
deichmheadh ceann a chaitheamh uaithi, g é chuir
go corcáinín le h-aghaidh na teine agus leogar

439
= An Sagart Do choirrigh A Capall Féin-
Do bhí an sagart - sagart a bhí annso - bhí sé a’
dul síos go dtí an lóthar agus chaitheadh sé dhul go
dtí an Gleanntán siar chun aifrinn a léigheadh
t’réis a’ lóthar ’fhágaint, sa t-seana shaoghal.
"Seadh bhí sé thréis an aifrinn a léigheadh ar a’
lóthar thíos agus nuair a bhí sé a’ dul i n-áirde
ar a’ gcapall - a’ cuir a chos i stíoróip a
chapaill, f sé leis féinig i n-aigne féinig go
raibh capall maith aige, "ná beadh sé i bhfad a’
dul ar a’ nGleanntán chun aifreann a léigheadh.
D’imthigh sé go h-áirithe agus an neómat gur chuaidh
sé siar go Gleanntán thiar do thuit a’ capall
ar lár a’ bhóthair fé. Seadh, do rith na daoine
chuige agus -adar leis -itháinig fear a’ triall
air: "tá coirriú ar do capall, athair," .
Connus a diarfá’ é, "go raibh coirriúghadh
ar mo chapall -sa?" f." "Dheirim leat gur
coirriúghadh atá ar do chapall," é. "Cad a
leigheasfaidh í sc a’ leigheasfá í. Leigheasfaidh
a’ duine seo airighthe do chapall," é, "ach fáin
ní leogann tú dho i n-ao’ chor," fh, "gan bheith

558
a gcathair Shaidhbhín a’ dianamh leighis do-
n’fheaca é a’ dianamh a’ leighis- ach do
h-innseadh dom go raibh sé a’ dianamh a’
sea
leighis d’ingin éamoinn Uí Néill cdo stop
an scéalaidhe annso mar do chuireas i gcuímhn
do go raibh sé t’réis deire an scéil seo do
thabhairt dom cheana féin
[deire fitheáin sc1.)
CTosach fitheáin sé iadh
coimisian béaloideagaireann
conntach. Chiarraíghe baraintacht Uíbh. Ráthaigh
naroista. Ghathair. Tómhnall
ana anadh Suacha
scalad an Sciadnan A Chaisrian Gaill, ghirme,
Conndacarraíghe
choga
gur
do rrahiar ana
asarMhichil = Ahín
h-Ailígheasa athigh féinatímpal sa bhliadna
SeathaFeir na coinn rrr ná Thúáiríní.
durarla agat is aol, mbaile. gcéad
chuais na hthair
buachail na
adaibh

úd. Ardochadh cuile fear a hata agus cuirfeadh na mna fioghar na croise orta féin nuair dfeicidís ag tigeact é. Creid cuile duine againn agus creideann fós go raibh cumacht ag an sagart duine ar bith ar mian leis do leighis.
Bhí bean thíos i gCaladh Na Muc a raibh tinneas uirthi nuair bhí sí og. As iompadh goile a bhí uirthi. Ní raibh sí act 'na girrseach ag an uair ud agus bhí an galar seo na luighe uirthi go trom. Ní raibh blas a d'itheadh sí nach dtiocfadh anuas arís agus síl a muinntir nach maireadh sí go maidin. Cuir siad fios ar an sagart ag uair an mheadhoin oidhche agus tháinic sé. Bhí conntal air a bheith amuigh an trath sin den oidhche agus gidh gur fear lagach

552
amuich ná ar a’ dtalamh go bráth arís, do
cheapas gur shia an lá is fiche ná bliadhain
a bheinn isteach ’s amach. Ach ní míode
dhuith-se rádh nuair a leog sí - do thug sí cead
dom gabháil amach gurb orm-sa a bhí an
t-áthas agus a’ misneach, ach an doigh leat ná
"gur gheall leis gur - ba gheárr eile ’bheinn istig
nuair a chaillfinn mo choisíocht, nuair nár
corruígheas ar feadh a’ lá is fiche, ní raibh
agam ach fáin ana-dhroch choisíocht - ní thúisce
fuaireas cead eiriúghadh ná amach thar dorus
liom agus ba dhóbair dom tuitim bhí leathadh
luireacha geall leis im’ chnáimh ó bheith sínte
i gcómhnuidhe gan a’ leabaidh fhágan ach fé
mar eiríghinn chun dul sa toban uisce seo.
Dhin sí é sin leis na míllthe daoine agus dhin
sí muireachtaint air phecú ’bhí leigheas aici nó
ná raibh ach do bhíos-sa alright riamh ó shoin
buidheachas le dia agus ar na turais is mó
bhí buidheachas agam, ach ar ndóightir b’fhéidir
"gur dhin sí sin b’fhéidir leigheas, f sí ná raibh
aon
aonne go mbeadh aon lámh aca uair amháin un
ná go mbeidís ana- thugtha ar lámh a chuir

nár ghá í dh’oscailt in aochorach do rógaireacht a bhí uirthe agus do b’uisge gabhair a bhí 'cí agus
thug sé ’n leabhar ná leighisfeach sé éinne go
brách aríst agus chuir sé an leabhair ar a
bheirt pháirthithe gan aon duine leigheas go brách aríst is thá’n triúr páirtithe anois ’n-a
triúr Rí agus níl siad a’ sglábhuíocht ná ao’ ní’
eile.

An t-Athair Seán Ó Coíll mo mhíle léan tú,
A dhochtúir díocht a bhíoch a leigheas na h-éinne,
A’ bhfuairis grásta is chócht ó’n Aon-mhac,
Sé mo mhíle mairig mar is luath a dh’éagais.
Ba bhreágh é do sheasamh ar fátha nú ar bhínnse
Nú a’ léigheamh an Aifrinn i bPobal Dhún Chuínn Thiar,

cineálta a bhí ann ní raibh focal as an oidhche seo. Tug sé an ola deidheannach di agus bhí sé ag bogadh leis amach an doras aríst nuair a tosuigh an bean a bhí sa leabaidh ag gol. "Cé'n sort raballaidhe sin ortsa" deir an sagart lei.
"Ó muise" deir sise "níl aon leighis in don dom nuair nach ndeineann duine do mo muinntear féin aon leas dhom."
"Agus cé he an duine dod muinntear fein" deir an sagart. "Tusa a athair" deir sise. "Nach col seisear mise agus tusa".
Nuair a cuala sé sin ní dearna sé act iompodh ar a sál agus crom sé ag paidreoract os cionn an bean bhí sa leabaidh gur eirghe sé treis sgathaimh bheag.

a bheadh chun maith a dhéanaimh, nú duine a cheadh chun á leigheas.Tobar Mhochuda:-
Ta tobar eile, Lios Mór,
Tobar Mhocuda a tugtar air.
Dhá bhfeicfeá an tobar sin do chuirfeadh se iongtas ori
Tá sé ag cur uisge suas, mar sin, (in áirde san aer) agus síos airís."Tá dath na pingne spéir"
Comhartha é sin go mbeidh ann aimsir go breágh unair a chidhtear an dath san ar an spéir.