Tá leigheas ins an gcipóg sráide le h-aghaidh dóghadh neanteóige agus tá leigheas freisin ins an gcarraigín le h-aghaidh slaghdán agus an triuch. Tá leigheas eile san ngáirleóig le h-aghaidh na eitinne. Itheann na daoine an duileasc agus an biolar agus an misrúin. Tá leigheasanna ar chuid díobh. Fásann an biolar i gcómhnuidhe in abhann agus cuireann siad salann ann nuair a bhíonns siad ghá n-ithe agus ní bhruitheann siad é cor ar bith. Itheann cuid do na daoine gach rud díobh. Deirtear go bhfuil legiehas ins an mbiolar nuair a bhíonns duine tinn. Deirtear go bhfuil nimh insan misrúin púca agus aon duine a d'íosfadh é bhéadh sé ins na sídheóga.

Tá go leór róinte ag imtheacht 'san bhfairrge mhór. Bíonn siad ag snamh faoi an uisce acht teigheann siad imbarr an uisce uaireannta. Deireann na sean daoine go bhfuil siad faoi dhraoidheacht agus gur daoine bhí ionnta fadó. Dath dubh is mó abhíos ortha. Itheann siad iasg agus biadh sliogán a bhios ar na cairrgreacha. Ní thugann siad isteach ar an dtalamh tirim chor ar bith acht fanann siad amuigh ilár na fairrge móire. Teigheann siad suas uaireannta ar na carraigreacha a bhios amuigh 'sa bhfairrge. Dhuine ar bith a bhfuil gunna aige marbhuigheann sé suid mhaith diobh agus an ola a bhíos ionnta conbhuigheann siad é le haghaidh leigheasanna.

Leigheasanna
10-2-38

Níor cualathas trácht oriamh ar Naomh ar bith a bhí sa gceanntar seo acht Naomh Pádhraig. Tháinig sé go Baile An Tobair agus bhíodh triall na ndaoine air ann sin mar bhí tobar beannuighthe aige ann agus bhíodh sé indon leigheasanna a thabhairt do dhaoine. Tobair Pádhraig a tugtar ar ar an tobair sin ó shoin i leith.
Dímthigh

Tá a lán leigheasanna ag daoine áirithe. Deirtear má shasann tú ar chloich agus ann faithne ort gurbh féidir iad do leighsiú má deireann tú na focla seo is uisge chloich gan iarraidh, ní tú atá mé ag iarraidh, ach ó casadh orm tú, cuirfhidh mé trí trí braonacha orm in ainm de is mhuire is Pádhraig. Sé leigheas eile I gcóir faithne na 'péiste' mór dubh a chumilt orta agus an péiste do chrochad ar chrainn. Chomh luath agus béidh an péiste caithte béidh na faithne imthigh. Má sgríbeann an cat tú, deirtear gur ceart ribe dá chuid gruaige a chur ar an sgríob. Dá mbéadh tinnis fiacla ar duine fadó sé an chaoi a leigheasóchfhadh siad é ná frug a chur in a bhéal ar feadh cúpla nóiméadaí. Cuirfheadh siad ribe gruaige bó ar faithne freisin chun iad a leighsiú.

Leigheasanna (continued)
There are two holy wells in this place. One of them is situated on the top of Malin about three miles to the north of Reith- Fineáin about a mile north from Castletown in the Parish of Eyeries. These wells are supposed to be good for head-aches and on that account some people pay visits to them.

Leigheasanna
Bhí bean ina cómhnaidhe i mBaile an Bhiocáire darbh ainm Máire Ní Chinnéide. 'Sé an ainm a thugaidís uirthe ná Máire an leighis. Dheineadh sí leigheas do aoinne a bheadh millte. As an talamh a dheinedh sí é. Ní thugadh sí fios d'aoinne mar bhíodh sí féin ins na púcaí. Deineadh sí luibh an choirighthe d'fághail leis agus leighisfeadh sí aoinne a bheadh coirighthe. Plannda

Fadó do bhí fear 'na chomhnuidhe i mBaile na nGall dar b'ainm "Buckey". Tráthnóna amháin bhí sé ag caitheamh a phíopa cois na teine nuair a tháinigh fear beag, cóta donn air agus caipín uaithne isteach agus sheas sé ós a chomhair amach. Tháinigh iongnadh ar "Buckey" mar ní fheacha sé riamh fear comh beag. D'fhiafraig sé de cérbh é agus cad a bhí uaidh. Dubhairt an fear gur leipreachán é agus gur tháinigh sé chun innsint dó go raibh leigheasanna le fágháil timcheall an tighe. "Cén áit" arsa "Buckey". "Ar bhárr na gcraobh í

Seo leighis a bhaineann leis an dtobar atá i dTigh na Coille. Tá fear ó Bhaile Nuadh, láimh le hEaglais, in a bhráthair chríoscamhail i mainistir éigean i gCorcaigh. pla bliain ó shoin do bhíodh tinneas cinn uathbhásach air go minic. Níorbh fhéidir le haoinne é do leigheas. Fuair sé go leor leigheasanna ó dochtúirí éagsamhla ach ní raibh aon maitheas ionnta. Thagadh anbráthair abhaile go Baile Nuadh chun a laetheannta saoire do chaitheamh gach bliain. Uair amháin dá raibh sé sa bhaile fuair sé an tinneas cinn. Do mhol duine éigin do dul go dtí

Leigheasanna ar leanamhaintsíos go dtí an t-sean teampall atá síos i Ráithche agus caithfidh tú grainín creafóige a thógáil, tá croich Colm Cille shíos ann agus tá poll sa chroich tá an chréafóg istoigh sa pholl. Má shéid tú síos togfaidh tú an chreafóg agus bhearfaidh tú leat na na bhaile é. Cuirfidh tú faoi do cheann é san oidhche, gheobhaidh tú biseach annsin.

Léigheasanna.
Déideadh 1. Tá léis shíos ag an t-sean Teapal

LeigheasannaGalair LeigheasannaDéideadh. Ba ghnáthach leis na daoiní frog a cur isteach ins an bhéal agus trí sgréad a bhaint as agus gheobhadh siad biseach.
Triuch Nuair a bhíonn an triuch ar pháiste bheag, cuirtear isteach faoi bholg asal é, no bheirtear bainne asail do.
Tinneas Bheannuithe Nuair a bhíonn an tinneas bheannaithe ar dhuine an chéad uair, ma crithtear rud éiginteacht nach dtig a chunntas, mar chlocha beaga nó eadaí mar sin, ní ghlacann siad níos mó é.
Galair Chroidhe. An duine a thomhas thart fá'n chorp.
Fiabhras. Deoch uisge agus báine fríd a ól.
Chrinnsaigh[?]:- duilleógaí éithne[?] a chumailt ortha no óla
Neasgádaí. Plástair de arán gheal no plastair de shópa

Bhí fear ina chomhnuidhe ar an Bhaile Úr arbh ainm dó Eamónn Ó Ceallaigh agus ba ghnáth leis leigheasanna a dhéanamh do buaibh. I bhfad ó shoin ba ghnáth le cuid mhór eallaigh an galair caithte a ghlacaint. Síleadh na daoine gur na siogannaí a ba chionntach le seo agus bhí leigheas ag Eamónn dobhtha. Sé an dóigh a leigheasughadh sé iad na: thomhaiseadh sé an bhó ó dheireadh an rubaill go dtí an srón trí n-uaire agus annsin ghnídheadh sé deoch dí. Chuireadh sé meirg naoi n-iarrann agus trí leith-phighinn ins an digh agus leigheasughadh sin í.

Galair agus Léigheasanna.[dharcháin]? Chuir giota uniuin leis.[os Leonta]? Snáth leonta, ní thig le duine ar bith an snáth seo a dhéanamh muna raibh an sloinneadh ceadhna ar a athair is a máthair roimh posadh doibh.[utinn.]? Fuil duine ar bith a bfuil “Breathnach” mar air.Bruitíneach. Súgh Cúl Fáith.Dealg sa mhear. Teanga an madaidh ruaidh.Déideadh. Tá morán léigheasanna fa choinne an déideadh, 1 dul chuig an roilig, uaigh a fhoscladh, agus fiacla an duine sin a fhághail, agus iad a cuimilt ar do cuid fiacla fhéin - ní béidh déideadh ort go bráth na dhiaidh.
2. Da mbhruithea chloch fríd préataí agus gan fhios agat go rabh sé ann - an cloch seo a cuimilt ar do cuid fiacla, tá sé mar léigheas fosta.

Bhí léigheasanna ag na sean-daoine fadó [?] cuid mhór rudaí. Nuair a bhéadh an triuch ar pháistí ba gnáthach leó iad a chur isteach faoí Bholg asail trí uaire. Nuair a bhéadh an déideadh ar duine ar bith gheobhadh siuad luibh a bhios ag fás i measg préataí. Chuireadh siad isteach i gcanna é ar an teine. Nuair a bhéadh sé té go maith chuireadh siad éadach air. Annsin chuirfeadh siad suas ar leicean an té a bhéadh an déideadh air. CaitlÍn -noc-na Midhe

Is mór an difireacht atá idir na leigheasanna a bhí ag na daoine fadó i gcomporáid leis na leighiseanna atá ag na daoine an lae indiu. Nuair a thuiteann aon ní amach dos na daoine anois, sé an chead fear a ritheann siad go dtí ná an doctúir, agus b'féidir ná leighisfeadh sé iad san deireadh. Dheinead na sean-daoine na leigheasanna go léir fadó. Seo iad lenas:-
GALAIR - LEIGISEANNA
1) TRIOCNuair a thagadh an galair san ar aon duine fadó, sé an leigheas a bhí acha cun é a mheasúgadh (?) ná:-Ím do leaghadh i spuinneóig in-aice na teineadh, agus ansan é d'ól.
2) NÍOSCÓIDHÍSé an leigheas a bhí ag na daoine fadó, cun an galair sin do néasúgadh (?) ná:-Ím agus uachtar do mheasgadh le chéile le neannteógaibh, agus é do chuir síos ar na níoscóidí
3) BORABH PÉISTSé an leigheas a bhí acha chun é sin do neásúghadh (?) ná:-Ainm an othair do scríobh síos i bhfuirim fáinne, mór thímhceall an borabh péist
4) DÓGHADH. Sé an leigheas a bhí acha chun é do neasúghadh ná:-Ná dhá cupóga d'fágháil, agus ím gan salainn a chuir idir na duilleóga agus iad do chuir ar an dóghadh.

Leigheasanna
Galair Leigheasanna
Deideadh Ba ghnathach leis na sean daoine fróg a chur isteach ins an bhéal agus trí scréad a bháint as agus annsin bhéadh biseach ar an duine sin,
Triuch Nuair do bhíodh a triuch ar daoine roimhe seo chuireadh na daoine an leanbh faoi bholg asáil agus annsin béadh biseach ar an leanbh. Fosta bhearfadh na sean daoine báinne asaille dó'n pháiste.
Galair croidhe. Ba é an léigheas do bhí ag na sean daoiní fa choinne seo an duine a thomhais thart fán chorp
Flú. Deoch mhaith de uisge bheatha a ól ag gábhail a luighe ins an oidhche duit.
Pianta Sé an léigheas a bhí ag na sean daoine fa choinne pianta na:- ola feamainghe a chuimilt ar an áit na rabh na pianta.
Bruitíneach Sugh neanntoighe a ól.
Galair leicne. Duine adhastar a chur ort agus tú a thabhairt go tobair agus trí dheoch a ól as.
Fiabhras. Deoch maith de uisge agus bainne a ól.
Créacha Nuair do bhíodh an chreachta ar duine i bhfad ó

acu. Séard do dhéanfaidís go m-beadh fhios an m-beadh sé ort. Gheobhaidís “tape” agus thomaisfidís anall ó chúl do chinn go dtí do shrón, agus ó do smig go dtí mullach do chinn agus mar a n-dúnadh an “tape” ar mullach do chinn bheadh an tinneas ort.
Bhí bean ann darb’ ainm Neillean Tower agus ba as Cill Éinde í. Bhíodh leigheasanna aice. Dá n-ghabhadh duine ag glaodhach uirthe le capall bheadh Neillean roimhe san áit taréis gur capall scioptha é agus Neillean ag siubhal. Páiste ar bith a bhéarfaí caipín an t-sonais, agus go g-coinneochaidhe é bheadh an t-ádh ar an páiste agus ar an teach.

the water and this is the rhyme Sic Leigheasanna at beginning of the note book.There is a cure in the gall of a pig for a burn.An ointment can be made up of the elders. First the elder is skinned and the stuff that is between the skin and the timber is boiled in a burner and mixed with unsalted butter. Then it is let boil slowly on a few coals on the hob. After that it is poured out in a box and let cool off and it is able to cure any deep cut. This a cure for a sty to prink at with a goose berry thorn on a Monday or a Thursday.

Níl aon leigheas ag aon ceann acu. Taobhuigheann sé adeirtea ar an nibanaleac a bhíos ag an mbreath. Na Mna-Feasa a bhíos ann sul a raibh sé reach tenach banatra múinte a glaodadh isteac ar an ócáid sín. Bhíosh fiós fé leith ar no muaibh seo ar béal-oideas agusgach rud a bhaineas le'n a geírd. Is í sin a dhtugtaí na leigheasanna do na leanbhaí. Agus ní feidir le na leanbhaí rud a bhir a leiguighadh han í. Cur i geas go maibh fárthainne iGeist.Cuirtear péist ilaimh an leinbh sul a raibh sé baisteghthe le leighresauna eile ghnídís rud eicu? eil acht bhí eolas acu can a bhí-le deanamh i ngach aile cás.
Is mór an trucgh nac bfuil trí doctuírí nádeura againn aunseo.