"Sgriosta"
"Sagart sa gCillín: 'Tá súil agam go mbéidh sibh sgriosta nuair a thiocfhas an tEasbog' - 'bearrtha' ba mhaith leis a rádh - 'Is mór a' sgrios luach 'á phighinn dho galaoireach'."

165352
dhéarr- innseacht ar níthe a chualas ó Páraic ó
h-líodhra (Pat-Isaire5), (35), Base Chaisleánn, Cill
Tártain, Cos na gaillimhe. Barúntacht: Cill Thártain.
Chuala sé an deanchus seo ó n-a athair héin
[atá caillte le las blianad a chomhnuigh ins an
áit céanna.
C. Maic. 1/9/37.
i. lán Fada dubh
[ féach thuas faoi Pheadar Antack, Réidh reamhar,
par. Thobar deadair. Nmh. 13.]
I gCillín a’ bhearra, i bparáista Baile an
Doirín (ballíndinean) a bhí an droch-spris seo fadó.
Bhí teach mór i gCloch-bhaile - mhóir (Clogh bally nore).
i bhfoisteacht míle do bhaile an doirín, an uair sin,
agus dúirt buachaill stábla a bhí ann go bhféachfadh sé
héin leis an sprid a mharbhú. Thug sé leis capall
dubh agus tháinic sé go dtí Cillín a’ bheara san oíche
Chuaidh sé thart tímpeall ar an gCilín trí h-uaire
agus é a’ fágairt - "seo é an crámh agus chuir feóil air!"

[Deir sé gur chuala sé é seo nuair bhí sé óg i n-a áit dúchais
(Cillín), ach nach gcuimhníonn sé cé uaidh ar chuala sé é.]
There was a gentleman one time and he had three sons. So he buried the missus and he got married agin. He put away the three sons into an island to a castle, the

Nóta
[D'éag Peics Coinnéir, Buaile Chuairín, leath-pharáiste na hAille (paráiste Cillíní Díoma agus Aill) mí an Mhárta, 1937.
D'éag Máirtín Ó Máille, Cor na Rón, deire an Mhárta, 1937. Daimhseoir maith a bhí ann le linn a óige.
Go ndéana Dia grásta ortha.]

277
ghallón dá thróigh dheag ó chéile, ceann aca sheacht dtroigh go
leith ar aoirde, trí throigh deich n-órlach ar leithead
agus dhá thraigh naoi n-órlach ar réimheadas, agus an
ceann eile trí throigh trí órlach ar aoirde, trí throigh
ocht n-órlach ar leithead agus dó throigh dá órlach ar
réimheadas.
Is ón dá chloich sin ní fuláir a fuair an bóthar an ainm
Bealach leachta. An Chéin Corcra a tugtaí ar bhealach
leachta ón mBearnain deirg go dtí an Ghaortha.
Bealach feabhradh. Sean bhóthar ón Sliabh Mhín Bhliabh Chaoin)
siar fan gruadha thuaidh an droma Móir i gCill na
Martra ar feadh chúig míle slighe gur shrois sé Cathair
deaghaidh," as san ó thuaidh go dtí Ceann dromá thar
an sruth ag áth an Tíompáin, siar uaidh sin tas
thuaidh de Chill lachtín, tré choill cloch Adhna
go dtí Gort Áth na Míleadh, mar ar ghaibh sé thar
cheann ioctair na gcloch agus tríd an gcuid íochtair
den ráth fan na h-abhann dubhghlaise go dtí doire
an Chillín i n-aice lománach, mar ar bhuail sé
bealach Migha bhuith."
BGlach Magha buith" An sean-bhóthar ó Chiarraighe

282
ón mbóthar atá ag dul isteach chuige.
Doipe an Tóchaile. Seana bhealach ab’ eadh
an Tóchar ag dul ó Thuath na n dfioman
go raibh laoghaire. Tré phortachaibh atá furmhór
na slighe. Ta sgéilín ana dheas ag muinntir an
bhaill sin mar gheall ar seana-shiofra caillighe
do chómhnuigh istigh sa lios atá ann agus conus mar
do rug sí ar ghearrachaille a bhí ag dul ar sgoil
lá agus gur choimead sí feadh an lae é ag luasgadh
cliabhain istigh sa lios. Ach do fuair mathair na
gearrachaille amach cad do dhein an síocra caillighe
uirthe agus bhí sí maith a dhóithin di.
Doiscín na Ceardchan: íl aon chúntas ar chia
aige go raibh an cheardcha.
Doire Each
Doire Finghin. Níl aon chuntas ar cérbh é fugin
Achadh an Chonnaidh.
Báile Uí Bhuaig Tá seana tighthe annso
tímpeall leath-mhíle slighe ó dheas ón tsóipeal
agus glaodhtar na Cillíní ortha.

90
Smaoinigh sé ar an lambartach agus tháinic sé go dtí
é agus d’innis an cás dó. Bhí an lambartach i
n-aois ins an am agus ní rabh sé ar fónamh
ach an oiread. Ach tháinic sé mar sin héin
agus shróthuigh sé an rása dhó. Nuair a chonnaic
an duine uasal eile go rabh an capall seo a’
srothú d’fhuagair sé: "Sé an diabhal é héin
atá ann, sin nó an Éambartach ó Chreis-a-chláir?"
Cuireadh teachtairí go bhreis- a’ chláir, ach bhí an
lambartach annsin ar a leaba nuair a tháinic-
eadar.
dean - sann
lá fhéir’ Fionáin fionn
Teigheanns a’ ruibh ar a’ bhfuacht;
lá féil’ Páraic na bhfear
baintear an gáimh as a’ gcloch ghlas.
-Seán dCheallaigh (58),
Donnach, Cillín a’ díomair,
Co. na ghaillimhe. 3/2/37.
[ Maic-

6
Mhúsgraighe ab’ eadh í ach admhuighid siad uile gur sa sémhadh
aois do rugadh í. Ní fuláir nú bhí fuil uasal éigin innte
de réir na sean-sgéalta agus deirtear gur fhág sí an
baile agus í ana óg. Deirtear gurab amhlaidh a tháínig
aingeal chúiche agus í na codladh agus gur órduigh sé dhi
bheith ag siubhal léi go dtí go bhfaghadh sí naoi gcinn d’fhiadhnaibh
bána i dteannta a chéile agus clochar a thógaint insan
áit sin.
Ní fuláir nú gur cailín ana naomhtha í agus a rádh gur
tháinig aingeal ó dhia ag triall uirthe. Seadh, do chomáin
sí léi agus níor dhein sos ná cómhnuidhe go bhfeacaidh sí
trí cinn d’fhiadhnaibh bána le chéile. Deirtear gur i
bPortláirge do thuit san amach agus glaodhtar Cill
Ghobnatan ar an áit sin go dtí an lá atá indiu ann.
D’fhan sí tamall insan áit sin ag guidhe chun dé agus seo
chun siubhail í airís go dtí go dtáinig sí go Cluain
Droichid i gConntae Chorcaighe. Do bhuail uime annsan
sé cinn d’fhiadhnaibh ar aon dath agus do thug sí tamall
eile insan áit sin agusí ag guidhe.
Seo chun siubhail airís í go dtáinig sí go dtí na
Cillíní i mBaile Mhic Íre agus nuair a fhéach sí uaithe
anonn ar Ghort na Tiobradan do thug sí fé ndeara
naoi gcinn d’fhiadhnaibh bána insan áit sin.
Do chaith sí í féin ar a glúinibh agus do thug buidh-
eachas ó chroidhe do Dhia a thug an treo san í.

agus
Insán áit sin (na Cillíní) ó n-a bhfeacaidh sí an radharc
álúinn sin a thóg an ceó dá croidhe tá cloch na seasamh
fós ag taisbeaint an spota ar a raibh sí le linn na
h-aimsire sin. Do chuir sí a dá h-uilinn anuas ar an
gcloch san ag féachaint uaithe anonn agus tá rian a lámha
ar an ghcloich ó shoin i leith.
Do ghluais Gobnait uirthe anonn go dtí Gort na Tiobradan
agus do thosnuigh sí ar a clochr do thógaint insan áít
bheannuighthe sin. Fuair sí cabhair agus congnamh chun san
a dhéanamh agus níor bhfada go raibh an foirgneamh go
h-árd os cionn tailimh.
Le linn na h-aimsire sin do tháinig dream éigin mar
Phrotastúnaig ag triall ar bhaile Mhúirne agus do
chuireadar fútha ann. Do thosnuigheadar ar foirgneamh dá
gcuid féin do thógaint ar aghaidh Ghort na Tiobradan
anonn ar mhágh mín. Do chuir san fearg ar Ghobnait
agus do shocruig sí na h-aigne ar deire do chur leis an
obair seo. Nuair a bhíodh obair an lae críochnuighthe
agá muinntir féin agus ag an mhuinntir eile do
sheasuigheadh sí ar bharr an cnocáin agus do chaitheadh
sí bolla ˛or leis an bhfoirgneamh gallda do leagadh
go talamh é. Do thagadh an bolla míorbhúilteach so tharnais
chúiche dá leointe féin gach tráthnóna.
Nídh nárbh iongnadh do tháinig sgion agus crith-eagla
ar na stróinséirí agus fuaradar go raibh an foirgneamh