Athruithe le déanaí

Comh marbh le ru trágha

Siúd é síar an táilliúrín
Is gan air ach drár
Is spionsúirín de choitín
A dhéanfadh bergún mná
Is é sinnte ar an bhflat forin

Ioir Clúan-Meala agus carraig na Súire,
Dhearc mise an chuaileann ar maidin go moch,
Bhí a héadan go mór-mór, níos deirge ná an rósa,
Is bhí íochtar a cóta sa peittícoat fliuch,Sgríobhtha síos ó
M'athair
Pádhraic Ó Máille Doire Fheárta

Bhí bean uasal seal dhá luadh liom,
Agus chuir mé suas dhe céad faraor ghéar,
Phís mé an phlumóg de chailligh ghránna,
Nach mbreathnócfhadh suas orm ach uair sa gcéad,Sgríobhta síos ó
M'athair
Pádhraic Ó Máille.

Inis Meáhain,
Inis Meádhain
Inis Meádhain gan gortach
Ith arán ag dul ann,
Nó tiocfhaidh tú as in do throsgadhSgríobhta síos ó
M'athair
Pádhraic Ó Máille Doire Fheárta

Má theighim se go Gaillimh go deó,
Soir ar an mbóthar mór a rachas mé,
Tiubhairfhidh mé cuairt de'n Abainn Mhór,
Sa chonghnamh níor chóir dhom í dhearmud,Sgríobhta síos ó
m'athair
Pádhraic Ó Máille Doire Fheárta

Inis Fó Coinnith, An Ceathramha Rua
Co, na Gaillimhe

A thailliúir a mhagaidh
Ní phósfáidh mé tú mar fhear
Acht pósfaidh mé an feilméar
A chuireas an síol i gceart
Dó sirsúr is do mhiosúr
Ag imteacht faoi'n tír amuigh
Ar shuidhe ins an doras
Ag feadail is ag ruaige na gcearcTógtha síos ó m'athair,
Colm Mac Donnchadha
Inis Fó CoinnithSgriobhtha síos ag,
Colm Mac Donnchadha

[[Sadhbh Ní Bhruinnealaigh]]
A Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle is a stór déan chómhairle ar imtheacht liom.Sé a níarfainn go spré le Sow Ní Bhruinneala,
Chúig cinn déag do choiníní buireanna,
's a Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle 's a stór déan cómhairle ar imtheacht liom,
Ní aon tsnáth éadaígh ar Show Ní Bhruinneala
Acht cóitín beag donn gan cabhail gan muilinne,
A Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle 's a stór déan cómhairle ar imtheacht liom.Tógtha síos ó Sheáin Ó Fionntáin.Sgríobhta síos ag Máirtín Ó Fionntáin.

[[Sadhbh Ní Bhruinnealaigh]]
A Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle is a stór déan chómhairle ar imtheacht liom.Sé a níarfainn go spré le Sow Ní Bhruinneala,
Chúig cinn déag do choiníní buireanna,
's a Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle 's a stór déan cómhairle ar imtheacht liom,
Ní aon tsnáth éadaígh ar Show Ní Bhruinneala
Acht cóitín beag donn gan cabhail gan muilinne,
A Show, 's a Show, 's a Show Ní Bhruinealla,
A chuisle 's a stór déan cómhairle ar imtheacht liom.Tógtha síos ó Sheáin Ó Fionntáin.

Mo dioghán istoigh go léor.
Níor críochnaigh mé mo phaidhir.
Go rabh lasadh le mo cró.V
Déirigh an toith a mhich sa spéir.
Is déirigh an caoineadh géar.
Do caith siad amach mo mhaithrín faoí
Dioghan lom an aer.
Ó thóg mé ín mo láimhe í.
Mo stór agus mo mhíle gradh.
Ó bhí sí claoithe breoithe lágh.
Ó bhí sí ciúin go brath.

II
A mhich a rún.
Is mó mo ghradh don tír a labhrann tú.
Éire aoibhinn fearbhall fíor a fuair ónair agus clú.
Anois mhich.
Bhí thúsa glich.
Tabhair eistheacht do mo sghéal.
Ní dheirfheadh tú anois nar irist gur creagh mé Éirinn dílIII
Nuair a smaoitheamh ar an lá sin shíar.
Thíg sgannreadh ar mo croidhe.
An sneachta ag plúcaidh anuas go dlúth.
Is bearradh fuar ar (an) ghaoth.
Nuair a bhí túsa a mhich sa cliabhán bheagh.
Do Naonán lágh gan bhrigh.
Ce a thárla ag mo dhoras acht fir agus bainriogháin rí.IV
O a Dhia shúas.
Ba bhocht mo chás.
Is ba dona domh mo chroidhe.
Gan agamh acht an t-aon bhó amháin a bhí shíos i gcinn an tóigh.
Nuair a sgairth mé mo gheall ar mháthair Dé.

I
A athar dhílis minic thú
Ag cainnt ar Éirinn tall.
(Ar Éirinn tháll.)
Ar ghleannta deasa, sleibhthe glasa, coillthe caor is cáll.
O deir siad liom gur tírín í.
Na bhfuil ann acht bainríogan beo.
Is caidhe an fath ar créaghas í.
'Sna bpilleann tú go deo.

an craobhlin air agus ionnruí teith ag taisteál damh tré bailte phuirt agus banta mín
Do chas mé ar mo cailín deas le fáinne geal an lae.Ní raibh bróg no stocaí caip no clóca ar mo stoirín óg on spéir.
Ach faoilfín órda síos go traigh ag fás go bárr an fhéar
Bhí chana cluaidhte cé go raibh sí deas sa gcuirt.
Gur gheas an sgéal ó thug bárr gean ó Bhénus dheas le fáinne geal an láé.Cáitlín Nic na Midhe

[[Fáinne Geal an Lae]]Fáinne geal an lae ar maidin moch do ghabhas
Amach ar bhruach loch an léin san tsamhradh deas

Tá an alann i luighe ann ar an loch is í ag snámh.
Tá an bheachín chríonna ann agus a h-áras déanta,
agus shaidhbhreas dhá shaomadh go mo
chailín bán.Áine Ní EifrínFuaireas na sgéalta, paidreacha agus amhrán seo ó'm athair,
Tomás Ó h-Eifrín.
Dubhloch
Aos - 50 blian.

mhíle stór.4
Acht mar bhí mé dána níor chuir mé chán ann.
Bhí an saoghal dá rádh nach rachadh liom.
Ach i ndéis a rádh liom sé lean mo ghrádh mé.
Faoi bhrúach na h-áite is na coillte lom.5
Níor i slíabh ná bhfianloch atá stór mo chroidhe-se.
Ach ar thaltaigh aoibhinn, agus an ais ag fás.
An áit a labharns an chuach,
Naoí n-uaire in aghaidh na míosa,
Tá cruithneacht mhaol ann agus coirce bán.6
Tá gach nídh ann, tá bric na sgaoith ann,

I
Bhí mise oidhche faoi Fhéile Bhríghde
Ag toradh ar an mullach mór.
Is an chonnaic mé an aoi-bhean
A dtug mo chroidhe istigh gnaoi dí,
Mar bhí sí aoibhinn is lághach éireach óg.2
Nach thais na tréirthe a mhúin mac Dé dom.
Míle buidheachas go mo Shlánuightheór.
Go ndéanann chéachta is go dtiuchaim fhéin léi.
Go rachainn an aonaigh le mo chailín óg.3
Bhailfinn prionnda go deas i dtomba
Dhéanfinn sgonsa agus balla fód.
Ar bhúaiche na n-ionnsacht agus é bheith i ndán dom,
Go mo leat dob chunntas é a

Shiubhail mé Sasanaigh is an Fhrainnc le céile,
An Ghréig is an Fhrainnc is arais arís;
Ó bhrucht loch Éirne go Béal na Céibhe
Is ní fhacaidh mé féirín ar bith mar í.Bhuail sí deise le méin agus Bhénus,
Dá abruigheann féin é le sgrios an trí;
Ó scoth bán Éireann as ocht an méid sin,
An posaé glégeal atá i mBaile an Laoi.Máire Muilleach, Gort-na-Maoile
Bárr-na-Trágha, Béal-an-Átha.
Fuaras an t-amhrán seo ó Bhrighid Bean Uí Mhuilthigh, Gort-na-Maoile,
Bárr-na-Trágha

Ní raibh le dul againn ach treasna páirce,
Is ní raibh an lá linn go tóin na tighe.Is aobhinn aérach ar thaobh an t-sléibhe,
Ag breathnú síos ar Bhaile an Laoi;
Ag siubhal ins na gleannta baint cnó agus sméartha,
Geal ceól úr éan ann na ceólta sidhe.Leagadh fúm bord a raibh gloine is cárta ann,
Cúilfhionn fáinneach le m'ais na suidh;
'Sé dubhairt Rafterí "bí ag ól is céad fáilte,
T,a an soiléar láidir i mBaile an Laoi."

Baile an LaoiAg dul un aifrinn dom le toil na ngrásta,
Bhí an lá báisteach agus darduigh an ghaoth,
Casadh an t-aingeal dom ar thaobh Chill Táirde,
Is thuit mé láithreach i ngrádh le mnaoi.Do labhair mé léithe go múinte mánla,
Do réir a cailigheacht a d'fhreagair sí;
Dubhairt Rafterí tá m'intinn sásta,
Agus gluais go lá linn go Baile an Laoi.Nuair a fuair mé an tairigsint níor leig mé cáirde,
Rinne mé gáire is gheit mo chroidhe;

[[Amhrán an Bhá / Curachaí na Trá Báine]]I
Faríor géarr nár cailleadh mé lá baisteadh mé go h-óg.
Fágadh mo chaon aonraic mé gan feithide in mo dhiaidh beo.
Níl dearbhrathair 'am is níl deirbhsiur 'am is níl mháithrín beo
Is tá mo athair go lag lúbac is a Dhia cé h-ionghnadh dhóII
Mo mhallacht de na coraca is mo bheannacht de na báid .
Mo mhallacht den poll báidhte atá thar ag an tráigh bhán.
Báthadh mo ceathar dearbhrathair ann a raibh duine acú bán.
Mo Mhicheal bán ba measa liom dá bhfaca mé beo ariamh.III
Thorruigh díbhse dearbhrathaireaca nach dtagann isteach i dtír.
Thar a bheith a mucáil idir carraigeacha is dhá gcuir ó thaobh go taobh
Is go gcaoineadh mná an baile sibh i gcleamhnas is gabhail linn
Is go gcaoineadh ár máithrín féin sibh go doimhin á thaobh a chroidhe.An Chríoc

I
Faríor géarr nár cailleadh mé lá baisteadh mé go h-óg.
Fágadh mo chaon aonraic mé gan feithide in mo dhiaidh beo.
Níl dearbhrathair 'am is níl deirbhsiur 'am is níl mháithrín beo
Is tá mo athair go lag lúbac is a Dhia cé h-ionghnadh dhóII
Mo mhallacht de na coraca is mo bheannacht de na báid .
Mo mhallacht den poll báidhte atá thar ag an tráigh bhán.
Báthadh mo ceathar dearbhrathair ann a raibh duine acú bán.
Mo Mhicheal bán ba measa liom dá bhfaca mé beo ariamh.III
Thorruigh díbhse dearbhrathaireaca nach dtagann isteach i dtír.
Thar a bheith a mucáil idir carraigeacha is dhá gcuir ó thaobh go taobh
Is go gcaoineadh mná an baile sibh i gcleamhnas is gabhail linn
Is go gcaoineadh ár máithrín féin sibh go doimhin á thaobh a chroidhe.An Chríoc

VI
Da bhfeicfea an seanduine
ar thaobh chnoc a rópa
bucla in a hata
agus watch in a phóca
trúir á mhealladh
agus ceathrar a phógadh
Chualaidh mé i nGaillimh
go dteachaidh sé leobhtha.
'S óra sheanduine, se.VII
Da bhfuigheadh an seanduine
An úsaid ba chóir dó
Ocras ar maidin
agus trosgadh trathnóna
Póiríní cara
agus gan dadaí fhághail leobhtha
' Chead aige 'bheith 'casaid
go dtuitfeadh an tóin as.
'S ora sheanduine, se.
Tógadh an amhran seo - "an seanduine dóighte" cuid de as coip leabhar le Crochur Mac Grianra - gasur iud an 6adh rang. agus cuid eile as coip leabhar le Maighread Níc aghoill. giorsach ins an 5adh Rang. Fuair Crochur é ó Nellie Bean Mhic Chonaill. Leac Chonaill, Árdartha, agus fuair Maighread é ó na mathair - Máire, bean Sheáin Mhic aghoill. mínce seaog, árdartha, Co. Dhún na nGall.

Nuair a shíl mé é bheith
comh daingean le tairnge
Dimthigh sé leis
na phrioll de phlé ráca
's óra sheandhuine, se.IV.
Chuir mé mo sheanduine
Siar go tigh liabain
an áit a rabh
míle agus fiche de chaoran
Chrup a theangaidh
agus lóbhaidh a chuid fiacla
's thainic sé abhaile
mar bhromaisín bliadna
's óra sheanduine, se.V
Chuaidh mé na mhargaidh
a cheannacht a chóirigh
coinnle geala
agus cláraí na cónnrach
ar philleadh na b'aile domh
teacht an trathnóna
fuair mé mo sheanduine
ag tochas a thóna
's óra sheanduine, sheanduine
sheanduine dhóighte
brón ort a seanduine
Is mairig a phós thú.

XVI.
's a chárde chléibh
ólaigidh bhur sáith
Na ní bhfuighidh sibh aon deor
i ndiaidh bhur mbáis.
Fuair mé an tamhran "an Bunann buidhe" ó Nellie Bheag - bean Mhíc Chonaill. An chead uair a ghlac mé síos an tamhran uaithe chuir sí críoch leis ag deireadh alt VIII - "mo bheannacht leat". ach thug sí an tiomlan de domh na dhiaidh sin arais.

XVI.
's a chárde chléibh
ólaigidh bhur sáith
Na ní bhfuighidh sibh aon deor
i ndiaidh bhur mbáis.
Fuair mé an tamhran "an Bunann buidhe" ó Nellie Bheag - bean Mhíc Chonaill. An chead uair a ghlac mé síos an tamhran uaithe chuir sí críoch leis ag deireadh alt VIII - "mo bheannacht leat". ach thug sí an tiomlan de domh na dhiaidh sin arias.

XI.
Bhí siad a' síor
ól na dighe
's deir siad go mbím
ar an nóisean cheadnaXII
Níl braon da bhfuighinn
Nach leigfinn síos
le faitchios go bhfuighinn
Bás de'n tart.XIII
Diarr mo stóir orm
Leiginn den ól,
Nó nach mbéinn beo
ach seal beag gearrXIV.
Dubhairt mé léithe
Go téann sí bréag
No gur bh'fhaide mo shaoghal
An deoch sin fhághailXV
'g cualaidh sibh an téan
a bhí glan réidh
a chuaidh ag éagchaoin
thart ar ball

VI.
Diarr mise póg uirthi
Uair no dhó
leis an tslainne mhór
a thabhairt araisVII
Ochon ó
mo mhíle brón
gan mé bheith óg
agus pósta ortVIII
Ach níl go fóill
's ní bheidh go deo
's a mhuirnín ó
mo bheannacht leat.IX.
Ní h-iad bhur gcuid éanlaith
atá mé a iarraidh
An chuach na 'n chraobh
Na 'n chorrog ghlasX
Ach an bunann péacach
atá lagach aerach
gur deise liom féin
a ghob na dhath

I.
Chuir mé mo sheanduine isteach ins chómhra
Ag ól bainne reamhair 's ag ithe arainn eórna,
Da gcuirfeadh sé ' cheann amach
Sgiobfainn an tsrón de
's bhéinn féin annsin
leis na buachaillí óga.
'S óra sheanduine, sheanduine
sheanduine dhóighte
Brón ort a sheanduine
'S mairig a phós thú.II.
Da mbéadh siad agam
Tobaca agus píopa
Muga maith leanna
agus builbhin pighne
Naoi n-uibhe agus fiche
le bruith ins an ghríosaigh
Rachainn sé i mbannaidh
ar an tseanduine an oidhche sin
'S ora seandhuine, sheandhuine te.III
Chuir mé mo sheanduine
Suas in áirde
Thuit é anuas
i dtubann na cathbhruith

I
A Bhunann bhuidhe
'Sé mo léan 'do luighe
'S do chrámha sínte
Ar leic Uí FhloinnII
Ní díoghbhail bidh
No easbaidh dighe
A d'fhág tú sínte
Ar chúl do chinnIII
Da gcuirfea sgéala
Fa mo dhéin
Bhéinn féin ar a rith
A teacht do chómhairIV
Go mbrisfinn béim
Ar Loch Mhic Céin
A fhliuchadh do chroidh
'Gus do bhéilín binnV.
Tá mo chós leónta
'S m' intinn buadhartha
Ó thainic an óig-bhean
Chugam isteach

Amhrán: Mo Chailín Gaedhealach DonnI (Fonn - The Boys of Wexford)
Bhí mé lá breág Samhraidh ag siubhal le cois an chuain.
Thárla orm an Ghruag gheal 's í ag baint na sméara ó'n craobh:
Bhí a brágha mar an lil uirthi agus a ghruag mar Rós an Ríogh.
Nach costasach an cóiriughadh a bhí ar mo chailín ghaedhealach donn.II
Luigh mé taobh thiar dé mo stóirín agus bhí mé breáite tinn.
D'fhiafraigh mé don Óig-bhean an dteannfadh sí mo cheann.
Tá na céadthaí bean i ngrádh liom ⁊ go brath nach dtig 'un cinn.
Agus tá mé i ngrádh le Máire Bán níl cás ar bith liom ann.III
Is truagh nach mise i Muineachan mo shuidhe amuigh san aer.
Cailín óg i m'aice liom ⁊ mé bheith ag [[?]] lei.
Sgairtfinn ar an cuideachta agus dhíolfainn arais an cháin.
Ó leanfainn ar an fhairrge í mo cailín ghaedhealach donn.(Féach ar an taobh eile

Casadh an tSugainI
Thiar i gConnachta a bhfuair mise eolas ar na mna
'S i mBéal Atha Seánaigh a d'ól mé leobhtha arís mo sháith
Dar bhrigh mo bháis mur leigfidh sibh damhsa anois már táim
Déanfaidh mé cleas a rachas fa rún ar lán

Caoinfeadh mná an bhaile sibh, i gcleamhnas 's i ngaolAch sí Brighid Ní Mháile acháil sibh, is tá cráidhte le na saoghal.VIII
S'é mo bheannacht leis an teach úd, ar chaith mé ann seal don t-saolMo bheannacht leis na dearbhráitheacha, a bhíodh ann ag déanadh grinnÓ a Dhia nach bocht an cás é, gan fághail iad fheiceál oidcheS'é drágaidh buaidheartha cráidhte mé, 's an ghruaidh ag tuitim dhíom.IX
Faríor géar nár cailleadh mé an lá, ar baisteadh mé go hóg.S'ul fágadh i mo éan aontraic mé gan séithidheach an bhéil bheóNí deirbhshuir agam 's ní dearbhráthair agam,
'S ní mo matháirín beó
'S tá mo dhaideó lag aosta, 's a chríost cén t-ionghantas dhó.Máire Ní Threasuidhe, Seanna Comh Uileas, Leitir MóirFuaireas an t-amhrán seo ó mo mháthair Úna Ní Threasuidhe.
Fuair sise é ó bean as an Tráigh Bháin, Máire Ní Mháille.

IV
D'fhágadar an ealadh amach ar maidin, roimh an lá.Dia agus Muire leis an triúir, a bhí san ngéim.Ní raibh nidh ar bith dár ceannuigh siad, már tháinig i dtír sa Tráigh BháinAch mo thriúir-se buachaillí maithe, ní raibh a mbeó ná a marbh ann.V
Bhí cumha indiad Patch 's Tom agam, 's caitheadh mór ina ndhiaidhNí áireamh féin mo Mháirtín ban, a báthadh fadó ariamhMo Mhicil an fear ba mheasa liom, dá rugadh bo' fhir ariamh.'S brón ar an t-aon báidhte, nár fhága agam iad.VI
Mhuire 's truag a gcuit deilleachtaithe, ará fagtha anois le fánIs beag a ceapadh sgathamh dóibh, a bheith sgaipthe anonn ná análl.An fear a thuibhrfadh ceart dóibh, céad faríor fuair sé básAch a dhearbhráthair, tuige nár cuimhnigh tú a teacht idtír sa snámh.VII
Tharraí dibhse a dhearbhráitheacha, nár tháinic sibh idtírCuirfidhe comhra chláir orraibh, amach ó lamh an t-saoir,

Amhrán [[Amhrán an Bhá / Curachaí na Trá Báine]]I
Sé mo mhíle slán le Éire bhocht ba dheas é an t-Earrach fhéin.Ní raibh cainnt ar obair basanna ann, ná rud ar bith mar é.Bhíodh muid seal ag tarraingt fheamuinne, ag cur fhatai 's ag baint fhéir'S ní raibh fear ar bith dá bhoichte ann, nach raibh feilm aige dhó féin.II
'S nuair a bhí teach agamsa, céad faríor níor fhan mé ann.Ach anois nuair atá mé sgartha leis, gan ceó ar bith dá bhárr.An fear a coingbheóchadh ceart dhom, chéad faríor fuair sé bás.Ach a dearbhráthair ó mo bheannacht leat, sé do cliabhain atá ain n-áitIII
Nach suarach an rud a cháil mé leis, dearbhráithreacha mo chroidheIad a duil go Gaillimh i gcuarrachaicín, 's a gcur ó mhaoin go maoin.Dá gcuirtí ins an rilic iad, ní cuirfinn ann leath cásAch dá mbualadh faoi na carraigeacha, 's dá gcur ó áll go háll

It is almost certain that the first of the many castles of Carlingford was built by Sir John De Courcey. De Lacey built the great castle on the summit of the hill close by the town by order of King John, 1210, the King selecting the site. The Dominican Monastry was founded by Sir Richard de Burgo in 1305 and its old ruins still stand a little way from the road leading to Dundalk, at the south end of the town. Its length is 138 feet, and its breadth 48 feet. The church remains and a great tower seperates the manve from the chancel ruin, like a chapel and at the mill-pond close by are the ruins of the water-mills of the monks attached to the monastry. A mint was founded in Carlingford in 1467 by Act of Parliament. The Thosel is at the entrance of the town on the Greenore Road. Here people had to pay money before getting entrance to the town.
Violet Armstrong 27.6.38

All Hallow EveLong ago All Hallow Eve was looked forward to with great joy. There were numerous ways of enjoyment. A party was held and friends were invited to tea. In the centre of the table a large barm - black was placed in which a ring, a bean, a pea, a stick and a piece of

Dooneen and if he meets any body he asks him to look at the golden shoes of the horse. When these shoes are worn away great changes are going to happen. He is called "The Midnight Horsemen," or "Giolla Ruadh an Dúna"Nóra Ní Aillín,
Ó Shéamus Breathnach

Dooneen and if he meets any body he asks him to look at the golden shoes of the horse. When these shoes are worn away great changes are going to happen. He is called "The Midnight Horsemen," or "Giolla Ruadh an Dúna"Nóra Ní Aillín,
Ó Shéamus BreathnachAll Hallow EveLong ago All Hallow Eve was looked forward to with great joy. There were numerous ways of enjoyment. A party was held and friends were invited to tea. In the centre of the table a large barm - black was placed in which a ring, a bean, a pea, a stick and a piece of

have very remarkable names. One on the western side is called Faill an Aifrinn. On a green ledge Mass was said in the Penal Times. People believed that the grass keeps the same colour throughout all seasons. Other cliffs are called after the smugglers. There is only one English name, it is "Bhicago" where the lin Bhicago was wrecked on a foggy summer's morning about 45 years ago. No lives were lost but for weeks after the sea was covered with bacon flour and other goods.The head of the De Courcey family was always called Lord Kingsale. He was the only Lord allowed to keep on his hat in the presence of the king. On estory is told about the Old -. A spirit horseman gallops at midnight from the castle to

De Courcey CastleThe family of De Courcey built two castles near Kinsale, one at Ring Rone and another at the Old Head. Everybody in the town knows the castle at Ring Rone. The ruin at the Old Head is the most remarkable. It was built in 13th century. There is in it a stone roof and winding stairs. Some of the stones over the stairs in it are as long as blocks of wood. If you could climb to the top of the tower you would see all the ocean spread before you and you would hear the booming of the sea in the caves under the castle. It is a very lonely spot with heather and furze all around. The cliffs around

Fágfaidh mé annsin é go gcaithtear ráithe an Gheimhridh
Tabhair marcuigheacth do mhaortha, dream éirigheas roimh lá,
Da ionnsaigheadh sé caiseal iré gceart lár na amach go sliabh caorach anonn go'n úr bhán
Da téigheadh sé in a ceannport ar maighistrí
Sideóga Rath Cruachthan na Fionn Bharra Meadha
Na ag faire sé an caisleán ná ar fuadradh
Go bun cnuic an uaignis ná anonn go sliabh bán.Cuirfidh mé sgonnsa air le h-iomaire an lionáin
A's ní ligfidh mé aniar é thar Mhám an Tuirc Mhóir
Ná go ndéanfadh sé eachtraidh i mBaile na h-Inse
An áit a mbeidh suantraidhe maidin is nóin.
Ní ligfidh mé tharm é ar thalamh ná ar uisge
Is beidh aireachas grinn agam roimhe san ród
As má chastar ar 'Jack' é an fear maith atá san áit
Bainfidh sé píosa de'n leiceann ná de'n tsrón.[Micheál Mac Suibhne a cheap é]

Éireóchaidh mé ar maidin i n-ainm an Dómhnaigh
Agus rachaidh mé in mo chomhnaidhe ar chnocainín bán
Déanfaidh mé teach ann ar leath-taobh an bóthair
I bhfogus don comhgar i bhfus agus thall
An áit a mbeadh agam fear bealaigh is bóthair
Caidreamh lucht eolais, fear luinge agus báid.
Beidh sgoil ag lucht eadhalain agus óganaigh óga
A' lorg an eolais ag teacht in mo shraid.Is é iomradh na gcailleach as sean daoine críonna
D'fhág mearbhall ar m-intinn is néal i mo cheann
Dhá rádh go raibh púca ann ó aimsir na díleann
Go bhfaca na daoine é ach níl fhios cén t-am.
Niorbh é sin a bhaith liomsa ar theacht raithe and gheimhridh
A bheith ag déanamh iosbairt istigh in mo shráid
Go mbíonn sé in a chat is in a mhadadh san oidhche
'S nár thúisge 'na phúca é ná 'na shean-ghearrán bánA chomharsana dílse tugaidh don congnamh
'S oíbreochaidh mé an púca amach as an áit
Cuirfead fá gheasa é a's fá daoirse na h-umhlucht
Gan a theacht aon oidhche níos giorra ná an Mám.
Chinn sé ar an Niallach 's ar Pádraigh de Búrca
A's an méid seanóirí a bhí insa an áit,
Ach seolfadsa siar é go bun Cnoc an Dúna,
Mar a bhfuil caisleán an phúca thuas ar a bhárr.

Ní raibh mé mo codhladh act uair is trí nóiméad
Nuair a chuala mé an púca ag dul tart ins an sráid.
Bhí sé ag sgreadíl is ag feadhigil ar nós mionáin míosa.
Is é ag chuir fuacht ar na daoine ar nós na gaoithe aniar.
Níl mac Shean O Donnacha ar leabhar ná ar phaipéar.
Ná Peadar Ó Maille isteach as Rosmuc.
Bhí beand as Gaillimh aige is píopaire as Beárna.
Is fear an ré láidir ag gabhailt ar an drom.Amhrán an Dóle.Is úd é an fear measamhail a neartuigh i dlighthe Éireann.A rug conghamh gach aon nduine i bhfús agus thallRinne sé smaointe agus chonnigh sé an cíos uaitAgus chonnaigh sé in Éirinn an méid a bhí ánn

Amhrán An Phúca3ad Márda 1938I
Éiriochaidh mé ar maidin in ainim an dómhnaigh,
Agus rachaidh mé in mo chómhnuidhe ar cnocánín bán
Déanfaidh mé teach ann ar leath taobh an bóthair
I bhfogus do'n chógar i bhfus agus thall
I n-áit a mbeidh agam fiar, bealach is bóthar
Caidreamh lucht eolas fear luinge agus báid
Beidh sgoil ag lucht éaliamh agus ag ógánaigh óga
Ar lorg an eolas ag teacht ar mo shráidII
Is é iomrádh na gcailleach is na seandaoine críonna.
D'fhág mearbhall ar m'intinn is niall in mo cheann
Dá rádh go bhfuil Púca ann ó aimsear na díleann
Go bhfaca na daoine é acht níl fhios cén tam
Níorbh é sin do báit liomsa ar theacht ráithe an Gheimridh
A bheith agus déanamh íobairt istigh in mo shráid
Go mbíonn sé in a chat ann is i na mhada san oidhce
Nár thúisge i n a Phúca é ná i n a shean gearrán bhán.III
A chómhairseanna dílse tughaidh dhom congnamh,
Is dílreóchaidh mé an Phúca amach ar an áit.

'Gus claim sáith mhór taobh thall d'en ghaoth,Gur ar an chlochán liath fanaim go lá annsin, Mar bhím-sé sáruighthe i ndéidh na slighe.
Bhí mé mo tincleoir i bPórt an Dúnáin,Is seal san Triúcha ag seinm píob, I mBéal Átha Fearsad mo mhéire duithche,is ba laghach an cúipeóir mé i mBaile Átha Duidhe,Dá ngoidinn gearrán i gCúige Mumhan,I gCondae Lughbhaidh a gheobhainn a dhíol,Dá bhfaghainn cailín Ultach a leigfeadh a rún liom,Go dtiubhrann cúl mór do mhnáibh

Bhí mé i Muine Mór agus i gCaisleán Cába,I mBaile Uí Dhálaigh agus i Lios na Sgiach,Bhí mé i Muineachán agus ar a Ghráinsigh,'S ag droichead Chúil Áine le tuilleadh 's bliadhain,Aréir a tharlidh mé i nDroichead Átha,'Gus anocht atá mé fá Charn tSiadhail,'Nois, má's roghain leat ar fhearaibh Fáil mé, Sín do lámh agus beam ag triall.

Nuair a chasaim síos a chois na trágha, Téidhim i mbád aige loch na séad,Bím seal míosa istigh i gCúil Ráithe,Ag tógbháil ádhmad ag Keep-good-Deal,'S ar mo philleadh aníos aige Machair Rátha Damh,Bím ag measgadh cáthbhruithe do Mholly Blair.Bhí mé i Loch Súilighe 's mé ag foghluim snamha,I mBaile na h-Áittighe ag ceannach bó,I Litir Ceanainn a rúisg mé an báillidh,'Gus dhíol mé an cháin leo i nDomhnach mór,Bim ag gréasaidheacht ar an Óghmuigh

Bím 'mo chongbháilaidhe i mullaigh theamhrach,'S 'mo bhuchaill gamhna i mBaile Átha Fheardhiadh,'mo ghiolla cóiste aige tighearna i n-Gaillimh,I gcóisir shamhraidh fán t-Seanainn Thiar,Bím seal ag tógbhail custuim fairrge,'S i tigh Dhúin Samhna sé chealaim biadh;Seal ag ól leis na h-óghmhnáibh leanbhaidhe,'Gus seal 'mo londubh ar shliabh an t-Siain.
Bím i n-Árdmacha ag imirt cárdaí,'Gus ólaim sláinte i nDún Uí Néill;

Is maith an lionn atá i dtigh mhic Cába,a choir na trágha ar an Lurgain Draoighin,
Bím im' fhigheadóir ins an Fhíodhmhaigh,Is deir na daoine go ngoidim snáth,Bhéarainn saoradh dábhtha, lán an bhíobla,Do gach aon neach dhá dtuigfeadh an cás;Bím ag bruighneachas ar na n-aontaigh,Is ionann liom oidhche agam annsin is lá;Seal ag suirghe le gach óg mhnaoi dhíomaoin,'S gan fhios ag aon aca cá bhfuil mo ghrádh.

léighinn,Seal 'mo sgríobhneóir is seal 'mo léightheóir;Seal 'mo shréadaidhe 's ag coimheadh bó,Seal /'mo sgineadóir is seal 'mo ghreásaidhe,'S gan fiú na héille agam a d'fhuaighfeadhbróg,
Bhí mé seal aríst i n-lubhar Chinn Trágha,'S ba bheag mo chás ann i n-ór no maoin;I lios na gCearrbhach a bhím 'mo tháiliúr,Ní theanaim snáithe ann acht do mhnaoi,Nuair a shuidhim síos i dtigh na tábhairne Ólaim sláinte mo chárta dighe,

théidinn i gcéim;Seal mo bhrachadóir ag coirneál liútar,'mo mharach trúpa ag Prince O'Wales,Seal 'mo dhochtuir agus seal 'mo iúistis,'mo shagart cúraim i gCaisleán tSéaghain ,'mo mhaighistir sgoile i n-Doire Núise,'S is deas mar mhúininn-se mac Uí Néill.
Bheirim an ruaig sin síos go Fánaid,Is téidhim i mbád seal ag síor fhágail éisg,Bím seal 'mo thuigheadóir 'gus 'mo ghárrdhadóir,Is lán na ráithe ag foghluim

's is ró-bheag m'áird ar a leith nó a dtrian,Bím go h-aerach malaidh shléibhe,Ag déanamh bhéarsaí 's ag ceartughadh ceóil,Seal ag pléideáil le mnáibh ar aontaighibh,'Gus seal ag bréagadh na g-cailín óg,Seal in mo úcaire 'gus seal 'mo mhéire,'Mo bhuachaill spéireamhail i dtigh an óil,Seal 'mo thonnadóir ag cartadh léadhbach,Eadar an Éirne 's an Mullach Mór,Bhí mé 'mo phoiticeóir ins an lubhar,'S le feabhar mo chumhraidh 'sé

Sean SgolannaTá dhá sgoil san áit seo. Tá ceann acu í gCahermacnaghteen agus ceann eile i gCahermane agus tá ceann eile í Seannabhaile. Ní raibh aon sgoil naisiúnta ann act na sgoil sin.Do bhiodh na sgoláire ón áit mór timcheall na sgoile agus ní raibh aon airghead lé díol act ar na leabharanna agus do sgriobhadhar ar slinnte.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirithe ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig, ar a dtugaidís Taillí ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh siad aon focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín "Primer" a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirithe ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig, ar a dtugaidís Taillí ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh siad on focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín "Primer" a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirithe ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig. ar a dtugaidís Taillí ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh said on focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín "Primer" a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

Áine Ní Fhágharta do scríobh síos
Ó Thomás Ó Fárthartaigh mo dhearbráthair a d'innis dhom é (22) ó Labhrás Ó Conghaile agus ó Phádhraic Dolustrum a fuair sé é.Deirtear gur in Indreabhán a bhí an chéad sgoil fadó sul ar cuireadh na scoileanna náisiúnta ar bun. Tá chomharthaí na mballaí le feicéal ann fós agus tá stábla déanta ag Seán O Curráidhín san áit anois.Níl aon tuairim ceart cé bhí ag múnadh ann acht deirtear gur duine de mhuinntir Churraidhin é agus gur strainnséar a bhí ann. Ó innseacht na seandaoine deirtear go raibh scoil bheag eile i mBaile na h-Abhann in aice leis an áit a bfhuil an Scoil.

páirte a mharbhú agus é bhruit dhó thál’ (ó tharla) nachar ith sé aon fheóil duine araimh. Dubht mise léi go marbócainn féin mo mada. Mharbhuigh. Nuair a bhí an mada i ndail le bpruithte d’airigh siad an fathach ag teacht.“Teighre suas ar an lota siúd thuas agus tabhair leat páirte agus luigh faoi na craicne beithighigh agus caoire” adeir an bhean liom.“Nuair a tháinic an fathach isteach rug sé ar an mada agus d’ith sé d’aon phlaic amháin é. Rith sé suas an staighre agus cé’n (áit) ar a mbainfeadh sé plaic acht ar mo cheathrú. Acht leag mé féin craiceann caorach isteach ann agus d’fhás sé orm.”
Thosuigh an Rí ag leághaadh luaidhe arís gur iarr an sean-fhear air stopadh go ‘spáineadh sé an lorg dhó. ‘Spáin agus dubht. an Rí leis annsin an stail a thabhairt leis agus dubht sé leis na saighdiúirí dhá mhála óir a líonadh dhóibh agus líon.Thug an mac leis an staill agus nr. a bhí sé sa mbaile dubht. sé leis an sean-mháthair: - “Sin í do shtail anois agat,” agus thuit sise anuas mín marbh. Bhí an stail ag an mac aríst go deoc. Críoch.

Nuair a bhí sé an píosa sin chuaidh sé in éindigh leis píosa eile agus nr. a bhí sé an píosa sin dubht sé go dtiocfadh sé in éindigh leis ar fad.Chuaidh siad go dtí an áit a raibh an stail annsin agus chraith an stail í féin. Bhí cloigíní ar an stail agus chraitheadh sí í féin agus bhuaileadh na cloigíní. Chraith sí í féin an dara h-uair. D’airigh na saighdiúirí í agus ritheadar amach agus í fhaca siad éinne. Bhí barraille breagh sa gcró agus chuaidh an bheirt isteach faoi. Nuair bhí chuile short ciúin aríst chuaidh an beirt na h-édadan aríst. Bhuail na cloigíní aríst agus dubht an Rí go raibh duine eicínt ag goid an stail agus muna bhfuigheadh siad na daoine a bhí ghá ghad go raibh an ceann le cailleadh acu muna bhfuigheadh siad amach iad. Thosuigh siad ag tóraidheacht in ‘ath-uair acht ní raibh siad ag fagháilt aon nduine. Acht bhuail an stail cic ar an mbairille agus fuair na saighdiúirí iad an bheirt faoi. Thug siad isteach annsinn chuig a’ Rí iad. Thug sé isteach annsin i seomra iad agus thosuigh sé ag leaghadh (leámh) luaidhe anuas ortha.“’ Raibh tú in aon ghábhadh ariamh níos mó ná an gábhadh sin?” adeir sé leo“Bhíos,” adeir a’ sean-fhear, “in gábhadh níos mó ná é acht stop a’ luaidhe agus innseóchaidh mé dhuit:”“Bhímse amuigh ar an sliabh oidhche amháin,” adeir sé “agus d’airigh mé an gáire agus an caoineadh istigh i dteach. Chuaidh mé isteach agus bhí bean istigh ag marbhú páirte. D’fhiafruigh mé di cé’n fáth raibh sí ag marbhú an pháirte. Dubht. sí liom go raibh fathach sa teach seo agus gur dhubht sé léi an

Gaoithe dhíot agus pota fola ar an taobh eile agus an gráinne coirce a chuirfeadh an ghaoth síos sa bpota fola thú bhieth ghá ithe aníos ar.”Shuidh an bheirt acu sí ag a teine agus sáthach brónach. Nr. a tháinic an t-athair isteach tráthnóna bhíodar annsin ag a’ teine roimhe agus iad sáthach brónach dóibh féin.“Chuirfinn geall ar bith” adeir a t-athair, “go bhfuil geasa aici ort”?“Tá,” adeir an mac, “acht is beag atá dhá bharr aici féin,” adeir sé. “Tá sí féin ar bharr crainn soithighe móire, punann choirce ar taobh na gaoithe dhi agus pota fola ar an taobh eile.Dubht. an t-athair leis an mac go mbadh cheart dóibh mathadh dhá chéile. Dubht. an mac nach maithfeadh ná go deó “Má’s bás atá lem’ aghaidh,” adeir sé, “tiocfaidh mé thríd.”An oidhche sin tháinic seanfhear gu’n bhaile isteach ag cuairt. Chonnaic sé nach raibh an dream istigh in “iúmur.” Dubhairt sé nach lasfadh sé an píopa anocht chor ar bith. “Tá geasa acu se oar a chéile,” adeir sé. Hinnsigheadh chuile short dhó agus bhí sé ag iarraidh orta maitheadh dhá chéile. Ní mhaithfeadh an mac di.Lá’r na mháireach chuaidh an l.mh. suas sa gcrainn agus thug sí léi an pota fola agus an punann choirce. Nr. a bhí an mac ag imtheacht d’iarr sé ar an athair mála óir a líonadh dhó agus líon. Nr. a bhí sé ag dul amach a’ doras chuaidh an fear eile in éindigh leis tamall agus

Bhí buachaill beag ann fadó agus cailleadh a mháthair agus phós an t-athair bean eile. Bhíodh an t-athair agus an mac chuile lá ag fiadhach agus bhíodh an leas-mháthair ag iarraidh ar an athair an mac a fhágail istigh i gcomhluadar di. D’fhág sé istigh an mac an lá seo agus chuaidh se amach ag fiadhadh. Nuair a bhí an t-athair imthighthe tharraing an leas-mháthair amach bord agus d’fhiafruigh sí dho’n mac an raibh sé i ndon cártaí imirt. Dubht. an mac go raibh. Chuaidh siad ag imirt agus chuaidh an mac an chéad chluiche. “Tabhair do bhreith” adeir an l.mháthair.
“Níl aon bhreith le tabhairt agam,” adeir an mac. Chuaidh siad ag imirt aríst agus chuaidh an leas-mháthair an chéad chluiche eile. “Cuirim faoi gheasa thú agus faoi mhór dhioma na bliadhna thú gan an dara béile (a) ithe ar aon bhord, go dtiubhra tú agam-sa annseo Stail Righin Uí Dhubhgaí atá sa Domhan Thoir.” adeir sí.Bhí sí ag ‘ul ag eirighe ó’n mbord thréis na breithe sin acht dubht. an mac léi gan corruighe agus thosuigh siad ag imirt arís. Ghrú (ghnothuigh) an mac an chéad chluiche eile. – “Cuirim faoi gheasa tú agus faoi mór-dhioma na bliadhna thú,” adeir sé, “thú dhul ar barr ar chrainn soithighe móire, punann coirce ar thaobh

Doineann
Seán Ó curraidhin (72)as Caorán a d'innis an seanchus seo dom.
Oidhche na gaoithe móire 1839 oidhche cinn an dá lá deag a bhí ins an oidhche sin. bhí an lá sin go breágh go raibh sé a dó dhéag a chlog ins an oidhche acht annsin d'árduigh an ghaoth, ba ghearr go raibh sé ina stoirm mhór.
Rinne an stoirm seo go leór dóghbhála
leag sé cocaí féir agus cruacha coirce agus tighche agus bháith sé báid.
Bhí bád ag teacht isteach a oidhche sin tar éis a bheith amuig ag iasgach ar feadh a lae agus nuair a bhí sé ag dul isteach ag céibh Casla diompaigh sí agus batadh í.
Bhí coca féir ag Mícheál Ó Conghaile thuas ins na Doireadha agus d'fhuadaigh sé soir an cnoc agus bhí siad ag breathnú air gur bhailigh sé soir Cnoc na hInghine agus ní fhaca siad aon amharch as sin amach air.
Báisteach Throm
Bhí báisteach throm ann fadó agus bhí go leór daoine amuigh ar an sliabh ag cur caoi ar mhóin agus d'airigh siad an torann a bhí ag an mbáisteach ag teacht anoir. D'imthigh cuid aca abhaile nuair a thosuigh an bháisteach acht d'fhan cuid eile ann bhí siad ag ceapadh go dtopfadh sé acht sé an chaoi a raibh sé ag méadú. b'éigin dóibh imteacht abhaile sa deire agus bhí siad fluich báidhte.
An lá céadna bhí sochraide ins na Doireadha agus bhí sean-fhear ag dul síos go dtí an roilig agus is beag nár báthadh é ag abhainn Casla.
Toirneachbhí toirneach ann uair agus thánig sí isteach i dteach thiar i gConamara agus marbhuigh sí cailín a bhí ag dul a chodladh agus nuair a bhí an cailín marbh chuaidh sí amach aríst tríd an mballa agus leag sí cuid mór do'n bhalla freisin

Ar maidin go mach d’imthigh sí léi go dtáinig sí go dtí cnoncán, áit a raibh fear ann roimpi. D’fhiafruigh sí dhó a’ bhfaca sé a leithéid seo d’fhear ag dul an bealach. Dubht seisn. go ndeacha sé síos faoi’n gcnocán. Chuir an fear a láighe faoin gcnocán agus croch sé é agus chuaidh sí síos. Chonnaic sí teach sgaith’ uaithi agus dubht sí léi féin: “Caithfe gur sa teach seo tá sé anois.”Ní raibh istigh acht sean-chailleach agus cailín beag roimpe. Lá’e na bháireach connaich an bean óg an fear agus é crio[?]liath. Bhí iongantas uirthi, mar fear bhreagh óg a bhí ann nr phós sí é. Ba cailleach draoidheachta bhí sa gcailleach agus bhí draoidheacht aici air. An lá seo chonnaic an bean óg an cailín beag agus bhí a cloigeann lán le goiríní. Chíor sí cloigean an cailín leis an raca fuair sí ó’n sean-bhean agus ar an bpoinnte d’fhás folt óir gruaige uirthi. Nr. a chonnaic an tseanchailleach é sin d’fhiafruigh sí de’n chailín cé bhfuair sí an folt óir gruaige agus d’innis an cailín di é. D’iarr an chailleach an raca ar an mbean óg. Dubht. sí go dtiubhradh dá leigeadh sí cead di codladh le na fear. [Bhí draoidheacht ag an tsean-chailleach ar Mhada B. na 8 gCos.] Bhíodh sé ina shean-fhear sa ló agus in ‘fhear óg san oidhche) Dubht an tsean-chailleach go dtiubhradh sí an cead sin di. Nr. a bhí siad imthighthe a choldladh tháinig an tsean-chailleach aníos sa seomra le deoch éicínt ag an bhfear agus ar an bpoinnte is bhí sé ólta aige thuirc suan chodladhta air agus níor dhúisigh sé go dtáinic an tseanchailleach ghá dhúiseacht ar maidin.Lá’r na bháireach chonnaic an bhean óg an cailín beag

‘Sí an ghaoth anois adtuaidh is mó a bheireann aimsear bhreagh chugainn acht beireann an ghaoth adtuaidh sioc agus sneach chugainn ins an n-Geimhreadh. ‘Sé an chaoi a mbionn fhios aca nuair a bhíonn sioc ar, bíonn go leór réalta ar an spéir agus iad lasta agus an ghaoth go láidir adtuaidh. Bíonn sioc a’r freisin nr. bíonna na géad¬hna fiadháine imteacht sa spéir ag sgréachaigil ag tabhairt a n-agaidh ar na sléibhte. Nuair a imthigheann na mádraí uisge ar na lochanna agus ar na srutháin agus nuair a thugann siad a n-agaidh ar an bhfarraighe bíonn sioc mór le teacht.

Ar maidin go mach d’imthigh sí léi go dtáinig sí go dtí cnoncán, áit a raibh fear ann roimpi. D’fhiafruigh sí dhó a’ bhfaca sé a leithéid seo d’fhear ag dul an bealach. Dubht seisn. go ndeacha sé síos faoi’n gcnocán. Chuir an fear a láighe faoin gcnocán agus croch sé é agus chuaidh sí síos. Chonnaic sí teach sgaith’ uaithi agus dubht sí léi féin: “Caithfe gur sa teach seo tá sé anois.”Ní raibh istigh acht sean-chailleach agus cailín beag roimpe. Lá’e na bháireach connaich an bean óg an fear agus é crio[?]liath. Bhí iongantas uirthi, mar fear bhreagh óg a bhí ann nr phós sí é. Ba cailleach draoidheachta bhí sa gcailleach agus bhí draoidheacht aici air. An lá seo chonnaic an bean óg an cailín beag agus bhí a cloigeann lán le goiríní. Chíor sí cloigean an cailín leis an raca fuair sí ó’n sean-bhean agus ar an bpoinnte d’fhás folt óir gruaige uirthi. Nr. a chonnaic an tseanchailleach é sin d’fhiafruigh sí de’n chailín cé bhfuair sí an folt óir gruaige agus d’innis an cailín di é. D’iarr an chailleach an raca ar an mbean óg. Dubht. sí go dtiubhradh dá leigeadh sí cead di codladh le na fear. [Bhí draoidheacht ag an tsean-chailleach ar Mhada B. na 8 gCos.] Bhíodh sé ina shean-fhear sa ló agus in ‘fhear óg san oidhche) Dubht an tsean-chailleach go dtiubhradh sí an cead sin di. Nr. a bhí siad imthighthe a choldladh tháinig an tsean-chailleach aníos sa seomra le deoch éicínt ag an bhfear agus ar an bpoinnte is bhí sé ólta aige thuirc suan chodladhta air agus níor dhúisigh sé go dtáinic an tseanchailleach ghá dhúiseacht ar maidin.Lá’r na bháireach chonnaic an bhean óg an cailín beag.

Ar maidin go mach d’imthigh sí léi go dtáinig sí go dtí cnoncán, áit a raibh fear ann roimpi. D’fhiafruigh sí dhó a’ bhfaca sé a leithéid seo d’fhear ag dul an bealach. Dubht seisn. go ndeacha sé síos faoi’n gcnocán. Chuir an fear a láighe faoin gcnocán agus croch sé é agus chuaidh sí síos. Chonnaic sí teach sgaith’ uaithi agus dubht sí léi féin: “Caithfe gur sa teach seo tá sé anois.”Ní raibh istigh acht sean-chailleach agus cailín beag roimpe. Lá’e na bháireach connaich an bean óg an fear agus é crio[?]liath. Bhí iongantas uirthi, mar fear bhreagh óg a bhí ann nr phós sí é. Ba cailleach draoidheachta bhí sa gcailleach agus bhí draoidheacht aici air. An lá seo chonnaic an bean óg an cailín beag agus bhí a cloigeann lán le goiríní. Chíor sí cloigean an cailín leis an raca fuair sí ó’n sean-bhean agus ar an bpoinnte d’fhás folt óir gruaige uirthi. Nr. a chonnaic an tseanchailleach é sin d’fhiafruigh sí de’n chailín cé bhfuair sí an folt óir gruaige agus d’innis an cailín di é. D’iarr an chailleach an raca ar an mbean óg. Dubht. sí go dtiubhradh dá leigeadh sí cead di codladh le na fear. [Bhí draoidheacht ag an tsean-chailleach ar Mhada D. na 8 gCos.] Bhíodh sé ina shean-fhear sa ló agus in ‘fhear óg san oidhche) Dubht an tsean-chailleach go dtiubhradh sí an cead sin di. Nr. a bhí siad imthighthe a choldladh tháinig an tsean-chailleach aníos sa seomra le deoch éicínt ag an bhfear agus ar an bpoinnte is bhí sé ólta aige thuirc suan chodladhta air agus níor dhúisigh sé go dtáinic an tseanchailleach ghá dhúiseacht ar maidin.Lá’r na bháireach chonnaic an bhean óg an cailín beag.

An tráthnóna. Chonnaic sí teach beag uaithi agus rinne sí air. Tháinic sí go dtí an teach agus cuaidh isteach ann. Ní rraibh istigh roimpe acht sean-bhean. D'innis an bhean óg a sgéal dí ó thús deireadh go tosaigh agus dubht. sise nach raibh aon leigheas aici air. Acht thug si raca beag di agus dubht. sí léi é choinneál mar go mb'fhéidir go dteastóchadh sé uaithi.D'fhan sí sa teach an oidhche sin agus ar maidin lá'r na bháireach d'imthigh sí léi agus bhí ag siubhal agus ag siubhal i gcaitheamh an lae sin go dtáinic an tráthnóna uirthi, agus casadh isteach i dteach beag í indeireadh an lae. Ní raibh isitgh ann roimpi acht sean-bhean díreach mar bhí an tráthnóna roimhe.D'fhiafruigh an t-sean-bhean dí céard a bhí uaithi agus d'innis sí a sgéal .di. "Muise ní maith liom do thrioblóid, a stór," adeir an t-sean-bhean. "Seo siosúisín beag duit agus coinnigh é: b'fhéidir go dteastóchadh sé uait lá is fuid anonn ná ind[?]." D'fhan an bhean óg sa teach léi go maidin. Ar maidin go mbé d'imthigh sí léi agus dubht. nach ndéanfadh sí stad na staonadh go bhfuigeadh sí tuairisg Mada b. na h-8 gCos.Bhí sí ag siubhal agus ag imtheacht léi ó maidin go tráthnóna agus indeireadh an lae thiar agus í tuirseach traochta casadh go dtí teach beag eile í a bhí istigh i gcoill Sean-chailleach a bhí istigh ann roimpi agus cheistnigh sí sin í mar an dá chailleach eile. Dubhairt an chailleach nach raibh on leigheas ar a sgéal aici acht go dtiubhradh sí túirne beag di agus go mbéidir go dteastóchadh sé uithi uair éigin.

b'óige ach ní raibh leis a' mbeirt eile. Dubht Mada B. na h8 gCos le n-a bhean dá n-innsigheadh sí choidhche cé'n t-ainm a bhí air féin go gcaithfeadh sé féin imtheacht uaithi. Lá amháin bhí an triúr inghean amuigh ag siubhlóid agus bhí siad i bhfad ó'n teach. Bhí na hinghineacha ba shine ag fiafruigh de'n ighin a b'óige cé'n tainm a bhí ar a fear acht ní innseóchadh sí dhóibh é. Rug siad uirthi annsin agus bhí beagnach báidhte acu acht faoi dheire b'éigean di é (a) innseacht. Nr. a tháinic siad ar ais bhí fhios ag M. b. na h-8 gC. go raibh sé innsighthe aici agus dubht sé léi go gcaithfeadh sé féin imteacht uaithe anois mar nach bhféadfadh sé fanacht ní b'fhuide in éinfeacht léi ó d'innis sí an t-ainm a bhí air. D'imthigh m. b. 8 gC. leis ach leann sí é agus nr a bhíodh sise sa ngleann bhíodh seisan ar an árd nr. a bhíodh sise ar an árd bhíodh seisean sa ngleann agus mar sin dóibh go dtáinic an tráthnóna nr. a bhí sé 'na thráthnóna tháinic sí suas leis agus dubht sé léithe nach mbeadh aon mhaith dhi a bheith ghá leanamhaint mar nach bhfanadh sé in éinfheacht léi. Bhí sí ag caoineadh annsin acht ní raibh aon mhaith dhi ann: d'imthigh sé leis ar maidin lá'r na mháireach acht lean sí é. Tháinic sí siar leis arís an dara hoidhche acht bhíodh sé ag rádh an rud céadna léi an oidhche sin agus an oidhche na dhiaidh sin arís. An tríomhadh uair nuair dhúisigh sé ar maidin bhí sise 'na codladh agus d'éaluigh sé uaithi. Nr. dhúisigh sí thosuigh sí ag caoineadh agus bhí sí ag caoineadh go raibh si sáruighthe. Annsin d'imthigh sí léi agus bhí sí ag suibhal go dtáinig

b'óige ach ní raibh leis a' mbeirt eile.
Dubht Mada B. na h8 gCos le n-a bhean dá n-innsigheadh sí choidhche cé'n t-ainm a bhí air féin go gcaithfeadh sé féin imtheacht uaithi.
Lá amháin bhí an triúr inghean amuigh ag siubhlóid agus bhí siad i bhfad ó'n teach. Bhí na hinghineacha ba shine ag fiafruigh de'n ighin a b'óige cé'n tainm a bhí ar a fear acht ní innseóchadh sí dhóibh é. Rug siad uirthi annsin agus bhí beagnach báidhte acu acht faoi dheire b'éigean di é (a) innseacht.
Nr. a tháinic siad ar ais bhí fhios ag M. b. na h-8 gC. go raibh sé innsighthe aici agus dubht sé léi go gcaithfeadh sé féin imteacht uaithe anois mar nach bhféadfadh sé fanacht ní b'fhuide in éinfeacht léi ó d'innis sí an t-ainm a bhí air.
D'imthigh m. b. 8 gC. leis ach leann sí é agus nr a bhíodh sise sa ngleann bhíodh seisan ar an árd nr. a bhíodh sise ar an árd bhíodh seisean sa ngleann agus mar sin dóibh go dtáinic an tráthnóna nr. a bhí sé 'na thráthnóna tháinic sí suas leis agus dubht sé léithe nach mbeadh aon mhaith dhi a bheith ghá leanamhaint mar nach bhfanadh sé in éinfheacht léi. Bhí sí ag caoineadh annsin acht ní raibh aon mhaith dhi ann: d'imthigh sé leis ar maidin lá'r na mháireach acht lean sí é. Tháinic sí siar leis arís an dara hoidhche acht bhíodh sé ag rádh an rud céadna léi an oidhche sin agus an oidhche na dhiaidh sin arís. An tríomhadh uair nuair dhúisigh sé ar maidin bhí sise 'na codladh agus d'éaluigh sé uaithi. Nr. dhúisigh sí thosuigh sí ag caoineadh agus bhí sí ag caoineadh go raibh si sáruighthe. Annsin d'imthigh sí léi agus bhí sí ag suibhal go dtáinig

ar an doras agus sí an cailín aimsire a cuireadh amach chuige Dubht sé narbh shin í a bhean agus faoi dheireadh b'éigean a bhean féin do chur amach chuige, agus d'imtigh siad leó. An tríomhadh lá tháinic Mada Bán na hOcht gCos agus bhuail sé ar an doras. Cuireadh an t-sean-chailleach amach chuige acht dubht. seisean nárbh shin í an bbhean a bhí sé 'iarraidh. Annsin cuireadh an cailín aimsire amach agus dubht sé narbh' shin í an bhean acht an oiread. Acht faoi dheire b'éigeann inghin a b'óige a chur amach chuige agus d'imthigh siad leó. Sé'n sórt duine a bhí i Mac R. an D. Thoir, bhíodh sé 'n fhear sa ló agus na phréachán san oidhche agus sé'n sórt duine a bhí i mac R. an D. Thiar bhíodh sé 'n fhear sa ló agus na phréachánn san oidhche freisin; agus sé an draoidheacht a bhí ar Mhada B. h-8 gCos bhíodh sé 'na mhada bán sa ló agus in[a] fhear san oidhche. Faoi cheann sgathaimh chuir an Ríog fios ar a triúr chiamhan go mbeadh 's aige cé'n sórt fir a bhí ag na h-inghineacha. Tháinic siad. An oidhche seo d'fhan an Rí 'na shuidhe go bhfeiceadh cé'n sórt fir iad. Chuaidh sé ag an seomra a raibh inghin is sine ann agus ní raibh ann ach préachánn ar an bpeiliúr le n-a taobh. Chuaidh sé chuig an seómra a raibh an dara h-inghin ann agus ní fhaca sé ann ach préachán mar an gcéad cheann. Chuaidh sé annsin go dtí an seomra a raibh an inghin a b'óige ann agus chonnaic sé fear breagh dathamhail sa leabaidh. Bhí an Ríog an t-sásta leis an bhfear a bhí ag an inghin a

mháthair nuair a d'airigh muid mo athar ag rádh, "Fainic na bfuil ciseán lé h-aghaidh na n-uibheacha agaibh? Siúd isteach liom fhéin agus thug mé liom an ceaintín mór leathan a bhí ar an mbord. Dimthigh an bheirt againn linn agus go bródamhail dúinn fhéin. Tigh Mhicil Bhearcla an dara teach a chuaidh muid agus seas muid sa doras agus dubhairt mé fhéin. "Teighidh ar bhúr nglúine agus abruighidh bhúr gcuid páidreacha agus leigidh Naomh Brígid isteach." "Taraidh isteach," adeir bean an tighe linn fhéin. Isteach linn agus rug bean an tighe ar an mBrídeóg agus phóg sí í agus leí agus thug sí anuas cupla ubh againn agus leag sí síos na gceaintín go curamach iad. "Go raibh maith agus fad saoghail agaibh," adeir mé fhéin, "agus go mba seacht bhfearr bhéar sibh an tam seo arís." "Go mba hé dhaoibh," adeir bean an tighe linn. "Thug Baibín cupla brobh di annsin agus d'imthigh muid linn go bródhamh agus bhí muid ag tabhairt corr-shúil an an gceaintín ar fatchíos go mbriseadh na h-uibheacha orainn. Bhí muid ag imtheacht linn ó theach go teach mar sin nó go raibh gach teach sa mbaile suibhalta againn, bhí leath an cheaintín mór de uibheacha againn agus sparán maith airgid. 'Sí Máire Chóilím a thug an srarán dúinn leis an airgead a chur ann. Chuaidh muid ag an siopa annsin lé na h-uibheacha agus fuair mmuid airgead orra tug fear a'tsiopa cúpla pinghin eile lé cois dhúinn.D'imthigh muid abhaile annsin agus roinn muid an t-airgead cothrom eadrainn ag dul abhaile dhúinn. Bhí an bheirt againn ag léimeacht lé teann áthais, mar gheall ar a raibh d'airgead againn. Nuair a tháinic mé abhaile bhí Máirtin i [?]agh rómham agus thosuigh sé ag iarraidh airgid orm, ach sin a raibh de mhaith dhó ann, mar is maith a bhí sé saothruighthe agam fhéin ar feadh na h-oidhche ag imtheacht ó theach go teach. Acht choinnigh an pógaire beag ag tuineadh liom agus do gh

mháthair nuair a d'airigh muid mo athar ag rádh, "Fainic na bfuil ciseán lé h-aghaidh na n-uibheacha agaibh? Siúd isteach liiom fhéin agus thug mé liom an ceaintín mór leathan a bhí ar an mbord. Dimthigh an bheirt againn linn agus go bródamhail dúinn fhéin. Tigh Mhicil Bhearcla an dara teach a chuaidh muid agus seas muid sa doras agus dubhairt mé fhéin. "Teighidh ar bhúr nglúine agus abruighidh bhúr gcuid páidreacha agus leigidh Naomh Brígid isteach." "Taraidh isteach," adeir bean an tighe linn fhéin. Isteach linn agus rug bean an tighe ar an mBrídeóg agus phóg sí í agus leí agus thug sí anuas cupla ubh againn agus leag sí síos na gceaintín go curamach iad. "Go raibh maith agus fad saoghail agaibh," adeir mé fhéin, "agus go mba seacht bhfearr bhéar sibh an tam seo arís." "Go mba hé dhaoibh," adeir bean an tighe linn. "Thug Baibín cupla brobh di annsin agus d'imthigh muid linn go bródhamh agus bhí muid ag tabhairt corr-shúil an an gceaintín ar fatchíos go mbriseadh na h-uibheacha orainn. Bhí muid ag imtheacht linn ó theach go teach mar sin nó go raibh gach teach sa mbaile suibhalta againn, bhí leath an cheaintín mór de uibheacha againn agus sparán maith airgid. 'Sí Máire Chóilím a thug an srarán dúinn leis an airgead a chur ann. Chuaidh muid ag an siopa annsin lé na h-uibheacha agus fuair mmuid airgead orra tug fear a'tsiopa cúpla pinghin eile lé cois dhúinn.D'imthigh muid abhaile annsin agus roinn muid an t-airgead cothrom eadrainn ag dul abhaile dhúinn. Bhí an bheirt againn ag léimeacht lé teann áthais, mar gheall ar a raibh d'airgead againn. Nuair a tháinic mé abhaile bhí Máirtin i [?]agh rómham agus thosuigh sé ag iarraidh airgid orm, ach sin a raibh de mhaith dhó ann, mar is maith a bhí sé saothruighthe agam fhéin ar feadh na h-oidhche ag imtheacht ó theach go teach. Acht choinnigh an pógaire beag ag tuineadh liom agus do g

Mícheál Ó Diollúin do sgríobh.Ó mo shean-athair, Colm Ó Diollúin, a chala mé an seanchas seoBhí sean-scoil ar an gCaorán fadó. Deirtear go b'é Maidhc Breathnach a bhí mar máighistir ar an scoláirí. Bhí mo shean-athair fhéin ag dul píopa aige. Ach chaith sé pighin nó dhá phingin a thabhairt dó chuile lá dhá mbeadh sé ag dul ag an sgoil. Agus ba mhór le rádh pighin an uair sin. Déarfadh mo shean athair gur máighistir maith bhí ann. Mhúin se ́na scoláirí bhí aige go maith. Bhí mo shean-athair féin go maith ag an sgoil. Mar nuair bhí sé dul a stopa ó'n sgoil bíodh an máighistir o' cur sgéala aige fanacht ann píopa. Mar bhí sé an-mhaith an-mhaith ag sums, agus sin é deire mo chuid seanchais.
Nr. thathar an bláth ar an bhfeiliortrum (seiliortrum)
D'fhéadfá dul ag iarcach ballach. Bíonn siad le fagháil an tam sin.

Náisiúnta déanta anois. Deirtear gur sean-fhear a bhí ag múnadh ann agus gurab é an t-ainim a bhí air Sgoláire bocht O Fláitheartaigh. Sé'n chaoi a mbiodh sé ag dul abhaile oidhche le gach páiste agus d'fhanadh sé sa teach an oidhche sin sé'n pháighe a bhiodh dhó piginn (piginn sa tseachtmhain) ó gach páiste agus bhiodh siad ag árdú an pháighe de réir na ranganna ag árdú. Béarla a bhiodh na múintéoirí a mhúnadh ins na sgoileanna agus an Béarla a bhiodh siad a labhairt i gcómhnuidhe agus bhí meas mór acu uirre. Ní bhiodh aon leabhar ag na sgoláirí acht séard a bhiodh siad ag innseacht do na páistí faoi na laothra a mhair in Éirinn san am fadó. 'Séard a bhiodh mhar pheann luaidhe ag na páistí cois píopa cailce agus bhiodh siad ag sgríobhadh ar shlanntreacha bhiodh siad 'na suidhe ar chloch nó ar chlár uaireannta.
Bhiodh an máistir 'na chomnuidhe san teach a mbíodh sé ag múnadh an pháiste d'fhanfhadh sé sa teach sin an oidhche i dteach feiliméara ba ghnáthach leó cur fútho i gcómhnuidhe. Bhiodh muinntir na h-áite ar cuairt sa teach a mbeadh an máistir na h-oidhcheannta fada áirneáin agus bhiodh an máistir ag innseacht sgéalta go na daoine faoi laothra móra a mhair in Éirinn fadó agus faoi ionghantairí an t saoghail. Deirtear go raibhh na múintéoirí sin go maith ag múnadh.
Áine Ní Fhágharta

Mícheál Ó Diollúin do sgríobh.Ó mo shean-athair, Colm Ó Diollúin, a chala mé an seanchhas seoBhí sean-scoil ar an gCaorán fadó. Deirtear go b'é Maidhc Breathnach a bhí mar máighistir ar an scoláirí. Bhí mo shean-athair fhéin ag dul píopa aigge. Ach chaith sé pighin nó dhá phingin a thabhairt dó chuile lá dhá mbeadh sé ag dul ag an sgoil. Agus ba mhór le rádh pighin an uair sin. Déarfadh mo shean athair gur máighistir maith bhí ann. Mhúin se ́na scoláirí bhí aigge go maith. Bhí mo shean-athair féin go maith ag an sgoil. Mar nuair bhí sé dul a stopa ó'n sgoil bíodh an máighistir o' cur sgéala aige fanacht ann píopa. Mar bhí sé an-mhaith an-mhaith ag sums, agus sin é deire mo chuid seanchais.
Nr. thathar an bláth ar an bhfeiliortrum (seiliortrum)
D'fhéadfá dul ag iarcach ballach. Bíonn siad le fagháil an tam sin.

Nuair a bhí mé fhéin agus Baibín Mhártin ag tigheacht abhaile ó'n sgoil an tráthnóna sin, chuir muid suas lé na chéile go rachadh muid ag imtheacht leis an m-Brideóg. Nuair a tháinic mé fhéin abhaile ó'n sgoil, ní dheárna mé tada acht mo dhinnéar a ithe, agus sul a raibh mo dhínnéar ithte agam, siúd isteach Baibín an doras againn, agus dornán mór tuighe faoi na h-argaill aice. Nuair chonnaic mo mháthair an dornán aice, thosuigh' gáiridhe agus dilbhaint sí.
"Go rábhála Dia sibh, beag an baoughal go dtiocfadh an oidhce amú orraibh."
Ná bac leis an oidhche anois," adeir Baibín acht bí réidh lé slám breágh airgid a thabhairt dhúinn nuair a bhéar an bhrídheóg seo gléasta suas againn."
Ghléas mé fhéin agus Baibín annsin suas an Bhrídeóg. Nuair a bhí sí gléasta againn síos lé Baibín go dtí mo mháthair.
"Anois," adeir Baibín ag síneadh a láimhe chuig mo mháthair, "líon í seo le he-airgead dhom. Thug mo mháthair cupla pinghin di annsin agus dubhairt Baibín léi, "Mo Dia dhá dtárthail
Agus go dtárrthuighe Dia sibh,
Agus go mbeirimíd beó ar an am seo arís."
"Amén," adeir a raibh istigh againn fhéin.
Nuair a bhí muid ag imtheacht dubhairt mo mháthair, "Níor thug sibh breibh ar bith dom-sa, nó cá bhfuil siad? "Níor bhain muid chen ar bith fós iad," adeir Baibín, "nach mbeidh siad sáthach luath ambháireach agaibh."
"Tá go maith," adeir mo mháthair, Ní raibh ach an chainnt sin ráidte ag mo

Nuair a bhí mé fhéin agus Baibín Mhártin ag tigheacht abhaile ó'n sgoil an tráthnóna sin, chuir muid suas lé na chéile go rachadh muid ag imtheacht leis an m-Brideóg. Nuair a tháinic mé fhéin abhaile ó'n sgoil, ní dheárna mé tada acht mo dhinnéar a ithe, agus sul a raibh mo dhínnéar ithte agam, siúd isteach Baibín an doras againn, agus dornán mór tuighe faoi na h-argaill aice. Nuair chonnaic mo mháthair an dornán aice, thosuigh' gáiridhe agus dilbhaint sí.
"Go rábhála Dia sibh, beag an baoughal go dtiocfadh an oidhce amú orraibh."
Ná bac leis an oidhche anois," adeir Baibín acht bí réidh lé slám breágh airgid a thabhairt dhúinn nuair a bhéar an bhrídheóg seo gléasta suas againn."
Ghléas mé fhéin agus Baibín annsin suas an Bhrídeóg. Nuair a bhí sí gléasta againn síos lé Baibín go dtí mo mháthair."Anois," adeir Baibín ag síneadh a láimhe chuig mo mháthair, "líon í seo le he-airgead dhom. Thug mo mháthair cupla pinghin di annsin agus dubhairt Baibín léi, "Mo Dia dhá dtárthailAgus go dtárrthuighe Dia sibh,
Agus go mbeirimíd beó ar an am seo arís.""Amén," adeir a raibh istigh againn fhéin.Nuair a bhí muid ag imtheacht dubhairt mo mháthair, "Níor thug sibh breibh ar bith dom-sa, nó cá bhfuil siad? "Níor bhain muid chen ar bith fós iad," adeir Baibín, "nach mbeidh siad sáthach luath ambháireach agaibh.""Tá go maith," adeir mo mháthair, Ní raibh ach an chainnt sin ráidte ag mo

13 "A fhir an chapaill bháin a bhfuil aon leigheas agat ar an triuch?"
Bíonn an leigheas sin ag f. an ch. bh i gcomhnaidhe, gidh go ndeirrtear go dtug duine eicínt an prescription seo uaidh:
14 "bainne eíc' circe a bhleághaint in adhaire muice agus cleite cuit a chur ghá mheasgadh."
15. Duine nach bhfaca a athair - tá leigheas aige ar chraorsaghalra.
16 Uisge tobair gan iarraidh. - tá leigheas na bhfaithneachaí ann.
17 Bíonn an seachtmhadh mac in a dhochtúir.
18 Leigheas ag gach gabha ar dhoightheacha fiacla
19 Ór - Tá sé go maith le cur le teine Dia
20x Gáirleóg - Tá sé go maith le haghaidh pian sa mbolg (trí ionga)
21 Olann glas - Tá sé go maith le haghaidh pian sa gcluais.
22 Barr poitín .i. tús a'phota nó bpabhach (broghach?) - tá sé go maith le h-aghaidh sgoilteacha.
xGáirleog - Níl aon mhaith leí má goideann tú í. Má tógann tu gan cead í abair "Ní do do goid atá mé a gairleóg ach do do thabhairt liom."
23 Roithleóg
24. Compair -

Áine Ní Fhatharta (13 1/2) do chuir síos.Gach aon seachtmhadh bliain Oidhche Chinn A Dhá Lá Dhéag bíonn oileán draoidheachta le feiceál amach ins an bhfarraige mhór in aice le Inis Mhór in Árainn.
Anuraidh (5-1-'38) chonnaic mé féin an t-oileán. Bhíos fhéin is gach duine againn sa teach thíos ar an ngardha Árd, garraidhe é seo atá an-árd is bíonn amharc breágh le feiceál uaidh ins gach áit thar timcheall air agus dhá bhrígh sin bhí amharc breágh le feiceál againn ar an oileán.
Mé fhéin an chéad dhuine a chonnaic an t-Oileán. Bhreathnuigh mé ar an bfharaige is shíleas gur tré lasadh abhí sí, bhí an oireadh sin soillse le feiceál amach ar an bhfaraige.D'iongantach an t-amharc é bhí sé mar bheadh na milliún coinnle lasta amháin de'n fharaige. Ní raibh duine ar an mbaile nach ndeachaidh ag breathnú ar na soillse an oidhche sin.
Chuala mé na seandaoine ag rádh go ndeachaidh triúr fear as an gCaorán amach i gcurrach oidhche dhá bfhaca siad an t-oileán le súil is go bhféadfhadh siad é a choinneál i mbarr uisge i comhnuidhe inar deirtear dá gcaithfeá bróg nó caipín nó rud ar bith isteach ar an oileán go bfanfhadh sé tirm.
Bhí go maith agus ní raibh go h-olc nuair a chonnaic an triúr seo é dubhairt siad go ngabhfadh siad amach go dtí é. Nuair a cheap siad a bheith in aice leis níl duine aca a hata a chaitheamh isteach air acht bhí an t-oileán imighthe is ní fhaca siad ní ba mhó é.

-Céaige chuala tú é? ars an lacha
-Mo dhá chlúais a chuala é, mo dhá shúil a chonnaic é i mbun mo ghiota a buaileadh mé agus dá mbadh cloch é bheadh mé marbh.
-Tá sé chomh maith agamsa dul in éinfheacht libh, adeir a' lacha
-Déanfaidh sin, ars an coileach, agus ar aghaidh leó nó gur casadh sionnach dóibh
-Cá bhfuil sibh a' dul?, adeir a' sionnach?
-Ó, tá sé 'na chogadh dearg ars an coileach.
-Cé aige chuala tú é? ars an sionnach.
-Mo dhá cluais a chuala é mo dhá shúil a chonnaic é srl. agus dá mbadh cloch é bheadh mé marbh.
-Tá sé chomh maith agam-sa dul in éinfheacht libh, adeir an sionnach -Déanfaidh sin, adeir an coileach. D'imthigheadar leo go dtáinic an oidhche ortha. Isteach leó, i bpúirtín beag agus chuireadar síos teine. D'itheadar a mbéilege ach ní raibh an sionnach sáthach fós.
-Cuireadh muid ar dtóin leis an teine, adeir an sionnach, sa gcaoi go mbeidh 'fhios againn an chéad duine phléasgfas.
Chuir siad a dtóin leis a'' teinidh agus pléasg a' lacha.
D'ith an sionnach an lacha. Chuir siad a dtóin leis a' teine arís agus nuair nár eirigh an timpiste d'aon cheann acu bhain an sionnach pioc beag ar tóin na gé agus [?] sí. D'ith an sionnach arís an gé.
-Níl ann anois ach muid féin, ars an sionnach.

An lá d'ár gcionn chuadar amach ag soláthar bídh dóibh féin. Nuair a tháinic an tráthnóna, ars an sionnach leis a' gcoileach:
-Tá sé chomh maith againn a dhul isteach go dtí an phúrín, ar seisean.
-Níl ár ndóithin ithte againn go fóill, ars' an coileach, acht téirigh isteach go fóill beag thú féin agus beidh muide isteach 'do dhiaidh"
Chuaidh an sionnach isteach agus nuair a fuair an coileach agus cearcín a' tiuc-tiuc imthighthe isteach é d'imthigh siad féin leó go dtí a dtír féin arís.-Clann Bheairtle Aindí do chuir síos.

An lá d'ár gcionn chuadar amach ag soláthar bídh dóibh féin. Nuair a tháinic an tráthnóna, ars an sionnach leis a' gcoileach:
-Tá sé chomh maith againn a dhul isteach go dtí an phúrín, ar seisean.
-Níl ár ndóithin ithte againn go fóill, ars' an coileach, acht téirigh isteach go fóill beag thú féin agus beidh muide isteach 'do dhiaidh"
Chuaidh an sionnach isteach agus nuair a fuair an coileach agus cearcín a' tiuc-tiuc imthighthe isteach é d'imthigh siad féin leó go dtí a dtír féin arís.-Clann Bheairtle Aindí do chuir síos

An lá d'ár gcionn chuadar amach ag soláthar bídh dóibh féin. Nuair a tháinic an tráthnóna, ars an sionnach leis a' gcoileach:
-Tá sé chomh mmaith againn a dhul isteach go dtí an phúrín, ar seisean.
-Níl ár ndóithin ithte againn go fóill, ars' an coileach, acht téirigh isteach go fóill beag thú féin agus beidh muide isteach 'do dhiaidh"
Chuaidh an sionnach isteach agus nuair a fuair an coileach agus cearcín a' tiuc-tiuc imthighthe isteach é d'imthigh siad féin leó go dtí a dtír féin arís.-Clann Bheairtle Aindí do chuir síos

n-aithnéochaidh mé é"? adeir an buachaill. "Tá sé fhiacail ann" adeir an máistir. D'imthigh leis an mbuachaill go hIfreann, agus nuair a tháinig sé go dtí an geata thánic a' deabhal amach. D'innis sé a ghraithe do'n deabhal, go raibh sé ag iarriadh an fhir seo a raibh sé fhiacail ann. D'imthigh an dl. leis ag iarraidh fear na sé bhfiacal. Badh ghearr go dtáinic se ar ais arís. "Tá go leor fear annseo a bhfuil sé fhiacail ionnta" adeir an dl., agus níl fhios agam-sa agus níl fhios agam-sa cé acu sin an driotháir atá tusa ag iarraidh."
"To'r'm na fir uileag," adeir an b. leis an dl. "agus baineadh an máistir a dhriotháir asta." Bhí go maith. Nuair a bhí an fear oibre agus na deabhail a bhí in éinfheacht leis an teacht'n gar do theach a máistir dubht. mo dhuine leo tosú ag troidh agus go mb'fhéidir go gcuiridís faitcíos ar an máistir. Thosuigh na dl. ar fad ag troid agus nr. chonnaic na máistir iad sgannruiggh sé agus dubht. sé leis an bhfear iad d'fhágáil in Ifreann ar a amharc agus go dtiubhradh sé meadhchan a inghine d'ór dhó. ("gór - ó ) D'fhág an buachaill ar ais in Ifreann iad agus d'iarr sé meadhchan na hinghine d'ór air. Thug an máistir sin dó agus annsin thosaigh an buachaill ag iarraidh na hinghine air le pósadh. Ní raibh aon fhonn ar an máistir an inghean a thabhairt dó acht dubht. an fear mara dtiubhradh go rachadh sé féin ag iarraidh na ndeabhal arís. Nuair chuala an máistir é sin thug sé an inghean dó. Phós an inghean an fear agus mhaireadar go sása uaidh sin amach.-Séamus Bolustrom

Séamus Bolstrom, Baile na hAbhann do sgríobh síos ó bhéal a athar. Séamus Bolustrom (60 bl d'aois.) Bhí buachaill ann fadó agus dubht. sé leis féin go rachadh sé ag saothrú. D'imthigh leis agus casadh isteach i dteach é a raibh fear agus bean ann. D'fhiafruigh sé de'n fhear a mbeadh aon bhuachaill ag teastáil uaidh. "Beadh" adeir an fear, "acht an buachaill aimsire a bhéas agam-sa caithfe sé chuile obair iarrfas mise air a bheith déanta aige in uair a chluig."
"Tá go maith" adeir mo dhuine, "beidh chuile shórt déanta agam-sa dhuit in uair a chluig." Bí go maith. Dubhairt an máistir leis an lá seo dul amach agus an coirce bhí amuigh sa gcró a bhualadh. Chuaidh an fear amach agus thoraigh air agus bhí an coirce buailte aige sul bhí an uair caithte. Tháinig sé isteach agus d'fhiafruigh an máistir de an raibh sé buailte aige. "Tá," adeir sé.
Níor thaithnigh sin leis an máistear, mar mara mbeadh sé buailte aige bhfeadh sé an ceann de'n bhuachaill agus sin a bhí uaidh. Chuaidh an máistir go dtí sean-fhear ag iarraidh feara le haghaidh an fear oibre seo a chur chun báis. "Abair leis,' adeir an sean-fhear, "a dhul go h-Ifreann agus do dhriotháir-sa a thabhairt chugat abhaile as" Ar maidin lá'r na bhárach dubht. an Máistir leis a dhul go h-Ifreann agus driotháir leis a bhí ann a thabht. as. Cé'n chaoi a

a' mbeadh buachaill aimsire ag teastáil uaidh. Dubht f. a't. go mbeadh. Ar maidin lá'r na bhárach sgaoil an fear amach plód feadóga agus dubht. leis an mbuachaill ian sin do bheith ag teacht aige tráthnóna. Nr. bhí sé 'na thráthnóna tharraing an buachaill an fheadóg as a phóca agus shéidh í. Ní raibh sí acht séidte nr. a chruinnigh na feadógaí chuige ar an gcnocán. D'imthigh leis annsin go dtí teach an mháistir. Bhí iongantas ar an máistir nr. a connaic sé na feadógaí ag teacht aige. D'fhiafruigh sé de'n bhuachaill cé'n chaoi ar chruinnigh sé le chéile arís iad. 'Spáinn an b. an fheadóg dó agus nr. a chonnaic an máistir í badh mhaith leis í bheith aige féin. D'fhiafruigh sé de'n bhuachaill cé mhéid a bheadh sé ag iarraidh uirthi agus dubht. an b. go mbeadh sé ag iarraidh "Cúig phunt agus aigirín." Thugan fear na chúig puint agus an t-aigirín dó agus fuair sé an fheadóg ó'n mbuachaill. D'imthigh an buachaill abaile agus níor ghoill an gantan ná anshógh air féin ná ar an bhean uiadh sin amach.-Séamus Bolustrom

Áine Ní Fatharta do chuir síos. Bhí Rí ann fadó agus bhí triúr inghean aige. Ní raibh fios aige cé acu de'n triúr a bhfágfadh sé a ríoghacht aici agus bhí se ag déanamh an t-an.bhuaidheartha doibh. Bhí cathaoir ag an rí a raibh draoidheacht agus duine ar bith a shuidhfeadh is an gcathaoir sin péarbith rud a d'iarrfadh sé bheadh sé le fagháil aige. Bhíodh seomra ag an Rí do'n chathaoir seo i gcomhraide agus bhíodh glas[?] air.Lá amháin da ndeacha an Rí amach a fiadhach thárla go ndéarna sé dearmad ar an nglar a chur ar an seomra a raibh an chathaoir aige ann. Chuaidh an triúr inghean isteach agus sí an duine ba shine do shuidh ar an gcathaoir ar dtús. D'iarr sise mac Rioghan Domhan Thoir a theacth ghá h-iarradh le pósadh. Shuidh an dara h-inghean sa gcathaoir agus d'iarr sise ar Mac Ríoghan Domhain Thiar a theacht gá h-iarraidh le posadh. Shuid an inghean a b'óige sa gcathaoir agus d'iarr sí ar Mada Bán na hOcht gCos a theacht ghá h-iarraidh le pósadh.Nr. a tháinic an Rí bhí sé ar dearg bhuile le feirg agus faoi cheann dhá lá 'na dhiaidh sin tháinic Mac R. an D. Thoir agus bhuail sé ar an doras acu. Dubht. sé a bhean a chur amach chuige. 'Śi an inghin a b'óige a chuirfeadh amach chuige. Dubht. sé nárbh' shin í a bhean agus b'eigean dóibh an inghin ba sise, a bhean féin, do chur amach chuige. D'imthigh leis an mbeirt acu ann sin.Lá'r na mháireach tháinic mac R. an D. Thiar. Bhuail sé

Séamas Bolustrom (60) d'innis
Séamus Óg Bolustrom do sgríobh síos.Bhí bean ann fado agus bhí triúr mac aice. Dubht. duine acu lá go rachadh sé ag saothrú. Ní raibh sé i bhfad imthighthe go dtáinnic sé go dtí teach. Chuaidh sé isteach sa teach agus bhí fear agus bean istigh roimhe. D'fhiafruigh sé d'fhear a'tighe an mbeadh buachaill aimmsire agu teastáil uaidh. "Bheadh" adeir fear and tighe agus d'fhan mo dhuine sa teach. Ar maidin sgaoil fear a'tighe amach plód feadóga agus dubht. leis iad sin a bheith aige ag teacht go dtí a teach féin tráthnóna dhó. Nuair a tháinig sé tráthnóna dubht sé nach bhfaca sé na feadóga in aon áit agus marbhuigh an máistir éDubht. an dara mac go pachadh sé féin ag saothrú. D'imthigh leis agus tháinic go dtí an teach céadna. Choinnigh an fear é mar buachaill aimsire agus an maidin sgaoil an fear amach plód feadógaí agus dubht leis iad sin a bheith aige ag teacht as air chuig an teach tráthnóna dhó.Nuair a tháinic an dara tráthnóna ní raibh na feadóga aige agus mharbhuigh an máistir é.Dubht an treas mac go rachadh sé féin ag saothrú agus tháinic sé go dtí an teach céadna. Ar a bealach go dtí an teach dó fuair sé feadóg ar an mbothar. Nr. a bhí sé ag doras an tighe d'fhiafruigh sé d'fhear a'tighe

Bhí an coileach agus cearcín a' tiuc-tiuc ag cartadh i leath taoubh an bhothair. Chaith duine éigin cloch leo agus buaileadh ar an gcoileach í. "Ó,' ars an coileach leis an gcearcín, "tá sé 'na chogadh dearg."
-Cé aige a chuala tú é? adeir an chearcín
-Mo dhá chluais a chuala é, mo dhá súil a chonnaic é, i mbun mo ghiota a buaileadh mé agus dá mbadh cloch é bheadh mé marbh.
-Tá sé chomh maith againn imtheacht go tír eile mar sin, arsa' an cheaircín
-Tá go maith, mar sin, ars an coileach.
D'imthigheadar leó gur caradhgé dhóibh.
-Cá bhfuil sibh ag dul? ars an ghé
-Mo dhá cluais a chuala é, mo dhá shúil a chonnaic é i mbun mo ghiota a buaileadh mé agus dá mbadh chloch é bheadh mé marbh.
-Tá sé chomh maith agam-sa, mar sin, a dhul in éinfheacht libh ars an ghé
-Déanfaidh sin, ars an coileach, agus d'imthigheadar leo gur caradh lacha dhóibh.
-Cá bhfuil sibh a' dul? adeir an lacha.
-Ó tá sé 'na chogadh dearg, adeir an coileach

Bhí an coileach agus cearcín a' tiuc-tiuc ag cartadh i leath taoubh an bhothair. Chaith duine éigin cloch leo agus buaileadh ar an gcoileach í. "Ó,' ars an coileach leis an gcearcín, "tá sé 'na chogadh dearg."
-Cé aige a chuala tú é? adeir an chearcín
-Mo dhá chluais a chuala é, mo dhá súil a chonnaic é, i mbun mo ghiota a buaileadh mé agus dá mbadh cloch é bheadh mé marbh.
-Tá sé chomh maith againn imtheacht go tír eile mar sin, arsa' an cheaircín
-Tá go maith, mar sin, ars an coileach.
D'imthigheadar leó gur caradh gé dhóibh.
-Cá bhfuil sibh ag dul? ars an ghé

fearr thart san áit seo amhránaidheacht acht tá Pádhraig Ó Cuirín as Caorán go maith ag amhránaidheacht freisin.Rinncéoirí *
Bhí Seán O Cuirín agus Séamas O Coisdealbha go maith ag damhsadh agus Colm Ó Conghaile go maith ag damhsadh freisin.Sgéalaidhthe
Ta Maireas de Búrca ina sgéalaidhe ina seanchaidhe, agus in' amhránaidhe maith agus Labhrás Ó Conghaile ina sgéalaidhe 'na sheanchaidhe agus 'n amhránaidhe maith agus tá Michéal Ó'Conghaile ina sgéalaidhe 'na sheanchaidhe agus amhránaidhe maith agus Colm Breathnach agus Maitiú Ó Tuathail tá siad chomh maith céadna. Ní bfhuightheá daoine chomh maith leo sin do siubhal do shearfá sa tsneachta ag éisteacht leo leis na sgéalta bréaghta acá aca i dtaobh Fionn Mac Cúmhall agus Oisín agus gach duine aca agus na daoine a mhar in Éirinn fadó.
Áine Ní Fatharta
Baile na hAbhannn*Ní fhaca mé aon damhsóir ariamh i gConnamara. Tós.
Ní dóigh liom go raibh aon damhsadh ariamh ann mar bhí sa taobh thras de'n tír.

Tagann lá féile Stiofáin indiaidh lá Nodhlag. Sin é lá an Dreolín. Déanann na daoine bosga bheag don dreóilín agus fágann siad puill bheaga ar an mbosga sa gacoi go meidh air isteach aige. Tugann na páiste beaga leó an bosga annsin agus imthigheann siad leó agus tosuigheannn siad ag cuartú ins an claidheacha agus i mbun-tsop an tighe agus má fhághann siad an dreóilín cuireann siad isteach ins an mbosga é agus cuireannn siad a mbéal isteach leis an mbosga agus tosuigheann siad ag casadh amhráin:-Dreoilín, Dreoilín Rí na n-éan,
Lá Fhéil' Stiofán do gabhadh an t-éan
Is mór é a mhuinntir agus is beag é fhéin
Agus dha mbeadh gunna agam chaithfinn éTéigheann siad ó theach go teach annsin agus an port sin ar siubhal aca agus tugann muinntir an bhaile airgead dóibh.
Nuair a bhíonn sé na tráthnóna scaoileann siad amach an dreoilín agus téigheann siad ag an siopa agus ceanniugheann siad milseáin agus bíonn siad sásta tar eís an lae.
Ní bhíonn aon "láir bhán" acu san áit seo. Ní théigheann tart leis an dreóilín acht na buachaillí beaga agus corr-duine acu sin féin.

Séamus Ó CurraidhinBíonn an toileán draoidheachta le feicéal tamall anias ó Árainn oidhche chinn an bá lá dhéag. Deireann na sean-daoine dhá dteigheadh duine go dtí an toileán an oidhche sin agus splainc a chaith ann go dtriomóchadh sé ar fad ach go dtarlochadh rud eicint duit féin tamall 'na dhiaidh.Cóilín Ó Curraidhin:
"Ní hé chuile dhuine a chreideanns gur oileán draoidheachta é. Deireann siad gurb iad soillse fuinnéogaí Árann a bhíonns ann."

Cóilín Ó Curraidhin a chur síos.
Máire Ní Churraidhin (43) a d'innis. As a' gCaorán di.Tá tobar beannuighthe ar an mbaile seo againne thíos in aice an chladaigh. Árd an Mhulláin an t-ainm atá ar an áit. Bhí bean ann fadó agus bhí sí dáll. Bhí sí ag iarraidh dul go dtí an tobar.
"Cá bhfuil an tobar?" adeir na daone leí.
"Tháll" a bhí sí ag rádh.
Chuaidh siad sáll agus shín sí a méir go dtí an tobar. Chimil sí an t-uisge ar a cuid súile agus bhí sí go maith arís. Sí sin an chéad bhean a tháinic go dtí an tobar. Tá an tobar ar bhruach aille in aice na fairrge. Tobar beag é. Tá cloch mhór in aice leis agus aon duine a thugas turas caitheann sé rud ar an gcloch. Sean-fhocal é, "Tháll, tháll, adeir an dáll.""Tháll" .i. - Tad tall de'n uisge, de Chuan Chasla. Bhi sise taoi tiar de'n Chuan. Tá Ros a'Mhíl agus an Caorán taobh thoir.

Áine Ní Fhágharta do scríobh síos
Ó Thomás Ó Fárthartaigh mo dhearbráthair a d'innis dhom é (22) ó Labhrás Ó Conghaile agus ó Phádhraic Dolustrum a fuair sé é.Deirtear gur in Indreabhán a bhí an chéad sgoil fadó sul ar cuireadh na scoileanna náisiúnta ar bun. Tá chomharthaí na mballaí le feicéal ann fós agus tá stábla déanta ag Seán O Curráidhín san áit anoi.sNíl aon tuairim ceart cé bhí ag múnadh ann acht deirtear gur duine de mhuinntir Churraidhin é agus gur strainnséar a bhí ann. Ó innseacht na seandaoine deirtear go raibh scoil bheag eile i mBaile na h-Abhann in aice leis an áit a bfhuil an Scoil.

sin le bheith ag scríobh ach slinntreacha. Bhíodh siad ag foghluim gramadaighe agus teagasc críostaidhe agus leabhra eile béarla san sgoil. Bhí siad ag fóghluim go han-chruaidh an t-am sin agus bhí múinnteóirí maithe ghá múnadh. Bhí meas mór ag na daoine ar na múinntéoirí.Nóra Ní Churraidín

Nóra Ní Chuirín do sgríobh sios.
Ó Sean Ó Cuirin ([?]) as Caorán do fuair mé an seanchus seo.Ins an am fadó ní bhíodh aon sgoil náisiunta aca acht iad ag múnadh i dtighthe agus sna garrdhannta. Bhí scoil ar mo bhaile féin i gCaorán i dtigh Máire Bhreathnach. Máighistir do bhí ag múnadh ins an sgoil sin. Máirtin Ó Briain dob'ainim dón máighistir. Ní mhúinidís aon ádbhair tré Ghaedhilge acht Béarla abhí ar fad aca. Dá gcloisfeadh na muuniteóir ag labhairt aon Ghaedhilge na gasúir bhuailfeadh siad iad. Stróinseara abhí ins an máighisthir seo. Ní bíodh aon teach comhnuidhthe ag an máighistir acht ghabhadh sé abhaile i néindigh le gasúr éigin gach oidhche.
Ní geobhfadh siad aon pháige acht an méid a thiubharfadh na gasúir féin dóibh. Thiubharfadh na gasúir bheaga pingin sa tseachtmhain dóibh agus annsin de réir mar beadh siad ag dul insa na ranganna bheadh siad ag íoc sgilling agus sé pingne.
Bhí teach sgoile ag máighistir eile thuas i Ros a Mhíl
Catháin an sloinne bhí air. Na scolairí ba bh'fhearr dhá raibh ins na scoileanna an tam sin ní bheadh siad acht ins an gceathrú rang. Ní bhíodh peann na cóip-leabhair aca an tam

Peadar Mac Donnchadha do chum, As Indreabhán dhó (14 bl.)Bíonn na sean-daoine a'rádh go mbíonn na púcaí amuigh Oidhche Shamhna agus nach ceart a bheith amuigh i ndiaidh an dó-dhéag an oidhche sin. Chuala mé mo driotháir ag rádh go bhfaca sé ceann aca ag eirighe aníos ar sruthán na teórann nuair a bhí sé ag teacht ó chuairt agus gur rith go dtí an doras ó thuaidh i dtigh Mháirtín Tom. Rith sé go bhfeiceadh sé cén sórt bean a bhí ann acht ar iompódh do bhoise ní raibh amharc le fághail uirthi. Sílimse mar sin féin nach bean sidhe a bhí ann ach Brighdín Mhicil Éamoinn a bhí ag imtheacht agus a béal lán d'uisge aice go mbeadh fhios aice cén chéile a beadh i ndán di.Bhí chúig phláta ar an mbord againn fhéin. Bhí uisge glan ar cheann aca, créafóig ar cheann eile, Paidrín ar cheann eile, uisge salach ar cheann eile agus fáinne ar an gcúigiú ceann. Chuir muid piúcín ar Seáinín Éamoinn agus dubhairt muid leis a láimh a leagan ar a rogha pláta. Ar ndóigh, mo léan, is ar an gcréadfóig a leag Seáinín a lámh agus deir siad leis go mbeadh sé sa geré sul má bhíos an bliadain caite. Ar an bpaidriń a leag Máirtín s'againn fhéin a lámh. "Go n-eirighe ann cheird leat," a deir mo mháthair, "is gearr

sagart aniar aríst í san áit a bhfuil Sgoil Náisiúnta na Tulaighe anois agus faoi cheann tamaill leag sé an bothán a bhí mar sgoil i bhfus agus chuir sé tuilleadh caoi uirthí. Suim bliadhanta ó shoin leagadh aríst í agus cuireadh tuilleadh aoirde uirthi.
Bhí sgoil eile ag an ministéara thiar ar an gCaorán Protastúnaigh a bhí ag dul aici acht Caitliocaigh a bhí ionnta i dtosach acht d'athruigh siad na bProtastúnaigh. Ní thiúbharfadh na daoine ortha ach 'Jumpers'
Creedy an t-ainm a bhí ar an ministéara abhí dhá múineadh
Níl a fhios cé'n áit ar b'as é acht deir siad nuair a fuair siad bás gur san Spidéal a cuireah é agus deirtear go raibh a bhean ag múineadh san spidéal freisin.
Dhíbir an sagart Creedy agus a mhuinntir soir go dtí a n-áit féin soir san gCaisleánMairghéad Ní Chualáin

sagart aniar aríst í san áit a bhfuil Sgoil Náisiúnta na Tulaighe anois agus faoi cheann tamaill leag sé an bothán a bhí mar sgoil i bhfus agus chuir sé tuilleadh caoi uirthí. Suim bliadhanta ó shoin leagadh aríst í agus cuireadh tuilleadh aoirde uirthi.
Bhí sgoil eile ag an ministéara thiar ar an gCaorán Protastúnaigh a bhí ag dul aici acht Caitliocaigh a bhí ionnta i dtosach acht d'athruigh siad na bProtastúnaigh. Ní thiúbharfadh na daoine ortha ach 'Jumpers'
Creedy an t-ainm a bhí ar an ministéara abhí dhá múineadh
Níl a fhios cé'n áit ar b'as é acht deir siad nuair a fuair siad bás gur san Spidéal a cuireah é agus deirtear go raibh a bhean ag múineadh san spidéal freisin.
Dhíbir an sagart Creedy agus a mhuinntir soir go dtí a n-áit féin soir san gCaisleánMairghead Ní Chualáin

sagart aniar aríst í san áit a bhfuil Sgoil Náisiúnta na Tulaighe anois agus faoi cheann tamaill leag sé an bothán a bhí mar sgoil i bhfus agus chuir sé tuilleadh caoi uirthí. Suim bliadhanta ó shoin leagadh aríst í agus cuireadh tuilleadh aoirde uirthi.
Bhí sgoil eile ag an ministéara thiar ar an gCaorán Protastúnaigh a bhí ag dul aici acht Caitliocaigh a bhí ionnta i dtosach acht d'athruigh siad na bProtastúnaigh. Ní thiúbharfadh na daoine ortha ach 'Jumpers'
Creedy an t-ainm a bhí ar an ministéara abhí dhá múineadh
Níl a fhios cé'n áit ar b'as é acht deir siad nuair a fuair siad bás gur san Spidéal a cuireah é agus deirtear go raibh a bhean ag múíneadh san spidéal freisin.
dhíbir an sagart Credy agus a mhuinntir soir go dtí a n-áit féin soir san gCaisleánMairghead Ní Chualáin

'Sé an áit a mbíodh na scoileanna aca fadó ins na tighthe 's na bailte tart. Sé Mairtín Ó Briain a bhíodh ag múineadh ar an gCaorán agus is i dtighe Mháire Bhreathnach a bhíodh an sgoil aca. 'Sé an páighe a gheobhadh na múinteóirí ó gach leanbh ná pinghinn i n-aghaidh na seachmhaine agus nuair a théighidhir amach sa dara rang bheadh orthá dhá phinghinn a íoc agus leith phinginn i na dhiaidh i n-aghaidh gach rang dhá dteighidir. Cathánach an sloinneadh a bhí ar an múinteoir a bhí ag múineadh i Rosamhíl. Slintreacha a bhíodh aca an uair sin agus peann cailce mar a gcéadhna lé bheith ag sgríobhadh. Sé an áit a mbíodh na múinteóirí 'na suidhe ná an stól agus bhíodh poll mór i na lár agus dfhéadfadh an múinteóir a lámh a chuir ins an bpoll agus an stól a thabhairt leis i ngach áit dhá dteigheadh sé. Ní labhruigheadh aon múinteóir Gaedhilge an uair sin ach Béarla. Chuirfeadh an múinteóir cipín faoi mhuineal gach leanbh ar faitchíos go labhróchaidís Gaedhilge. Dheireadh an múinteoir dhá labhróchadh go n-innseóchadh an cipín é. 'Sé an caoi a mbíodh a fhios ag an múinteóir dhá labhróchadh siad Gaedhilge, d'eireóchadh an gasúr dearg agus bheadh a fhios ag an múinteóir gur labhair sé Gaedhilge.*Bhidís a' rádh go n-innseóchadh an cipín (tally) chuile shórt - dá mbeadh gasúr ag innseacht bréag srl. -Máire Ní Leainde 84 Ros a'Mhíl.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Scor sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirithe ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig. ar a dtugaidís Taillí ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh said on focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín "Primer" a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Scor sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirithe ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig. ar a dtugaidís ??? ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh said on focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín 'Primer@ a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

Sean Sgoileanna
Mairghréad Ní Chualáin do sgríobh síos.
Ó mo shean-mháthair Nóra Ní Chualáin (93) a fuair mé an seanchus seo.
Bhí ceathair nó cúig de sgoileanna thart annseo fadó timcheall ceithre sgoir bliadhanta ó shoin. Bhí ceann in aice le Sgoil na Tullaighe in an áit atá Teaimín anois. Scor sgoláire bocht a bhí ag múineadh ins an Sgoil sin. Ní raibh aon teach áirite ag an sgoláire bocht. Bhíodh sé aon oidhche amhain i n-éindigh le gach sgoláire agus mar sin a bhí se ag maireachtáil.
Ní mhúineadh sé aon ádhbhar in an sgoil acht Béarla agus bhíodh cláirín beag faoi na smig. ar a dtugaidís ??? ag na páistí ar fhaithchíos go labharfadh said on focal Gaedhilge. Dá labhradh chuirfidhe eangadh ar an tally dóibh agus bhuailfidhe san sgoil agus sa mbaile iad. Dá gcloisteadh an máighistir iad ag labhairt Gaeilge bhuailfeadh sé go maith iad.
Ní bhíodh aon leabhar acu acht aon leabhairín bheag amháín 'Primer@ a thugaidís uirthi agus ní bhíodh aon rud acu le scríobh air acht slinnte.

'Sé an áit a mbíodh na scoileanna aca fadó ins na tighthe 's na bailte tart. Sé Mairtín Ó Briain a bhíodh ag múineadh ar an gCaorán agus is i dtighe Mháire Bhreathnach a bhíodh an sgoil aca. 'Sé an páighe a gheobhadh na múinteóirí ó gach leanbh ná pinghinn i n-aghaidh na seachmhaine agus nuair a théighidhir amach sa dara rang bheadh orthá dhá phinghinn a íoc agus leith phinginn i na dhiaidh i n-aghaidh gach rang dhá dteighidir. Cathánach an sloinneadh a bhí ar an múinteoir a bhí ag múineadh i Rosamhíl. Slintreacha a bhíodh aca an uair sin agus peann cailce mar a gcéadhna lé bheith ag sgríobhadh. Sé an áit a mbíodh na múinteóirí 'na suidhe ná an stól agus bhíodh poll mór i na lár agus dfhéadfadh an múinteóir a lámh a chuir ins an bpoll agus an stól a thabhairt leis i ngach áit dhá dteigheadh sé. Ní labhruigheadh aon múinteóir Gaedhilge an uair sin ach Béarla. Chuirfeadh an múinteóir cipín faoi mhuineal gach leanbh ar faitchíos go labhróchaidís Gaedhilge. Dheireadh an múinteoir dhá labhróchadh go n-innseóchadh an cipín é. 'Sé an caoi a mbíodh a fhios ag an múinteóir dhá labhróchadh siad Gaedhilge, d'eireóchadh an gasúr dearg agus bheadh a fhios ag an múinteóir gur labhair sé Gaedhilge.*Bhidís a' rádh go n-innseóchadh an cipín (tall[?]) chuile shórt - dá mbeadh gasúr ag innseacht bréag srl. -Máire Ní Leainde 84 Ros a'Mhíl.

Bhí sagart i dteach thiar i Connamara fadó ag tabhairt faoisdine uaidh. Nuair a bhí an fhaoisdean thart bhí sé ag dul ag léigheamh Aifrinn do'n phobul. D'fhiafruigh sé a' raibh aon duine sa teach i ndon an tAifreann a fhriotháil.
Dubhairt Domhnall Dearg go raibh sé féin i ndon é fhríotháil.Ba leis an sagart an chéad rud a rádh, agus thosuigh Domhnall annsin. Bhí Domhnall ag cur dhó go ceann píosa fada agus faoi dheireadh dubhairt an sagart leis:
"Ar son Dé dúin do chlab níl fhios agam sa deabhac céard atá tú 'rádh"
"Mh'anam mhuise, a Athair", adeir Domhnall, "go bhfuil mise ar an gcaoi céadna leat. Níl fhios agam sa domhan cé na frétuisí atá tú féin a' rádh ach an oiread."

Aíne Ní Fhágharta do chuir síos.
Tomás Ó Fágharta a dearbhrathair (21) ar Baile na hAbhann a dinnis dhi.A dhuine ná smaoin ar nidh gan éifeacht
Acht smaoinigh go minic ar na Críocha Deidheanach
Mar is iad is fuide a rachas i gcéill dhuit
Is a stiúrfhas t'anam go cathaoir na Naomh GhealII
Smaoinigh ar an mbár a thiocfas got' t'fhéacaint
Bí réidh ina choinne in arm 's in éadaigh . . . .
Ina gcuirfhidh sé na Sommons na gcoinne in aon chorIII
Nach aoibhinn go Pheadar go ndeárna sé fhéin é.
Tar éis é a bheith chomh meallta le Íosa a shéanadh
Pol a bhí ina aspol ins an [?] ngéarléanamhaint [?] chéadhna
Is an Mhaighdean bhreágh bheannuighthe sí Máire Maghdaléna.IV
Guidhtear ins na flaitheas an triúr a bhí naomhtha
An gaduidhe a bhuail Phádraic a d'orduigh Íosa a chéasadh
Nuair a fuair Naomh Dómnall an t'arbthán sínte
Bhí aon mhíle dhéag mhairtíreach ann is triúr ar gach aon taobhV
Nach eól dúinn an t-ainm gurb é Stiophán an chéad fhear,
Gabhadh le clocha é i gceart-lár a éadain
Sé dubhait sé le Dia "maith dhóibh fré chéile
Mar níl fhios aca céard atá siad a dhéanamh."

Aíne Ní Fhá garta do chuir síos
Tomás Ó Fagharta a dearbhrathair (21) ar baile na hAbhann a dinnis dhi é.-Céard sin ort a mháthair?
-Níl aon rud acht ag aisling ort a bhím
-Cén aisling sin ort a mháthair?
-Go mbíonn tú go do bhualadh go do mharbhúigh go do chrochadh
Go do chéaradh go do cheangal go phortaí cló;
Coróin spíonta le dhul ar do cheann
Sleagh nimhe le dhul in do thaobh deas,
Do chuid fola bréagh beannuighte na srutháiníní síos leat.
-Nach maith an aising í sin a mháthair!
Níl aon duine a déarfhas an páidir seo trí h-uaire romih dul i mbás chodalta na h-oidhche dhó ní baoghal dhó Ifreann go bráthach acht beidh flaitheas Dé mar luach saothair aige.

In ainm an athar le buaidhe
In ainm an mhic a d'fhulaing an phian
Muire 's a mac bhí liom ar mo thriall.

Coiglighim an teine mar choigligheann Críost cách
Bríghid i na mullach agus Muire 'na lár,
Na naoi Aingeal ar Cathair na nGrást
Ag cumhdach an tighe seo
Agus ag tógáil na ndaoine slán.

Ceithre coirneál ar mo leaba
Ceithre aingeal do mo aire
Má fháighaimse bás as seo go maidin
I bhflaitheas Dé go raibh mo anam. Amen

Coiglighim an teine mar choigligheann Críost cách
Bríghid i na mullach agus Muire 'na lár,
Na naoi Aingeal ar Cathair na nGrást
Ag cumhdach an tighe seo
Agus ag tógáil na ndaoine slán.

In ainm an athar le buaidhe
In ainm an mhic a d'fhulaing an phian
Muire 's a mac bhí liom ar mo thriall.

Ceithre coirneál ar mo leaba
Ceithre aingeal do mo aire
Má fháighaimse bás as seo go maidin
I bhflaitheas Dé go raibh mo anam. Amen

Aine Ní Fhágarta do chuir síos
Tomás Ó Fágarta a dearbhrathair (21) ar baile na hAbhann a dinnis dhi é."Go luighe muid le Dia
Is go luighe Dia linn"
"Go luighe muid le muire
Is go luige muire linn ná luighimís leis an olc.
Is nár luighe an t-olc linn
Comhacht ón athair,
Gárda ón mac
Aingeal ón Spiorad Naomh.
Mo chumhdach is mo shádhbháil
Go neirghe mé aríst ar maidin. Amén.
Ceithre phosta ar mo leabaidh
Ceithre aingeal Maitiú Marcus Lúcas agus Seán dhá bfhaireadh
Má fhághaim bás as seo go maidin.
I bhflaitheas Dé go raibh m'anam.Ifrionn dúnta. Purgudóir múchta Flaitheas osgailte Amén.An Té a thug slán ón lá sin
Go dtugaidh Sé slán ón oidhche sinn,
Go dtugaidh Sé slán as chuile ghadh sinn
Go dtugaidh Sé buadh agus treise dhuínn ar ár námhaid.
Agus nár fhághaidh ár námhaid buadh ná treise orainn
Ma'sé toil Dé é. Amén.

Téighse chuig an aifreann gan aon bhróg
Ná déan mórtas as do bhrat
Buail i gcóngar na dtrí ród
Beannaigh faoi dhó don bhocht
Ar a bhfeice tú g'airgead agus g'ór
Ar a gcloisfidh tú do cheolta cruit
Ní fheicfe tú Flaithis Dé go deó
Gan leabaidh agus déirce don bhocht.
Bí go mín leis an mbocht
Agus cuir cré ar a chorp.
Chuaidh mac Dé 'na riocht.
Go dtí lá Sliabh Sidheán na Sluagh
Is duibhe an ghrian ná an gual
Anois cé go hálainn é an cruit
Má ghuidheann tú ar tús
Cuir na mílte gártha céadta chúm
Is mó le rádh é go mór ná béal ar siubhal.
Is iomdha marcach maith a leagadh riamh
Ghabhfadh sé aríst ar dhruim an eich;
Má chuaidh mise i leith slighe
Tar a Chríost agus tabhair an bhreith.Ifreann fuar fliuch baile é gan pian gan deoch
Ná téigheadh aon duine ina riocht, ach mar is toil le Críost a bheith.

Codladh na maidne nach mairg a ghníos é
Cá fios na faillighe ag an árd-rí
Paidir na n-ór fada ag Dia
Is blas na meala ar an Abhé Máría.-Nóra ní Ghabhnáin, Indreabháin.
P. Mac Donnchadha, do chuir síos.

Dubhairt siad go raibh Sé curtha
Agus nach n-eireochadh Sé go n-eireóchadh an coileach
A bhí dhá bhruith sa gcoire.D'eirigh an coileach ar bhruach an phota
Agus dubhairt sé go raibh Mac na hÓige slán.Nuair a d'eirigh Sé féin ó leic na féile
Chuaidh Sé go hIfreann na n-Aithreacha naomhtha
A bhí ann le lucht na seacht líne.
Thug Sé leis iad go Párrthas na gCraobh Geal.
San áit nach n-iarrfaidh siad biadh na éadach
Ach Dia noa Glóire
Agus a bheith gá éirteacht.Nóra Ní Chualán d'inis.
Colm Ó Cúláin do chuir síos.

fathach go raibh sé an géar "Feach ar an ngíodan is grainne annsin í" a deir sí "Ní fheicim-se aon giodhan ann in níos gráinne ná do munnált féin" arsa an buachaill ag tabhairt iarraidh dén claidheamh agus ag baint an clogainn dó.Annsin cuir sé na beithighidh abhaile. Ar éigin a bhí áit ag an bhfear le h-aghaidh an bhainne. Nuair a bhí fear ag dul a codlad chúaidh dé amach sa doras agus dubhairt "Chúlas trí fheadh aréir acht ní closaimh anocht acht béire. Tá rud éigin súas" lá ar na mbarach chúaidh an gasur amach arist. Chuir sé isteach na beithighidh i ngarrdhe. Ba ghearr gur tháinig fathach eile amach, agus dubhairt sé an rud clantha. Deir an fathach nuair a bhí sé anas a béith marbhiughte go dtiubhradh sé a claidheaín solais dó agus an teach acht é a leigeann saor. Acht bhain an gasúr an clogeann do. Chuir sé na beithighidh