Athruithe le déanaí

'ghus is mó cómhacht
Go mbeiridh siad m'anam leo, go Cathair na Glóíre.

'Réír Dé go ndeinim
Beatha na naomh go dtuilleam
Ceol na Naomh go gcloisim
Agus Radharc na bhFlaitheas go bhfeiceam
Luighim le Dia, go luighidh Dia liom
Éirighim le Dia, go néirighidh Dia liom
Togaim Dia mar Athair
Muire mar máthair
Flaitheas Dé mar Dualgas
Agus dúiltuighim do'n Cúrseoir (?)

(iii) ( Ar lean.)Ag tigheacht in agaidh a' lae ann i gcóir é planndáíl.Tá mná ceóíl na ndeith ann an Pollo ar aon ghuithIs Cúpid (?) claon ann le searc don áitGach tor in aoinneacht ag lúb' ar ghéagaibh'S as ann a bhí an Pheoneix a's é ins gach áít.
(IV)Thall cois trágha ann ta Lady Herbert,Ag liagh na dtáínte bíonn tnáite tinn,Clann gan máthair mná na ngarlachIn am an ghádhtair beir biadh gus leigheas.De préachaibh ád fhuil na bprionnsaí tháinig,De ionnsuí Clár Luirc d'fúigh cách faoí mheidhirDe na tighernaí stairúil ó Cill Áirne,Do thoigh an áit seo le breághthacht an bhaill.

(I)Sé bláth na gréine is breaghtha in Éirinn,A's ná tráchtfadh aon thar Loc Léín 'na dháíl,Mar a tigeann sluaighte caol-mharc chun chuain ó'n gaoth ann, A's gur luascadh ar ghéagaibh dá aoirde a mbárr,Bíonn an eala ag pléidhreacht a's an breac ag léímrig,'S ar aoibhinn aerach guth gadhar cois trágha,A's gabhann an Mhéíl ann agus cóistí ag tréán-rith,'S ar óg fhear céad ann tá an ball chomh breágh.
(II)Tá mná ceóíl na ndéith ann Apollo ar aon ghuith,'S an t-ubhall fuair Bhénus ar ghéíg ann d'fás,Fé ndear an léir-venios (?) úd cath na Traé theacht,De dhéascaibh Hélen d'fhuaig Minealás.Is ann do thraochadh Néro aerach,An Rí actéan de thruim daonacht mná,An geilt sa téígehann ar díth nuair théíd siad,Go dtighid chun chéíl ann gan moill sa bpáírt
(III)Tá cúirt breágh aolmar ann gan éisling.gurbh aoibhinn péarlaí trí gréin na scáil,Mar a mbíonn tighearnaí réímeach agus Iarlaí i gcéinte

Gaill go h-usaal, uaisle a dtraochadh
Dlighe Shasanna, a fhágaint in Éirinn."
Trí fichid blian ó shoin chuala an scéul san ó Pádraig Ó Seanacháin, bhí na chomhnuí i gCill Fionáin, agus bhí sé féín trí ficid nú deich mblian is trí fichid san am san.

ach dubhart Seán Ó Donnchadha go neosfadh an gaduí sa bhfaoisdin do'n Sagart é. Chuaidh sé ag iarraidh ar a' sagart ar innis a leithéid sin d'fhear sa bhfaoisdin é, agus dubhart a' sagart leis ná feadfadh sé sin a innsint. Dubhart Seán Ó Donncadha leis go gcaithfeadh sé é innsint, agus dubhart a' sagart leis ná déanfadh. Is beag a cúirteanna, bhí san am san ann, ach ceann thall sa bhfus, ach bhí ceann i Ros Ó Cairbre pé in Éirinn é. Chuir Seán Ó Donncadha "Summons" air síos chun na cúirte bhí i Ros agus do chauidh a' sagart síos, agus chuaidh Seán Ó Donncadha síos. Well! do ghlaodhadh a' chúis agus dubart a' Sagart i ná féádfadh sé a leithéid sin d'innsint. Well, ní raibh a thuille sa chúis agus do tháinig Seán Ó Donncadha abhaile agus d'ith sé a dhínnéar. Nuair a bhí an dínnéar ithte aige dubhairt sé leis an mbuachaill a' bád a churi amach sa bhfairrge, go raghadh sé ag bádaeracht. Ní raibh sé fiche slat amach sa bhfairrge é féin 'sa bhuachaill nuair a iompuig a' bá agus chuireadh amach sa bhfirrge an bheirt acu, agus do cailleadh Seán Ó Donncadha agus chuaidh a' buachaill saor, agus ní bhfuaireadh aon tuairisc ar an mbitheamhnach olc, maith na ' naoi. Is amhlaidh a thug a' sagart droch guidhé éígin do, tá fhios agat. Chaill a 'sagart é nuair a chuaidh sé ró-chruaidh air.Well do dhein File bhéarsa annsan:-"Is mó a' scéul, do Chlanna Gaedheala

isteach nuair chuir sé scéul isteach go raibh a leithéid sin d'fhear amuigh agus go dtáinig sé thar an chéád geata in ineóin na Saighdúirí. "A" dubhairt a' Rí "Leog isteach é, Seán Ó Donnchadha ó Éirinn is eadh é. Ní fheadfadh aon fhear eile teacht ann ach Sean Ó Donncadha ó Éirinn." Chuaidh sé isteach agus bhí fáilte an domhain ag an Rí roimis, ach dubhairt a' Rí leis "Tá rud éigin trom uait tráth is go dtánaís." "Ó, tá adubhairt Seán Ó Donncadha "Níl aon níd uaim ach dlighe Shasanna bheith agam in Éirinn" "Ó" adubhairt an Rí "geobhair é, pé nídh atá uait gheobhair é." Coinnibh a' Rí é ar feadh trí no ceathair de laethanntaibh, agus bhí an Rí ag tuiseáint gach aon nídh tímcheall na cúirte dó. Well, bhí ionghad ar a' Rí gach uair a ghlanadh sé a shrón, tréís é glanadh leis an haincisiúr phóca, do chaitheadh sé an haincisiúr phóca uaidh." "Ó" adubhairt a' Rí nuair a chonnaic sé á dhéanamh "Cé'n fáth go ndeineann tú san?" "Ó a dubhairt sé ní gnáthach liom-sa an smuga a chuir im póca in aon chor." Dubhairt sé do thriall sé abhaile tréis trí nu ceithre de laethanntaibh agus na cáipéisi aige ar a raibh na coinghíll 'na phóca aige. Well do bhí an aimsir go h-olc agus go h-an 'ólc is dócha agus do goideadh caoire ó Seán Ó Donnchada, agus ní fheadar sé cad d'imthigh ar a gcaoire, ach chuaidh an caoire amú pé in Éirinn é, ach d'airig sé gur fear áirithe bhí sa ball, bhí droch thuairisc air gurb é a ghoid a' caoire uaidh ach ní raibh sé siúrálta

(I)A dhuine atá ar strae le h-éagmais t-aigne,
Daora daingean ort féin gur dhein
Nó an le taithneamh duit féin dot phéíst doth pearsain,
Do thréígis an t-aifreann agus téada anbruith,
Ar aithris aon duit, nó ar léígheas i leabhar '
Mar adubhairt an t-atar mac naomhtha linn!
An té tharcuisneóch éinne dá chléir ar thalamh,
Go mbeadh féin dá mhasla mar aon díobh san.
(II)A adhbhair baoise, a mhíle masluighthe,
D'fuilig le taithneamh do'n té mhúin sinn,
Nó ar mhachtnuís it' chroidhe go strícfá Cailbhin,
A's go mbeadh uaisle agat anuas fé't bhun
Cuir coimirc chun Críost, chun naomhtha i aingil.
Dein croidhe bhrú fairsing agus buail-se t-ucht
A mhalairt de shlighe ar bith níl agat,
Ach luighe chun aithreachais tar éis do choir
(III)Is socair do shiubhal fé-t ghúna fada,
'S tú tabhairt do theagasc fá scéamh gan bhun,
'S go mbeadh áthrach sgéile ag an dtréata leanus thú,
Da léighidis t-aigne ó'n dtaobh istig.
Geobhair casóg mhór chrónmar chaithte
Hata brim leathan 's bríste dubh

Do bhí buacaill ann uair amháín. Aodhaire do bheadh é agus do bhí sé amuigh air ná teipfadh riamh air freagra do thabhairt ar aon cheist a cuirfí air. Do chuala Rí na tíre mar gheall air agus do chuir sé scéul chun na bhuachalla teacht chuige agus nuair tháinig sé dubhairt a' Rí leis d a bfeadhfhadh sé freagra do thabhairt ar trí ceisteanna go ndeanfadh sé a thógaint mar a thófadh sé a mhac féin agus go mbeadh sé na cómhnú sa phalás 'na theannta féín. Sín í an chéad ceist do chuir an Rí air.
"An mó réaltan sa spéir? "Faig leathanach páipéir bháin dom ars an buachaill." Fuair sé an paipéar agus peann agus dubh agus do chuir sé an oiread puínntí ar an bpáipéir gur ar éigin a bhfeadfaí iad d'feicsint ó na chéíle gan trácht ar iad do chomhaireamh. "Tá an oiread réaltan sa spéir ars an buachaill a's tá de phuinntíbh ar an bpáípeár. Comhaireamh iad anois arsa 'sé leis an Rí ach ní féídir leis an Rí na éinne eile é sin do déanamh. Tá go maith ars' an Rí, cuirfeadh ceist eile ort agus si an dara cheist do chuir sé air ná
"An mó braon uisce a tá sa bhfairrge?
A Rí arsa an buachaill "ná leog aon braon uisge ar aon abhainn sa domhan isteach sa bhfairrge go dti go mbeidh an cómhaireamh déanta agam agus annsan neósfaidh mé

(II) (Ar lean)Is gile na géis' na snódh
Glaise na claon-roilg bheadaidhe,
'S ba dheirge a gruadh ná 'n rós.
(III)Do dhruideas léí gan stad puinn,
Dem baíll do leigeas mo hat' dhíom,
Is d'fiosruig mé go tais-tím,
D'e'n chaoin-bhean chneasda chóir
An tú Hélen tséímh an bhean-rí,
Thug ár na Trae ar leomhain,
Nó Déirdre mhaordha, bean Naois,
le nar thuit na chéádta i mbrón.
(IV)An tú Aoife chlaon an bhean tsídhe,
Claoidh Clann Lir le h-ealadhain,
Nó Medéa thréíg a daidín
Is chuaidh do'n Ghréig ar bórd,
Nó ló bhí ar sealaidheacht,
Na cumann cléibh ag Jove,
Nó Clíodhna dhíogadh cannaidhe
Is do bhíodh istoíche ar stró?
(V)D'fhreagair mé an gheal-chíoch
Is dubhairt nárbh éinn' thar lear í,
Ach d'fhlaithibh uaisle sean-ghaoidheal

Do ceap Seán Ó Coiléain an dán so. Do comhnuig sé in Garraidhe agus so mhúin sé scoil ann:
(I)Tráth 'gus mé ar mearaidhe
Ag siubhal liom féin i nGarraidhe
Do dhearcas uaim i nglas-coill
Stuaire chailín óíg
Ba glionndrach (?) éin ar crannaibh
Puic is bruic ar stró
Is éisg ag teacht i ngairíbh
Ag éisteacht le na glór.
(Curfá)Ó mo laogh, mo chailín
Mo shuairc bhean bhreágh gheal-chinn (?)
Grádh mó chroidhe mo cni (?)
Ciúin-tais b'anúil óg.
(II)Ba bhúclach peurlach cos-bhuidhe
A dlúth-fholt léí go h-alt síos,
Ba thuigh mar féur ar theas-mhí
A lomra-flíos (?) an ór
Bhí luisne na gcaor na gheal-gnaoí,

Kennelsworth:-
Feirm mhór le Padraig Ó Concubhair é so. Timcheall chéad blian ó shoin chomhnuig fear uasal darbh ainm dó Risteárd Hamilton-Buitléir-Loe (Butler-Lowe) i dtig mór 'san áit seo ar bhruac na Siúire. Fear saidhbhir dob eadh é a choiméad alán seirbhiseach agus a chuaidh amach gach lá ag fiadhach ó chnoc go cnoc. Lá amháin ar tóir an mhadra ruadh do léim sé thar falla a bhí seacht dtroighthe ar aoirde cé go raibh sé in aois ceithre bliann is ceithre fichid annsan. Bhí an-chion ag an bhfear seo ar mhadraí. Do chuir sé suas tighthe cun na madraí fiadhaigh do choimeád agus do chothú. Is mar sin a fuair an fheirm sin a h-ainm. Tar éis roinnt bhlian chaill sé a chuid saidhbhris agus bhí air an fheirm do dhíol agus dul thar lear.

Wild birds: - crow, magpie, robin, wren, thrush, blackbird, hedge sparrow, wagtail, stonechat, swallows, cuckoo, goldfinch, chaffinch, yellowhammer, corn crake, marten, crane, or cóir iasg, (?) waterhen, plover, grouse, woodcock, snipe, partridges, pheasants, owl, jay, pollywhite wing, lark - skylark, ground lark, hawk, linnet.
Crow - nest in trees - does not migrate - 4 or 5 eggs sits.
Magpie - tree or sgeac - " " " [does not migrate] 3 eggs.
robin - ditch, bush, hedge, " " " [does not migrate] 5-6 eggs.
wren - " " " [ditch, bush, hedge] eave of house " " " [does not migrate] 8-12 eggs.
thrush sgeac " [eave of house] " " " [does not migrate] 3-4-5 " [eggs]
blackbird " [sgeac] " [hedge?] large bush " " " [does not migrate] 3-4-5 " [eggs]
hedge sparrow sgeac hedge " " " [does not migrate] 3-5
wagtail hole in a wall " " " [does not migrate] 6 eggs.
stonechat hole in a ditch " " " [does not migrate] 8 eggs.
swallow on roof of cow house, eave migrates 5-6
cuckoo doesn't build migrates
goldfinch sgeac does not migrate 4 or 5
chaffinch " " " [does not migrate]
yellow hammer ditch does not migrate
corn crake meadow
marten sandpit (sand martin)
crane bog 4-6 eggs 2wks
waterhen river bank 2-4 does not migrate
plover mountain side
grouse mountain side, knock 9-10
skylark ground in meadow - does not migrate

Bóithrín na mBeach:-
Bóithrín i Sceich, cúpla míle ó Caisleán Nua. 'Sé an fháth go dtugtar an t-ainm sin air mar do thabharfadh na daoine an beac síos an bóithrín sin.Páirc na Choille.
Páirc in aice coille í seo.

cúig gadhair roimis amach. Bhí an cuid eile dhíóbh buailte amach. Siar fan an bhóthair a bhí na h-uaisle eile ag dul, ach do lean an fiadhaidhte díreach ar thóír an madra ruaidh an t-am ar fad. Nuair a tháínig sé aníos chugham d'fhiafhruig sé díom a bhfaca an seana bhuachaill agus dubhras leis go raibh sé thíos ag an gcabhlach thíos um an dtaca san. As go bráth leis airís thar claidhteacha agus carraigeacha nuair chualadh sé an méid sin. Do chonnaic thíos in aice leis an gcabhlach é, agus thóg sé an bhóíthrín 'sa dhá claidhe d'aon leím amháin. Pé scéul é soir ó thuaidh i dtreo Loch a' Dubhluig a imthig an madra ruadh. Nuair a tháínig sé chómh fada leis an loc isteach leis ann agus lean ag snámh gur shrois a bruach thall. Aon ghadhar amháin a bhí fágtha sa tóir um an dtaca so agus do chaill sé siúd an tuairisg mar a chuaidh an ropaire isteach sa loch. Béigin don bhfiadhaidhe é glaodhach tímcheall agus é thabhairt do airis ar an mbruach thall. Pé scéul é suas ó thuaidh thar Cnoc a' Chéim Mhóir leis agus an t-aon gadhar amháin 's an fiadhaidhe ar a thóir fós agus nuair a chuadar thar a' gcnoc cailleas-sa an radharc a bhí agam ortha ó Coill na Conanaighe anall agus treasna, agus n'feaca a thuille iad. Chuala gur lean an madra ruadh air agus um theacht na h-oíche, nár stad sé go deo gur ealuig sé uatha san doircadas isteach i gcoill na h-Uadaighe in aice leis an Sgibrín. B'shin fiadhach dhuit a bhuacaill

fad agam, mar gheall air an mhnaoi seo a chuaidh amach tré na bánta an lá Bealtaine áirithe se agus agus dubhairt sí go raibh fhios aici nuair a chonnaic sí mar a bheadh:-"Tóin girrfiadh ar drúcht
Ná rithfeadh a bhlian seo liom"Ag cainnt mar gheall ar a' bhfiadhach, is mó lá a lenas cúrsa na bhfiadhaidhthe nuair a bhíodh siad, na h-uaisle ó Bhaile a' Caisleáin ag fiadhach fadó soin. Siad san na fiadhaidhthe go raibh Domhnall Ó Seachnasaig ag trácht thársa san amhrán sin "Bláth na Gréine"
" 'S is aoibhinn aerach guth gadhar cois trágha" adubhairt sé.Pé scéul é is cuimhin liom aon fhiadhach amháin ná bhfuil pioc dá thuairisc dearmadtha agam go fóill. San dúthaig shoir, i gCathair Mór in aice Ros ó Cairbre a chuireadh a' madra ruadh amach. Siar leis ó dheas tríd an ndútthaig go dtáínig sé díreach lastuaidh de Ros ó Chairbre; siar leis annsan gur shrois sé an Chonanaig agus siar ó dheas fan bruach na coille leis. Bhíos féín ag seasamh amuigh annsan ar Carraig an Éisteacht (?) nuair a bhí sé thall ag an gcoill, treasna na Cluainte leis, agus lastiar de Bhealach-a-Ló. Do tháinig sé treasna a' bhóthair agus thar a' gclaidhe isteach san mbaile seo, Cill Mhic Abaidh. Siar ó thuaidh im' treo-sa a tháinig sé agus do ghaibh sé tharam in giorracht cúig slait díóm. Bhí an fiadhaidhe cúig nó sé de pháirceannaibh 'na dhiaidh agus

Well bhí fiachach ann, 's docha gur fadó shoin a b'eadh é. Uaisle a bhí ann san am san ag fiadhach ar fad, capaill is gadhair acu. Do dhúisigheadh girrfaidh agus leanadar air gur thugadar a' lá air á fiadhach, agus nuair bhíodar leath-buailte amach aige, tháínig ceann des na gadhair suas leis agus nuair a rug sé air, nior mhairbh é ach do scaoil arís é. Bhí a' fiadhaidhe ag féáchaint ar an ngadhar ag breith air agus bhí iongadh air connus nár mhairbh sé é. Tréis do'n gadhar a scaoileadh, cad a dhein an girrfiadh ach déanamh isteach ar seana cabhlach tighe. Do leím a' fiadhaidhe anuas dá capall agus isteach leis 'na dhiaidh, agus nuair a chuaidh sé isteach connaic sé an t-seana bheanín sa cuinne thuas agus saothar uirthi. Do dhein sé suas uirthi agus do chonnaic sé an greim bainte amach ag an ngadhar dhá cois. Ní hé sin an chéad uair a chuala go mbíodh seana bhean i riocht girrfiadh. Is minic a cidhtí girrfhiadh leis na buaibh agus bhíodh a gcuid bainne a cailliúint acu 'na dhaidh sin. 'S amhlaidh gur seana-chailleach malluighthe éigin fé'n riocht san, chun go bhféadfadh sí an bainne a ghoid. Sean scéul is eadh é nach mbíonn aon rath ag an té a chífeadh girrfhiadh lá Bealtaine.Tá scéul ann, bhéarsa atá ann, ach níl sé ar

Sweet Cailín Fionn (Seán Ó Coileáin, do cum)
(I)I bpaircín conaill aerach, le ceólta cliste ag éísteachtle luighe na cripstal gréine sa tráthnóna ciúinMar cruinnidís na déithe, bhíodh in ionad Rí na séímh-fearA's do phreab mo chroide le géar-ghean do'n Sweet Cailín Fionn
(II)In a verdant field retired, with polished tunes acquiredHer music to inspire, it was just afternoon,When crowds of gentle graces resort those lonesome places

Which thought my heart embraces for the Sweet Cailín Fionn
(III)A gnaoi-sa ghean ba néata 'sa phíob ar dath na géise,A samhail siúd níor léir dom ins an t-saoghal sa le n'fhagháilMar bhí na mílte lag le géar-ghean do'n Bríghde mhaisiúil mhaor 'gainn (?)Agus braoí na deasa i dtréíthe tríom Sweet Cailín Fionn
(II)Her mild and comely features composed and framed by natureWho challenged all the nations her equals to show.Her beauty, so surprising, that satirized the wisestAnd the goddesses admiring my Sweet Cailín Fionn

(III)Dubh na donn níor bh'áíl liom 's le caillig ruadha níor crádhabh méNíl aon bhean sa domhan do bhfearr liom ná an bháin chnis gan smúit,Go bhfuil a dlaoí folt fada, fáinneach go dtug na míle pearsa grádh dí,Agus cad é an fáth ná tráchtfainn ar mo Sweet Cailín Fionn.
(III)No black nor brown will please me, nor sorrel will not tease meThere's no colour there to please me but the fair one that's true,With her curly locks, so amazing, made thousands stand outgazingAnd why shouldn't I be praising my Sweet Cailíin Fionn.
(IV)Dá mba liom stáit úd déamar Solomon nú brághaid ab tréine ná éinne aca siúid,Iad siúd go léir níor mhó liom dá géire,d ár gcéill i gcath gruig feóirling,Chun bheith sínte seal liom stóírín mo Sweet Cailín Fionn.
(IV)If I had the wealth of Damer Cup bhfuil thab (?) or Phoebus.Bragaid who was greater than either of the two.Forfeit all my schooling for to quench this flaming fuel.That's grafted by this jewel my Sweet Cailín Fionn

Tobairín fíor uisce
Ar fíor-bharr a' tsléibhe
Fuinneóigín gloine
Agus doraisín cré
... An t-Súil Bréidín buidhe ar thaobh an tíghe is ní féidir liom a shníomh ná a réidtheach
... An grianCaipín mo shean athar
Na shuidhe ar a thóin
'S ní stadann sé de'n t sodar san
Go dtéigheann sé 'don Róimh
... Cubhrán bánSlat fada caol, a bhun sa talamh is a bhárr sa aér
...Bó bhleacht

1) Chomh bán le bainne, chómh glas le gheabhar, chómh dearg le fuil is chómh dub leis an ndaradaol.Sceach sméar-dubh
2) Is aoirde é na an caisleán, agus gheobhadh sé slíghe fé bhéal choricínCeirtlín Shnáith
3) Cuadh'as go Lúndain is connaic-sa ionghantas, trí chorcáin uisce ag fliuchadh is gan spré fútha.Trí tobaireacha fíor-uisce
4) Cosa fada ceathruna cama, corp gearra 's gan aon súileAn tlú
5) Fé chré shiubhalím ar dhuilleabhar na gcrann, ar capall ná rugadh is ná bhéarfar, is srian de chroiceann a mháthar na bhéal aige(Capall a thógadh as bolg a mháthar)
6) Beirrlín bán ar thaobh an tighe is ní féídir í d'filleadh(Scáth na Gréine)

scríobhnóireacht an lá indiu.Poll an Chapaill:-
Timcheall leath-míle ar an taobh theas de Caisleán Nua atá an Poll so. Dó báthadh capaill ann fadó agus sin é an fáth go cuireadh "Poll an Chapaill" air.Cúl na Gréine:-
Sin ainm m'áit cómhnuidhe. Toisc go dtaithnigheann an ghrian ar chúl na dtighthe i gcómhnuidhe cuirtear an tainm so ar an áit.
Nuair a bhí Crombhail ag dul ó Chluain Meala to dtí Eochaill tháinig sé tré Caisleán Nua. Maidin Domhnaigh a b'eadh é agus bhí na daoine go léir istigh sa seipéal ag éisteacht Aifreann. Chuir Crombhuil na dóirse fé ghlas agus chuir sé an séipéal tré theine. Do dóigheadh gach cinne istigh ach aon bhuachaill beag amháin a d'éaluig amach tríd an bhfuinneóig. Ní raibh fhios ag einne cé ar leis é agus ghlaodhadar an ainm "burn" air. Do shíolruigh muinntir Byrne ón mbuachaill sin.

Bhí Séamus de Bharra, Máighistir Scoile - go ndeine Dia tróaire air, bhí sé oíche ag dul abhaile, agus bhí sé déanach go maith, díreach agus é ag gabháíl thar Lisín na n-Arm. Tháinig an bhean amach as an lios chuige, agus thug a h-aghaidh air.D'féach sé uirthi agus má fhéách ní fheaca sé riamh aon bhean chómh grándha léi. Bhí a gnúis dorcha dubh grioma, béal mór ar leathadh aici agus gut h-aon fhiacal dá raibh na dranndal-uachtarach ag dul síos de dhruim a smigín. Tháinig scannradh agus crith-eagla ar Shéamuis agus d'iarr sé cabhair agus trócaire ar Dhia ag gearradh fíóghar na croise air féin agus é ag déanamh ar an dtig agus na cosa ag lúbadh fé agus é ag séideadh fuar alluis amach thríd agus an sprid fuar le na shálaibh. Do lean an sprid é dti an doras ach ní deaghaidh sí níos sia air.Do dhún Séamus an doras uirthe agus d'fhág lamuigh í agus thug sé an leabaidh air féin agus ar maidin amáireach sé an chéad rud a dhein sé ná sgéul a innsint do mhac na mná mar d'aithin sé an sprid go maith. Cómharsa mná leis a bhí tamall tréís bháis do bheadh í agus dubhart Séamus le na mac go

préacáin ag neadú ortha aimsear gadhtorach a bhí ar na preácáin bochta. Do bhiodar i bhfeidhil gearrcaig agus ag breith biad chucha ó gach áit agus nuair a chonnacadar an t-eorna tánadar anuas as na crannaibh agus piocadar é agus tugadar dos na gearrcaig é. Do cuir an bladh seo deireadh leis na gearrcaig. Mhairb an biotáille iad agus do chuir sé na préacháin ar meisce go dtuiteadar anuas de's na crannaibh agus do bhí a dhá sciathan sínte amach ag gach ceann aca mar a bheadh siad marbh. Tháinig an taoiseach agus rug sé ar deich gcinn 's dachad acu, agus cur sé isteach idtig iad marb ar meisce. Do bhí taoiseach eile 'na chomhnuí in aice Ruis san am ceadna agus bhí crainn breáh ag fás in aice a thighe agus ní raibh aon préachán ag neadú ortha agus cheap sé da raghadh sé ag triall ar thaoiseach, Bláth na Gréíne go bhfaghadh sé na préacháin na coill féin mar tá sé ráidhte gur ráthúil préacháin a bheith na gcomhnuí le tais tighe mhóir. Tháinig sé go Bláth na Gréine agus d'iarr sé na préacháin ar an taoiseach. "Geobhair iad arsa an taoiseach ach finneáil agus an costas díol thar a gceann." "Agus bhfuil finneáil ortha arsa Taoiseach Ruis. "Tá arsa taoiseach Bláth na Gréíne "Pingin

Ball breágh is eadh Bláth na Gréíne. Tá sé ar an dtaobh tuaidh de paróísde Míderos, in aice Cuan na Léíme. Tá coillte breaghtha ag fás ar thaobh cnuic na Slaodaibh ó barra na taoide go íochtar na spéire. Dá breáhtacht é agus do mhéid a crainn, níl aon préachan ann, agus tá siad in gach áit na thimceall go flúírseach. Tá siad in mBán Leithin, agus ins an Bhrághaid, i gCuan Dor, i Léím Uí Donnabháin agus i Midros, agus gan aon préachán ná nead phréacháín i mBláth na Gréine. Agus nuair a thagann stronséirí ann sa Samhradh bíonn siad ag ceistiú na ndaoine mar geall air agus iongnadh mór ortha na thaobh. D'innis sean duine dom go raibh siad ann fadó ach gur séanadar an áit toisc beart do deineadh ortha. Do bhí taoiseach na chomhnuí ann fadó agus bhí fuath aige dos na préacháin agus cuimhnig sé ar cleas cun iad do díbirt as an áit ar fad. Cuir se eorna i muga uisce beatha ar feadh seachtmhaine. Bhí uisce beatha saor san am san comh saor le uisce na sáile. Nuair a bhí an t-uisce beatha suaidhte ag an eorna agus na graineacha bog cuir sé amach fes na gcrannaibh in a raibh na

doras an aeir, dóchas na gcríostuighdhe, fuarán an chráidh, díon-ghárda na Síothchána, Glóíre na Maighdean onórtha, os cionn an uile aingeal, Máthair na Míorúileach, na Maighdean os cionn Maighdean, liag na Tríonóíde Ro Naomhtha, Scéimeamhail os cionn an uile chréatúra.
Ó a Bhaintíghearna na Ceannsachta, duibheagán an Chiúnais compórd na ndúbh-bhrónach. Cómh sholás lucht an bhuaidhrimh, is ionnat do lúthgáirid na h-aingil,
Ó a bhaintrighearna mhilis na trócaire iompuig do shúile trócaireacha chughainn. Soillsig sin le grásta agus éíst m'úrnaighthe faoi thearman dé uile chómhachtaig agus do lámha bheannuighthe tiomanaim mo corp agus m'anam bhíodh mar sin. Amen!
NótaBhí ana mheas ag na sean daoine ar an Sciath-lúireach agus bhí ana mhuinighin acu aiste, mar deiridís féin agus chreideadar na faghadh éinne bás obann dá mbeadh an Sciath-lúireach ar iompar acu agus í ráh gach aon lá ar a ndá-ghlúin agus ná beadh baoghal báthadh ná teine ortha. Bhí an paidir séo leis, ag na bacaig

a fuair sé an ainm sin. Nuair a bhí Cromail agus a shaighdúirí ar a slighe ó Cluain Meala go dtí Eochaill, tar éis an t-sheipéal i gCaisleán Nua a chur tré theine do chuadar an bhóthrín agus mar sin tá "Bóthar na nGall" mar ainm ó shoin air. Acht ceapann daoine gur "Bothar na nGabha" an ainm atá air toisc go dtarluigheann sé go bhfuil ceardcha ar thaobh an bhóthair seo.Bóithrín Dorca:-
Bóithrín i mBatharnach cúpla míle ó Chaisleán Nua. Fásann crainn ar gach taobh den bhóithrín seo agus annsan bíonn sé dorcha i gcomhnaidhe ann.Carraig an Aifrinn:-
Tá an charraig seo timcheall trí mhíle ó Caisleán Nua ar Shléibhte Maol Domhnaig. Fuair sí a h-ainm, mar in aimsear na bPéin Dlighthe do bhíodh na sagairt ag rádh Aifreann ann. Tá scríobhnóireacht sa tseana Gaidhilge le feiscint ar an gcarraig san anois, acht ní féidir le haoinne é a léigheamh, mar tá deifreacht mór idir na sean-gaedhilge agus

Áit-ainmneacha.
Caisleán Nua:-
Gráig Mhuire an tsean ainm a bhí ar an sráid bhaile seo. Tá fothrach shean-chaisleáin ann fós. Be le muinntir Prendergast é fadó. Tháinig Muiris De Prendergast go hÉirinn leis na Normánaig sa bhlian 1170 agus chuir a chlann fútha ins an áit seo. Daoine maithe ab eadh iad. Thógadar mainistir dos na manaigh thall i Mullach. Lá amháin d'eirig argóint idir duine do mhuinntir Prendergast agus an manach. Do mhasluig an manach an taoiseach agus annsan chuir muinntir De Prendergast an mhainistir tré theine.
Nuair a chonnaic na manaig an mhainistir á dhogadh chuireadar mallacht ar mhuinntir De Prendergast. Ó'n lá sin amach bhí an mí-ádh leó. Fuaradar bás na nduine is na nduine agus níl aoine acha beó anois. Níl ach na sean-fallaí 'na seasamh san tsráide.Bóthar na nGall:-
Tá an boithrín san gairid don sráid bhaile Caisleán Nua agus is fuirist d'fheiscint connus

Ó a Íosa Chríost mac dé na féíle diadha conghnamh liom,
Ó a Mhaighdin mhilis éíst liom éist liom.
Ó a Máthair Slánuightheóra an domhain congnamh liom.
Ó a Mháthair dé a Ríoghan na bhflathas,
A Ríoghan mhilis ghrádaig agus a thagarthóir an uile bhunús daona. Guidhim thar a bhaintighearna chómhthaithneamhach, a bhaintighearna na n-aingeal,
A bhláith na bpátríarc, a mhian na bhfáig, óírchiste na n-aspal, a mháthair na bhfaoisdineach, órnáid na maighdean, Ó a Mhaigdin ró-mhilis guidh ar mo sh on.
A bhaintighearna a gcloistear ó's cionn cómhludadar na n-aingeal, cosain mé ó'n uile chlé, san aimsir d'imtig, atá i láthair, agus a tá le teacht, ná tréig mé anois, ná san uair uathbhásachin a mbeidh m'anam ag seariúnt (?) lem' cholainn. Ó a Mhaighdin mhilis faigh dómh-sa ar uair mo bháis agus mo bhreithe, go raghadh m'anam go parathas naomhtha i bhfiadhnaise do Mhic Íosa agus go m'bfiú mé a ghrásta síorruidhe d'fheiscint maille leat.Ó a gheata pharathais, a phálás Íosa Chríost
A Réílthean na bóchna, a shólás an chine dhaona, bí truaghmhéileach dom. Ó a Mhaighdean Mhuire mhilis beannuighthe, Inghnean dé an t-athair, Máthair Íosa Chríost, Céile an Sprid Naoimh

Bhi Lam Mac Liaim ó'n gCnoc Sceach oíche ag teacht abhaile ó aonach Dún mBan Mhuighe. Bhí a athair in éineacht leis. Bhí sé déanach go maith san óidche nuair a thánadar chómh fada le tig tábhairne an Chairn. Thugdadar fé ndeara go raibh solus ann. Dubhart an sean duine go raghadh sé féin isteach go tig a' tábhairne agus go mbeadh deoch aige. Seadh isteac leis agus a mhac chómh maith. Bhí an dorus ar dian leathadh agus solus ar lasadh ach ní fheacadar duine na daonaidhe sa tig ach madra mór dubh i dtaobh istig an

chúntúir. Amach an doras le 'raon airís agus ní stadadar go ndeachaghadar go tig cómhnuithe fir a an tábhairne - mar bhí tig cómhnuithe ag fear an tábhairne seachas an tig tábhairne - bhí muinntir an tighe sin na gcodladh agus do dhúisig seana Mac Liaim iad, agus d'innis se d'fhear an tighe gur fhág sé doras an tábhairne oscailte na dhiaidh agus gur fhág sé solus ar lasadh ann. Dubhairt Seán Tóibín - b'in é ainm fhir a' tábhairne dubhairt sé le Mac Liaim gur dhún sé an doras agus gur cuir sé an glas air agus go raibh an eochair 'na phóca aige, agus gur cuir sé an solas in éag.Ach chuadar a gceathrar airís, Seán Tóibín agus a bhean, agus Liam agus a athair, chuadar chun tig a' tábhairne, ach má cuadar ní raibh solas ná rian solais ann rómpa ac' an doras dúnta agus é fé ghlas. Ní raibh duine na madra le feiscint.(Tá sé suas le 60 bliain ó thuit se amach)

(V) (ar lean)De shíolrach Éibhir Mhóír
Gur fada a bhí a maith-bhuidhin
'Na ríghthe Mumhan i gcoróínn
Go trúpach, tréadach deagh-chaoi
Go tigheacht na nGall thar bóínn.
(VI)A réílthion cháid' do shlad sínn
Táim le d' ghrádh go lag-bhrígheach,
leigheas beag dáíl dom aicíd,
Nó bead go bráth i mbrón,
Dá dtighir go tigheas na gceannaidhe
Do gheobhfá branndaidhe is beóir,
Duíghadh lionn 's ar théádaibh
Tiúin de'n "Smachtín crón."

Sweet Cailín Fionn (Seán Ó Coileáin, do cum)
(I)I bpaircín conaill aerach, le ceólta cliste ag éísteachtle luighe na cripstal gréine sa tráthnóna ciúinMar cruinnidís na déithe, bhíodh in ionad Rí na séímh-fearA's do phreab mo chroide le géar-ghean do'n Sweet Cailín Fionn
(II)In a verdant field retired, with polished tunes acquiredHer music to inspire, it was just afternoon,When crowds of gentle graces resort those lonesome places

Which thought my heart embraces for the Sweet Cailín Fionn
(III)A gnaoi-sa ghean ba néata 'sa phíob ar dath na géise,A samhail siúd níor léir dom ins an t-saoghal sa le n'fhagháilMar bhí na mílte lag le géar-ghean do'n Bríghde mhaisiúil mhaor 'goinn (?)Agus braoí na deasa i dtréíthe tríom Sweet Cailín Fionn
(II)Her mild and comely features composed and framed by natureWho challenged all the nations her equals to show.Her beauty, so surprising, that satirized the wisestAnd the goddesses admiring my Sweet Cailín Fionn

Sweet Cailín Fionn (Seán Ó Coileáin, do cum)
(I)I bpaircín conaill aerach, le ceólta cliste ag éísteachtle luighe na cripstal gréine sa tráthnóna ciúinMar cruinnidís na déithe, bhíodh in ionad Rí na séímh-fearA's do phreab mo chroide le géar-ghean do'n Sweet Cailín Fionn
(II)In a verdant field retired, with polished tunes acquiredHer music to inspire, it was just afternoon,When crowds of gentle graces resort those lonesome places

Which thoughtm my heart embraces for the Sweet Cailín Fionn
(III)A gnaoi-sa ghean ba néata 'sa phíob ar dath na géise,A samhail siúd níor léir dom ins an t-saoghal sa le n'fhagháilMar bhí na mílte lag le géar-ghean do'n Bríghde mhaisiúil mhaor 'goinn (?)Agus braoí na deasa i dtréíthe tríom Sweet Cailín Fionn
(II)Her mild and comely features composed and framed by natureWho challenged all the nations her equals to show.Her beauty, so surprising, that satirized the wisestAnd the goddesses admiring my Sweet Cailín Fionn

duit an mó braon uisce sa bhfairrge.
Sí an triú ceist do chuir an Rí air n:-
"An mó nóimeat sa tsíorraidheacht?
Tá ars' an buachaill carraig de sliab amuig agus tá sí míle ar aoirde míle ar leithead, agus míle ar dhoimhneacht. Dá dtiocfadh éanín aon uair amháin ins gach céád blian agus blúirín de'n charraig sin bhreith leis gach uair nuair bheadh an sliabh go léír beirtha leis annsan do thosnóchadh an chéad nóímeat de'n tsiorraidheacht."
Annsan do labhair an Rí leis agus dubairt.
"Níl aoinne san domhain a bhfeadfadh freagra níos cruinne do thabhairt ar na ceisteanna mar thugais-sa ortha" agus fan annso liom agus beidhh tú mar mhac agam. Bhí ana-áthas ar an mbuachaill ag d'fhan sé leis an Rí agus bhí saoghal breágh aige as san amach.

Bhí feirmeóir ann fadó, agus gach maidin bhí ceann des na buaidh cruidhte sa tuar. Do eirig sé go moch maidin amháin agus thug sé leis a dhá ghadhar agus a dhá chuin. Nuair a tháinig sé go geata na páirce, chonnaic sé gearrfhaidh

SPONNC - Colt's footTá leigheas ins na duilleóga don mhúcha asthma, na duilleóga tíorma a chur i bpíopa, agus a caitheamh, nú tae a dhéanamh díobh.
SLÁN LUS - RibwortNa duilleóga a cogaint id bhéal, agus iad a chur le gearra
BILLEÓG PÁDRAIG - PlantainTá an luibh seo ana-cosúil leis an slán lus ach is fearr billeóg phádraig i gcóir gearra agus in (?)
DRÉÍMIRE MUIRE - CantausyTá leigheas ann ar na dathach
GLÚNACH - Milk wort nú Knot grassFive different kinds. Glúnach mór, agus bheag, glúnach dhearg, glúnach the, agus glunach dhubh. Glúnach mhór, Water Pepper, agus glúnach the, glúnach bheag , Knot grass, glúnach dearg. Knot grass. Persicaria.
GLAN UISCE - Scarlet PimpernelThis is the male, and the female has yellow flowers, and is called Féamhair Mhuire in Irish. The Scarlet Pimpernel is also called the poor man's weather glass.

MIONT FIADHAIN - MintDo bheiriú agus an t-uisce a scagadh i soithig éigin, agus é ól. B'in leigheas ar tinneas goile.

BROIM-FHÉÁR - Couchgrass. Scutch nú Switch grassTá ana leigheas sa luibh seo i gcóir asthma, (?) agus go maith i gcóír aicidí eile leis.
MISMÍN - MintThere are several kinds of mint. Bogmint, Watermint, Peppermint.
Mismín Dearg, Mismín arbair - Coinmint
It is used for sweetening the breath or for crawsickness (?)
GARBH-LUS - Goose Grass nú Robin run the hedgeTá leigheas ann do ulcers or cancerous growths
WATER-CRESSIt was used purifying the

BRIOSCLÁN - SilverweedTá leigheas ann dos na dathaca. Briosclán agus leamhnacht beirbithe (?) i dteannta a céile
MEACAN DÁ THÓGHA - Great Common BurdockThe roots boiled are applied as a powder for Ringworm, and several other sores and wounds
PLUISICÍN (?) - PignutBíonn cnámha beaga ceangailte de preamhaca na luibhe seo, agus itheann daoine iad
SPURGETá an luibh seo ana nimneac. Is le seo a mhárbhiuigtear (?) an t-iasc ins na h-aibhne agus ins na loca
GIOLCACH - BroomTá sé ag fás ar an gcnoch ar thaobh an bhóthair idir tig Mongó, agus ag tig Seán Mach Cárthaig. Deintí scuabanna as, agus bhí sé go maith cun na n-oighean a ghlanadh fadó nuair a deintí an t-im sa bhaile. Tá leigheas ann don Dropsy. (at)
Was much used a disinfectant long ago by burning withered Giolcach.
LUSAIRE AN DEANGÁN - nó grafán na gcloc or wall pepper.Cuireann sé daoine ag urlachán deirtear

tuairisg (?) ar beithidheach na h-oiche aréir, do thánadar i gceann a chéíle airís agus dubhradar go raghadís ag cuardach an t-saidhbris an t-ath uair.Seo chun obair airís iad agus ambasa féin ní rabhadar i bhfad ann nuair do tháínig fathadh sathadh de bheachaibh ruadha isteach an chuan airís chucha agus dóbair go gcaochfaidhe dall iad leis na beacha ag sáthadh a gcealgaí ionnta. Dá mhéid an deithineas a bhí ortha aréir chun bóthair ba sheacht mhó an dithineas bhí ortha indiu, i gcorp an lae glé-ghil, a rith le na n-anam ó na beacha. Nuair dfáadar na beacha do thánadar i gceann a chéíle airís, do'n triú uair, agus bhí seanóir na measg. Diarmuid Mór Ó Dhonnabháin a b'ainm do, agus dubhairt sé gurbh é toil Dé an dhá soluíd úd do thuit amach aréir agus indiu. Má rithfeadh leo an t-ór d'aimsiú d'oscladiís na málaí" dubhairt sé chun é roinnt eatorra.

béal agus ó dhuine go duine go raibh fhios ag cách air, agus cheapadar go raibh sé fíor mar bhí fhios acu go raibh long na h-aichide ann roinnt blianta roimhe sin.Thánadar muinntir Cuan Dor i gceann a chéile agus dubhradar go raghadís ag cuardac an airgid agus an óir. Oichdhe áirithe in dhiaidh a suipéar, do chuadar chun an áit a chuardach idir an dhá chaisleán. Tá leath míle slighe idir an dhá caisleán agus an spás ceadna idir an dhá shruthán mar tá sruthán láímh le gach caisleán agus bhíodh muileann ar gach sruthán díobh an uair sin, ag gabháil leis na caisleáin. Ní rabhadar i bhfad a chuardach ar bruac na faille nuair siúd aníos an cuan míol mór agus níor stad sé gur tháinig sí ar aghaidh na faille amach, agus thosnuig an uisce a shéideadh amach as a béal isteach ar na fir bochta, le neart 's le fuinneamh, agus ba dhóbair go mbáthfadh sí na fir le h-uisce na sáile istig ar an dtalamh tirim.Do thugadar suas an obair agus do theicheadar abhaile leo feín, mar na feacadar a leithéid d'ainmhí riamh roimhe sin agus is dócha nár tháinig a leithéid d'ainmhí isteach go h-aon cuan in Éirinn ó'n aimsir gur mairbh Fionn agus Fiann Éireann piast locha Cuan ar chósta thuaidh na hÉireann.Maidin lá na mháireach nuair na raibh aon

ann fadó.
Páircín na gCloc:-
Tá sé lán de clocaibh.
Páirc an Tighe:-
Tá an pháirc sin in aice an tighe.
An Corrac Fada:-
Áit bhog fhliuch é seo go bhfuil cuma fada air.
An Pháirc Árd:-
Tá sé níos aoirde ná na páirceanna eile.

Tor Sgeacha:-
Tugtar an ainm sin ar páirc atá againe sa mbaile toisc gur fhásann sceacha gheala innti.
Móinteán:-
Páirc fhluich agus luacra ag fás innti iseadh an pháirc sin.
Cnoc an Aitinn:-
Fásann aitinn maith annso.
An Pháirc Cham:-
Do baisteadh an ainm seo uirthí ón cuma atá uirthí.
Páirc an tSrutháin:-
Tugtar an ainm seo ar an bpáirc mar tá sruthán ag rith tríthi.
Páirc Thomáis Réamonn:-
Chomhnuig Tomás Réamon

19) Tinneas Chuirp: Bruinneach dhearg ( Dysentery)Ubh circe a bheiriú i bhfineigire go mbead cruaidh go maith annsan é d'ithe, nú coirt an droighinn a bheiriú i leamhmnacht agus é ól.
20) Gribhéal Cloch Fuail (Gravel)
21) Bodhaire (Deafness)Súghlach bainne bó bleacht agus mil, lán méarachán de ins gach cluais.
22) An GutaPraiseach a dhéanamh de Ros lín agus ceirín de a chur leis na h-altaibh
23) Tinneas Fiacail:Gáirleóg a chur fé'n bhfiacal tinn
24) An Coilic:Fuilig a bheiriúar uisce fearthainne agus é ól.
25) Tuitim an t-Seine Seáin:Súghlach na noíníní agus slánlus d'fhághail Cuir gráinne salainn ar an súghlach agus leag lán méaracháín de i bpollaibh na srón.

13) An Leóna:Préamh an leamhach bhuidhe (Marsh Mallow) do bhrúghadh agus do bhriseadh agus bláthach (seana-bláthach) a chur tríd agus a chur leis an leóna
14) An ( Claidhe ) clamh (Mange, Itch)Préamhacha na gcapóg-sráide bheirithe in im úr, a chimilt de.
15) Borra-Phéist (Ring Worm)Préámhacha an Meacan dá-thogha (Great common Burdock) a bhrúth agus a bheiriú agus ceirín de a chur leis an "borra-phéist."
16) An Charrach (Scabs)Gáirleóg a bhriseadh suas fuar agus a chimilt don charraig.
17) Canncar, Aillse ( Cancer)An luibh darbh ainm Columbín (Columbine) a briseadh suas agus a chur leis.
18) An Líonadh (Dropsy)Arán coirce agus biollar a mheascadh le chéíle agus iad d'ithe agus tobac a chogaint agus a chaitheamh i bpíopa.

leath-sróin as a mbeadh an fhuil a' teacht.
7) Meár Teinn:An chré go mbíonn an trom ag fás air, a fhliuchadh le h-uisce coisrithe, agus é chur mar ceirín leis an méir tinn.
8) An Ghreidhim Mhadra Bhuille:Cruithneacht a thogaint agus a chur leis an ngreidhim.
9) Casachtach:-Praiseach bhuidhe a bheiriú in uisce agus mil a chur ann agus a ól. Leigheasann sé sin casachtach
10) An GreidhimGrean na h-abann a chur mar cheirín leis an "greim"
11) An Theine Fhiadhain:Fuil chait dhuibh a chimilt de
12) An Íbhil Reatha:-A cneadh do nighe trí maidneacha agus trí tráthnóntaí leis an uisce a nighfeadh an chéad leinbh lánamhan óíge (ach gur mac é) An chéad uisce a nighfeadh é tréis teacht ar an saoghal do.

1) An Ruachtach (Erysipelas)Cun an Ruachtach a chur ar cúl, scríobh d'ainm mór timcheall ar an áit tinn agus ceirín de plúr the a cur leis.
2) Tinneas Cluaise:-Mún ghirré agus olann dubh a chur fa chluais
3) An Liath-bhuidhe (Jaundice)Míolta iasachta agus min coirce d'ithe gach aon mhaidean
4) An Chrith (Ague)Dul go claidhe teórann agus síne naoi n-iomaire amach ó'n gclaidhe agus an chrith a chur díot ann
5) Na Dathacha- Brioscalán a bheiriú i leamhnacht. An leamhnacht san d'ól teasaidhe sa leabaidh agus allus do chur díot.
6) Fuil Srón:-Snáithín síoda a casadh go cruaidh daingean ar an luídín is goire de'n

Apparatus: 40 Gallon Pot5 Empty BarrelsStill Head. Worm. Sugar. Coke. Barm, and Malt.
It must be understood that as the manufacture of potheen is illicit everything used in its making is of a very crude nature. The first step taken in the manufacture of potheen is to build a hob to hold the pot. It is made of raw stone, made in two piers about 18 inches apart and about the same in height, with three or four iron bars to form a grate put in about six inches from the bottom. This being done the pot is put on and steadied so as to keep in correct and level position. It is then filled with clean water and the coke fire is lighted. Coke is always used as there is no smoke from it. Coal would do just as well but coke is cleaner. The pot, or boiler, contains about forty gallons and must have a pipe outlet in the bottom to take off refuse without removing it from its place. Another necessary part, on the pot, is a flanch which cannot as will be seen later, be done without. Now that the pot is filled with water and the fire lighted it will take about two hours before it is heated to the required temperature and in this space the distiller is kept busy preparing his barrels for

blood and as a salad.
Eidhneán-talmhan - Ground Ivy- Tá leigheas ann do Bronchitis
Lus na bFranncach - Tansy- Tá leigheas ann do gúta (Gout) cuireann sé an ruaig ar píastaí a bíónn i leanbhaí
Coirt no Daraighe - The bark of the oakis given to calves, suffering from white scour. The bark is boiled in water and that water is given to the calf in the milk.
Hore-houndIt is a herb that was used as a cough medicine.

Milmear - Hemlockana nímhneach leigheas air eitinn Consumption agus ar tinneas fiacail
Sáiste cnuic - Wildsage- an old saying "Is mairg a geobhadh bás agus Sáiste ar an gnoc Good for the colic
Mac an dá thoghaIt was used for curing boils
Buacallán buidheIt was called the yellow posy and it was used for swellings
Biollar - Water-cressThere are eight kinds of Biollar. Tá leigheas ionnta don scurvy.
Samha Sorrel. Fadó shoin cuirtí é ag dathú éaduig
Cluasliath - Coltsfoot- má deineann duine té den cluasliath agus má ólann sé é leigheasann sé aicid na scamhóg

An Chupóg:-Leigheas í seo do greadadh neanntóga mar deir an sean-fhocal:-
"Neanntóg do dhóghadh me cupóg do leigheas me"
Sáiste Chnuic:-Dá ngortócfaidhe duine, ba cheart do na bileóga seo a bhrú agus iad a chimilt leis an ngoin, agus iad a meascadh le h-uisce chómh mhaith agus an deoch d'ól.
Slánlus:-Tá leigheas annsan do ghearradh de gach aon sagas
Sponnc:-Deintear sórt dighe aws san atá go h-ana mhaith do thinneas ar bith.
Neoinín mór:-Ox eye Daisy deir na sean-daoine ná raibh an luibh seo ann sa t-sean aimsir

Tháinig buachaill óg, e féin 's seisreach capall'sa chéacht. I móinfhéar ná raibh aon nídh ann ach luachair, dar leis féín, é feín 'sa chapaill, go ndubhairt sé go n-iompóchadh sé an luachair sara bhfáadh sé an pháirc. Ní raibh sé ar shlait a iompáilde, nuair a thosnuigh a' luachair ag gáiridhe fé. Bhí sé chómh righin, chómh daingean san, ná feádfadh sé filleadh ná (?) a bhaint as. Tháinig fear eile ann 'na dhiaidh, agus capaill caola, ciara (cíordhubha) air agus bhí an fear feín troma-liatha. Sin é a dubhairt sé leis a' luachair, "Beir cughat."Bhí an luachair ag cnagadh roimis annsan - "Capaill caola ciara agus fir troma-liatha, sin iad a dubhairt leis a' luacair "Beir cughat." Nuair ná tháinig sé go bog chuig an bhuachaill óg, thug sé suas, agus thug a chapall suas é chómh maith, ach fear meán aosda sa a capaill "ciara, caola" do chrochfaidís leis sara dtugaidís suas é.

go maith os cionn fiche míle thar sliabh 's riasc. Bé an fiadhach ba thréine dá bhfeaca-sa riamh. Muinntir "Galway" ó'n Sliabh shoir a bhí na mbun san. Bhí gadhair ar firac ar fuaid an bhaile ar feadh seachtmhaine 'na dhiaidh san.

Ó béal aithris Taidhg Uí Muirtuille Cill Paídin
Concubhar Ó Maoldomhnaigh, Maighistir Scoile a bhí i gCuan do cuir béarla air.
(I)Hail bloom of Phoebus the pride of Erin
Which from Lough Lean do its (?) bear sway
To which fair haven ships from each nation
Ride light unshaken by winter's sea
Where the swan resorting, fishes sporting
Hounds make vocal in a woodland near
(?) like thunder creating wonders
And the old seemed young at a hundred years.
(II)The gods and graces and dancing mages
The apple Venus won (?) here it grew
Which caused the beams of the Trojan legions
And lovely Helen's misfortune too.
It was here Actean had seen this fair one
Diana bathing in a verdant grove
The mad and crazy regained their reason
In this old fairy sweet land of love.
(III)A perfect fabric stands in this Eden,
As could be made by the art of man
To which Earls and great estatemen

(III) Cont.Flocked from each nation to take its plan
Of the nine muses, Apollo, Cupid
The urge (?) of Juno cam here to know
Trees producing such fragrant fruitage
And the Phoenin (?) turning her slender drone
(IV)In this fair mansion lives Lady Harbert,
Who relieves the wants of the poor and low
Of the sick who languish in piercing anguish
Of wretched orphans immersed in woe.
Her princely race in a line we trace
In this famed island by conquest swayed
Around Killarney with her fair armies
There is ample acquisition made.

Ó béal aithris Taidhg Uí Muirtuille Cill Paídin
Concubhar Ó Maoldomhnaigh, Maighistir Scoile a bhí i gCuan do cuir béarla air.
(I)Hail bloom of Phoebus the pride of Erin
Which from Lough Lean do its (?) bear sway
To which fair haven ships from each nation
Ride light unshaken by winter's sea
Where the swan resorting, fishes sporting
Hounds make vocal in a woodland near
(?) like thunder creating wonders
And the old seemed young at a hundred years.
(II)The gods and graces and dancing mages
The apple Venus won (?) here it grew
Which caused the beams of the Trojan legions
And lovely Helen's misfortune too.
It was here Actean had seen this fair one
Diana bathing in a verdant grove
The mad and crazy regained their reason
In this old fairy sweet land of love.
(III)A pefect fabric stands in this Eden,
As could be made by the art of man
To which Earls and great estatemen

ndóthain acu ar feadh an chuid eile dá saoghal, mar do mheasadar go raibh sé tuillte acu, go maith macánta leis an méid cruadhtain d'fuilingéadar ar an t-slighe anall, ag fiothálamh ar lucht na h-aicíde. Indhiaidh a chéile do chas an t-sláinte ar an ndream eile airís, agus fuaireadar lom ar an ngaoith anuaidh agus bhaineadar an t-anncaire agus d'árduighedear na seolta agus scaoileadh an long ó dheas ar a dtír féin. Do shroiseadar Cúan Seabastaéna 'na dtír féin i gcionn seachtmhaine agus deirtear go bhfuil cuan Seabastaéna dá céád deag de mhílibh slighe ó Chuan Dor. Tréis tamaill éigin dóibh 'na dtír féin fuair an triúr bhí sláintúil riamh bás, indhiaidh a chéile sula bhfuaireadar lom ar filleadh thar n-ais go h-Éirinn chun an t-ór a bhreith leo, ach do leag duine éígin acu an rún lena cháirde sul a bhfuair sé bás. Bhí adhbar sagart óg ó Chairbhre thall sa Spáinn san am san, agus chuala sé an scéal sa teanga Spainnis agus seo an tuairisg a fuair sé air:-"Go raibh seól luinge lán
d'ór buidhe 's d'airgead bán
Curtha san talamh, le máirnéalaig ón Spáinn
Idir dhá chaisleán agus dhá sruthán" i gCuan Dor.Nuair a tháinig an sagart abhaile chun a mhuinntir d'innis sé an scéul dóibh, mar a chuala sé féin é, sul fhág sé an an Spáinn. Do chuaidh an ráfla ó bhéal go

Triuch:-
Fuireach go bhfeichfeadh siad fear ag dul go dtí an gabha le capall bhán agus fhiafruige air, "Fear a capall bán cad a leigheasfadh an triuch" agus an rud a déarfadh sé leigheasfadh sé an triuch.Triuch:-
The persons godfather should go to a stream of running water and stay there until he catch a trout. Then he should go to the child catch a good hold of the trout and leave it up and down the child's throat three times. He should run back then as quickly a he could to the stream with the trout because it is said that if the trout died on its way back to the stream that the child would die.

Bhí sean scoil i Ruan, Caisleán Nua i bpáirc Muinntir Lonergán uair amháin de Pádraig Ó Noonan a bhí 'na máighistir ann. Duine ón gceanntar abh eadh é agus bhíodh sé 'na cómhnuidhe i Ruan. Gach maidin Domhnaigh tar- éis agus roimh an chéad Aifrinn bhíodh sé ag múinneadh na páistí agus deireadh siad an Choróin Mhuire i nGaedhilg gach lá. Pinn déanta as chleití gé a bhíodh aca cun scríobh. Ní raibh aon bhinnsí aca ins an scoil ach clocha móra. Bhíodh ana mheas ag na múinnteóirí ar an nGaedhilg agus bhídís a labhairt i gcómhnaidhe.In olden times school masters got their pay from the children. Poor children who were in infants class had to pay a penny a week but those who were rich had to pay more. Some people used to pay every quarter. If a child was put into first class she had to pay one shilling extra or if she was put into

Da mbeitheá amuigh istoidhche abair"Na seacht n-aingil is sine, na seacht n-aingil is óíge, na seacht n-aingil is aoirde, i gCathair na Gloíre, teacht am' ghárdáíl, teacht am' sábháil ar neart namhad agus ar buairt oidhche"
Paidir a bhíodh ag na bacaig fadó"Beannacht dílis Dé le gach anam atá imighthe romhat agus le t'anam féin nuair a glaodhfaí ort. Má tá cur péin, peacha purgadoíreacht, fuil faoisdine, dearmhad Aifrinn, smúilc ná smáilc ó'n saoghal so teacht i gcoinnibh a n-anam, Dia agu Muire agus Micheál agus a dha aspol deag, deánamh fuascailt agus craobhsgaoileadh (-) ar feadh na síoruíocht"
Altú roimh bídh"Na cúig ráinn agus an dhá iasc ar na mílte do roinn Dia rath an Rí do dhein an roinnt sin ar ár gcuid ar ár sliocht agus orainne féín leis"

Paidir tréis dul a codhladh"Luighim leat-sa a Dhia mar athair agus le Muire mar mháthair
An Mac a ceannuig sin go mba hé a ghlacfaidh sinn.
An Mac a thug slán ó'n lá sinn, go mba hé a thabharfaidh slán ó'n oíche sinn - sinn féini agus a bhfuil againn leis na daoine. Go gcuire Sé ar ár leas sinn agus go feachnuighidh Sé ar ár namhaid sinn idir anma agus corp"
Da mbeitheá ag gabháil thar abhainn abair:-Ar eagla an abha so bheith doimhin
A Rígh na foidhdhne glac mo lámh
Ar eagal an tuile bheith tréan
A Mhuire! féach is ná fág
Altú tréis bídh"An té thug an biadh so dhúinn agus ciall chun a chaithte go dtugaidh Sé na grásta dhúinn agus suaimhneas síorruidhe d'ár n-anam"
Le linn solus do mhuchadh abair"Nár múchaidh Dia solus na bhflaitheas ó'n ár n-anamannaibh"

ar gach ceann idtaobh iad bheith ar meisce agus leath coroín i dtaobh an méid eornan agus uisce beatha atá ithte agus ólta acú." "Tá go maith" arsa taoiseach Ruis agus ceannuig sé na préacháin le breith abhaile leis. Fuair sé dhá painnéir agus cuir sé na préacháin istig ionnta. Cuir sé na painnéir ar drom capaill annsan, ceann ar gac taobh agus rug sé abhaile leis iad. Cuir sé na preacháin isteach sa scioból agus fíor uisce agus biadh na dteannta. Nuair d'eirigheadar as an meisce d'óladar an t-uisce. Annsan scaoil sé amach iad, agus ta siad ann ó'n la san go indiu. Nuair a fuair an taoiseach san bá lean na préachain an socraid ón dtig go dti an Roilg. Ní fheaca aoinne préacháin imBláth na Gréine riamh ó shoin.

And my name is Erin for verity
VI
Tá mo chlann gach am dá ndaoradh
Le seal dá gcéasadh le taxes í,
But if you join me we will release them
And set Milesians at liberty
VII
Ta fleet láidir franncach a' teacht fé árd-bhrat,
Anall thar sáile do cabhróchaidh linn,
Our Catholic boys will, with great alarm,
Break the cruel laws of old tyranny.
VIII
Beidhmíd go h-aoibhinn 'nár suidhe i dtig a' tábhairne
Ag ól fíon Spáinneach ag glaodhach 's ag díol,
Those cruel demons we will defeat them,
And our loyal heroes will have liberty.
IX
Tá prionnsa Gaedhaelach in iarthar Éireann,
In - dairfhionáin aolbhuig ar bhruach na bín,
When our great pleader with might endeavours
To set our nation from bondage free.

(I)Lá da rabas-sa in gleann am aonar
Ag fiadhach go tréun 's mo coin lem thaoibh
I espied a damsel with handsome features
And she dressed most neatly in her mantle green
(II)Bhí scáil 'na leacain ar dath an róisí
'S ba bhinne a ghór ná na ceólta sidhe
Her love and friendship piereced through my nature,
And I wished her daily to live with me.
(III)Do ritheas na coinnibh lem' chlaidheamh am dhóid dheas,
'S d'fhiosras do'n óig-bhean teacht liom mar mnaoi,
She answered slowly "Kind sir dont tease me,
For I'm intoxicated by Luther's breed."
(IV)D'fiosruigheas a h-ainm chart de'n aingil mhaorda,
Go ciúin tais béusach le mórtaisí,
Or was she Hélen that handsome female,
When dressed most neatly surpassed all queens
(V)D'fhreagair go tapaidh 's go blasda in Gaedhluinn,
Is bean mé traochadh le téarmaí dlighe,
Im a long time waiting for liberation,

An bíobla id' láímh agus cána fada,
'S ar stáitse is calma an préítséír thú.
(IV)An chathaoir 's an fáinne d'fhág Naom Peadar,
A's an Pápa beannuighthe in oighreacht air,
Ní féadfhaidh suíd cách go bráth do mhealladh
Mar tá cómhacht agus fearta aige anuas ó'n gCríost
Breabanna lámha ní gádh é thabhairt.
Tá a ngrádh ró daingean sa teampall cirt.
An fhírinne iomlán sí tá a cantacht.
Ní cás í aithint chun grádh thabhairt dí.
(V)An teampall síor ní díth é aithint
Tá Naoimh agus Aingil agus Fáidh innte,
Is cosúil le n-Íosa a ghníomhra glana,
Mar chídhfí cathair go h-ád ar chnoc,
Dá dtigheadh gúna i faoigheat ar dhí íí leagadh.
Gan brí, gan tapa, gan árd, gan stuf (?)
Do sheasamh sí fior agus coidhche mairfidh
Mar tá Críost agus an spioraid bheannuighthe de ghnáth innte.
Ó béal aithris Seaín Uí Donnabháin Cill Mic Abaidh
fuaireas é fiche blian o shoin agus níl Sean na bheataidh anois.

Gaill go h-usaal, uaisle a dtraochadh
Dlighe Shasanna, a fháaint in Éirinn."
Trí fichid blian ó shoin chuala an scéul san ó Pádraig Ó Seanacháin, bhí na chomhnuí i gCill Fionáin, agus bhí sé féín trí ficid nú deich mblian is trí fichid san am san.

Bé an fear ba thréine in Éirinn san am san é. B'fhéídir go bhfuil sé ceithre céad blian ó shoin ann. Bhí sé na chómhnuí thíos i gCill Fionáin san gCúirt mar a raibh Clann De Burg le déannaighe agus is dócha go raibh sé tréan, táth is gur chuaidh sé anonn go Sasana agus é ag iarraidh na coinghíll fagháil chun dlighe Shasanna bheith in Éirinn. Do bhí cruidhte óir fé'n a chapall a thug sé sall leis. An chéad geata go dtáinig sé chuige bhí arm saighdiúrí ann, agus ní leigidís aoinne isteach gan fios a ghnótha. D'iompuig sé tímcheall a chapall. Do chuir sé á dhá corr tímcheall air agus do chuir an spur ann, agus thug an t-srian do, agus do dheinsé ar an ngeata agus do chuaidh sé thar an ngeata isteach. Nuair a tháinig sé go dtí an geata déannach annsan, bhí gárda eile ag an ngeata roimis. Do thugadar órdú do fanúint siar, mura bhfanfadh siar do lámhachaidís é, chun go mbeadh fhios acu é fios a gnótha. Dubhairt sé leis an Sáirseant bhí ortha gur mhaith leis an Rí d'fheicsint, agus chuaidh an Sáirseant

Nuair a bhíodh cuigeann a dhéanamh fado ní raibh sé ceaduighthe aon teine do bhreith amach as an dtig an fhaid a bheadh an chuigeann ar siubhal.Aon duine a thagadh isteach caithfeadh sé greas a bhualadh uirthi ar eagla an ime bhreith leis.Cé no bheadh an chuigeann á dhéanamh in aoncor ach í bheith iompuighthe in aice na teine ba cheart don duine a thiocfadh isteach lámh a chur ar an loinithe agus é chorruighe cúpla uair anonn is anall.
Creidtí go mbeirtí an t-im ó daoinibh uaireannta le piseógaibh. Bhí slighe ag na sean daoine chun an té a bhéarfadh an t-im d'fagháil amach.Cuirtí soc céachta sa teine nuair a thosnófaí ar an gcuigeann á dhéanamh.Nuair deargóchadh soc an céachta thiocfadh pian ar an duine a bhí cionntach agus ní féidir léí aon sos d'faghail go dtí go rithfeadh sí cun an tighe 'na mbeadh an chuigeann á dhéanamh agus greas a bhualadh uirthi.Annsan do bheadh a gcuid ime thar n-ais airís ag muinntir an tighe.

Do bhí long ó'n Spáinn ag teacht ó thaobh theas 'Mheiricá go dtí tí na Spáinne agus lán d'ór agus d'airgead á dtabhairt ag triall ar Rígh agus ar Rialuightheóírí (?) na Spáinne. Nuair a bhí sí leath slighe idir an Domhan thiar agus an Európ do thuit fear breóíte ar bhórd. Cúpla lá na dhiaidh sin do thuit fear eile breóíte indiaidh sin airís thuit fear eile agus an fuireann go léir in dhiaidh a chéíle, agus an captaen chómh maith leo, ach amháín an triúr ba shine ar bórd. Bhíodar go léír sínte amach ins na leabthacha agus ní rabhadar ábalta ar aon obair a dhéanamh, ach an triúr sláíntúil ag tabhairt aire dhóíbh, ag feistiú na luinge

agus á stiuriú ar a chúrsa soir. Chuadhar mórán as a gcúrsa, toisc an captaen a bheith sínte, agus in ionad dul ag triall ar an Spáinn 's amhlaidh a thánadar go tír na h-Éireann. Ba chuma leó goidé an tír é ach é shroisint féachaint an bhfaghaidís aon fhuascailt as an gcruadh chás 'na rabhadar, mar bhíodar buailte amach ag an obair agus ar easba codhladhta. Isteach go Cuan Dor theas do thanadar, do leagadar na seólta agus do leagadar an t-anncaire uatha i lár an chuain. Chuireadar fios ar muinntir na tíre annsan. D'inniseadar dóibh conus a bhí an scéal acu. Do thug muinntir na tíre ollmhaitheas dóibh i.e. im 's bainne, 's uibhe, cearc agus neithe eile nach iad chun na daoine breóite a leigheaseadh. 'S amhlaidh a fhágaidís istig ar an dtráíg dóibh é, agus do tagaidís, muinntir na luinge, á iarraidh leis an mbád mbeag; ní lobháílfidhe ' d'aoinne acu teacht i dtír leis an droch aicíd a bhí ortha, ar eagla go dtógfadh an muinntir istig é. Do fuair beirt de na daoine breóite bás san áit úd agus cuireadh in Árann Theas iad, oileán íseal atá laistiar de bhéal an Chuain. An triúr slán, do deineadar málaí des na seana sheól agus chuireadar an t-ór agus an t-airgead isteach ionnta, agus do chuireadar i bhfolach fé sgáil na h-oíche iad i bpoll san bhfaill ar an dtaobh thoir de'n cuan i gan fhios d'aoinne beo sa long ach iad féin, le súil go bhfillidís airís ón Spáinn agus go mbeadh sé acu féin agus a

bhfeaca sé féin a mháthair an oíche roi is sin, gur lean sí go dtí an doras é, gur aithn sé go maith í agus gur fhéach sí go raibh ana thrioblóíd uirthe agus gur bé a chomhairle féin do (do'n mac) dual agus an Sagart d'feiscint mar gheall uirthe agus Aifreann a chur le na h-anam. Do dhein an mac mar a dubhradh leis agus níor airígheas go bhfeacaidh aoinne ó shoin Sprid Lisín na nArm.

Bhi liam Mac Liaim ó'n gCnoc Sceach oíche ag teacht abhaile ó aonach Dún mBan Mhuighe. Bhí a athair in éineacht leis. Bhí sé déanach go maith san óidche nuair a thánadar chómh fada le tig tábhairne an Chairn. Thugdadar fé ndeara go raibh solus ann. Dubhart an sean duine go raghadh sé féin isteach go tig a' tábhairne agus go mbeadh deoch aige. Seadh isteac leis agus a mhac chómh maith. Bhí an dorus ar dian leathadh agus sholus ar laadh ach ní fheacadar duine na daonaidhe sa tig ach madra mór dubh i dtaobh istig an

Uair amháin tháinig buachaill aimsire a triall ar Suidhe Finn ar Cnoc a Chairn atá suidhte trí mhíle ó thuaidh ó Léím Uí Donnabháin, agus do chaith se blian leis. Sé an chéad obair a fuair sé lé deánamh ó Fhionn ná dul ag treabhadh i móínfheár in aice an locha.San am san bhí droch phiast san loc a mharbhuigheadh na Fianna. Ní raibh an buachaill i bhfad san móinfhéar ag obair nuair connaic sé tonn ag eirighe ins an loch agus tháinig an phiast chuige.Níor dhein sé ach iall bróíge do tharrach dá bhróíg agus do crothadh agus do dein sé claideam di - agus bhuail sé an piast agus dhein sé dhá leath dí. Do snámh an phiast na dhá cuid airis chun an locha agus sul a dimthig sí fé'n uisce, dubhairt sí mar leanas"Trí dabhach óír
Crann ceóil agus corn
Atá fé lic ar a n-aghaid ó thuaid
Idir an Sliabh agus Loch a' Chairn

d'éinne dá clainn ná dá sloinneadh dul in aice leapthan an bháis le linn an anma dul as.Nuair a bhíodh an corp dá bhreith cun na h-uagha caitfeadh ceathrar de'n sloinneadh a bheith ann chun breith amac as an dtig ú as an séípéal.Da mbeadh lá na socraide fliuc creideadh siad go raibh na Flaitis indan dó. Creideadh siad leis - nár ceart an croiceann abhaint de'n uaig Dia Luain.Más gádh uaig a dhéanamh Dia Luain ní mor an fód a baint Dia an Domnac roimhse sin.Dá mbeadh duine ar an mbóthar agus socraid ag dul thart ba cheart do filleadh leis an socraid pé dithineas a bheadh air.Bhíódh píopaí tobach agus snaois go flúirseach ag gach tóramh agus tugtaoí piopa den gac duine a thagadh ar an dtórramh.Nuair a bheadh an corp a bhreith cun na roilige ní raibh sé ceaduighthe an comhgar ná bóthar nuadh a thógaint ach an timcheall.

Bhiodh an-eagla ar na daoine óg, is aosda roimh na marbhaibh mar creideadh siad go raib sé na gcumas maitheas nú díobháil a déanamh.Creideadh siad go mbíodh cuid ag dul timcheall, bhiad san na marbaibh a bhíodh ro mhaith cun dul go h-ifreann agus ná bhíodh maith a dhóíthin cun dul ar Neamh. Bhí sean nós ag na daoine a bheadh duine ag fágháil bháis sa tig - dhá bhuaiceas deag do lasadh agus iad do cur timcheall leaptan an bháis chun an diabhal do chosg. Creideadh siad nábh fhéidir leis an diabal na aon droch sprid briseadh isteach tré fáinne teine.D'fágaidís arán nú saghas eile bídh ar an mbórd nú leasmuigh de dhoras i gcóír an an duine geobhadh bas ar fead seachtmaine nu mar sin tréis bháis do.Nuair geibhedh duine bás tugad a chuid éadaigh do duine éigin le caitheamh agus béigean don duine a geobhadh an éadaig dul go dtí an aifreann agus an culaith eadaig sin air trí Domhnach indiaidh a chéile agus an -tuisce coisrighthe do crothadh ar an éadach ag paidir a rádh ar anam an duine mhairbh.Nuair a bhí duine ag fágháil bháis ní raibh se ceaduighthe

Do labhair bean Mhidhrois annsan"Midhros an talamh breágh míne
Go dtabharfadh an síoda (?)
Gan gaineamh gan aoileach
Dá gcuirfidhe an síol (?) ann"
Ón bhfear ceadhnaMar a thánaig na h-ainmneacha "Leipreachán agus "Fionnagán"
Chuala sean daoine á rádh gur thug na Lochlannaigh an leipreachán agus fionnagán go h-Éirinn do'n chéad uair. Bhí muinntir na Laplainne agus muinntir na Fionnlaoine mar sclábhuidhthe ag na Lochlannaigh, ag obair ins na luingeas dóibh, agus nuair a connaic muinntir na hÉireann an difríocht a bhí idir iad féin agus na Lochlannaigh, Thugadar ainmneacha fé leith ortha leipreachán a gloadhadar ar fhear na Laplainne agus Fionnagán ar fear na Fionnlaine.

"GO KEEP YOU SO"Bhí fear go nglaodhaidh siad "Ivy" na chómhnuí theas ar an nDrom mar a bhfuil Seán Ó Súilleabháin anois, agus tíóránach Shasannach nó raibh aon ionntaoibh ann ó b'eadh é, bhí buachaill aige do glaodhadar Séámus Bán air, agus bíodh sé ag obair i dteannta Ivy gach aon lá. Pé scéál é do bhuaileadh Ivy breoíte agus do thagadh a' buachaill isteach gac aon maidin, féuchaint conus a bhíódh sé. Ceann de na maidineachaibh a thánaig sé isteach agus d'fiafruigh sé connus a bhí sé, agus dubhairt Ivy leis ná raibh sé ar foghnamh in aon chor. Dubhairt Séamus Bán "God keep you so" agus cheap sé go raibh an ceart aige á rádh leis mar ná raibh ach beagán béurla aige, agus rud éigin, mar

"God relieve you" a mheas sé a rádh, ach dá bhfeadfadh "Ivy" a bhí ós a chionn in áirde a shroiseint bhí sé lámhachtha ar an spota aige. Bhí "God keep you so" mar focal magaidh ag muinntir a' Droma ar feadh i bhfaid na dhiaidh sin.

Nuair a bhí an lómhach go leír ithte acu atá ag fás mór thímcheall na carraige, fuaradar go léir bá leis an dtart. B'shin deire na franncaig roilge Mhidhrois ar an Dubha lic agus ní fheaca duine na daoraidhe aon franncach i roilg Mhídhrois riamh ó shoin.Bé an fáth gur chuir Seán Máíghistir Ó Coileáín na franncaig as an roilig i dtosach ná gur chuir duine éigin geall leis ná díbreóchadh sé iad fé mar a dhein píobaire na Gearmáine, ach do dhein.
ó Seán Mac Cárthaigh
Achadh Tobar

Do bhí long ó'n Spáinn ag teacht ó thaobh theas 'Mheiricá go dtí tí na Spáinne agus lán d'ó agus d'airgead á dtabhairt ag triall ar Rígh agus ar Rialuightheóírí (?) na Spáinne. Nuair a bhí sí leath slighe idir an Domhan thiar agus an Európ do thuit fear breóíe ar bhórd. Cúpla lá na dhiaidh sin do thut fear eile breóíte indiaidh sin airí thuit fear eile agus an fuireann go léir in dhiaidh a chéíle, agus an captaen chómh maith leo, ach amháín an triúr ba sh ine ar bórd. Bhíodar go léír sínte amach ins na leabthacha agus ní rabhadar ábalta ar aon obair a dhéanamh, ach an triúr sláíntúil ag tabhairt aire dhóíbh, ag feistiú na luinge

Nuair a chuireadh na franncaig isteach i teampuill Rois, san dha teampall - teampull Naomh Fachtna atá ag na Sasanaig anois, agus teampull na Bráithrigh, a bhí ag bráithre Naomh Pronnsías fadó - bhí fear na chomhnuí i Ros go raibh ana cómhacht aige - an cómhacht ceadhna agus a bhí ag Seán Máighistir, agus díbir sé ó'n dhá teampull iad ó thuaidh go teampull beag na Muirisigh i gCaisleán na Binne Duibhe. Quakers a b'eadh na Muirisigh agus tá siad curtha istig in aice an Chaisleáin. Bhí fear de na Muirisig na chomhnuí san Caisleán san am san agus bhí an comhacht ceadna aige agus a bhí ag an mbeirt eile agus do cheap sé iad dibirt as an áit agus dubhairt sé pé áit 'na díbreóchadh sé iad ná déanfadh aon díoghbháil go deo dá comharsain marbh leo mar nár ceart é dhéanamh, ach fuair sé amach le draoidheacht go raibh snámh mór déánta acu, agus do chep sé na h-aigne go dtabharfadh sé snámh eile dóíbh, agus do chuir sé amach ar Carraig an Dúbhlic iad ie. Carraig atá leath mhíle siar ó barra Ceann Dúin Déíde, mar atá an tig soluis anois.

"Dísbirt na Saoire 'sa Domhnaig ghil,
Bhúr ndíbirt as a gcill seo, go fonn liom dul
Tá míle corp ciardubh i dteampull Ruis
Is bidhidh bhúr n-ír ionnta go Samhain na Subh"agus do ghluaiseadar leo síos go dtí Bréan Tráigh, agus soir agus treasna an droichead adhmaid bhí treasna cuan na Léime an uair sin. Isteac leo go Cuan Dor, agusamach airís soir a bhóthar 'dtí an Ruarach (?) agus níor dheineadar siad ná staonadh gur shroiseadar Teampall na Sasanach i Ros Ó Cairbre, agus d'fanadar annsan agus táid ann ó soin. Tá scéal mar gheall ar aon bhfranncach mór amháín, bhí chomh mór le madra, agus bhí sé chomh seanda san go raibh radharc na súl caillte aige. Ní raibh sé ábalta an bóthar d'feiscint ach fuar sé cabhair ó bheirt compánach leis. Fuaireadar súid cipín beag sa díog agus chuireadar isteach 'na mbéalaibh é, ceann díobh ar gach taobh de, annsan do tháinig an franncach mór 'na lár agus chuir sé an dó lapa tosaigh in áirde ar a gcipín agus sa tslighe sin tugadh an tslighe go léir é isteach go teampall Ruis

Seán Máíghistir Ó Coileaín an file a chur na franncaig a' teampuill Mhidhrois. 'S amhlaidh a tánadar isteac ón bhfirrige 'na gceadta 's na mílte. Ní fheadhfaidis aon chorp, olc ná maith, a chur ann le neart franncaigh mar díósfaidhe gach pioc de láithreach bonn. Bhíodh eagla ar aoinne dul isteach sa roilg chomh maith. An lá seo bhíodar chun duine éígin do chur ann, agus bhí eagla ortha dul isteach sa teampaill le na franncaigh agus d'iarradar ar Seán Máighistir leogaint dóibh go dtí maidean ambáireach, maidin Domhnaig a bheadh ann, agus go gcuirfeadh sé féín amach iad annsan.Tháinig sé ar maidin, agus an ghrian ag eirighe, agus bhí slat beag na dhorn aige, mar do bhuail sé isteach 'na lár agus choiméad sé iad amach uaidh, agus bhí na daoine go léír ag faire air. Ós na cladhtacha agus eagla ortha teacht isteach. Dubhairt se leo fanúínt amuigh agus annsan thosnui9g sé ar na franncaig agus dubhairt sé

(deanta) aige do thóg sé a chasóig agus rith sé amach as an mhoinfhéir chomh tapaidh le giarriadh. Nuair abhí an fear eile críóchnaighthe d'féac sé thart go bhfeicfeadh sé cá raibh Pádhraig ach ní raibh a tásg ná a tuairisg le fághail. Deirtear go mbainfeadh an fear seo acra féír gach lá.

Bhí fear i mBaile an Tobair fadó d'ár bh'ainm do Pádhraig Ó Máille agus bhíodh sluagh mór daoine aige gach blian ag sabháil féir. Bhí fear amháin ann agus dubhairt Pádraig go bhuadhadh sé ar ag baint féir. Bhí moinfeir fada fairsing ann agus do thóg an beirt acu leath de agus tosuigh siad ag baint. Cheap Pádraig go buadhadh sé a an fear eile agus go mbéádh gach duine dá mholadh. Ní raibh Pádhraigh acht leath an bealaigh nuair abhí an fear eile beagnach críochnaighthe agus nuair a chonnaic sé an rud abhí déanta

Fuair mé na sgéaltha seo ó Mhiceál Mac Ging (m'athair)Eibhlín Ní Ging,
Doirín Dáimh Deirg,
An t-Straith,

Timcheall ceithre scó blian ó shoin bhí sean-sgoil ar an mbaile agus sgoil ceann-tuighe do b'eadh é. B'íád na sgoláirí a thabharfadh an tuighe go dtí an sgoil agus cuirfeadh fear eicínt suas annsan é. Ní raibh aon suidheachán ag na sgoláírí ach cloch mór agus sluidheadh an mháighistir ar stól iseal. Ní raibh aon sgríbhínní acu acht slinntí agus píósa cailc. Cheap na sgoláirí gurbhh sgoláirí an-mhaith go raibh siad níos fearr ná na sgoláírí atá ann anois agus b'féidir go raibh an ceart acu.
Fuair mé an béal oideas seo ó m'athair.

agus cuirfeadh san an mí rath ar an gcomhasan maidir le muca agus bhainfeadh sé an mí-ádh de féín. (Droch comharsa a dhéanfadh a leithéid anois ach deirtí fadó é go mion minic)4) Muna mbeadh an t-arbhar ag fás go maith ag feirmeóír fadó théigheadh sé go páírc an chomharsan ar bhreacadh an lae agus ghearrfadh sé paiste i gcuma fáinne i lár an ghuirt arbhair. Bheireadh sé an t-arbhar maith abhaile leis agus coiméadadh sé í go dtí aimsear bhainte an arbhair, bheadh an barra aige féín annsan in ionad ag an gcomharsain, ó'n ar thóg sé an paiste. Deir na sean daoine liom go dtagadh fás nua fé'n droch bharra agus go dtagadh dath leicthe ar an ngort eile - ní bhíodh aon ghráinne ann ach tuighe.
An duine a thug an teolas dom
Eibhlín Nic Cháthaigh
Clais
Cill Chruocháin Tógadh gCnoc Ruadh

PISEOGA AR LEAN:-ní leigfeadh na sean daoine dí dul isteach i seomra gan solus istoidhche; ní leigfí dí codladh ar an dtaobh amuigh de'n leaba (when beds were placed by walls or partitions) mar deirtear nach dtiocfadh sí slán as an gcontabhairt.6) Ní leigfí páiste óg gan bioráin ina chuidh éádaigh ar eagla na bpúcaí

BAINTNE AGUS TORTHAÍ TALMHAN
- im, uibheacha srl.1) Duine a beadh ag dul go dtí an margadh le h-im nó le h-uibheacha ní raghadh sé isteach idtigh feirmeora ar a shlighe dhó mar ní bheadh im ná uibheacha ag an bhfeirmeoir dá raghadh. - sé sin ní cheart dubheacha do thabhairt isteach agus iad do thabhairt amach arís.2) Dá mbeadh beidhidheach a ghortiugheadh tré thionóísg agus go mbarbhochtaí é le n-ithe, ní thabharfaí aon bhlúire de'n bhfeoil do fheirméoir bhéal dorais mar bheadh an mí-rath ar a chuid stuic in a dhiaidh sin.3) Dá mbeadh na muca ag fágáíl bháís ag duine chuireadh sé píosa de cheann acu i gclaidhe an chomharsan

ARCHAEOLOGICAL:-Tá aiteanna annso agus ainmneacha ortha mar Dúnóir, Dúinín. Teasbáineann san go raibh dún dún ann uair éigin. Tá an dún i nDúnóír le feiscint fós agus bheadh sgannradh ar na daoine dul ina ghoire. Níl aon iarsma de dhún san áit a tugtar Dúinín.
PISREOGATugtar "piseoga" ortha annso. Tá a lán lán díobh ann.
PAISTÍ:-1) Ní leigfí do pháisde fé ocht mbliadna bheith amuigh no aonar taréis tuitim na h-oidhche agus má thála go raibh sé amuigh ní glaoidfí air ar eagla go dtiocfadh púca cúcha in ionad ar gharsúin.2) Ní leigfí páisde gan na fiacla bheith sa chliabhán in a aonar aon uair den ló ar eagla go sgiobfadh na púcaí é. Croctar stoca ós cionn an chliabáín i dtreo is nach féidir leis na daoine maithe teacht i ngar dó.3) Ní ardóchtar an dallóg i seomra na leambhaí istoidhche sa tslighe is nach bhfeicfeadh na daoine maithe iad.4) Ní fhágfaí aon bhall éadaigh le páisde óg amuigh chun tiormú istoidhche mar bheadh smacht ag na púcaí air, bheadh sé ina gcumas an leanbh do sgiobadh leo.5) Nuair a bhíonn bean ag súil le leanbh

Tá ceol 'mo chroidhe, ceol diamhrach suairc gan gruaim.
Triallaim arís in-éindigh leat; is fíór
Go bhfeicim uaim na garbh-shléibhte ceo.
Ní fíor! ní fíór! is saoilneas é gan bhrígh
Is fís a fheicim-se roimh theacht don lá.
Éaluigheann uaim an t-áthas, teagann brá (?)
A's duiseacht tobainn chugam do mo chrádh.
Tá an bailiúchan beag so ar fághail ar sgilling is réal ó Mhuinntir Brún agus Ua Nualláin i mBaile Átha Cliath, na foillsitheóírí. Is fiú a dhá oiread é.
Síle Ní Buachalla
Cill-bharra

agus tá buadh na h-oibhre do dhein sé ins na bliadhana san le feiscint anois san saothar nuadh so.
Múinteóir agus FileTá an t-óíg-fhear so 'n-a mhúinteóír anois i Sgoil an Athar Pheadair i Maghchromtha, i gconndae Chorcaighe, agus is san am a bhíonn saor ón obair a dheineann sé mar mhúinteóir a sgríobhann sé an fhilíócht. Sgríobh sé sa Ghaedhilg agus sa Bhéarla, ach is sa Ghaedhilg amháin atá na h-amhráin ata sa leabhar so. Tugaim díbh an "Réamhrádh" a chuir an file óg so leis an leabhrán:
Ní chanaim bainríoghain ná rí,
Ná tuitim tighe is ársaidhe cáil;
Ní chanaim na laochra bhí,
Ná árd-chliú saoithe Fáil.
Ach canaim siansa na gcrann,
A's guth ciúin, fann na leoithne 'niar,
Nóinín an Earraigh, a's caoin-ghreann
Na ngaoth i measc na mbeann árd thiar.

Cad na thaobh gur dhíbir Dia Lucifer as na FlaitheasaibhDubhairt Dia le Lucifer uair, go mbeadh duine daonna na Dhia air fós, is ní raibh Lucifer sásta. Dubhairt sé nár cheart san bheith amhlaidh. Dubhairt Dia gur cheart. B'é

paidreacha do rádh, agus shleamhnuigh an téad d'á mhuinéal. Annsin chuimhnigh sé ar an droch-ghníomh do bhí ceapaithe aige go raibh sé chun é féin do scaradh ó Dhia go deó na ndeó agus tháinig suaineas ar a inntin agus a chroidhe. Chaith sé a chuid eile d'á shaol ag déanamh aithrighe agus ag moladh Dé agus Muire da shábáil é.

Is mó duine i n-Éirinn nár chuala riamh an scéal iongantach fé íomháigh na Maighdine Muire do tháinig isteach ar bharra na taoide fadó ag Eóchaill i gCo. Chorcaighe. Sceál áluinn é gur ceart a chur síos annso."Aon mhaidin amháin, breis agus cúigh céad blían ó

shoin bhí iasgaire ag feachaint amach thar fairrge agus chonnaich sé píosa mór adhmaid ag teacht isteach chuige ar bárr na taoide. Tar éis tamaill do chaith tonna sail bhreágh mhór reamhar suas ar an dtráigh. Bhí athas ar an bhfear d fuair é. Do ghlaoidh sé ar fhearaibh eile agus do thugadar iaracht ar an gcrann do thógaint agus do bhreith leó sul a sciobfhadh an taoide úatha arís é. Do dheineadar a ndícheall agus dar ndóigh (?) bhíodar láidir, ach chor ná casadh níór bh'fhéídir a bhaint (?) as."Bhí ortha seasamh annsin ag breathnú ar an dtaoide (?) tréan ag rith isteach agus ag goid (?) uatha arís an tsáil (?) bhreágh a bhí 'na seilbh ach a bhí ró-throm dóíbh. Tugadh uatha amach arís í agus an t-am so do threóruigh an taóide é chuig mainistreach a bhí ag Manaigh d'Órd San Doinic láimh le h-Eóchaill. Caitheadh suas ar an dtráígh é in-aice leis an Mhainistir agus ní fada a bhí sé ansúd go bhfaca bráthair é.D'iarr seisean an bhráthair eile cuidiu leis agus an crann do thógaint is do thabhairt abhaile. Chuadar síos chun trágha, chuireadar a lámha fén gcrann agus mol (?) le Díá; tháinig sé leo gan stró ar bith.

Tá cúpla ainmneacha eile nár mhisde á gcur síos mar atá. ‘Redchair’ nó ‘Richair’. Gabhann an bóthar go Corcaigh thar mhaol na gcnoc i mbearnain ní ró-ard ná ró-íseal. ‘An bhearna Dhearg’ atá uirthi, ach is ceart duine san gcomharsanadh a bhfuil an ainm anois aige. D’airgheas. ‘The Gap of Red Chard or Charles’ uirthi freisin agus sin a bhfuil d’eolas agam. Díreach ó thuaidh ón mbearnain sin tá ceann eile lag beag sna cnocaibh lastuaidh dínn, bearna gaoithe a h-ainm. Sean-bhóthar ó bhearnain go bearnain an conaire ó Chonndae Corcuighe go machaire luimnigh, tré Cill-Fhionáin, san tsean aimsir. Tá cuid den bhóthar sin a ghnítear úsáid de ach mar a ghabhann sé thar maol níl ann ach a rian. In mbaile Uí Argáin agus leath mhíle ó thuaidh den t-sráidín atá meall agus an ‘Gooseberry Hill’ air [des] na daoina. Ta sé ráidhte gur saothruigheadh an cnoc uair agus cuireadh prátaí ann, ach ná raibh de bhárr a saothair ag lucht na rámhainne ach criocháin- comh mhéid le spiunáin: tugadh a ainm ar an ngarradha agus tá sé ar an gcnoc go léir ó shoin: ‘Ard-na-Gaoithe’ athá ar an gcnoc soir ón ‘Gooseberry’, théidheadh an sean-bhóthar eadartha, ach sé an ainm is coitcheanta anois air ná ‘The Pinnacle’ nó ‘Courtney's Hill.’ Tá na sean-ainmneacha ag fagháilte bháis go mear mar a bhfuilid caillte cheana féin, go h-áirighthe na h-ainmneacha nach gádh a scriobh síos aon am; cuir i gcás ‘Upton’s Hill’ ar Cnoc Aodha cé ná fuil muintear Upton in a gcomhnuidhe san áit ach fiche bliadhain. Sean bhóthar i gcoinne sléibhe amach go Gleann-an-Áir ‘The Leaca’ atá air, nó ba chóra a rádh ar an leirg tíre mar a ghabhann an bóthar. Ní dócha go raibh focal Béarla ag na daoine a tháinig oireamhnac do'n áit ar aon chor; b’éigint dóibh an focal breágh Gaedailge d’fágaint mar a’bhí sé. Ar bhárr na leacan tá Poll a’ Phléidhcín timceall mhile troigh os cionn dromclaidhe(?) na farraige.

anall druid liom anall" agus d'freagruigead an duine tall pe he fein. "Fan thall anois" a cailleach. Damtig na pucai san leis an aimsir agus nil siad ann in aon cur anois.
14) Ta páirc eile teóanntac leis an bpáirc seo agus tá gollán na lar agus glaótdmíd páirc an golláin ar an paírc seo.15) Páirc a' Botháin:- Ghlaodtar an ainm seo ar pháirc mar bhí bothán beag innte ag fear oibre a bhí ag obair ar ár bfeirm fado.16) Clais a' Branndí:- pairc beag idir da carraig isead í seo agus do bhídtí ag deanamh poitínn ann. Deireann daoine eile gurb é seo an cúis gur glaodhadh an ainm air annseo fado. Tá glaise deas fior uisce ag rit tríd agus dubhairt duine eígin go raibh an uisce seo cómh maith le branndí.17) Páirc an Ubhallóírd:- Do bhí an páirc séo fé crainn uball fado ag Muinntir Gray a bhí na gcomhnuide. Annseo fán am san.18) Poll na gCnámh:- Tá poll mor i gcúinne na páirce seo agus dertear fado in aimsir an gorta núair a bidíse

1) Is bádhiuil iad luct éincine
2) Is mairg a bhíonn thíos ag an gceud beárnain
3) Is fearr saor síórbhuailteach na saor sárbhuailteach
4) Imthigheann rith fhocal ó sagart na paroiste
5) Is olc an cearch na soláthruigheann dí fein
6) Is measa an t-athiompáil na an ceud fiabhrais
7) I ndeire na h-aicíe is fusa í leigheas
8) Is minich a dhein braimichín giobalach capaillín
9) Is fearr bean ná spré
10) Is namhaid an céird gan é fhogluim
11) Is mairg an té ná bíonn sásta le na cuid féin
12) Is fearr dreóilín ar dhorn ná corr cáirde
1) Mair a chapaill agus geóbhair feur2) Mura ndeanaidh sé lá práaí do bhaint deanaidh sé lá cártaí d'imirt3) Mura bhfuil agat ach pocán gabhair bí i lár an aonaig leis

4) Mol an óíge agus tiocfaidh sí.
1) Ní dheanfadh an saoghal capall ráis d'asal
2) Ní h-é lá na gaoithe lá na scolb
3) Ní neart do cur le céíle
4) Níl aon tínteáin mar do thinteán féín5) Ná tabhair do bhreith ar gceud sceul go mbeiridh an dara sceul ort6) Níor bhris focal maith fiacal riamh
7) Ní h-iad na fir mhora a bhaineann an Fhóghmar

31) Is mór an cuid órlach ar sróín duine32) Is croiceann a cuireann an oige de agus is mó Uigeárd a cuireann an bóthar de33) Is mó an nídh grádh ná eagla
34) Is fearr bean cead seift ná bean cead púnt
35) Is fearr bheith ag lorg bidh ná bheith ag lorg goille
36) Is fearr greim de choinín ná greim de chat
37) Is bínn beal na thost
38) Is fearr focal sa chúirt ná púnt sa sparán
39) Is minic gur siadh a théighean an breag ná na fhirinne
40) Is maith so go dtagann súd
41) Is minic a geall táilliúr agus ná tiocfadh se
42) Is rí gach duine ar a thoil
43) Is fearr an timreas ná an tuagneas
44) Is neamhníd neart cuirp seachas neart aighne
45) Is fearr bheith maol ná bheith gan ceann
46) Is treise spuir ná bacaighe
47) Is fearr ubh indiu ná damh ambáireach
48) Is glas iad na cnoic abhfhad uainn
49) Is cosúil le gach fear a ghnó
50) Is maith an scealaidhe an aimsir
1) Lá sa tábhairne agus lá sa tsúsa agus an chuid eile de'n tseachtmhain ag soláthar cúcha2) Lá breag sa Geimhreadh nú sláinte duine críónna
3) Lub ar lár is gearr go mbeidh na pholl
4) Leanann an rath an crích
5) Leagfad tuadh beag crann mór

Bhí fear dar b'ainm dhó Seán Ciotach in a chómhnuidhe in aice le Caol Choill nuair, le'n a mhnaoi. Bhí feirm beag aige agus bhí sé go beó bocht mar bhí ana dhúil san ól aige. Bhíodh seafaidí ar inníór aige ar cnoc agus nuair a dhíoladh sé iad d'óladh sé an chuid ba mhó de'n airgead. Bhí bean in a cómhnuidhe san áit ceadhna dar b'ainm dí Neans an Mhiannaig, agus bhí tig tábhairne aice. Is annsan a chaiteadh Seán a chuid ama.Lá amháin dhíol Seán seafaidí ar aonach in Innse Geimhleach agus an lá ina dhiaidh sin ní raibh fátha aige ach pinghinn. Chuaidh sé i dtreó tighe Neans agus úil aige go dtabharfadh duine éigin pinghinn eile dó, mar dá mbeadh dhá phinginn aige d'fhéadfadh sé deoch a cheannach. Ach bhuail bean uime agus í ar lorg déirce "Tabhair dom rud éigin ar son Dé, ar sise. Bhí truagh aige dí agus thug sé dí an phinghinn. Bhí sé ana bhuidheach dó, agus dubhairt sí go dtabharfadh sí sparáinín beag do mar buidheachas. "Coimeáfaidh sé do chuid airgid duit" ar sise. "Ní bheidh sé ag teastáíl uaim" arsa Seán "mar ní bheidh aon airgead agam go deó."

(VI)I dtaobh na rabhcán só bíonn alán daoine in earraid liom Bíónn is mó mo mháthair i dtaobh trácht ar a' mbanbh soBa dhóigh liom-sa go mbfearr san na bheith i dtig an tábhairnea (?) ragairneachtAr meisge crostála 's constábluith' im stracadh leó.

(I)Ar maidhin Dé Máirt is cráidhte bhí m'aigneIm shuidhe ar cheann cláir ag ithe prátaí is bainne leó'Sé dubhairt mo mháithrín ''sis (?) dána 'bhí' labharthaAr' id' suidhe ' stráile gus soláthruig an banbh cúghainn
(II)Do phreabas ó'n mbórd deineas cómhartha na croise ormIs mo hata le fórsa im dhóíd liom gur sciob-as-saDo ritheas an bóthar dtí na comharsain ba giorra domFeuchaint a gcasfaí le neomat ar stró banbh muc orra
(III)Do ritheas o thuaidh mhura raibh ag bruimeal mhaiseamhail

Dubhairt go raibh sé sa clós nuair bhí an bhólacht ar bainne 'ceDo sgúirdas an bhóthar 's dtí bruac ceart na leasa dom'S fuaras sa túar é 'gus fuadar cun treabhtha fé
(IV)Ar filleadh dhom-sa ba bhrónach bhí m'aigneLe súil is fé dhóíg go ngeóbhidí (?) de'n maid' ormSé an leath sgeul a fuaireas sara mbuailfaí sa mhalainn méGur ceadlacan mór a cuir an ruagairt comh teapaidh air
(V)Níór taithn san mar ráideacas (?) leis na mná bhí sa baile rómhamDúbhradar nár gnáthac le faidhe a beit rathmhar riamhEirig' id' shuidhe faide gus soláthruig an banbh cugainnNó ní iosfar aon práa ar an gclár so 'n fhaid mhairfidh

(-)

1) Tá lios cruinn ar bhárr Creagán Mór agus gach maidin Bealtaine is féídir deatach a fheicsint ag éirigh as an áit sin, agus feictear na sidheóa a' damhsiú mórthimcheall an chreagáin. Deirttí freisin go léímeadh na daoine maithe ó'n áit sin go Garraidhe na gCrann atá timcheall ceathramhadh míle ó'n chéile.
2) Bíodh comnaidhe ar na sidheóga i nDoirín Saidhbir, i gCurrach agus bhídís a' imirt iománaidheacht i bpíósa talamhn dárbh ainm Ceap na Srutháin agus bhíodh aontaighe acú i bpíosa eile dárb ainm Currach.
3) Bhí fear as Baile an Tobair ag baint sgeacach agus 'sé intinn na ndaoine (?)

agus bíodh sé deich noimit sula mbeadh na malaí go léir leogtha anúas ar úrlár na cistineach. Annsan tosnocad sé ar gearán agus bíodh sé ana aindeas. Bíodh an té agus an tobach in aon bosca amháin aige, agus "Sauspon" áidhirce ceangailte lasmuig de ceann des na málaí cun an té a dhéanamh do féín.Bhí bacach uasal Sean "Meagher" fear mór gróídhe do beadh é. Níor íarr sé lóísdín ná deirce ar aoinne achnuair a tanaig ochras ar do can sé amhran ar bharr carraige ná raibh abhfad o tig comnuighthe agus ba gnáthac le muintir an tíghe piosa aráin a bhreith cuige.Bacach eile a beadh Sean Saighdúra fear neamh-coitchéannta abeadh Saighdiúir an úair sin. Bhí cló greannmhár ar Seán mar bí muinéal ar cómh cáol comh díreach le maide ráine, agus dhá súil ag léimridh as a ceann. Cuireadh sé eagla ar na maribh na scealta cogaidh a bhíodh aige. Bhí mart a marbhúghadh i dtig ina bfúar sé lóísdín agus dól se baisín lan d'fuil na bó.

Roinnt blíanta ó shin bhí bacaig ana choitceannta in Eirinn. Bhíod áit airithe siubhail ag gach duine aca, agus tighthe airithe chun lóísdín na hoidhce d'iarraid. Annsan, ní hé an sághas ceadna deirce a íarrfhead aon beirt aca. Ní thógfhadh cuid aca ac pingine rúadh, tuille aca uibh nú prataí nú plúr agus mar sin. Timceall is uair sa trí mí a thiocfhad an ceann céadhna i gcomhnuidhe, mar ní deanfhaidís ac an timcheall san a thábhairt agus muna dtiocfaidís an úair sin ceapadh na daoine gur marbh a beidis. Daoine iasacta abead íád ac mar sin féín bhí ainm airithe ar gach duine aca ag na daoinaibh.Bhí bacach na nubh, fear dáthámhail go raibh feasóg fada rúadh síos ar a bragaid aige agus máílín beag ubh na laimh clé aige, maide baice na láímh deis, agus croth galánta air. Bhí bearla agus gaedluinn cliste aige agus bhí na paidreacha cómh maith aige gur dóígh leis an duine a tabharfad dhá ubh do go gcuirfead sé isteach i bFathas Dé é, agus úair eile thabharfhad sé íde béil na much is na madraí do dhuine.Bhí bacach eile go dtugtaí an Cáthach Mór air, bíódh leath dosáon malaí aige

Nuair thagaim-se isteach um thráthnóna,
Ní bhíonn teine ná tas aice rómham ann,
Teinnteán glan ná gleóite,
Ach í 'na láman (?) 'na suidhe.
Bíónn (?) a luirgní dóighte,
Cnámh a h-uillinn scóltha,
Seachaimidh an t-sórd san,
Nó brisfid (?) iad bhúr gcroidhe.(Máire Ní h-Orgáin says lóman means old luggage)
Tá cailín ar an mbaile seo is cuma cé h-í,
Buaileann sí Maimí a's muinntir an tighe,
Bíónn a bas le n-a h-éádan,
'S a léíne gan nighe,
'S a h-aibíd-shirt gearrtha ar figuir a trí. (Bíónn a bas le n-a h-éadan = hands on hips)
Cam-Chéachta - Sean - Mháíre says is Irish for "The Plough that is the Great Bear, or Seven Stars in Northern Sky.She also told me thatPudóg an chinn is the Irish for Appendix, that blind finger like gut in man and animals; and that she often heard it long ago from old people when cleaning a a pig that was killed for house.

Ní Dia dhuit a Mháthair
Ní Dia dhuit is Pádraig
Cad na thaobh ná codlann tú, a mháhair?
Mar ná féadfainn é, a ghrádh ghil
Cad na thaobh san, a mháthair?
Aisling a deineadh tríom suan dom
Marcach caol dubh ar each caol donn
An tsleagh dhearg 'na láimh
An fhuil ghlórmhar 'á dortadh amáíreach.
Is fírinne t-aisling, a mháthair
An té déarfadh é trí h-uaire
Tar eis luighe ar a leabaidh suan dó
Gheobhadh sé Flaitheas Dé mar dhualgas
Is beith leim ' ghualainn-se go bráth.
* * * * *
Seo paidir ba chart duit a rádh dá ndéanfadh éinne éágcóír ort:-A Mhuire Mheidhreach agus a Mháthair ró ghlórmhar, tabhair dhom radharc ar do theaghlach agus ar do mhór chómhachta, an sácraimínt naomhtha agus radharc na Tríonóide is grásta na foidhne i n-aghaidh na h-éagcóra.

Seo paidir a déarfá nuair a raghfá a codladh sa leabaidh
Crois na nAingeal sa leabaidh 'na luighimíd
Braon dá grásta i lár an chroidhe 'gainn
Bratach na nAingeal go dtagaidh 'ná dtímcheall
Ag tóaint ceó na bpeachaí dinn-ne
Na seacht n-Aingil is sine agus na seacht n-Aingil is óíge (?)
Agus na seacht n-Aingil is aoirde i gCathair na glóíre
Glaodhaim-se chughat-sa, a Mhaighdean Glórmhar
A Mháthair Dé is a réíltean eólais,
A bhainrioghan bheannaighthe, freagair is fóír sinn
Agus faigh ód' leanbh dúinn solus na glóíre.
* * * * *
Seo paidir a déarfá nuair a shamhlóchfá nuair a bheadh an bás chughat:-
A Mhichíl Naomhtha, glaodhaim tú as t-ainm, agus a Naomh Eoin Baiste, grádhaim thú,Na h-Aingil go léír glaodhaim-se am 'charaid go dtí am an chatha nár thánaigNuair a bheidh na súile dúnta agus an béal ar leathadh ar an mheabhair ag imtheacht chun fáin uainn, beidh a chuis dá ghlaodhach agus an téárma caithte as Dia le n-ár n-anam an lá san.

Lochla uair amháín sar ar deineadh claidhe treasnaibh (?)
31) Páírc na Manglaí:-Do fhás manglaí ann fiche bliain in dhiaidh a chéíle
32) An Moinfear Caol:-Móinfhéar cáol fada iseadh é
33) Páirc na gCearch:-Mar is ann a bhíonn cearcha gach lá
34) Gáirdín an Mhuilinn:-Mar bhí muilean ins an páirch sin fadó
35) Páirc an Díghe:-Mar tá díge mór ar an taobh dheas dhí
36) Pairc an tSeagail:-Mar bíonn seagal ag fás ann gach bliain
37) An Pháirch sa Cnoc:-Mar tá an páírc sin anáirde ar cnoc
38) An pháirch ar an táobh theas de pháirc na manglaí:-Mar tá sí ar an taobh theas di (?)

Gur leigeas mo h-éin ar mo ghlúin deas ar úrlár do thighe,Ag admháíl na bpeachaí agus ag déánamh na faoistine.
* * * * *
Seo paidir a deireadh gach aon tsean-bhean nuair a bhíodh sí ag coigilt na teine chun dul a codladh:-Coigilim an teine mar a chogail Críost cáchMuire i gceann de'n tigh agus Bríd 'na lárbhfuil d'aispolaibh agus d'aingealaibh i gCathair gheal na naomhdo theacht ag cúnlachan ár dtighe agus na muinntire go lá.

aint agus thánaig Muire le friotal d'ár saoradh.
Ó, a Mhic, is agat atá réidhteach anois. A mháthair, leig dod' bhréithribh mar fuil mo chroidhe-se bhí dá chéasadh agus mo chuid fola do doirteadh i n-éinfheacht agus mo chnámhna nár thánaig le chéíle ag dul sa chroich go docht d'ár saoradh.Beannuighimís duit, a mharcaigh an chrainn céasta, agus ag bun do chroise tá sinn-ne do saoradh.
* * * * *
Seo paidir is ceart duit a rádh nuair a bheithfeá ollamh chun dul go dtí an t-Aifreann:-
Céad fáílte romhat, a Dhomhnaigh naomhtha, tar éis na seachtmhaine, lá breágh saoire a dhein Críóst do cheapadh dúinn.Bog mo chos chun dul go dtí an t-Aifreann.Bog mo bhéal chun bréithre beannuighthe,Íosa bhí am chroidhe is am aigne,agus díbir uaim na smaointe maluighthe.A Íosamh Naomhtha agus Aon Mhic na banaltraibhbeir-se m'anam-sa go radharc na bhFlaitheas (?)Mar a gheobham a' tróaire agus a' ghlóíre mharn (?)Agus gach ní riachtanach dúinn in aice sin.Tugaim suas m'anam duit, a Rí na nGrást,Agus ní raghad 'á iarraidh ót go brách.Cuirim m'fhíné chughat, a Mhuire,

Uibhe do chur romhat sa pháirc, níl aon rud níos measa chun sochair na bliana do bhreith uait. Deintí é sin go minic nuair a bhíodh galar ar chearcaibh nó ar aon ainmhidhe eile. Deintear fós é i n-áiteannaibh.

Uibhe do chur romhat sa pháirc, níl aon rud níos measa chun sochair na bliana do bhreith uait. Deintí é sin go minic nuair a bhíodh galar ar chearcaibh nó ar aon ainmhidhe eile. Deintear fó é i n-áiteannaibh.

Uibhe do chur romhat sa pháirc, níl aon rud níos measa chun sochair na bliana do bhreith uait. Deintí é sin go minic nuair a bhíodh galar ar chearcaibh nó ar aon ainmhidhe eile. Deintear fó é i n-áiteannaibh.

Seo paidir ba cheart a rádh nuair a dhúisfeá sa leabaidh ar maidin Dé Domhnaigh:-
Céad fáílte romhat, a Rí an Domhnaigh, a Chinn Óra na seachtmhaine. Céad agus fiche míle trí díograis na n-aspol duit, mac dúch Eon Baiste glaodhaim Peadar agus Pádraig, a Shlánathóír na soillse, tar linn agus Márta i n-eagla na h-uaire ná beadh ré 'guinn ó'n mbás bocht. Cúitímís na peachaí agus leanaimís na grásta. Go Flaitheas Dé téanam agus glaodhaimís Muire Mháthair, Muire Máthair na Bainríne, d'á saoradh le na deagh oibreacha. A Mhichíl Aingil, m'ainm feínig a thánaig le teagasc ó Pharrathas naomhtha chun cuileachta an Aifrinn beannuighthe d'éisteacht, ó n-a h-uírnighthe ná tabhair ar aon rud. Thánaig a dream ar a sliabh d'ár bhféuch-

taréis cúpla lá.
San blian 1913 tháinic tuille mór san ceanntar seo. Maidin Dhomhnaigh a bhí ann agus bhí cuid de na daoine ar Aifreann nuair a thosuigh an báisteach. Bhí na daoine ag ceapadh an oidhche roimhe sin go mbeadh báisteach ann ach níor shíl siad go mbeadh sé comh trom agus a tháinic sé. Bhí sé ag cur báisteach ar feadh dhá lá gan stad gan staonadh. Bhí tuillte mór in gach abhann agus bhí na sráideanna báidhte. Bhí gaoth an-láidir leis freisin agus scuabadh cócaí féir le fánaidh. Ní dhearnadh mórán díóghbháíl ach amháín ní raibh aoinne indhon siubhal ar bhóíthribh nó ar casáin nó báithfidhe é. Deir na daoine nár chuala siad trácht aon fearthainn comh trom leis ariamh.

Sa bhlian 1839 le linn na Ghaoithe Mhóíre thála a lán tubaiste san áit seo. Bhí fhios ag na daoine sul ar éirghe an stoirm go raibh sé le teacht. Bhí na h-éanaith ag eitilt an gar do na tighthe agus bhí an spéir go dorcha agus a lán comharthai eile. Bhí na sean-daoine tré na chéíle mar ní raibh siad indhon iad féín a cloisint ag cainnt leis an stoirm.Bhí na daoine i ngach teach bailighthe faoi'n leac a bhí ó's cionn an doras mar bhí fhios acu nach leagfadh sé na fallaí. Tófadh an dian de teach amháin agus d'iomchuruigheadh é trí míle. Níor marbhuigheadh aoinne ach gortuigheadh duine amháín ach tháinic biseach air

Tá mé in mo comhnuidhe i Doirín Dáimh Dheirg agus Ceathramh na gCon an t-ainm atá ar an parráiste agus barrúntacht Carra an t-ainm atá an barrúntacht. Bí deic is ficad tíghthe ar an mbaile seo fádó agus níl acht cúig cinn déag ar an mbaile anois. Tíghte cinn tuighe ar fad acht amáín teach na sgoile. h-Éanacáin an sloinneadh is coitcianta ann.Ní'l acht beirt sean-daoine ar mbaile atá ós cionn 70 bl. d'aois. Tá an Gaedhilge go mhaith acú agus tá siad indhon sgéalte a innsint i ngaedhilge. 'Sé a n-ainm agus a seóladh ná:- Antoine Ó Máille agus Miceál Ó h-Éanacáin. Doirín Dáimh Dheirg, An t-Sraith; Clá Cloinne Muiris.

"Ghoid sé laca Anna h-Éamunn amac go Mala Bháín"
"D'fág sé annsi é is d'ith sé an cáca"
"Sa Grafa Pat Sheóín seadh d'ith sé a sháit."

chum sé suas an caoi a ngoideadh sé cáca. Seo é an caoi a ndhearna sé é:-
Bhí go leor lacain ag Anne. Cuir Padhraig gasúr amach go dtí an bothán cun sáamh a bhaint ó'n n lacain ionnus go shíleadh Anne gurbé an sionnach a bhíád ann. Amach leis an gasúr agus nuair abhí sé tamall amuig chuala Ane na lachain agus amach leithe go deifreach. Nuair a fuair Pádhraig í imtigthe amach dubhairt sé le duine cáca a ghoid. Annsin chuaidh an bheirt acú go dtí graf (?) áit a raibh in aice an áit. Bhí prucóg mór ag muinntir an bhaile an oidhche sin. Seo amrán a rinne Pádraig i dtaob an prucóg."Tháinic an sionnac tráthnóna Dia h-Aoine,"

2) Bí fear eile ina comhnuidhe sa bhaile seo le linn Tomás agus tugtaoi Páhraig Ó Doláin air. Bhí sé ina togha file agus ina togha sgoláire. Bí sé í Sasana cúpla bhlian agus connaic sé go leor síheóa sin a dubhairt sé féín. Nuair a tháinic sé abaile do cum sé go leor amháin i dtaob an méíd síheóga a connaic sé. Rinne sé amhrán i dtaobh Ann h-ÉeamuinOidhche amáin bhí cúpla fir ag obair do Anne. Ó thárla go raibh cúpla fir ag obair dí bhí seacht nó hocht cácaí déanta aice. Bhí Páhraic ann an oidhche seo ar áirnáin. Nuair a connaic Pádhraic an méid cácaí tháinig ocras air. Do

1) Fadó bhíodh go leor filí ar an baile seo acht níl acht file amháín ar an baile anois.Bhí file ar an baile seo fadó agus an t-ainm abhí air ná Tomás Ó Ging. Do cum sé go leor amhrán i dtaobh an aimsear agus i dtaobh sliab Bothán. Bhí sé ina file ann-mhaith agus bhí sé ina feirméar mhaith freisin. San oidhce a ndeanadh sé na h-amráin go léir.

go bráthach?Fr. (nach ndéanfaidhe loch nead i gcluais cait go deo)4) Céárd é a bhíónn ceithre chosaí faoi ar maidin dá cos i lár an lae agus trí cosa san tráthnóna?Fr. (Nuair a bhíonn leanbh aqg láimheacháin bíonn sí ag siubhail ina dá láimh agus lena dá cos agus nuair a fhásann sí suas bíónn sí ag siubhail lena dá cos agus nuair a eirigheann sí sean bhíonn maide aichi. (Fuair mé an tuairisg seo ó m'athair)

1) Nuair a bhíonn sé le h-ucht báistighe bíónn torran ag na h-aibneaca.2) Má fheicheann tú tuar-ceatha maidin De Satairn beidh an seachtmhain fliuch.3) Cosamhlacht báistighe an loch a feiceál na linntreacha4) Má bhíonn lá fliuch ann agus ma glaodhann an coileach timceall a dó-déág beidh

agus thuit sé ina codhladh. Nuair a bhí sé 'na codhladh bhí na daoine eile ag iarraidh an pota a oibriughadh. Séard a rinne an pota ná leím a thabhairt amach thríd an teach. Ní fhacha Páidín an pota as sin amach agus bhí sé chómh bocht agus bhí sé ariamh.
ó Thomás Ó Luideánn
Druimín Ruadh
Baile an Tobar

(1)1) Cé mhéid cos faoi ucht molt (fr) dhá cois
2) Sin e ar t-aghaidh agus pus ar fr (crothú)
3) An bhfuil thios agat-sa an rud atá fhios agam-sa agus fhios agat-sa agus nach mbeidh

a cinn í agus beidh amarc aichi cómh maith leat féín." Tug sé pota do agus dubhiart sé leis trí bhuille a bhualadh air agus na fochlaí seo a rádh, biadh, deoch agus loch freastal." Nuair a cuaidh Páidín abhaile leag sé an pota ar an mbórd agus bhuail sé trí buille air agus níór tháinic aon ceo as. Suidhe sé síós agus sé abhí go brónach. Cuimhnigh sé ar na focal. Buail sé trí bhuille ar agus dubhairt sé biadh, deoch loch freastail. Tháinig beirt fear amach as agus tarraidigeadar (?) amach bórd mór as agus bhí gach aon saghas bídh air. Niorbh fada gur chuala na comharsana faoi agus bhí cuid achu ag déanamh mór leis. Oidche amháin bhí bainis ar an mbaile agus tugadh cuireadh do Pháidín a theacht. Tháinig sé agus tug sé an pota leis. Bhíodar ag ithe agus ag ól agus níorbh fada go raibh Páidín ar meisge

Bhí fear ann fadó dár'bh anim dó Páidín Ruadh Ó Cheallaigh. Bhí sé 'na chomhnaidhe ag bun chnuic Néifín Bhig. Bhí sé pósta agus ní raibh aige ach aon inghean amháí agus bhí sí dall ó rugadh í. Rachadh Páidín amac gach oidhche fuar, fliuch nó trim. Chuaidh sé amac Oidhche Shamhna amháin mar ba ghnáthach. Bhí sé ag siubhal go dtáínig sé go dí choill mhóír. Chonnaich sé annsin fear beag ag imtheacht ó chrann go chrann. Sheas gach ribe gruaige abhí ar a cheann agus tháinig an fuar-allus amach air agus ní raibh sé indon corruighe. Tháinigh an firín beag aníós chuige agus dubhairt, "na bíodh aon faitchíos ort a Pháidín ní dhéanfaidh mé aon dochar dhuit." Arbh mhaith leat sluagh sidhe Chonnacht agus sluagh sidhe Mhumhan a fheiscint ag bualadh báire ar

Páidín isteach agus chonnaich sé annsin daoine a fuair bás blianta ó shoin agus bhíodar a rádh, "Ó do céad mhíle fáílte a Pháidín nó cá fhaid a fuair tú bás?" "Ní bhfuair mé bás go fóíll" arsa Páidín. "Mura bhfuair céard a thug annseo thú" ar siadsan. "Ná bíódh aon fhaitcís ort rómpa mar ní dhéanfaidh siad aon dochar dhuit" arsan firín. Chuaidh an bheirt acu isteach i seómra dóíbh féín agus fuar Páidín suipéar mhaith ann. "bhfuil aon rud ag teastáil uait a Pháidín mar tá sé in am agat bheith ag dul abhaile," ar seisean. "Bhel tá" ar seisean, "tá inghean agam agus tá sí dall ó rugadh í agus ba liom leigheas a fhághail dí." "Nuair a rachaidh tú abhaile" arsan firín beag, téigh chuig uaigh do mháthar agus tá sgeach ag fas ós cionn an uaighe agus bain dealg as an sgeitheach agus sáith ar cúl

(-)

3) Bhí sgoil i mBothán tuairim is dhá chéád bliadhain ó shoin. Thuas i mbun sgailpe 'sa' gcnoc a bhí an sgoil. Ní raibh aon Bhéárla dhá labhaire ná dhá múineadh ann. Thugadh thuile dhuine a bhí ag dul ar sgoil ann suidhisteóg leis le suidhe uirthí. 'Sé an máighistir a bhí ag múineadh ann ná Ruaidhrí Ó Máille as Caisleán an Bharraigh. I mBothán a bhíodh sé i n-a chomhnuidhe agus bean darbh' dí Siobhán Seóígheach a thugadh lóístín dó i n-a teach féin. Thugadh cuid de's na daoine máimím bheag fatáí dó agus thugadh tuilleadh airgead dó. Ag foghluim staire agus ag déanamh amhrán is mó a bhíodh na sgolaírí. D'innsigheadh an máighistir dóíbh cé'n t-amhrán a dhéanfaidhis agus chaithfidís an t-amhrán a bheith déanta acu i n-am áirhrid. Cáit Seóíge agus Micheal Seoighe cuid de na daoine a bhí ag dul ar sgoil ann.

an paidir á ghabháil aige, do labhair guth leis, agus d'fhreagair: "Tá sí id chúram,"
Do fágadh mar a raibh an duine bocht. Níor scaoileadh leis.

Paidreacha istoidhche ní bhím i bhfad leo,
Agus paidreacha ar maidin ní deirim go deo.
(Fear go raibh bean leisceamhail liobarnach aige a chúm na bhersaí leanas:-Nuair thagaim-se isteach um thráthnóna,
Ní bhíonn teine ná teas aice romham
( x líne ar lar annso )
Acht í 'na lóman 'na suidhe .
Bíonn a luirgní dóíghte
Cnámh a h-uilinn scólta,
Seachamid an tsórd san,
Nó brisfid iad bhúr gcroidhe.
Sioc i dtosach na h-oihdche do dhíol Fionn a bhróga(Frost in the beginning of the night and a (?) watery sky betokens rain before morning)
Cnoc a Reamhra, lán de ghabhara,
Maidin Domhnaigh Cásga.
( Cnoc a Reamhra, name of thick round hill near Mallow )

Bhí bád ón áit seo amuigh i lár an bháidh roinnt mhaith bliadhna ó shoin. Bhí muinntir an bháídh ag iascaireacht leó agus níor mhothuigheadar aon nídh gur eirig stoirm. A dtuaidh a shéid an ghaoth agus dá mhéíd iomarra a dheanfaidís ní fheadfaidís teacht abhaile. Leigeadar don mbád dul uaithe féin agus bhuail sí talamh san gcósda theas agus chuir feist uirthe agus d'fáadar ansann í. D'imthigh na h-iascairí go dtí tig éígin theas agus nuair a fuair muinntir an tighe amnach cad a tháluigh dóíbh bhíódar go dteas chúcha agus thugadar lóísdín dóíbh. Ar maidin tháinig an t-ainimhidhe ba ghreanamhaire a chonnaic súil duine riamh. Bhí sé cosamhail le capalo acht is olann a bhí ag fás air. Chuireadar a tuairisc agus d'innseadh dóíbh cad a thárluigh. Is amhlaidh a bhí fear an tighe ag tabhairt ualach órnan go dí an "brewery" agus nuair a bhí an órna a mheilt cheangail an fear an chapal amuich agus bhí stuif éigin a chaitheamh amach agus bhí an stuif sin meiscamhail agus thosnuig an chapal á ithe agus bé deire na dála ná thuit sé ar

1) Is deacair olann do bhainnt do gabhar( ag tagairt do daoine droch-beasac)
2) Nil aon truagh ar an domhan is mo na tuthac tuisginach (?)( Sé sin duine gur doigh leis go mbionn eolas an domain aige )
3) Coisg uair no dó agus leig leó as san amach(Daoine gur doigh leat na bionn an ceart aca ná bí ag argóínt leo)
* * * * *
Nú go sgarfaid an laca leis an lín do snam
Nú go sgarfaid an Eala le na clumh mhín bán
Nú go sgarfaid an madra le creidim na gcnamh
Ní scarfaid an ghanghuidh le hintinn mna

1) Is deacair olann do bhainnt do gabhar( ag tagairt do daoine droch-beasac)
2) Nil aon truagh ar an domhan is mo na tuthac tuisginach (?)( Sé sin duine gur doigh leis go mbionn eolas an domain aige )
3) Coisg uair no dó agus leig leó as san amach(Daoine gur doigh leat na bionn an ceart aca ná bí ag argóínt leo)
* * * * *
Nú go sgarfaid an laca leis an lín do snam
Nú go sgarfaid an Eala le na clumh mhín bán
Nú go sgarfaid an madra le creidim na gcnamh (?)
Ní scarfaid an ghanghuidh le hintinn mna

agus driofúir ann agus phós an driotháir. B'éigin do'n driofúr pósadh annsan agus do phós sí fear doicheallach sanntach. Chuir sí an milleán ar fad ar an driothár annsan agus dúbhairt sí na pósfadh sí féín, mura mbeadh an dríóthár. Bhí nós aca san áít coinnle a thabhairt leo nuair a bheidis ag dul go dtí tóramh. Fuair an driothár bás agus tháinig an driofúr cun a' torraimh gan aon coinneall agus chaoin sí mar seo é:-
AN CAOINEADHJamesy a stóraigh
'Se fé ndear dómhsa
Teacht go dtí do tóramh
Gan coinneall bheith am' dhóírne,
Ná gur cheangalais go h-óg mé,
le bodach nách fóganta,
Go bhfuil an glas aige ar a' gcómhrainn,
Agus an eocair in a phóca.
* * * * *
Giota eile a bhí aice ní raibh sí deimhnightheach cad leis a bhain sé. Ní raibh aice ach dhá bhéarsa. Bean ag labhairt lena h-ingean atá ann:-
(I)A 'nghín ó mo chroidhe
Nách truagh mar a bhí
Bhúr máthair bhocht 'na h-aonar
Ag géar gol is ag caoí
(II)

agus driofúir ann agus phós an driotháir. B'éigin do'n driofúr pósadh annsan agus do phós sí fear doicheallach sanntach. Chuir sí an milleán ar fad ar an driothár annsan agus dúbhairt sí na pósfadh sí féín, mura mbeadh an dríóthár. Bhí nós aca san áít coinnle a thabhairt leo nuair a bheidis ag dul go dtí tóramh. Fuair an driothár bás agus tháinig an driofúr cun a' torraimh gan aon coinneall agus chaoin sí mar seo é:-
AN CAOINEADHJamesy a stóraigh
'Se fé ndear dómhsa
Teacht go dtí do tóramh
Gan coinneall bheith am' dhóírne,
Ná gur cheangalais go h-óg mé,
le bodach náh fóganta,
Go bhfuil an glas aige ar a' gcómhrsainn,
Agus an eocair in a phóca.
* * * * *
Giota eile a bhí aice ní raibh sí deimhnightheach cad leis a bhain sé. Ní raibh aice ach dhá bhéarsa. Bean ag labhairt lena h-ingean atá ann:-
(I)A 'nghín ó mo chroidhe
Nách truagh mar a bhí
Bhúr máthair bhocht 'na h-aonar
Ag géar gol is ag caoí
(II)

t-iomlán ann:-
CAOINEADH:-Mo chara ar mo lár
Searrach na n-uaisle mbreágh
Go mbíodh a watchanna 'á chur i gclár
Agus a gcapall aca 'á ngábháil
Agus píóbaire 'na lár
A' gabháíl isteach 'un a' t-sráíd.
* * * * *
Ceann eile ó'n sgéaluidhe céadna. Dán caointe a dhein óigh-fhear éígin nuair a phós an cailín a bhí luaidhte leis, ceannuidhe saidhbhir agus dfág é féín ar lár.
AN CAOINEADHA chara chroidhe 's a uain
A ghaol na ndraoithe dúbha
'Sa trí caisléain ar a' mbruach, -
'Sa chaisleán dubh úd thuas
Ní thabharfadh a' saoghal uaidh
Chun gur ceangalais
le h-inghean an cheannaidhe chruaidh
Ná tabharfadh aon nídh uaidh
Gan dhá phingin is a luach
Do dhíolfadh a shéar sin fuar
'Sa mangalam ruadh
Amach a' béal a' chuain
* * * * *
Caoineadh eile a bhí aice:- Is amhlaidh a bhí driothair

cun a mharbhuighte. Cuir sé fios ar na saighdiúirí agus nuair a tháínig an lucht marbhuighthe scaipeadh iad agus gabadh Tadhg agus theich an chuid eile. D'innis Tadhg a sgéal ach níór creideadh é, agus crocadh go crann láithreach é:-
CAOINEADH THAIDHG na SAMHNA(I)A Thaidhg na Samhna, b'fear ceannsa tí' thu,
Bean-mhín do labhair,' is níoraibh feall 'san chroidhe 'gat,
Ó'r thógais do cheann do bhí greadhn na ndaoine ort,
Cé crocadh go crann i nGleann Uí Chroim thu.
(II)'Dé an iongnadh liom-sa dá n-deintá "Traison"
Beann tíghe nochtadh nó buille lae aonaigh
Ach a' gluaiseacht le fuireann nár choinnibh 'é chéíle
D'fágadar thusa 's d'imthígheadar 'na n-aonfheacht
(III)Do shíubhluigheas-sa leat-sa mór thímpal na h-Éireann
As siar go Baoí is Béarra
Go Beanntraighe isteach mar do bhíodh cion ar do ghaoltaibh
Cois Abhann Máighe is go h-Uibh Laoghaire(Dúbhairt an sgéaluidhe go raibh cuid mhaith eile sa caoineadh ach go raibh sé dearmhadta aice)
* * * * *Do bhí giotaí eile aice agus seo giota a dhein bean caointe os chionn cuirp duine duine éigean de shliocht uasal a bhí marbh. Dúbhairt sí go raibh an

"Do chonnac " ar seisean agus í 'n-a girrfiadh ag crúdh ba na cómharsan fé mar abhí sí ar an saoghal so."Tar éis an méid sin do rád luig sé siar agus ní raibh gíog as.

Airgead luchh cartanachta
Na trí Rudaí is Airaighe (?)Táiliúr
Piobaire, agus
Gabhar
Na trí Beaga is FearrBeag na cruiceóíge
Beag na caorach
Beag na mná
Ceithre Rudaí nách féidir a DheunamhSnámh in agaidh an easa
Caitheamh cloch le chuan
Ag tuargan darrach le dóírnibh
Ceangal gainimhe le gad

(2) Trí neithe a bhaineann le bligeárd -Feirc ( (?) sideways)
Feadaoil
Fiosracht
(3) Na trí h-eisg is mire -Roch (skate)
Rón (seal)
Ronnach (mackeral)
(4) Na trí rudaí is géire -Dealg murlaigh (?) ( thorn in stagnant water)
Fíachal con (Hounds tooth)
Focal mná
Trí rudaí nac féídir deunamh 'na n-éaghmaisAn cat
Simné
Bean a' tíghe
Trí rudaí nac féídir a fheiscintFaobhar
Gaoth , agus
Gradh
Trí rudaí nách féidir fhoghluimGuth
Féile, agus
Filidheacht
Trí rudaí na tagann meirg orthaTeanga mná
Cruidhte chapaill bhúisteára

Mar tá a n-intinn gá seile (?) tá cómh h-árd le barraí na gcraobh'Sé dubhairt mo grádh-sa nár graduig (?) sí aon fhear ach mé féinAgus go bhfeicidh mé an lá go mbeidh an fáinne úd orainn araon.
(V)Mo chreach is mo chás ná caitheann sé sneachta 'gus siocGan mise is mo ghrádh ar láir (?) na fairrge amuighGan long, gan bád, gan árus daingin againnAch mise 'sa t-snámh is mo láímh dheas cásta 'na crios (?)
(VI)Níl slat insa coill ná go bfuil snaidhm óra barra dá lár (?)Níl breach insa tír na go n-éireóchaidh go bárr uisge snamhNíl sagart 'na ríógacht na go n-éireóchaidh chun Aifreann do rádhAgus nuair a tigeann an oidhche sé is fada liom go bfeiceann an lá.
Fuarathas an t-amhrán thuas ó seanfhear darbh ainm Seán Ó Réagáin ó Oileán Cléire. Is uaidh leis a fuarathas na giotaí a leanas:-

'Sé Tiobrad Árann, d'fághas ar maidin Dé Luain'S níor stadas o'n stair (?) sin go ndeaghas 'un Daingin ar chuairdCé gheóbhainn ar ceann cláir ac mo ghrádh 's í ag imirt le sguaibAch ar ionntáil na mádh bhí an cionádh ag an gCailín deas Ruadh
(II)Geóbhmíd ó thuaidh ar bhuairt ar bhuille 'sar bhaois (?)Is ní tiocfam an-thuaidh ó Luain go maidin DiardaoinBeidh leamhnacht na bó 'á ól cois cladhtach an fhéirAgus ní dhéanfaidh sin an gnó go mbeidh spórt ag an mbaile go léir
(III)Mo chreach is mo chás ná fuil mile le faid is gach láAistann (?) is droighean 'sa tír 'á mbímís ag gabhailMise 'sa díg na ceadta fear (?) mo sgáthAgus mo dhá láímh 'na tímpal ó'n oidhche go dtiochfaidh an lá
(IV)Tá cuid de's na mnaibh go bhfuil gradh aca d'fearaib an (?) t-saoghail

Tá uathaim ana arsa i gCíll Muire leis. Tuisnigeann sé i bpáirc eigin i Liosnambóbhan agus leanan sé treasna ár bfeirm fen cré agus ní stadann sé go sroiceann pairc eile i mBaile an Oidhre. Ar cul ceann des na Cill tá doras ana mhór ag dul isteach fen dtalam go dí an uathaimh agus is feidir leat feachaint isteac ann.

Tomás O Séaghda
Tomas O Finn
Diarmaid O Loingsigh
Seán O Loingsigh
Padraig Ó hAinnifín
Sailbeastar Bodhlaer
Tomás O Canntláin
Seán O Dómhnaill
Pádraig O Concubhair
Seán Ó Loingsigh
Pádraig O Séaghdha
Cormac Mainséal
Brígid Nic Chártaig
Cáit Ní Tuama
Muiris O Conba, Cnoc na hEórnan

Airgead tuath cartanachta
Na trí Rudaí is Airaighe (?)Táiliúr
Piobaire, agus
Gabhar
Na trí Beaga is FearrBeag na cruiceóíge
Beag na caorach
Beag na mná
Ceithre Rudaí nách féidir a DheunamhSnámh in agaidh an easa
Caitheamh cloch le chuan
Ag tuargan darrach le dóírnibh
Ceangal gainimhe le gad

Fuarathas na giotaí seo ó Anne Bean Uí Dhuibhir, beannacht De le na h-anam, Ag seo thíos iad direach mar a thug sí iad:-
Tadhg na SamhnaDuine de mhuintir Cárrthaigh ab eadh Tadhg na Samhna .i. Tadhg Mac Cártaigh. Feirmeóír ab eadh é a cómhnuigh í nGleann Uí Chróim laimh le Dunmaonmhuighe. Bhí dream san áit a bhí in earraid le tíghearna talmhan na h-áite agus shocruigheadar ar an dtighearna a mharbú oidhche áirithe. An oidhche sin bhualadar isteach idtig Thaidhg, agus thugadar, leo é i gcoinnibh a' tola. Do bhí cómhnuidhe ar an dtíghearna i nGleann a' Chroím agus chuala se roim ré go rabhthas

(I)Ná Trí Reatha is móRith uisge
Rith teine
Rith éithigh (Spread of a lie)

ag gaisleach buineann go dtéighidh chun síl in a chluais"
Easgaine an FheirméaraChuaidh feirmear ar a'dtraigh lá cun lothaig a baint. Do bhain sé a bhróga agus a stocaí de. Le linn a cuid dimthig sé tamaillín ó'n áit 'nar fhág sé na bhróga srl. agus tháinig ailtheóír éigin agus ghoid íád. Núair a tháinig an feirmeár ar ais thosnuigh sé ar eascainí."Á" ar seisean -"Mo stocaí boga néáta
Gan chloga gan chliat
An t-é ghoid uaim íad
Nár fheicfidh sé Dia
Mura gcuiridh sé chúgham iad
Sar a gcaithfead a' biadh"
Eascaine an DaillDuine éigin a chur fearg ar dhall agus do dhein an dall an duine d'eascainídhe mar seo - "Im ná raibh ar do bhainne
Clúmh ná raibh ar do lachain
Siubal ná raibh ag do leanbh
Ná fionnadh ar do bhó
Is go mba mhó is go mba leithne a' lasair
A bhéas a' dhul tré t-anam
Ná sléíbhte Conamara

Fuarathas na giotaí Gaedhilge a leanas ó Dómhnall O Danabháin, Dun Ceallaigh, An Goilín i bParóiste Cill Mhúdha. Fuair se bás tamaillín ó shoin Dia lena anam. Tá na dánta díreach mar d'aithris sé iad
Paidir roimh na Coróinneach Muire"Ófráilimíd suas an Coróinn Mhuire Páirteach in onóir do Dhia agus do Mhuire 'ghá iarraidh ar a' dTíghearna trócaireach trí ímpídhe na Maighdine Muire, gach

Le linn an Solus do Mhúcadh a' dul a' Chodladh"Nár múcaidh Dia solus na bFlaithis ar ár n-ana. Amen."
'Sa Leabaidh: Paidir"Réir Dé go ndeineam
Beatha na Naomh go dtuilleam
Ceól na n-aingeal go gcloiseam
Agus solus na bhFlaithis go bhfeiceam."
Le linn an Teine do Choigilt 'san Oidhce"Coiglilim an teine mar a dheinann Críóst cách
Muire de cheann a' tíghe agus Briíghid 'na lár
Ag cosaint a' tíghe seo agus a bhuidhean go lá."
nó leagan eile mar leanas:-
"Coigilim an teine fé choimirc' Naoimh PádraigGo gclúduighidh ár n-aingil í is nár scaipidh ar námhaid í Cliodh Dé ar an ndoras go dtagaidh an solus amáireach."
Sean-EascainíEasgaine Fear na gCaorachBhí caoire ag feirmeóír ar Mheall a' Sgeiche fadó agus do goideadh oidhche iad. Nuair fuair an feirmeóír amach é dúbhairt sé:-
"An t-é ghoid mo chaoire ó Mheall a' Sgeiche nár a liathadh ar a' bhféar oidhche reóídh ná beidh piléar tríd 'á shéideadh go lasmhar ceolmhar i ngreim chuim bhuilg air; agus an fiabhras buile, agus

trioblóíd, gach tionóísg a chur tharainn féínig agus thar ármuinntir ins gach ao' bhall 'na bhfuil siad agus sinn do chur i mbealaigh ár leasa mhá's é do thoil glórmhar siorruidhe féinig é." Amen.
PAIDIR le linn TORRAIMH
(ar son anman an té atá marbh)"Go dtugaidh Dia socair síorruidhe anam do gach h-aon anam d'imthigh rómhaionn leis na seacht sínnsiribh agus do'n anam atá láithread agus d'ar n-anam féinig an lá deireannach agus má fuil aon duine aca ar thrioblóíd ar a' saoghal eile go dtugaidh Dia sochair síorruidhe anam dóíbh - do fuadar bás i gCreideamh Chríost." Amen.
PAIDIR ag dul isteach 'sa Seípéal"Ó, a Thíghearna, chugat atánag
Ad' iarraidh do ghrásta
Fé thoradh Do Pháise
Agus trí ímpídhe do Mháthar" Amen.
PAIDIR ag teacht as an Séipéal "Slán agat, a Mhuire
Slán agat, a Íosa
Slán ag an gCrois gur céasadh Críost uirthe
Agus nár deinead-sa peaca
Go bhfillead arís ort."

caitheadh sé seasamh ar cois amháin agus an slinne do caitheamh istheach leis an gcois sin. Dá dtuithfeadh an slinne ar ceann des na línte beadh sé as an gcluiche. Dá neirigheadh leis é cur isteach tógadh sé thar nais é arís agus caitheadh sé isteach go dtí an ceann eile é. Bíodh siad mar sin ar cois amháin go dtí go mbíodh sé istig i gach ceann aige. Tá sé ana deacar an ceann san d'imirt.Bhí cleas eile acha agus seo mar a dheinidís é. Bhíodh seactar nó octar de pháistí ann. Bhíodh ainm fé leith ar gach pháiste mar fear pingin, fear réalach agus a leithéidí. Bhíodh duine ann agus píosa éadaig flic na láimh aige. Glaodhadh sé amach ainm duine agus iompóchadh sé ar duine ná bíódh an ainm san inaoncor air. Caitheadh an fhear go mbíodh an ainm san air "mise" do rádh nó geóbhadh sé buile san aghaidh.Bíonn siad ag imirt dailicín sa geimhreadh. Cuireann siad píosa éadaig ar aghaidh duine i dtreó nach féidir leis aon rud d'fheiscint. Bíonn sé a dh'iarraid breith ar na daoine eile ansann. Tráthnóintí fadaan tSamhraidh bíonn siad ag imirt peile. Bhíonn síád ag chaiteamh cruidthe capall leis. Bhíonn dá píosa iarrain saidhthe sa talamh timcheall deich slat óna céile. Bíonn beirt i gcoinnibh

Is do labhair sé le DómhnallCioca fir beo sibh nó marbhFir bochta beó sinn, na bfuil airgead in ár bpócaIs go bhfuil agam; mó dhóitin sa bhaileÁr gcaiptaen nár thóg sinnIs d'árduig a sheólta'S taímid ag síar ológanac ó mhaidinDéinig mo cómhaire "arsa sagart an paroisteIs túgidh i dtig bórdin go maidin.All right arsa Dómhnall " (?) dont does not know youIs bféidir ná bhfuil id glórse ach maghadh
(IV)D'árduigheadar (?) leó is do chnagadar an bhótharIs ag síar ológnac dá chasadh'S amhlaidh a bhí Paddy is an bhróg air'S a cosa teacht scólta (?)Is na gcrosadh go dteó, dteó cheann mara."
Fuair Peadair Ó Conaill bás agus chuireadh é inaiche Árdromh.

dóibh bád a thabairt leó cun dul ann. Peadair Ó Chonaill a bhí mar caiptaen aca. Nuair a shroiseadar an t-aonac, ní fhéadfaidís na muca do dhíol agus thosnuigh (?) ag ól. Cúaidh an caiptaen isteach i (?) chun an bhád a chur ann. Ceap na fir eile go raibh sé imtighthe abhaile agus bhíodar i bpúnc (?). Sgríobh Peadar Ó Conaill an t-amhrán seo mar gheall ortha.
D'árduigheamair ár sheólta,Amach tríd an fód linnDul faoií h-ómas na maraBhí chéád muc ar an mbótharIs ní faightear íád ar feárlaingSíád ag imteach ana (?) bótharibh abhaile
(II)Bhuaileas suas an bhótar'S fúaireas cnag sa fallaing'S i gcóir na h-oidhche amáireachNí coiméadfadh mion gárda gan sgiobadh a's an áit linn abhaileD'imtig repórt amach tríd an paróísteGo raibh duine éigin sa teóraintí marbh'S amhlaidh a bhí Paddy is an bhróg air'S a chosa teacht seólta'S na gcrosadh go dteó, dteó ceann mara."
(III)Táinig sagart na paróíste

Bhuidhe. Deirtear gur ceólaidhe ana mhaith a bheadh é ach fuair sean uncail dómhsa gur ainm do Diarmuid Ó Urdail an buadh air. Seo an dán:-
(I)Tá tígh ban ag Dóire go bhfuil ceól ann ag píob,Is tá triúr de mnáibh óga ann ag seoladh is ag nighe,'Sí Cáit a bhean grána do cráich mé ar mo croidheIs gur cuir sí cun fán uaimse Máire an Cuíl Buidhe"
(II)A Dia mór na glóíre dein treó dom is díonIs na sgaoil ar fuaid ceóidh méim streoiridh (?) gan crícMuna bhfaghaninn cead í pósadh le cóir ceart ón dligheFágfadsa Dóíre agus seóladh mé luinng
(III)Nuair a gabhaim soir cun Dóire is an cómhghar (?) anonn'S gur dhóígh liom nach aon neómat mo stór a gabháíl cughamIs go mfhusa liom bheith báidhte nó lán lag sa taoidMara gcasfaí in aon áit liomsa Maíre an Cúil Bhuidhe.
Dóire an ainm atá ar ceanntar

(II)Bhí triúr d'fhearaibh láidir ann ó trágh Caithoir (?) Caim
Is Diarmuid tréangéagach Ó Seághdha na Cualaighe
Bhí beirt des na Néíllaig ann a bhí go h-eólgaiseach croidhe
Duine ó's na hAodhraoi 'gus Innis Bernárd"
(III)"Bí bád ó Rinn Truise ann is bád ó Ciarraighe
"Is ó oileán Béarra bhí dá bhád nó trí
'Is do bhí "launch" ann aniar ós na Gránaibh."
Do dhein Robáird Tóíbín "Botairín Guirt Gairbh"
Seo é:-"Sé bóthairín Guirt Gairbh do cráidh mé ar mo bhallaibh
Is do cur sé cun costas ró mór mé
Mo cannastar bhreágh bainne a bhí ag teact cugham ar maidinIs mo arán a bhí bainnte le fuaimeannt (?) "Do bhí fear ag obair is bhí capall ana crosta aige agus deineadh an chuid seo do.An snap a tug Raegal aniar sa caol air
Do sgiobh sé an léine de mullach a cinn
Do sgread sé is do béic sé is do lúigh sé ar gach aoinne
Bhí an "murder" trom deánta i ngan fhios da mnaoi
Níor stad sé den rás sin go dtáinig se don bealach a bhí ar barra an cuais Caim
Do croch sé trí broom den tsáile air féínig
Cun go leighisfeadh sé an pian a bhí tímceall a croidhe"
Bhí file eile ann darab ainm Murtaighe Larry. Do dhein sé dán mar geall air Máire an Cúil

Mór, Liam Ó Duibhir ó Caolruadh, Dónal Ó Ualacáin ó Cill Cait Iarrainn agus Tadhg Ó Laoghaire. Do dhein Dónal Ó Ualacáin "Rasanna Ciarraige." Tá an cuid is mó den dan san caillte anois. Seo bhéarsa de:-"Sé an caise bhí na déíg siúd
A tug cognamh mor do Ciarraighe
Nuair a bhíodar ag teacht traocta
Iad féin agus a gcriú"
Ó Ciarraighe a beadh Tadhg Ó Laoghaire ach is ó'n áit seo a beadh a mhuinntear. Do dein sé dán leis mar geall ar rásanna a bhí i gCiarraighe. Seo an dán:-
(I)Bhí an léidir í deanamh le dúthracht
Thar gach plannda dar fás ar Dromáird
'S níor leogadh aon mhaide ar a drucht léi
Cun gur sgriosadh an fionn ó na sáil
(II)A Dia mhór dein séirse breágh gaoithe
D'aon creideamh, d'aon maoin nó d'aon grád
D'iad shaoradh, Dia'd taobú Dia'd caoinleact
'S an cuid eile de'd dhaoine teacht slán"
Do dhein Liam Ó Duibhir "Rasanna Baile an Caisleáin." Seo cuid de:-"Ó taobh Cill Cait Iarrainn go gluais fé na ndéin siúd
Beirt bhuana de shíol lucht na gCárthaig
Peca 'noir 'niar nó adhtuaidh do thriall an Mátaoise (?)
Is ó'n Poinnte do triall mach na Cáseaig" (?)

D'eadh. Bhíodh sí ag sgreadaig agus ag mallachtú agus bhíodh ana spórt acu uirthiÓ Neidín di agus tagadh sí timceall dá úair sa bhlían ag bailiú. Deirtear go raibh feirm aici féin agus a driotháir áit éigin ann. Cúaid an ráfla amach cúpla mí ó shoin go bhfúair sí bás, Beannacht Dé le na h-anam m'ás fior an sgéal.

Bíonn tinncéirí agus lucht siúbhail ag dul tímcheall na h-áite seo go mion minic. Daoine bochta iseadh íad a bhíónn ag íarraidh déirce agus uaireannta bíonn síad ag díol sáspain, pictiúirí peannuighthe buicéídí agus alán rudaí eile.Tagadh bean go minic darab ainm dhí Bríghid Ní Currín. Ag íarraidh déirce a bhíodh sí agus bhí ana mhisreach agus droc bhéasa aici. Dá mbeadh an dinneár ar siúbhal nuair a thiocfadh sí isteach, do théígeadh sí chun an bhúird agus strapadh (?) sí léi rud éigin a's an bhórd gan náire na eagla. Do bhí mo deirbhsiúr ag ullumhú an dinnéara lá agus ní raibh aoinne eile istig. Tháínig Bríghid isteach go dtí an bórd. D'ól sí an líathadh a bhí ins an crúisgín ann agus cuir sí ceathramhadh tae isteach in a mála agus amach léi. Do bhí eagla ar mo deirbhsiúr roimpe mar níor aithin sí í agus ní leigfeadh eagla di cur isteach uirthi.Cúaidh sí isteach i dtig eile an lá chéadna agus thug búachaill dá phingin di agus dúbhairt sé léi coróinn Mhuire do rádh do. D'imtig sí úaidh agus tar-éis tamaill d'iompuig sí ar a sáil agus dúbhairt sí, "Ní deirim paidreacha dhom féín." Sin an buideachas a bhí aici do. Dúbhairt sí go raibh sparán mór airgid aici agus nuair aithrig na daoine óga í, bídís ag íarraidh an sparán do thógaint dí mar

beirt eile nó duine i gcoinnibh duine eile. Bíónn dá crúdh ag gach duine agus seasuigheann an beirt inaice iarrainn amháin. Caitheann siad na chruidhthe i dtreó an iarrainn eile. Má bíónn crúdh duine amháí níos giorra don iarrainn bhíonn poinnte aige. An cead duine go mbíónn fiche poinnte aige beidh an chluiche aige.

inaice Neidín. Do sgríóbh Dónal Ó Ualacáin béarsa do Paidí Bán fear ó Doirín a Cuais.
'Sé Paidí Bán an "Pilot" ar an siota bionn ag aimsuighadhAg feitheamh ar an aimsear cun go dtagadís ar dtírIs ar teact na taoide móire seadh bíonn a cuisle bualadh,'S níor baoghal do san uaigneas go bfeicfhead CaitilínCaitilín a beadh a bhean. Bhí sí marbh.

Fadó do bhí cúigear nó seisear fear cun dul ar aonac le muca. Sa Snaidhim a bhíodh an t-aonach an t-am sin agus béigin

Mór, Liam Ó Duibhir ó Caolruadh, Dónal Ó Ualacáin ó Cill Cait Iarrainn agus Tadhg Ó Laoghaire. Do dhein Dónal Ó Ualacáin "Rasanna Ciarraige." Tá an cuid is mó den dan san caillte anois. Seo bhéarsa de:-"Sé an caise bhí na déíg siúd
A tug cognamh mor do Ciarraighe
Nuair a bhíodar ag teacht tracocta
Iad féin agus a gcriú"
Ó Ciarraighe a beadh Tadhg Ó Laoghaire ach is ó'n áit seo a beadh a mhuinntear. Do dein sé dán leis mar geall ar rásanna a bhí i gCiarraighe. Seo an dán:-
(I)Bhí an léidir í deanamh le dúthracht
Thar gach plannda dar fás ar Dromáird
'S níor leogadh aon mhaide ar a drucht léi
Cun gur sgriosadh an fionn ó na sáil
(II)A Dia mhór dein séirse breágh gaoithe
D'aon creideamh, d'aon maoin nó d'aon grád
D'iad shaoradh, Dia'd taobú Dia'd caoinleact
'S an cuid eile de'd dhaoine teacht slán"
Do dhein Liam Ó Duibhir "Rasanna Baile an Caisleáin." Seo cuid de:-"Ó taobh Cill Cait Iarrainn go gluais fé na ndéin siúd
Beirt bhuana de shíol lucht na gCárthaig
Peca 'noir 'niar nó adhtuaidh do thriall an Mátaoise (?)
Is ó'n Poinnte do triall mach na Cáseaig" (?)

Séamus Ó Chonchubhair
Croch a Bhrocáin

Níl mórán toibreacha beannuighthe mór-thímcheall na h-áite seo. Tá cheann ins na h-Aodhraoí agus tugtar "Tobairín Beannuighthe" air. Fadó do thagadh mór-chuid daoine cun na h-áite ag íarraidh leighis d'fhághail. Do tháinig bean agus a mach cun na h-áite úair amháin. 'Sé an rud a bhí ar an mbuachaill ná do thagadh tinneas cinn ana throm air agus do chailleadh sé a mheabhair. Acht ón lá sin amach ní fhuair sé aon cheann aca. Tá cheann eile igCo. Chíarráighe agus glaodhtar "Loch Shan Chuínleáin" air. Téigheann na daoine ann gach bhlián cun turuis do chaitheamh agus deireann síad an guidhe seo."Go mbeannúighthear dhuit a Chuínleaín naomta
Go mbeannuighídh Mhuire Dhuit agus beannuighím feín duit
Annso a thánagh ag ínnsint mo sgéala
Ag íarraidh mó leigheas i gcunntas Dé ort.

cré buidhe ar nós luaithrighe agus ansann glaodhadh " Feít[?] Bhuidhe air. Tá áit eile ansó ar a glaodhtar Doire Olla. Tá tobar Naomhtha ann agus teigeann daoine ann cun turusanna a dhéanamh mar maitheas na súl. Tá sgeach gheal ag fás ós comhair an tobair amach. Deirtear go raibh "dall" ins na hAillithe agus oidhche amáin deineadh taidhreamh do. Ceap sé go raibh sé san áit seo ag deanamh turuis. Cúpla seachtmhain na dhiaidh dinnis duine éigin do go raibh an áit so ann. Ní raibh fhios aige go raibh an turus annso. Tháinig sé agus dhein sé an turuis. Tughadh radharch a shúl thar nais do. Ta cloch ar bhárr an chnuich agus glaodhtar "Cloch an airgid" air. Deirtear gur fuaradh airgeadh sa cloich sin. Sin é an fáth gur glaodhadh an ainm san air.

Deirtear gurbh é an fáth gur glaodhadh Cill Cait Iarrainn ar an áit seo ná:- go raibh Naomh annso fadó darab ainm Cait Iarrainn. Nuair a fuair sé bás cuireadh annso é agus glaodhadh Cill Cait Iarrainn ar an áit na dhiaidh. Tá áit eile annso agus glaodhtar Doirín a Cuais air. Sé an fáth gur glaodhadh an ainm san air ná:- tá cuan mór ann agus glaodhtar cuas air. Fadó bhí coill san áit agus 'sé an

ainm a glaodhtar ar coill an uair sin ná doirín. Glaodhadh Doirín a' Cuais air na diaidh san. Tá áit eile annso ar a glaodhtar Olla Beag. Tá tobair beag ann agus tá leigheas san uisge. Teigheann daoine ann cun turus a dheanamh. Glaodhadh Olla Beag air na dhiaidh san. Tá áit eile ann agus glaodhtar Cnocáin Breaca. Tá mórán cloch ann agus tá fraoch agus aitinn ag fás ann. Sin é an fáth gur glaodhadh Cnocáin Breacha air. Tá loch beag sa cnoch agus glaodhtar "Loch a' Lín" air. 'Sé an fáth gur glaodhadh an ainm san air:- Do chuireadh na daoine líón isteach ann cun é do bhánú agus glaodhadh "Loch a' Lín " ar na diaidh.
Tá carraig amuich sa bhfairrge inaice an Poinnte agus glaodhtar "Carraig a' Dhonn" air. Tá saghas cairraigín ag fás ann agus glaodhtar "Ceann Donn" air. Bhíodh na daoine á phiocadh agus a dhíol. Deirtí go mbíódh galúnach á deanamh as. Deineadh bhéarsa do'n charraig mar gheall air. Seo é:-"Tá "Carraig a' Donn" á rádh"
Go bhfuil sí láidir achfuineach."
'S tá uirthe siúd slapara ag fás
Ó imthig an tál a streacadh í."
Tá gleann sa chnoc ar a glaodhtar "Féith Buidhe." 'Sé an brígh atá le féít ná:- rud cúmhang fada (vein). Bhí talamh san fiadhan ar dtúis ach deineadh feirm de taréis tamaill. Bhí an

Is amhlaidh do bhí fear, a bhean is a chlann is a mháthair-céíle, ina gchómhnuidhe i dteach i Sráid Mhuilinn tímcheall céad bliain ó shoin. Ag an am sin bhí sé de nós acu dul le h-aghaidh gainmhe go Cuirt an tSeafraidh. Oidhche áirithe ag uair an mheadhon-oidhche chuaidh an fear seo amach chun a bháid gainmhe do chur i dtreó le h-aghaidh na maidne (?). Ag dul thar geata na Mainistreach dó do mhothuigh sé a scórnach do bheith an-thinn. D'imthigh sé abhaile slán tar éis an bháíd do dhaingniú. Ar maidin baineadh an chos dub dó agus fágadh ar an dteinteán i gcúpán é tarraingt. Ach i ngn fhios d'aoinne d'iompuigheadh an chupán. Deineadh é airís do'n tarna agus do'n treas uair agus tuith an rud ceadhna amach. Ag an am sin bhí bean ó'n chómhursanacht, Máire Ní Chearabhaill, agus bhíodh sí i gcómhnuidhe i gcoimhseacht na sídheóg. Ist oidhche chuaidh m áthair-chéile an fhir fá na dhéín. Nuair

and came home and the leg rotted off of him which was the cause of his death and so it was left alone for along time afterwards. The place where the money was hidden was under a small bush and at that time the people of that place had alot of greyhounds and they used to meet at the fort every Sunday and go for a hunt. One Sunday as some of them were waiting at the fort a man by the name of Lawrence White said that he would dig for the money but he was not long digging when the rest of the crowd came on and so he joined in the hunt with them and left the money alone and that evening when he went home his wife was insane. The fort is situated about eight miles from Clonakilty and is open at one side by a large hole and inside are alot of rooms and there are huge stones there with Ogham writing on them and there is a tunnel or passage about two

Clonakilty. One day he killed a Minister from Kilmeen and he was hanged in the quay at Clonakilty in a field of Jimmy Hurley's known as the "Croppys field" behind Lordans forge. When he was about to be hung he asked for one of the Crowleys from Caravouler to tell them where he had the money hidden, but as any of them were not there a man by the name of Canty was present and Donncadh asked him to speak to him and he told him where he had the money hidden but that he should not tell anyone until he drawing his last breath. When this man was trying to tell where the money was hidden but all that could be understood from him was, Crowleys fort in Caravouler. One of his sons went to the fort to dig for the money but it was a "grafán" he took with him and when he had dug about three sods the top of it flew off and (?) him in the leg so he left it there and

Long ago there were seven brothers McCarthys by name who lived in Kilmeen and the seven were highway men. One of them was called Donncadh Dubh and he used hide in places along the road from Kilmeen to Clonakilty and rob the people coming from

bhfuil sé suidhte.
Sgéal ina ThaobhTá fear darab ainm dó Mícheál Ó Ceotháin ina chómhnuidhe in-aiche an chaisleáin. Oidhche amháin agus é ag teacht abhaile ar uair an mheadhon-oidhche chonnaich sé falla mhór árd ag eirghe aníos ó'n bhóthair ar aghaidh an bhóthair amach. I slighe éigin bhí ar a chumas feachaint fé bhun agus ós chionn de ach ní thiochfadh leis in-aon chor é do threasnú. Níor mhothuigh sé aon rud do bheith as alt ar feadh na h-uaire ach tar eís tamaillín rith sé as an áit le scannramh. Thuit an rud ceadhna amach d'fhear eile san ceanntar ceadhna.

Caisleán Castle ViewInaiche le Baile Mhich Eoghain tá caisleán san áit ar a dtugtar Castle View anois. Ba le muintear Cárthach é. B'é Cromuil a leag é agus pléascadh ciúinne amháín de san aer leis na gunnaí móra. Tá an bearna le feiscint fós.
Caisleán Tig MolagaBa leis na mánaigh abhí ina gcómhnuidhe i mainistir Naomh Phroinnsiais é. Tá sé deighilte ó'n mainistir ag píósa talmhan, tímcheall trí céad slat ar fhaid, agus bhíodh slighe fé'n dtalamh dhá gceangailt. Tógadh an caisleán céad blian níós túisce ná an mainistir.
Caisleán Domhnaich MhóírIn-aiche Baile an Ghleanna níl ach fíór-bheagán chloch le feiscint de anois. Páirc an chaisleáin a tugtar ar an áit ina

About two hundred yards from Bloomfield School there is a fort. It is called Sheridan's fort. It is in the form of a circle and there is a deep trench around it which is nearly always full of water.
People say that there is a stone in this fort on which the marks of the knees of a human being may be seen but the stone is now built into the ditch nearby.
People also say that the marks were put on the stone by a saint who knelt there to pray when he passing by.

In my native parish (Tibohine, Frenchpark, Co. Roscommon) there lived a family of blacksmiths named Moran. In those days there were no dentists in the neighbouring towns so Tom Moran made a small pincers for extracting teeth. The patient lay on his back on the floor of the forge. Four men held him while the smith knelt on him and extracted the tooth The patients groans could be heard at a considerable distance.

situated, when a woman took water out of it for household use, and the next morning, the well was gone, and had sprung up again three miles away at Glamorstown.
In Horseleap there are two graveyards, one near the Protestant church and one at the Catholic church. Near the gate of the old graveyard, there are the remains of an old house, and it is said that in this house there is a man buried under the hearthstone. This old graveyard is still used by the people.

growing in it. There are no tombstones in the graveyard but there are still the remains of the graves.
The is another graveyard situated in Boher, about two miles away from the school. The old church is still to be seen and Mass is still celebrated there. Through the churchyard which is almost triangular in shape, there are several old tombstones and also flat tombstones, almost like vaults. There is a new church about to be built there now, and in a few years the old church will not be in use.
There is another old graveyard in Tibohine which is said to be at least three hundred years old. It was in this churchyard that Tobar-Bohine was

chonnaich Máire Ní Chearrbhail an tsean-bhean ag teacht cuiche, ar sise táir ró-dhéidheanach de chúis nár thánghais ar maidin." D'imthigh an tsean-bhean abhaile ach níorbh aon mhaith bheith ad' iarraidh an fhir do leigheas agus fauir sé bás i gcionn tréímhse bhigh. Ceapadh gurabh iad na sidheoga fa ndear san.
Mac an Dá Abhainn (Wild Parsnip)Gheibhtear é ag fás cois abhann. Baineadh úsáid as le h-aghaidh galar cosamhail le níóscóídí agus goiríní.Níórbh fholáir é do bheirbhiú i dteach sa cómhursanacht agus nuair a théigheadh sé i bhfuaire é do chur suas leis na níoscóídí, agus leigheasadh iad.
Craos-Ghalair do LeigheasNuair do bhíódh an craos-ghalair ar leanbh, níórbh fholáir do'n

do'n othair athair a anál do shéideadh isteach i mbéal an leinbh ar feadh naoi maidne i ndhiaidh a chéile. Níor mhór do'n athair bheith ar throscadh.
CréachtaNuair gortuightí aoinne, deineadh an wild sage do bheirbhiú agus é do mheascadh le leann, agus an deoch san d'ól.
Caisearbhán CaolNuair thagadh an eitinn ar aoinne, deineadh gais na gcaisearbhán gcaol do bheirbhiú agus annsan é do mheaschadh ar bhainne agus an deoch d'ól.
An TriucNuair do bhíódh an triuch ar leanbh níor mhór é do chaitheamh thar agus fé asal naoi n-uaire. Bhí beirt riachtanna (?) do'n gnó san

do'n othair athair a anál do shéideadh isteach i mbéal an leinb h ar feadh naoi maidne i ndhiaidh a chéile. Níor mhór do'n athair bheith ar throscadh.
CréáchtaNuair gortuightí aoinne, deineadh an wild sage do bheirbhiú agus é do mheascadh le leann, agus an deoch san d'ól.
Caisearbhán CaolNuair thagadh an eitinn ar aoinne, deineadh gais na gcasiearbhán gcaol do bheirbhiú agus annsan é do mheaschadh ar bhainne agus an deoch d'ól.
An TriucNuair do bhíódh an triuch ar leanbh níor mhór é do chaitheamh thar agus fé asal naoi n-uaire. Bhí beirt riachtanna (?) do'n gnó san

NeanntógaSan Earrach deintí neanntóga do bheibhiú agus ithtí iad cun an fuil do ghlanadh.Ithtí neanntóa beirbhighthe leis cun na dathacha do leigheas.
FaithneLeigeastar faithne san lá atá indiu ann, féin, i dtobair faithne a gheibhtear de gnáth i bhfothrachaibh mainistreacha agus eaglais. Is amhlaidh go raibh na tobair ina dtaisg-umair uair agus anois líontar agus díscightear iad de réir mar tuilleann agus trághann an taoide. Tá ceann san mainistir i dTigh Molagha agus tá ceann an-bheag i fothrach seipéil i nDíseart i n-aiche Clanna Caoilthe.
Galair SúileIn-aiche an fhothraich i nDíseart

COS DUBHLuibh na Sídheó. Geibhtear é ag fás ar sean-fhallaí. Bainfí úsáid as i góír gach saghas breóíteachta. Níorbh fholáir do dhuine des na comhursain é do phiothagh (?) Cuirtí in- oireamhaint é sa stslighe ceadhna is a deintear tae san lá atá indiu ann. Níorbh fholair é do sgagadh agus an deoch do thabhairt do'n othar tar éis dul fé agus roimh eirghe na gréíne. Dá dtagadh biseach ar an othar, thiochfaidh dath glas ar na billeogaibh, agus muna raghfadh an duine breoite i bhfeabhas, d'fheadhfadh na billeoga.
Sgéal i dtaobh na Coise DuibheBean Casey abhí ina cómhnuidhe i sráid Muilinn i dTigh Molaga a innis an sgéal tímcheall 40 bliain ó shoin.

tá tobar ar a dtugtar an "Tobar Caoch" agus thagadh na daoine ina sluaighte ann cun galair a súil do leigheas. Na daoine a leigheastaí d'fhágaidís ceirtiní agus píosaí eadaigh ina ndiaidh mar buidheachas

Ag an am san de'n lá.
Nuair a b' am dom bheith ag gluaiseacht
Ní raibh sé ann ná a thuairisg;
Sé dhéinidís de thruagh orm -
"A bhfuairís é 'riú 'Sheáin?!"
Dailthiní na tuaithe a' rádh -
"Sin an bóthar suas é"
Agus blúire 'mháin dhá thuairisg
Ní bhfuair Seán bocht go lá.

Na giotaí seo leanas fuarthas iad ó Micheál Ó Síothchaín, Gort na h-Eornán)
About 1845 Jimmy Fahy, Kilbrittain; married a Daly girl , also of Kilbrittain. (Her mother was known as Cáit na Carraige) A local poet called Mehigan composed the following piece on their marriage. This Mehigan was a labourer and went from Kilbrittain to Kinsale.
"Sé mo cathú tá'n lanamhain seo ag gluaiseacht
Mar measaim gur suarach é a ngnó
Ní raibh corcán 'cú, cathaoir ná fúrma
Ná leabaidh chun suan ann, ná bórd.
Ach grafán gur bhfearr liom é luadh liom ná coróín
Gurb é Séamus De Fatha chuir cruaidh ann
'S do thairig go suairc é le na ód.
- - - - - -- - - - -- - - - -- - - -- - - - - -- -
Do cheádcha-sa fheiscint fé smúit
Mar nuair a thagann an fhearthainn agus báisteach
Níl a reachta (?litriú) có-shásta ó's a chionn.
Nuair a aireochaidh daoine uaisle Cinn tSáile é
Cuirfidh siad thar sáíle mé anonn
Mar a bhíonn obair sgean' forc is gach áise
Do bhíonn ó's cionn clár aca súd."

Ó dúbhairt an rí nuair a connaic sé á deanamh "Ce'n fáth go ndeineann tú san "Ó adubhairt sé ní gnátach liom sa, an smuga a cur an pócha in aon cor." adubhairt sé. Do thriall sé abhaile tréís trí nó ceithre de laetheanntaibh, agus na cáípéísí aige, ar a raibh na coinghíll 'na phócha aige. Well do bhí an aimsear go h-olc agus go h-ana olc is dóca agus do goideadh caoire ó Seán O Donncada agus ni fheadair sé cad dimtig ar gcaoire ach chuaidh á (?) caoire amú pé in Éirinn é, ach d'airig sé gur fear áirithe bhí sa ball, bhí droch-tuairisc air gurb é a goid a caoire uaidh ach ní rabhdar siureálta ach dubhairt Seán O Donncadha go neosfadh sé sa bhfaoisdín don sagart é. Chuaidh se ag iarraidh ar a sagart ar innis a leithéid sin dfear sa bhfaoisdín ó, agus dubhairt a sagart leis ná feadfadh sé sin a innsint. Dúbhairt Seán Ó Donncadha leis go gcaithfeadh sé é a innsint, agus dubhairt a ' sagart leis na déanfadh. Is beag a cúirteanna, bhí san am san, ach ceann thall is 'bhfus ach bhí ceann sa Ros pé in Éireann é. Cuir Seán Ó Donncadha "summons" air síós cun na cúirte. Bhí sa Ros agus do chuaidh a ' sagart síos agus chuaidh Seán O Donncadha síós. Well do ghlaodhadh a cuis, agus dubairt a sagart ná feadhfad sé a leithéad sin d'innsint. Well ní raibh a thuille sa cuis agus do tháinig Seán O Donncadha abhaile a dith sé a dinnéir, agus nuair a bhí a dinnéir itthe aige dubhairt sé leis a ' mbuacaill a bád a cur amach sa bfairrge, go ragadh sé ag bádóireacht. Ní raibh sé fiche slat amach sa bfairrge é féín 'sa bhuacaill nuair a iompaig a bhád agus

cuireadh amach sa bfairrge an beirt acu, agus cailleadh Seán O Donncadha agus chuaidh a bhuacaill saor, agus ní bhfuaireadh an tuairisc ar an mbitheannac olc maith na 'naoi. Is amhladh a thug a' sagart droch guidhe éigin do, tá fhios agat; caill a' sagart é nuair a chuaidh sé ró chruaidh air, Well do dhien file béarsa annsan:-"Is mó a 'scéal do Clanna Gaedeala'
Gaill go h-uasal, uaisle a dtraochadh
Dlighe Shasnna a fháaint in Eirinn."
Trí ficidh blían ó shoin chuala an sceal san ó Pádraig Ó Seanacáin, bhí na cómhnuidhe teas i gCíll Fionáin agus bhí sé féin trí ficidh blian nó deich blian is trí fichidh san am san.

D'airigheas mar gheall ar bhuachaill a bhiodh ag imirt cártaí ingac aon oidhche, agus an oidhche seó bhí sé ag teacht abhaile agus bhí sé ana dhéanach. Bhí sé ag deanamh ar a dhó déág a clog nó leath uair tar éis dó deag, agus bhauil shocraidh mór uime agus bhíódar ag imtheacht thairis ag siubhal cois a chlaide isteach ag iarraidh ealódh uatha, ach do labhair ceann des na marcaig bhí sa t-socraid leis an bhfear bhí len ais. "Bainimíd siubhal as an mbuachaill anocht dubhradar le céile. Dubhradar leis teacht lena gcois. Dubhairt sé ná feadfhadh sé siubhail bhí sé ró tuirseach. Ó dúbhradar leis geóbhaimíd ne capaill duit. Well do fuaireadar saghais éigin capaill dó agus do bhí sé ag marcuigheacht

teanga spáinne agus seo an tuairisg a fuair sé air.
G' Raibh seól luinge lán
d'or buidhe agus airgead bán
Curtha 'san talamh le mairnéalaig ó'n Spáinn
I dtír dá Caisleán
I dtir dhá sruthán agus gcuan dor.
Nuair a tháinig an sagart abhaile chun a mhuinntir d'innsigh sé an scéal dóibh mar a chuala sé féin é sul d'fág sé an Spáinn. Do chuaidh an ráfla ó bhéal go béal agus ó dhuine go duine go raibh fios ag cach air agus do cheapadar go raibh long na aicíde ann. Roinnt blianta roimhe sin. Thánadar - Muinntir Cuan dor i gceann a céile agus dubhradar go dtagaidís ar an airgid agus ar an óir. Oidhche áirithe do chuadar chun an áit a chuardach idir an dá Caisleán. Tá leath míle slighe idir an dá caisleán agus an slighe ceadna idir an dhá sruthán díobh. Mar tá sruthán lámh le gach caisleán agus bhíodh muileann ar gach sruthán díobh san am san ag gabhail leis na Caisleáin. Ní rabhdar abhfad a cuardach ar bhruach na faille núair siúd aníos an cuan míol mór agus níor stad sí gur thánaig sí ar aghaidh na faille amach agus do thosnuig sí an tuisce do shéideadh amach as a béal isteach ar na fir bochta agus le neart agus le fuinneamh agus ba dhóbair ba mbáthfadh (?) sí na fir le huisce sáile istig ar an dtalamh tirim. Do thugadar suas an obair agus do theitheadar abhaile leó féin mar na feachadar a leithéid d'ainmhidhe riamh

roimhe sin. Is dócha nár thánaig i leitéid d'ainmhidhe isteach go h-aon cuan ó'n ainmsear gur mhairbh Fionn agus Fianna piast loch Chuan ar Córra thuaidh na h-Éireann. Maidin lár na bháireach nuair ná raibh aon tuairisg ar bheithea na h-oidhche aréir. Do tánadar i gceann a céile arís agus (-------)
dubhradar go raghaidís ag cuardach an sadibhris an t-ath uair. Seo chun obair airís iad agus ambasa féin ní rabhdar ibhfad ann nuair do tháinig sathadh de bheachaibh nuadha isteach an cuan airís cúcha agus d'fobair (?) go gcasfaidhe dall iad leis na beacha ag satha a gcealgaí ionnta ó'n mhéid an deithineas chun bhóthair bhí ortha indé ba seachdí seacht mhó an dithineas bhí ortha indiu i gcorpan lae gléigeal (?) rit lea (?) annam ó na beacha. Nuair d'fágadar na beacha do thionartir (?) igceann a céíle do'n trimhadh uair agus bhí seanóír 'na measg Diarmuid Mór Ua Donabháin a b'ainm do agus dubhairt sé gurb é toil Dé an dá sholúid, (?) úd do thuit amac aréír agus indiu. Má rithfeadh leó an t-ó d'aimsiú, d'osclaidís na málaí. Dubhaidh (?) sé chun é roinnt eadtora féin agus bhí an méid mí adhmhaire (?) istig ins na malaí i dteannta an óír. Do thógaidís an aichíd dálta mar bhí sé ar na sráinnig. Do béarfaidís abhaile é ag triall ar a mhuinntir agus do leathfadh sé ar fuid na tíre go léir ó Ceann Chinn tSáile go Dun Buidhe Bearna agus ó Dún Maon Mhuighe go Ceann Dún Déide agus sul a bhfeadfaidhe stopadh cuir leis do dheinfeadh sé níos mó léirsgrios ar mhuinntir na

bheag. Ní lobháilfroch (?) d'aoinne achu teacht i dtír leis an droch aichíd bhí ortha ar eagla go dtófraidhe an muinntir istig é. Do fuar beirt de's na daoine breóíte bás san aichí agus do chuireadh iad in oileán theas - oileán íseal atá laistiar de bhéal an chuain. An triúr slán do dheineadar mála de sean sheól agus chuireadar an t-ór agus an t-airgead isteach ionnta agus do chuireadar i bhfolach ibpholl san bhfaill ar an dtaobh thoir den cuan gan fhios daoine beó san long ach iad féion, le súil go bhfillidí airís ó'n Spáinn agus go mbeadh sé achu féin agus a ndóthain achu ar feadh an cuid eile dá saoghal mar do mheasadar go raibh sé tuillte go maith machánta achu, toisg an méid cruadtan, d'fhuilingiocad (?) ar slighe anall ag friothálamh ar an lucht breóíte. In dhiaidh a céíle do chas a sláinte ar an dreaam eile airís agus fuaireadar lom ar an ngaoith adtuaidh. Bhaineadar an t-ancaire agus dárduigheadar na seólta agus scaoileadar an long ó dheas ar a dtí féín. Do shroiseadar cuan Sebastaena na dtír féín i gceann seachtmaine agus deirtear go bhfuil cuan Sebastaena dá chead deag de mhíle slighe ó Cuan Dor. T'réis tamaill éigin dóibh na dtír dúthchais fuair an triúr bhí sláinteamhail riamh bás in dhiaidh a céíle sula bhfuaireadar tam ar filleadh thar nais go h-Eirinn chun an tór bhreith leó. Ach leog duine duine éigin acu an rún len a cáirde sul a fuair sé bás. DO bhí sagart óg thall sa Spáinn san am san agus chuala sé an scéala san

The tower of the now Protestant Church which we see from our school room window bears an inscription in Latin which tells that it was mended [?] by direction of Father Luttrell of Kells in 1563.
This priest was in Kells for several years and dring the reign of "Queen Bess" he like other priests was asked to take the oath of Supremacy and having refused to do so, was banished and finally put to death.

The townland of Tracton, to the the south of Carrigaline, and about a dozen miles from Cork, is literally dotted with ruined churches, the old castle and holy wells. The fact that these places are mostly unknown as "show places" should entice some people to explore here, and make known their discoveries, and the now fast-fading local traditions and legends.
Carrigaline with its now ruined castle, built by Milo de Cogan is the well known to need further mention. Its river once sheltered Sir Francis Drake when fleeing with his ships from the Spaniards. He sailed up and anchored in a pool near to Crosshaven. The overhanging tree hid the masts from his pursuers, who had to depart without capturing him This pool, now called after Drake, can

Behind Roveagh Church there was a big bench tree. Long ago it was a coronation place. All the kings used to be crowned there. There was a kind of tunnel under the tree and the kings used to go in there. The tree lasted for a good many years and then it decayed and fell down. After a number of years the grass began to form over it. There was nothing left but a big hill. A man from Roveagh who was working on that piece of land dug a part of the hill. He came across a lot of stones both big and small. He gave up digging the hill because the stones would not let him. The hill was left undisturbed and is to be seen there yet. The name of the village is called after the bench tree. Red bench - Ruadh Bheithe.

d'fhág. Bhí fhios ag an mac annsin go mba é an diabhal a bhí ann.

(-)

nimh í mbilleoga an chaisearbháin.

Mary Sarah Jane Anderson of no fixed abode made songs and went round the peoples houses reciting them.Leslie and Foster were representatives at the election."The brave Sir George and Leslie too, and the Dartree Volunteers".

tea.
Swellings can be removed by bathing them with very hot water.
A cold in the head can be cured by drinking spring water, and by opening your eyes in spring water is a cure for weak sight.
Nose bleeding can be cured by putting a key down your back.
There are three people around here able to cure ringworm and boils by breathing on them. Mrs Fox from Carra, Peter Lyons from Knockmore, and Joe Fahey from Moyleen.
People who wish to get cured by Mrs. Fox have to go to her three time after sunset.
Mary Kelly.
Ballybroder.

Do bhí long ó'n Spáinn teacht ó taobh theas 'Meiricá go dtí tír na Spáínne agus í lán d'ór agus d'airgead á dtabhairt, ag triall ar Rígh agus ar Ria Vtóirí (?) na Spáinne. Nuair a bhí sí leath slighe idir an tomhan thiar agus an Európ do thuit fear breóite ar bhórd. Cúpla lá 'na dhiaidh sin thuit fear eile breóite, indhiaidh sin airís thuit fear eile breóite agus an fuireann go léir in dhiaidh a céile agus an Captaen chomh maith leó, ach amháin an triúr ba shine ar bhórd. Do bhíodar go léir sínte amach ins na leabthacha agus ní rabhadar ábalta air aon obair a dhéanamh, ach an triúr sláinteamhail ag tabhairt aire dhóibh, ag feistiú na luinge agus á stiúú ar a cúsa soir. Chuadar mórán as a gcúrsa tosg an Captaen bheith sínte agus in ionad dul ag triall ar an Spáinn 's amhlaidh a thánadar go Tír na hÉireann. Ba cuma leó goidé tír é, ach é shroisint. Féachaint an bhfuighidís aon fuascailt as an gcruadhchás 'na rabhdar, mar bhíodar buailte amach ag an obair agus ar an easba codladta. Isteach go Cuan Cor theas do thánadar agus do leagadar na seólta agus do leagadar anncaire uatha agus i lár an chuain. Chuireadar fios ar muinntir na tíre annsan. D'innseadar dóibh cionus a bhí an scéal acu. Do thug Muinntir na tíre ollmhaitheas dóibh i (?) im agus bainne uibhe cearc agus neithe nac é cun na breóite a leigheasadh. 'Samhlaidh a fhágaidís istig ar an dtráigh dóíbh é agus do thagaidís muinntir na luinge chun iarraidh leis an mbád

Báille do beadh Donnchadh agus bean cabhartha do beadh Máírín. Do bhí fiacha riththe ag an dreóílín agus chuir fear na bhfiacha an báílle ag tríall air chun proiséas, do sheirbheáíl air. Fuair Donnchadh an proiséas chun i bhreith ag triall ar an dreóílí. Chuaidh sé go mórán tighthe dreoilín agus ní fheadfadh sé á dhéanamh amach ciachu dreóílín acu ba ceart do a sheirbheáil. Thánaig sé abhaile i gcóír na h-oidhche agus a gnó gan déanamh agus d'innis sé a scéal dá bhean agus d'innsis sí dho chá raibh an deoilín na fiacha, mar bhí eolas an dúthaigh mór thímcheall aichi mar bhíódh sí amuigh gach lá is oidhche i dteannta mná a bí

leo ar feadh na h-oidhche go léír. Nuair a bhí briseadh an lae ag teacht thug an capall léím thar dhroichead mó. D'éírig leis teacht slán ar an dtaobh thall, pé scéal é, agus dúbhart sé "Mo chroidhe do léím a sheana bhéím ceachta "mar do mheas se gur raibh an capall i bfuirim ceachta, agus greim aige ar an dá bhéím nuair bhí sé ag teacht thar an droichead. D'imthigh an capall no pé nídh bhí ann nuair a shrois sé an talamh ar an dtaobh thall agus ní fheadfad sé tásg ná tuairisg d'fhághail air, pé áít 'nár imthigh sé.

(I)Bhí paircín féir sa baile 'gam,
Do bhán mín, réidh,
Gan claidhe, gan fál, gan geata léí,
Ach ah aghaidh ar a spéir,
Mara bhfábhar dí bheit leagaithe
Níór bfabhar dí beith leasaighthe
Nuair súid anuas a' clagarnach
A' t-ár go léir.
(II)Do cheannuigeas speal i Sasanna, (Sasanna Cathanna)Do thugas cláir 's gainimh liom,
agus clár in Innis Céin, - Seán mac Cárthaig (leat,)Ó bhruach loca léín
Do cuireas faobhar ar maidin suas,
Do seasamh go ceann seactmhaine,
Agus d'fhan cuid den páirch gan gearrad uaim,
D'á feabhas bhí an faobhar.

raibh an (?) ceadhna air ó'n lá san amach.
Seán Ó Matúna, Beannacht Dé leis, d'innis san dom tá 40 blian ó shoin ann.

Bhí mór sheisear spealadóírí ag feirméar, agus bhí a mhac ar cheann acu, agus bhí mac an fheirméara 'na dtosach ag gearradh agus gach aon ceann de'n seisear fear 'na dhiaidh, agus iad ag cur díób h ar a ndícheall agus thar a ndícheall ag iarraidh coinneál suas leis. Bhí an seana fheirméar, Sasannac a beadh é. Bhí sé 'na sheasamh ag geata na páirce a' feachaint ar 'na fir a' gearradh nuair a ghabh fear siubhal anoir a' bhóthar agus do chuaidh sé chuige agus dubhart sé bhí sé ag féacaint ar an obair bhí ar siubhal agus dubhart sé leis an bhfeirméar ná ceart do'n mhac bheith ag cur de cómh tréan san, go marbhóchadh sé na fir. "Sin é an buachaill" adubhart an seana fheirméar "cuirfidh sé sin iachaint ortha an págh a thuilleamh." Fear breágh, deag chumtha b'ead an fear siubhail é cómh sgafánta aon lá le mac an fheirméara. Preab sé isteach sa pháirc agus d'fhiafhruig sé de'n fear deirionnach bhí ag gearradh, an speal a thabhairt do, agus dubhairt sé go dtabharfadh agus fáílte. Do thóg sé an speal, agus do gaibh sé ar a cuma féín é, mar dubhairt sé na raibh sé in órdú ag an bhfear eile, cun

Road MapThis page contains a hand drawn map of the area
To Bantry
Leaca Road
Old Patt Cross
New Line
Castle Donovan
Meenies Rd
Meenies N.S.
Bawnbee
Gurteenihir Road
Dromusta Br.
Meenies Br.
Br.
Leach Road
The Rock
Quarry Road
High Road
G. Yard Road
To Bantry
Driomoleague
To Dunmanway

Nó Abhrán caionte dho ceapadh ar bheirt shagart de mhuintir Shúildhubháin dhunmharbú de dream Sasanach de mhuintir Hawkins i bparóíste Chille Míne timpal le dhá chéad bliain ó shoin. Chuireadh iad i gCill Ghairbh i naiche Clanna Caoilte.
Blian is dachad dá mhairinn 's gur ndán dam é.
'S gur bhéol dam marbhna a ceapadh no a rádh le céíll,
Ní feadfhainn mhaitheas na sagart 'sa gcáill do leigheadh.
Mo dhíth 's mo dheacair a marbh 's a mbás araon.Ó! Ó! Ó!
A mbás araon is éág sa tír go deó,
A bhfagháíl go tréíth lag tar éis na h-oídhche ar ród (?)
I n-áith gan braon 'ná deanfadh díth do biunóic.
'Só lá na pléidhe bhí baoghal 's an splinc na gcomhairÓ! Ó! Ó!
I gcomhair a marbhtha ceapadh na bréaga ar dtúis
gan chomhairle ó'n Easpogh da casadh 'na mbréithre ar gcúl (?)

is brón do'n ain-deis iad marbh fé'á mbéílic úd
Ar t-óigfhear cneasda 's an seanduine féin gan cúisÓ! Ó! Ó!
gan chúis ba mhairg do mharbh an dís de'n cléir
A mbrú 's a dtachtadh gan eagla dtighe na Dé
Cursaí failinne fada agus díoghailtis é;
Sin Cumha ar a maireann do thathuig (?) a slighe 'sa méinÓ! Ó! Ó!
A méin 'sa maitheas gidh is fada go dtrachtam díóbh
gaol na gaisge 'san canduine grádhmhar groidhe
Gidh nár dhearg na sagairt a lamha sa ngníomh
Ní'l caoi ar a nglanadaga maireann tá an táitheamh cruinnÓ! Ó! Ó!
Áitheamh cruinn da dtigheadh ar aon duine.
Nár 'b' athas croidhe do'n mbuidin bhí saor ar sin.
Amháin le h-Íosa chímíd féid i mbruid.
In áth na h-uidhre an bhuidhean do thraoch na fir.Ó! O! O!
Na fir bheannuighthe de'n Eaglais bhí clúmhail deaghcháílNár dhearmhad an charthannach ó aois go bás.

Do fhreaghradh ar ain deise go humhal smh;
Is ní thaithneamh liom lucht baibighthe na bpúnth 'na náitÓ! Ó! Ó!
'Na n-áit ní thiocfadih aon duine go breagh airís
Do gheanaidh ionad na fuirinne tá sa chill;
Mar grádh do phinginn níor chuireadhar lámh i ngníomh
Gidh gur gráin gan scruipal do bhriseadh a gcnámh ag lucht féill.Ó! Ó! Ó!
Lucht féíll ins an oidhche do dhein leir-sgrios luath.
Ar an mbuidín úd nár thuill riamh ó aon'ne fuath.
Dho bhí diogras 'na gcroidhe istig go séimh san uaigh.
Is is dith liom íad sínte is a dtréithe ar bhuadairt.Ó! Ó! Ó!
Ar bhuadhairt atáid a gcáiade (?) gaoil 'na dtaobh
Sa dtuargnadh as lár in áit nár síleadh é.

scintillating columns, pillars of fire and were hurled across the sky winging their way for mighty Slieve Bawn
For the whole night the winds and the flames held carnival and as the day dawned heaps of cinders - red hot glowing masses - marked the spot which for centuries was the peaceful abode of the priest - the teacher- the doctor - the chemist all united in complying with the rule of the order and with no other object in view but their own salvation and the uplifting of the people whose good fortune it was to have those pious anchorites in the midst whose motto was "Learn the luxury of doing good."That night when the conflagration was at its highest there was feasting and revelling in this Rathcline Castle and toasts were drunk to the success of the evenings undertaking - the expulsion of monks through the burning of the monastery. The lord of Rathcline and his minions have done their work well and left no loophold for the "come back" of his unwelcome neighbours but also he little knows how the whirling of time brings its own revenge.

Mr. Frank Lawless of Saucerstown Swords, took a prominent part in the rising of 1916. This year a memorial park was erected to comerate his name, and a carnival was held for three days. He also took a prominent part in the battle of Ashbourne and he was a gallant leader in the rising of 1916, when he led men from Swords and from the surrounding districts into Dublin where they fell for Ireland's cause. Mr. Lawless was afterwards killed while out exercising a horse. Thomas Ashe also was a gallant leader in the battle of Ashbourne. John Brumhand of Oldtown was one of the strongest men in the locality for years. He was a great runner and a great high jumper, he was also able to jump a great length. He won a great lot of prizes.Richard Reilly of Ballyboughil could run as fast as a horse. Doctor O Callaghan of County Cork, won the championship of the whole world for throwing weights and for high jumping. There was a man named Dick Dunne from Oldtown, who was very good for lifting weights. He used to lift very heavy stones. There were two men whose names were Pat Whyte and Francis Curtis who were very good runners. Pat Whyte lived at Ballyboughil and Francis Curtis lived in

A place which, if we are to place any credence on tradition, contains hidden treasure is Slanemore Hill situated in the centre of Westmeath and about three miles North West of Mullingar.
In the Fifth Century during the battles fought between Queen Maeve and Cuchulainn, Slanemore was the Headquarters of Cuchulainn's army. From its eminence Cuchulainn viewed the fluctuation of several battles fought in the flat plains of Balgarret about a mile to West of the hill.
When Cuchulainn eventually triumphed he celebrated his victory on the summit of the hill in regal fashion. He erected three mounds on which were placed three thrones.
Festivities and Carnival were carried on for several weeks. The three mounds are very prominent at the present day.
According to tradition several

"When March Winds begin to blow Burrow Folk begin to sow."The small farmers in the Burrow are famous for their early crops and vegetables. In the County Dublin no one, except perhaps the the Rush men, have potatoes on the market as early as the the Burrow people. Those early crops necessitate early sowing so as soon as the month of March comes in the men begin to plant.
****************************
"When Lord Howth puts on his hat Fingal may well beware of that"
Fingal, that part of North Co Dublin from Drumcondra to Balbriggan includes Donabate. Howth Head is the highest hill in the low flat expanse and when clouds hang heavy over it and seem to descend the mountain side it is an infallible sign of rain in the district. Lord Howth's hat being the clouds.

The Gobán Saor was a carpenter and he was employed by a king to build a castle. When the castle would be finished the king was intended to do away with Gobán.
But Gobán was wise and he became aware of the situation
And as the castle was being finished except for a few minor items he told the king that he could not finish the castle without getting some things from home and he knew that his wife would know what he meant by the cam a's díreach
So he sent the king's son to his wife and told him to ask her for the cam a's direach. When he asked her she told him it was there in the chest at the bottom of the house and that she could not reach it. So down the boy went to get the cam a's díreach and when he was reaching down the woman caught him by

(a marbhuigheadh i gCorcaig nuair a bhí na Black and Tans ag lorg Liam de Róíste)
(I)A Dhia Mhóír feach orainn anuas, Is dein taise is truagh d'ár n-anamnaibÁr sagart gan gruaim atá sínte go fuarAg bodaig anall ó Shasana.
(II)Is oth liom ar lár é an Seanamóras breágh.Is minic a chuimnighinn ar aingeal do Nuair a chidhinn uaim shuas é n-a sheasamh go h-uasalAr altóír an Uain Gil bheannuighthe

Ar buairt atá siad a gcairde ag gol is agéimhS a druain ar lár i n-áit nár síleadh éAr uair gach trátha a cháirde guidhid chun DéAgus Cruadh bhreith a brághad ar an námhad a bfiortha araonA namhaid araon, más é sin Tadhg O DuibhirA bfagtha an saol ná bhféártha an cladhaire díól'Náit gach bréits dá ndid i nagaidh an dlí Croch árd is gaoth cun gach naon.

anois agus ceann eile thíos i gCé na (Léíme) Droma i gCuan na Léíme. Do cuirtí na daoine gan cómhra. Bhéarfad triúr fear an corp leó, agus is minic a bhídí féin ró lag cun é do thabhairt go roilig coisricte, agus cuiridís in aon ball in ao'car iad. Do cuireadh go leór daoine ar gach taobh an claidhe sin, atá ar an dtaobh thoir do seípéil na Leime agus ní raibh aon roilig ceart ann. Do leadadar d'en nós i bhfad na dhiaid san, daoine a cur in áiteananaibh mar sin. Is cuimhin liom féin duine á cur annsúd - Sean áthair le Párathalán Ó Donnabháin, gabha na Léíme - agus chuireadh san áít sin é, ach do labhar an Easbog i gcoinnibh daoine a cur in áit ná raibh coisrichthe., agus bé siúd an duine deirneach a cuireadh ann.

Ní raibhh aon scoil ceart ag an seana muinntir le dul ann. Is amhlaidh bhíodh fear ag muíneadh i dtig feirméara agus do théigheadh na scoláirí go léír chuige. Bhí scoil mar sin i gClais na gCnámh ar an dtaobh seo de phort in a Cíll Inga agus do théigheadh muinntir an baile sin ann. Is cuimhin liom sean duine amháin agus dearfadh sé "Á a bhuachaill d'ouad mise i gClas na gCnamh. "Is cuimhin liom an cabhlac bhí ann. Idir deich bpúnt s cúig púnt deag sa bliadhain bí ag maighistir an am san,

éigin gheall leis ná díbreóchadh sé iad fé mar a dhein píobaire na Gearmáine, ach do dhein.

Fachtna atá ag na Sasanaig anois. agus teampull na Bráithrigh, a bí ag bráithre Naomh Proinnsias fadó - Bhí fear na chomhnuidhe i Ros go raibh an cómhacht ceadna aige agus a bhí ag Seán Máigistir, agus díbir sé ó'n dá theampull iad ó thuaidh go teampull beag Na Muirisigh i gcaisleán na binne duibhe. Quakers a bheadh na Muirisigh, agus táid siad curtha istig in-aice an Chaisleáin. Bhí fear de na Muirisigh 'na chómhnuidhe sa caisleán san am agus bhí an chómhacht ceadna aige agus bí ag an mbeirt eile, agus do cheap sé iad díbirt as an áit, agus dubhart sé pé áit 'na dhíbreóchadh sé iad na déanfaidh sé aon díoghbháil go deó dá cómharsain marbh leo mar nár ceart é dhéanamh; ach fuair sé amach le draoidheacht go raibh snámh mór déanta acu, agus do cheap sé 'na h aigne go dtubharfhadh sé snámh eile dhóíbh agus do chuir sé amach ar Carraig an dubh-lic iad i carraig atá leis míle siar ó barra Ceann Dún déide, mar atá an tig soluis anois. Nuair a bhí an lomhach go léir ithe achu atá ag fás mór timceall na Carraige, fuaradar go léir bás leis an dtart.
B'sin deire le franncaigh roilige Mhidhrois ar Carraig an dubha lic, agus ní fheacha duine ná daonaidhe aon franncach i roilig mhidhrois óshoin
B'é an fáth gur chuir Seán Máigistir ó Coileáin na franncaigh ag an roilig i dtosach. ná gur chuir duine

tíre ná mar a dhein (?) roinnt blianta roimhe sin. Tá sé mar sin riamh ó shoin agus ní dheaghaidh aoinne a cuardach le h-eagla na h-eagla go raibh an phláígh i dteannta an óir.

Seán Máighistir 's ó Coileáin a cur na franncaigh a 'teampaill Mhiodhrais. 'S amhlaidh a thánadar isteach ó'n bhfairrge 'na gceadta 's na mílte. Ní fheadfaidís aon corp, olc ná maith a cur ann le neart franncaigh mar d'iosfaidhe gach pioc de láithreach bonn. Bhíodh eagla ar aoinne dul isteach sa roilig cómh maith. An lá seo bhíodar chun duine éigin do chur ann, agus bí eagla ortha dul isteach sa teampuill le na franncaigh agus d'iarradar ar Sheán Máighistir iad dhíbirt as. Dubhart Seán Máíghistir leogaint dóibh go dí maidin ambáireach. Maidin Domhnaigh a béadh ann agus go gcurfheadh (?) sé féin amach iad annsan. Thánaig sé ar maidin, agus an ghrian ag éirighe, agus bhí slat bheag na dhorn aige, agus do bhuail sé isteach 'na lár agus choimeád sé iad amach uaidh, agus bhí na daoine go léir ag faire air ós na claidhtheacha, agus eagla ortha teacht isteach. Dubhairt

Brennan had property bordering on MacCarty's property.The MacCartys of Headfort.A dispute arose between Brennan and McCarthy.Brennan challenged MacCarty to a duel but the latter refused to fight. He told his wife (an O'Connell of Derrynane) of the affair when he went home. "You coward" she said "take him up or we are shamed for ever"He was persuaded to fight and he chose Richard O'Leary as his seconds.The duel was fought at Lissivigeen.After the fight an old follower of MacCarty's nicknamed Moscow was seen to be carrying something inside his coat. He was asked what he had hidden His reply was "Dá dtuitheadh MacCarthaigDo thuitfeadh Braonann"

Orpen was fairly old when one day a man called. He found Orpen alone and in a terrible temper. The tenant learned that the outlaws from Leabaidh Eoghain had called and "eased" him of some fine bullocks.These they used for food and shared when cooked with the poor peasantry who never saw meat except a goose at Christmas.These were the men who were afterwards betrayed into the hands of the red coats by a woman at Rossacrue and their heads were on spikes in Macroom Castle le bliadhain agur lá and Canon O'Leary describes them in Mo Sgéal Feín in the chapter entitled Trí liatroídí Dubha

the old people - those who spoke their own language - for a landlord named Orpen hired there for a while and the neighbours referred to him as Orpen na Giolcaighe.
"Cad a dhéanfaimíd feasta gan adhmad"

Brewsterfield was not always caleld by this English name. The correct name of the place is Áth na Giolcaighe - the ford of the bezom or broom. At this ford in the River Flesk the broom grew abundantly long ago But when the English declared that Ireland would never be conquered as long as the leaves were on the trees there one Francis Brewster came over and smelted iron here (to use up the native timber and thus do away with the shelter for the outlaws)He named the place Brewsterfield but even in comparatively recent times it retained its name among

Long ago there was a forge in my father's land and there was a mill there also. They used to bring the pig iron from Brewesterfield in small boats on the river Flesk and they used to smelt it in the forge. Some of slates of the old forge are to be seen to this day. This is how our place got the name of Iron Mills or Seana-Céardhcha.Ned Kelly
Iron Mills
Killarney

agus croidhe 'n diabhal dá bfeicthá mo slibire istig sínte ar fhleasc a dhroma agus an t-im go sulle air. Thógamar é agus d'fhágamar ann é ag glanadh féín agus chuadhmar fé dhein an duine eile. Annsan bhí an obair againn. Pé slighe a chuaidh a chos isteach sa geata ní féídir linn í thabhairt amach. Ní raibh aon píosa croicinn ar a lorg o'n alt go dtí an glúin agus srutanna fola ar sileadh léi. Bhíomar ann ag obair ar fead luair a chluig agus b'éigean duinn eirighe as sa deireadh. D'iompuigh an sean-duine agus dubhairt, "Imthigh amach a's chuir an diallait ar an laír agus téirig soir go Paddy Sean Gabha agus abair leis teacht anoir agus guirtéidí (?) a thabhairt leis. D'imthigheas agus tháinig sé agus le chisel agus le bró ghearr sé an iarrainn agus thóg sé an chos as. Ní fhéadfadh sé siubhal dá seasamh agus b'éigin dó fanacht annsan sa leabaidh

cad fé ndear é acht mo fhear bocht leagaithe amuig ar fhleac a dhroma agus a dhá cois sáidhte go dtí na ceathramhna ins an dá fircín. Rith duine eile dos na stroinnséírí amach annsan chun cabhrach leis acht cár rith sé súd acht isteach sa seómra go raibh an sean iarrann caithte. Bhí ean geata iarrainn caithte taobh istig de'n doras agus croidhe 'na diabhail cár chuir mo fhear bocht a chos acht isteach idir dhá bars agus isé abhí na greim. Thosnuig sé ag beicheadh le pian agus pé únfairt a bhí aige thuit an geata anuas air. A Muire bhí fothram ansan agus gleó. "A croidhe 'n diabhal Healy" arsa mise "Éírig tá an diabhal déanta. D'eirigeamar agus chuadhmar amach agus bhí an sean duine ag teacht aníos an stáighre agus solas aige. Cuadhmar isteach go seómra an ime

an céád uair aca go léír bheith ináirde staighre in aon tigh seachas an tig mór fairsing in a rabhadar anois.Sa deireadh dúbhairt duine aca go dtabharfadh sé fé dul síos. Do léím sé as an leabaidh agus dhein sé amac an doras. Bhí sé ag útamáil sa dorcadas agus cár imthig sé acht isteach i seómra an ime. Bhuail sé a lorga igcoinnibh fircín, agus leag sé cnead as. Annsan d'árduigh sé a chosa go cúramach acht cá cuir sé an céad cos eile acht isteach i bfircín a bhí lán d'im. Ní fhéadfadh sé a chos a bhogadh as agus pé rútáil a dhein sé an chos eile leis isteach i bfircín eile. Bhí sé greamaithe go maith annsan agus thosnuig sé ag béiceadh. D'fhan sinn mar a rabhamar agus ár gcinn fé na h-éadaigh leapthan, ag iarraidh an gáirdihe do mhúcadh. D'airigheamar pleasc mór agus fothrom mar toirneach agus

láidir ón na stronséirí. Bhí na fir bocht cortha tar éis aistir aulac (?). Do stopamar an cainnt agus chuireamar sinn féin fé choimirce Dé gus ba gairid gur thuit an codhladh orrainn leis. Bhuel uair éígin in am marbh na h-oidche do dhuisigheas agus gach sunnc dá uileann ag Halyley orm. "Jack" ar seisean de cogar "Tá na stronnséírí tachtaithe ón dtart." "Cná san Diabhal orta" arsa mise "Sé an rud atá tuillte aca taréis an méíd de'n mairtfheoíl guirt a dhiteadar. D'fhanamar annsan ag éísteacht leo ag ag aiteamh ar a cheil ar ché Ragadh síos go dí an cistin igóír rud éigín le n-ól. agus sinne in a trithibh gáiridhe. B'éigean duinn na h-éadaig leapthan a shaith isteach inár mbéál idtreó is n cloisfidís sinn. Ní raibh aon eólas ar an slighe síós mar bé

ag dul síos ón cistin - agus staighre árd leathan ag dul ináirde thíos. Bhí sé nó seacht seómraí inairde agus an lochta agus bhí leapacha idtrí cinn aca. Bhí ceann eile aca lán de fircíní ime. (Níor chuir an sean-duine aon fhircín ime go Chorcaigh irith na bliadhna. Do choimeád sé istigh é go dtí seachtmhain na Nodhlag nuair a bheadh sé gann agus daor. Bhí an seómra inaice seómra an ime lán de sean-iarrainn, geataí, gráaí agus mar sin de. Bhuel nuair a tháinig am codlatha, chuadhmar ináirde an stáíghre na buachaillí aimsire agus na strónnséirí. Bhí seómra againne féin agus do chuaidh an ceathrar eile isteach i seómra I bhí taobh linn. Bhí mise agus Healy (pronounced Hayly) in aon leabaidh amhain. Bhíomar ag cainnt ar feadh tamaill agus ba gairid gur airígheamair sranntarnaigh

go dtí go raibh an suípéar ollamh. Bhíomar tar éis mart óg reamhar do mharbhú tamall roimhe sin agus bhí corcán mór de'n feóil guirt sin beirbithe agus cabáiste leis. Bhí fircín prataí beirbithe i gcorcán mór eile. Bhuel do dhruidheadar isteach chun an búird agus muna bhaineadar sasamh as an bhfeóíl agus na prataí ní lá fós é. Ní raibh aon taithighe ag na fearaibh bochta ar aon tsaghas feóla. Tá fhios agat agus níor fháadar pioc ar na pláthaibh. Thug Healy (buacaill eile) sunnc ulinn dom agus dúbhairt sé igcogar "Labraidh an mairtfheóíl leo i rith na h-oidhche agus I Muire bhí an ceart aige. Ag déanamh ar a naoi a chlog bhiomair go léir ag cuimhneamh ar dhul a chodladh. Tig an mhór ar fad abhí i m Brewsterfield a dtuigeann tú agus bhí mórán seomraí ann. Bhí halla mór leathan fada

go dtí go raibh an suípéar ollamh. Bhíomar tar éis mart óg reamhar do mharbhú tamall roimhe sin agus bhí corcán mór de'n feóil guirt sin beirbithe agus cabáiste leis. Bhí fircín prataí beirbithe i gcorcán mór eile. Bhuel do dhruidheadar isteach chun an búird agus muna bhaineadar sasamh as an bhfeóíl agus na prataí ní lá fós é. Ní raibh aon taithighe ag na fearaibh bochta ar aon tsaghas feóla. Tá fhios agat agus níor fháadar pioc ar na pláthaibh. Thug Healy (buacaill eile) sunnc ulinn dom agus dúbhairt sé igcogar "Labraidh an mairtfheóíl leo i rith na h-oidhche agus I Muire bhí an ceart aige. Ag déanamh ar a naoi a chlog bhiomair go léir ag cuimhneamh ar dhul a chodladh. Tig an mhór ar fad abhí i m Brewsterfield a dtuigeann tú agus bhí mórán seomraí ann. Bhí halla mór leathan fada

ar fad trí seachtmhaine . Do ghlan an slibire eile é féin de'n im agus d'imthigheadar an triú san go dtí an aonach ar maidin. Ní raibh an sean-duine ró buidheach dóibh - ach ní dubhairt sé mórán. Bhí sórt truagh aige doibh tosc an dúl malaithe a bhí aca sa bhfeóíl. Pé scéal é do ghair sinne ár ndótháin agus bhí marc maith agam ar Aonach na Samna as san amach.

ní raibh aon bhróg agam ná aon cuinne ar pheidre d'fhaghail. Tráthnóna indeire mí Samna, bhí gach rud déanta agam agus bhíomar go léir istig sa chistin agus bhí an sean-duine - Beannacht Dé le' n-anam - díreach ag tosnú ar an coroinn Mhuire nuair do thosnuigh na madraí ag amhastraigh amúigh. D'aireagamar géím bó agus cainnt daoine. "Buailidh amach" arsan seanduine "Sin iad cáirde ag dul igcoinnibh an aonaigh. Chuadhmar amach agus bhí ceathrar amuigh agus cúpla beitheadheach (?) aca. Bhí aithne agam ortha go maith agus chuireamar na ba istech agus tugamair cúpla gábháil feir dóibh. Annsan chuadhmar isteach sa cistin agus chuir an sean duine na míle fáílte rómpa agus dúbhairt sé le Miss Bessie, Beannacht Dé lena h-anam an suípéar d'ollamhú. Annsan dubramar an Coróinn agus bhí caint is cadaráíl is cur tré céile aca.

Tamall maith o shoin ( 20 bliadan b'feidir ) bhíos ag scoraidheacht oidhche i dtig Jacky Ó. Bhíodh sé ina shuidhe sa cuinne. Ba compórdamhail cois na tine agus ní bhíodh aon trioblóid air acht connus a gearradh sé an oidche duinn le scéalta agus amhráin. An oihdche seo, nuair a bhíos suidhte ar chathaoir shugáin inaice leis, thosnuigh sé. "Is cuimhin liom go maith an céad bliadhan a thugas in aimsir imBrewesterfield. Ag aodaireacht bó bhíos agus go deimin ní raibh an págh ró mhór ar fad. Trí is réal sa ceatharamhad a bhí agam. Bhí saoghal breágh agam ann ar feadh an tSamhraidh, acht an t-am so bhí sé ag druidim isteach sa Geimhreadh agus

díoghaltais.Acht is feas go ndubhairt bean dearbhráthar de'n bheirt bhuacaillí do daoradh d'á gcaoineadh le na leanbh féin 'sa' chliabhán -
"mo ghrádh agus mo thaisce thu,
Agus inneasad scéul fada dhuit,
Agus ní scéul é acht eachtra,
Agus ní h-iongnadh é acht anaithe,
Go bhfuil bráithre gairid 'duit.
Síos fé ghlasaibh;
Agus córda d'á chasadh dhóíbh
Chum a dtáchtaithe
A gcomhaír an tSathairn;
Mar gheall ar an dá smíste,
Agus iad 'sa' linn ghlais
Ag bun an tighe úd."

a gcró taobh le beul an ghleanna. Do bhí sé leathta i measc na ndaoine go ndéarna an bhaintreabhach bhocht oiríreadh ar Sheáan Ua Luasaight ar ar bhain leis agus gur b'shin fé ndéar an t-ár.Ní h-ealadha dhúinn ar nóin (?) acht do réir mar do chuala ní fhuil fios a h-aithisc ag aon duine atá beo fé láthair. Ní h-ealadha dhuinn ar nóin a láthair na h-uaire ceart agus comhacht Dé do thómhas ná do mheaghthaint; dtaobh ádha go ndeirtí agus go ndeirtear fós gur sean-fhocal é nách ar chlochaibh ná ar chraobhachaibh a thuiteann mallachtaidh go n-éisteann an Tighearna Dia fé leith, moladh go deo leis, le guidhe na baintreabhaiche agus an dílleachtaidh; agus go múineann an Teagast Criostaidhe dhuinn gur peacadh, leathtrom ar bhochta (?) d'éighmheas ar neimh ad' iarraidh

dfheiscint. Do chuadar ó Dhuth'-Ealla féin agus dfhonn an aimsear do chaitheamh agus an bóthar do ghiorrughadh ar nóír bhíodar ag cainnt 's ag comhradh ag cur 's ag cúiteamh ar an slighe dhóibh mar gheall ar an scéul leúnmhar do bhí rómpa. Ar gabhail suas an bothar garbh ó'n gCathair Bhearnaigh dóibh ámhacht agus iad ag eirighe leath-chortha ó'n aistear do bhris ar an bhfoighne age Seáan. Amadán do bhí ina measc agus dubhairt sé go doicheallach díombáidheach - "Is é an áit go mbeadh an t-oighre - scéil mára bhfuil na daoine seo báidhte rómhainn." "Abair é a Sheáain" arsa cuid aca go sobhailteach dh'á iomrabháil. "Faire a Seaáin ná h-abair é" arsa cuid eile aca go crádhscalach a dtaobh a leithéid a rádh ag aoinne." D'imthigheadar ortha go mall-troightheach agus fuaireadar na mairbh sínte fé chlar dhá dtórramh go cráibteach

chum siubhail leí a raibh róimpi síos le fánaidh chum fairrge. Do liúigh sé chum Sheáin agus chum a theaghlagh ruith leo feín agus an tigh d'fhághaint nó go mbedís (?) go léir caillthe. D'fhreagair an Luasach thar n-ais chuige go borb bladhmannach a n-árd a chinn 'sa ghotha ná raithfidís ná raibh aon bhaoghal ar an dtig féin. Bhí sé comh daingean. Do chuir an táillúir ar na cosaibh chomh mear in Éirinn agus d'fhéud sé é fé dhéin bárr'a (?) a' dá Chích agus nuair do bhain sé amach áit sábhálta dho feín d'fhéuch sé 'na dhiaidh agus do chonnaic sé Seaán Ua Luasaig ag gabháil ceangailthe de frama an dorais ar an dtuile (?) mar d'imthigh an tigh agus a raibh ann leis. Do bháidh an tuile sin chúig nduine déug ar fad. Do chuaidh muinntear na dúithche mór-dtimcheall 'na sluaighthibh ní (?) nár bh'iongnadh chum an léirscrios

Fhrannchaig ní fhéachaigh áoinne ríamh a leitheadh do strachadh agus a bhí acha cun gur dheineadar dá leath den tarbh Dfheach an fáthach ar an garsita [?] "Deirim leat" ar seisean "gur mhaith liom bheith scartha libh" Ní bainfheadh an díabhál an béarna dhíobh. As leis go bráth agus síd é an fáth gur tughadh Clais an t-Stracad ar an ngleann úd.
(Do sgríobhas síos an sgéal só ó bhéal-aithris Sheáin Úi Cadhla aos 77 gairm-bheatha sean-muinteoír atá in a chomnuidhe imbaile fearann Cuilinn Úi Chaoimh Sráid an Mhuilinn. Do chuala sé an sgéal sa tSamhradh 1937 ó Maitiú O Tuama (aos an uair sin 72) abhí ina chomnuidhe i Sráid a Mhuilinn agus a saoluíodh imBaile Mhuirne)

le cúpla lá Is dócha go bfuilid síad ag teacht cúcha" Do chuir sé a mhéar ar caribal an leinbh Do lúigh an leinbh na fíachala air agus do bhain sé an mhéar de ón gcéád alt. Do léim sé agus do spriuc agus dúbhairt, "Adeirm leat nach áon (?) deich an bíoránach seo" De sleamhnuigh sé amach sa clós agus do dhein fé dhéin na inneónach agus do rug sé uirthe agus do caith sé síar de dhruim a thíghe í agus do léim sé síar róímpi agus do bhí síar le línn í teacht ar an dtalamh Do bhúail sí treasna na lorgnan é agus do bhain sé an croicheann ón a glúinibh go dtí na h-alt de. Siad "nÍ be liom den cleas seo le Gráine a bí ag féuchaint air

cháitheamh síar de dhruim a thíghe agus bidh síad síár agus mar sin dóíbh síar agus aníar leí cun go mbíd síad sásta leis an gcliasaidheacht." Seadh bhí an fáthach na súidhe ar a thóin ar an úrlár ar fhaid na h-aimsire agus d'íonntaig sé ar a dhá glúain agus dfeach sé fé dhéin an clíabháin. "Cad é an t-áos é seo más é do thoil é" ar seisean. "Is dóigh liom" arsa Gráine "beidh sé trí ráithe ins an tseachtmhain seo chúghainn" Bhúail sé anonn cun an leinbh agus bhí sé á gigilt agus á chuir a mhéar na beúl. "An bhfuil na fíachla aige fós" ar seisean. "Ní fheadar" arsan bhean "bhí gan bheith ar fóghnamh

sí chuige na cístí go raibh an dúthracht istig ionta. Crom sé ar íád do togaint Ní raibh sé i bhfad ag ghábhailt dóibh núair a bhí an fuil ag sileadh le na smigín agus fíacal ag imtheacht anonn s' anall as a curínn D'árduigh sé a cheann agus dúbhairt sé.
"An é seo an saghas bídh agus díghe a bhíonn ag na bFéinn núair a bidh síad sa bhaile." "Ó mo dhearnadh é" arsa Gráine "Tá lón is láidre a bhfhad agam ná é." "Ó go raibh maith agat" arsan Abbánach. Cáithfheadh sa bheith ar siúbhal. Cad é an sagas cleachtú a bhíonn ag na bFéinn núair a bhíd síád sa bhaile." "Ó tá" adhubhairt Gráine "Sean inneóín (?) ins clós agus bíd síad dá

isteach. "De do bheáthadh chúgainn a dhuine úasail" arsa Gráine "Is dócha go bhfuil tart agus ocras ort tar-éis do thúrsa" "Ó ní hé an t-ocras acht an tart atá am b'marbhú" "Ní bheir mar sin an fhaid is tá sé fé dhéin tíghe agam sa do thart do mhúchad." Thug sí cuighe aníos mórnán mór d'meascán ins an de abaigh (baraille) "Ól mo sláinte anois a dhuine Úasail ar sise." Chuir é chun a bhéil é agus do bhain súghlach go léor as agus do croith a cheann agus dúbhairt. "Ha haha is searbh é" más searbh is folláin é" arsa Gráíne "Líónfhaidh mé arís duith é." "Ní b'é liom de tábhair dúinn rud éigin díosfaimís" Thug

1) Thart ar an teach agus thart ar an teach agus isteach i 'chuile phollAn Ghaoth
2) Céard le gé a dhéanfas trí géannaDhá Ghé
3) Torann, torann fé'n mbruach deich gcinn ag tarraingt cheithre cinn.Bean ag bligh bó isteach i gcanna
Sorcha Ní Mhaoldomhnaigh
Tip. an-Éisc

1) An Manntrach
2) Píósa an Mhóinfhéar
3) Páirc na dTurnapaí
4) Gairidhe Beag
5) An Píósa Glas
6) Píósa an Fheamnaighe
7) An Garrdha Bán

(III)B'é an sagart naomhtha é is an comhairleach séimh é.
'Sgeallaim fheín nár sleamaire
Deidh mo shúil le hÍosa go mbeidh sé ag guidhe dúinn
I láthair Críosd 's a bhanarthla
* * * * *
Fuaireadh é seo ó sheanduine atá marbh anois.B'í bean i mBeul Atha an Ghaorthaidh a chúm é. Ní fheadar an bhfuil sí i na beathaidh nú nach bhfuil.
Bhí an sagart so i n á shagart óg annsud agus bhí brón mór ar ó agus aosta ann nuair a marbhuigheadh é.

agus do gheibheadh sé biadh agus leabadh saor ó bhfear a thige cómh maith.

Seán O Cadhla took this story down about 1920 form Mrs Michael Casey (?) - Biddy Daly - who lived in Cahirbarnagh. She was aged about 75 years at that time. He son married in Cuillinn Uí Caoimh Co. Corcaighe about that time and she left her old cabin in Caherbarnagh and went to live with him.

Tá an Diabhal go ró gnóthach, 's is dócha gur fíór éIs do stiuir sé an ró tu gan comhairle od' mhuintirGur thugais an coroin geal Do yoeman dá aoirdeIs cead moladh go deo leis na comhachta gur diolais.Iompuig ar mhathair geal geanamhal DiaIs go mairig an t-anam comh fada le DiaNíor cuireadh aon teora riamh fós leis na grástaIs beidh aoibhneas na gloire go deo agat dhá bhár san
(Seo cuid de bhéarsa eile)Iompuig ar do chara, is glacfar tú arísNá díol athair na ngrás geal ar fhallas an tsaogail seoAcht bíodh cathú ar do chroidhe istig 'ga innsint do d' chomursainAr do bholg Dia h-Aoine gur dhiolais an gloire.
(Cuid de bhéarsa eile)Glach Miceal agus Peadar mara cara lá an bháisMaighdean tighearna na bhFlaitheas sí do ghlachfaidh tu ar láimhBeir an Sacrimínt naomhtha mar érnest cun Chriost leat.Is an t-ola ar lar d'eadain mar scéímh Angilleo
The story-teller explains Scéimh Angilleo as the garments or body protection of Adam and Eve before their fall. All trace of it left on us their children, is the nails of our fingers and toes.

Tá srón uirthi is mó 's is measaNa adharc in a bheadh smear careirí
(horn for holding car-man's grease)Do dhibir sí an file thar CeathanIns an oidhche is é ag teastal in aonar. Curfá
Do bhí trí bhéársaí eile acht acht ní cuimhin leis anois iad.
In later times this poet's great-grandson used go around from fair to fair in west Cork singing. He was blind and this was his only means of living. He used sing An Cnuicín Fraoig, or David O'Brien's advice to Denis O'Sullivan. These were two priests but O''Sullivan became a Protestant and it was said that he was so influenced by this song that he returned to the faith before his death. The following is part of the song.
A Dhonnchad is léan dom an sceal seo le n-innsintMar ar dhuilthuighí dod' gaoltaibh is le slioct an bearla gur luighis-saGur thugais bíóbla in éitheach ag daor-mach lugha IosaNá raibh aon bhrigh ins an mnaoi mánla is í máthair geal Criost í.Smaoineamh is machtnamh ar bheatha na naomh'S nach bhfuil ag na gconoirt acht dlighthe 's claonAr do fuascailt ar maidin nach fios nach in ifrinn scóltaDo bheifir ag comhraimh do lepthan 's nach i bhFlaitheas na Gloire.

Another part of the district was Diarmuid Ó Seaghdha na Bolgaighe. He lived between Glengariff and Adrigole. He go the gift of Poetry in the following way:-He was out fishing in a boat one night when suddenly a violent storm arose. Suddenly a woman dressed in white appeared to him and drew his boat through the rough waves to the shore. From that night forward he had the gift of poetry. Hereunder are some lines of a song he composed for a woman who refused him lodgings. It is said that the song cause the woman to lose her mind afterwards.
(I)Ins an Goil atá an Di-bhean mar mheasaim
Go dearbhtach callaighe gan daonacht
Dar go dimhin dhuit dá dteigheadh sí ins na bhfláithis
Do dheigilidís na h-aingil ó chéile
CurfáSing Tailí hi hó hi hó
Sing Thailí hi hó the grinder
Sing taili hi hó hi hó
Sí cailleach bhuidhe srón no Goile í.
(II)Do íosfadh sí fuighleach na mbanbh
Is do shínfead 'na n-aice gan léine
Nuair do mhaoidheamh sí orm an t-aoileach mar leapthan
Do mheasas go stracfainn an plaosc di
CurfáSing Tailí hi hó srl.
( Cnoc na Goile - Irish for Sugar loaf )

Gobán Saor leis an mac dul in-áirde ar an gCloigtheach agus bradán mó doo chur ar crochadh ann.Do chuaidh an mac in-áirde fhé mar a dubhradh leis ach do thuit sé síós agus marbhuigheadh ar an nóímeat é. DO chuaidh an t-athair féin in áirde ansan agus do chuir sé an bradán ar crochadh ar bhínn an Chluigthigh mar a bhfuil sé le feiscint go dtí an lá indiu.

Roinnt bliadhan ó shoin bhí fear 'na chomhnuidhe i n-aice le baile mór Beanntraighe. Feirmeóír do'b eadh é agus bhí feirm cuibheasach maith aige. Bird an t-ainm a bhí ar fhear bailighthe cíós an cheanntair an t-am sin agus bhí sé 'na chomhnuidhe i mBeanntraighe. Ó Céadogáín a b'ainm don bhfeirmeóír. Tháinig mí-ádh éigin ar Ó Céadogáín agus níór bh'fhéídir leis an cíos do dhíól. Táinig na báillí agus do cuireadh an Céádogánach as seilbh a chuid talmhan.Chuaidh sé chun comhnuidhe le feirmeóír eile sa chomursanacht agus d'fhan leis go ceann tamaill. Fé dheire d'éírig sé tuirseach den saoghal sin agus chuaidh sé ar ais chun comhnuidhe ar a fheirm féín. Tháinig na báillí airí agus do caitheadh as an bhfeirm an tarna h-uair é. Chuaidh sé ar ais airí agus do caitheadh amach airís é. DO chuir an báille an teach tré theine ansan agus dóígheadh chun na talmhan é.Lá Aonaigh na Muc i mBeanntraighe,

An Fheirm Dhonnchadha Ui Shúilleabháin i nGleann a' Fhraoich
Cnocán na Carraige: páirc árd a bhfuil carraig mhór ann
Páirc an Chumair: páirc a bhfuil cumar doimhin ann
Páirc Lair: páircín i measc a lán páirceanna eile
An Gort Dubh, An Cnocán, An Leaca.
An Fheirm Dhonnchadha Uí Mhurnáin i gCúm an Óir:-Páirc Árd
Páirc Dubh
Páirc Bhán
Páirc Mhór
Páirc an Chumair
An Móinteán
Cnocán na Carraige
An Cnocán
An Leaca
Páirc na gCloch
Páirc an Leasa
An Gort Dubh
Páirc Fhada
(Sé an míníú céadna atá ar na h-ainmneacha seo agus atá ar ainmneacha na bpáirceanna thall)

Sa tsean aimsir nuair a chaillfidhe duine bheadh mná ag deanamh ranna moltha dhóibh agus iad fá clár i dtig an toraimh.Do chailleadh sean duine uair agus thála go raibh inghean leis pósta i mbaile ar a dtugtaoí Ínnse. Bhí bean mhic ag an sean duine posta san dtig agus thárla leis gur ó Innse ab eadh í.Nuair a tháinig an inghean isteach i dtig an torraimh, sheas sí ós a chionn agus seo mar a mhol sí é:-Mo ghrádh thú is mo thaisge
Is ba mhó le rádh thú tamall
Nuair a bhathaí much id' chuid bainne
Idir dhá Chéadaoin an Earraig
Nuair a bhíodh muintir Ínnse dealbh.
Dubairt bean a mhic a freagairt:-Léan ort agus lagair
A sraoile bhuidhe 's a chaile
Is ná cuir bréag go deó ar mhairbh
Is go mór mhór ar t-athair
Mar níor mhuich é ach banbh
Is níor leis féín an bainne
Ach e baluighthe aige ar fuaid na mbaile.

Tá curtha síos agam cheana, giota i dtaobh Diarmuid Ó Seaghda na Bolgaighe.
Bhí Diarmuid 'na chodladh oidhche dá raibh sé agus amach san oidhche tráth éigin phrioc dreantaidhe é, ach níor éirigh leis greim fháhail air. Nuair a bhí sé tuirseach de'n bhfiadhach luig sé sios arís, agus do cum ceathramhadh do'n dreantaidhe mar seo:-Tá beireachtas gan earball annso fé'm súsa
'S is feilimionta chlipeann súd geág liúm-sa
Beirim m'fhocal air da mbeirinn air im' dhorn dúnta
Eiteallach go teipeadh air go lá an Chúntais

Do bhí geal id chlipe agus dimthig gan tuairisg
Feuch dear Virgil crógach craobh órdha na mian loch
An t-árd stríopac pósta thug a ghleó na dtrí righte
Chuir Diarmuid agus Ruaidrí á comhraic is a coimheasgar
Agus do thug na Strangbóníans na slóíghte thar taoide.
(III)Dfág sí shuid Éire gan céile gan crích
Port Láirge is Dún Déíde in aoinfeacht a (?)
Do thug san an craobh agus an Sway do h-Annraoí
Dfáig Eire, Fódla agus Banba gan críoch
Is gairid gan oga go dtáínig ina dhiaidh sin
Lucht málaí leathair ag ceangal dá chéile
Éacht doimhin idtalamh le h-armaibh géara

Agus do chuir golláin fada ina sheasamh i sléibhtibh
(IV)Do thugaidís géana agus méith phuic o'n gcoill
Iasg chun gac béile go saotharach on dtúinn
Go dtanaig ón bhfairrge an lasair in aonfeacht
Na Tuatha de Dananns á ngearradh is dá dtrochadh
Feuch Glas Mic Drúín nuair iontuig sé an claideheamh leo
Agus do thug sé naoí gcúrsa le lúgh na lámha míne
Ba deachair dom cúntas a thabhairt ar naoi righthé
Mar bhíodar go dúilighthe, dúbha bírteach puim peich.
(V)Cun gur gluais Ó Fáibhbhe mar gárda ar an luing
Bhí claidheamh ins gach lámh leis a tnáthadh go binn.

Mo sgeimhle is mo cráibtheact do b áluinn é a ghníomh
Bhí fuil go h-altaibh agus thairis ar ghaolaibh
Go dtugadar an Chathair thar Caire Rí Éireann
Do chuadar ar fairrge igcaladh na Spáinne
Do dheineadar talamh sa Daingean nó láímh leis.
Is mó feól gan salann agus leathair le dáracht
O Sliabh Mis go Callainn ag leagadh sa tráth sin.
(VI)Chun gur gluais na Harmonieas go córach chun cinn
Do bhuailidís tóirneach le glóírthibh a gclaidheamh
Do sheinnidís ceólta le mórtar go binn
Cen gur cailleadh í tóín fir is óg an

(I)Is mithid dom tuitim i luige sa luain dom
Ag eisteacht le dligthibh ag feitheamh sa súil leat
Do codlais an iomad ní misde dhuit duíseacht
Ag triall ar a mhúirnín seo atá ag feitheamh is ag suibal leat
Tá árd cheann a teampaill ag canncaireacht más fíor
An Spáineach 'sa Frannach ní labhraidh sí puinn
Ag brath ar do coísire se is dócha tá i mbraigheadneas
Sí tuairim do phósta sa a Shighle Ní Gadhra
(II)A Shígle ní Ghadhra do rachainn leat ag ól
A Shígle ní Ghadhra do racainn leat ag ól
Is mo laoch láidir cuthaig agus curadh an lae chruadchain

- Kyne's field, or the field of cattle - contains at the present time 35 dwellings, three Labourer's cottages and 32 farmhouses with farms attached. The Parochial House - the residence of Rev. J Plunkett Administrator is in the townland, and all the inhabitants are, without exception, Roman Catholics
Captain Mulligan who fought gallantly for Ireland, in 1798, was born in Aughakine. This townland, sent out many priests and Nuns, to spread the True Faith, all over the world. The late Very Rev Canon V.G. Carrick-on-Shannon was born in Aughakine. Portion of the Walls, of the OReilly's dwelling is still to be seen. Members of this heroic clan, which includes the "Slasher" fought at different periods in our country's history, for Faith and Fatherland. This townland has been a place of refuge, for the hunted priest in the Penal Times, or the much wanted patriot in the fight for Irish freedom.
The following "nick names" are, on people living in Aughakine - Paidín Pára Bán; Míceál Go- Traona; Seámus Mór; Míceal Sheamúis; Brían Fhear; - these names are applied to people of the name of O Donoghue.

at the townland of Enaghan, near Arva, by an Ulster chief, about the 4th century, and caused flooding from Enaghan to Lough Sheelin. The Dam was erected to protect Ulster. The old bed of the River Erne, (before the Dam was erected) is still plainly to be seen. Before the Dam was built Lough Gowna, covered a much smaller area. The dry bed of the former River Erne, is visible to the present day. Prior to the erection of the Dam, the Old River Erne flowed northwards towards Arva and on by Ballyconnell.
The erection of the Dam, caused flooding from Enaghan, Co Longford, to the head of Lough Sheelin, and formed a boundary between Ulster and Leinster, or Breffney and Annally. The waters through time burst through at Loughdavan, Co Cavan and formed the present outlet from Lough Gowna - The River Erne.
The ruins of Rosduff Castle are still in a fair state of preservation. Rosduff Castle belonged at first to the Finners and afterwards to the Brady's. The Brady's were living in the castle in 1798, and figured largely in the fight for Irish freedom during the period.
The townland of Aughakine

short of a crime to interfere, with any of these "lonebushes"
At one time, there was a very big house on Tráighmín - a log house. It was built on piles of wood. It was demolished, about 100 years ago, when the waters receded, owing to the river Erne been cleaned. Some of the great oak trunks remained to tell the tale.
While on a visit to his Aunt's home at "Reslachain" Myles OReilly a Leitrim man was asked to command, the gallant little band of Longford men, who bravely defended the Bridge at Finea. Two large Rocks at "Insefhránnce" mark the spot where the patriots held council, before the battle.
In the western end of Derrycasson, on the eastern side of the Lough Gowna, a desperate battle was fought in 1798, between the British forces (mostly made up of Scottish soldiers) and the combined forces of OReilly and General Humbert.
The Irish fought bravely, but were outnumbered and had to retreat through the meadows towards "Arva of the Spear". Buttons of the French uniforms were dug up some years ago, at the place where the battle was fought.
The Lough Gowna Dam, was built

removed to England, when Scotland & England became united. The same sacred stone is in the Coronation chair of the English Kings at the present time.
In the townland of Aughakine, there are many "Place Names" Reslachain - pass of the ducks, Pollalochan - high hole of the lake, Tráighamhín - strand of the reeds, or flat smooth strand, the boreen - little road. to Reslachain bog, Inse - Fhránnce the peninsula stretching into Lough Gowna, at the southeast of the townland.
Regattas and horse racing are held here annually on the famous horse shoe course. "Jasper Island" is a subdivision of Aughakine and it got it's name, from the precious stones of Jasper that were found there. There are two more "Place Names" in this townland:- Cruchán -a gaoithe - the Windy Hill; Port-a Phluais - the gorge or cave, near the Gálach or heavy damp soil, in the centre of the townland. Mac Oirichinnighs fort (Mac Nerneys) in the west end, is in fair preservation.
There are several lone bushes in Aughakine. They appear to be very old. Some old people, think, that these "lone bushes" are here since "The Deluge". At any rate the natives down through the ages, think that is nothing

ann Síogán a dhéanamh. Ceárd ann féín iseadh é agus ceárd iseadh é atá ag imtheacht agus níl na daoine óga atá ag eirighe suas anois in ann Siogán ceart a dhéanamh.
7 - AN BRÓDá chloich a b eadh an bró. Iad an throm agus an gharbh. Bíodh poll mór in a lár agus bhíodh an bró ag na daoine chun an t-arbhar a mheilt.

7 - AN SIOGÁNÁit a beadh é seo cun an coirce a coimeád san iothalann taréís an bualadh. Is mar seo a deintear é. Cuirtear roinnt clocha, no aiteann no raithineach ar an dtalamh i bhfuirm ciorcail. Cuirtear tuighe anuas air agus annsan málaí. Annsan deintear súgán an téagartha an reamhar agus cuirtear mór tiompall na cloca é. Cuirtear an coirce i lár na h-áite annsan agus dris mar a bhíonn an coirce ag eirighe cuirtear súgán eile tiompall air. Bíonn an coira (?) seo a fáhtar san siogán ar feadh an gheimhridh i bhfad nios fearr igcóír síl ná an coira a cuirtear san sgioból.Clúduightear an siogán le tuige agus cuirtear sugáin air agus nuair a bhíonn sé críochnuighthe cuirfead sé Cruiceogh i gcuimhne dhuit.Ní hé gach aoinne atá in

In through its broken windows
Where mournful ivy winds
As I look upon this ruin
My head cries out with pain
And asks how long until our land
Shall hear those choirs again.

IV
And lo! Upon that moment
God a miracle did show
From that severed head or body
No drop of blood did flow.
Unmoved the heartless yeomen stand;
Unmoved their leader too;
And with their quick and ready swords
The body is cut through.
But still, no blood is seen to come
No blood is seen to flow.
From that burning pile of Ireland’s pride
The plunderers quickly go.
They go, but leave their mark behind
Of ruin everywhere
Around that sacred edifice
Where naught was heard but prayer.V
And never since that dreadful day,
For us a bitter time,
From its holy altar torn and ruined
Rose up that chant sublime
Nought but the jackdaw’s caw is heard
By the sighing of the winds

I
In the shadow of the Galtees
Stands an Abbey ruin old
And like many in our island
Sad tale of it is told.
How oft before its altar rose
The holy word of God
And oft upon the sacred floor
The holy brethren trod
There the days were spent in teaching,
Spreading knowledge thro’ the land
There the widow and the orphan
Were fed with generous hand
Its fame was known o’er road and plain
And by the rippling rills
In cottage and in mansion too
Along the Galtee hills.II
For centuries the holy monks
In heavenly peace did dwell
But soon there came a day of woe
For them a tale to tell;
When Sydney – man of evil deeds
Whose crimes were nothing less
Than those of his lynx-eyed mistress
Oft called the “Good Queen Bess”,
Attacked the sacred edifice

a retired D.M.P. man purchased the mare and the foal was Little Nanny. She was by Mylo or Milo dam unnamed. Matt Sunderland's brother Dan owned at that time another mare also by Mylo - The Dove and named The Pigeon.
Before the Oylegate races the two were tried and The Pigeon made a common hack of Little Nanny, but as Matt was determined on winning the big race at Oylegate she was withdrawn. She was put to ploughing and competed at many matches. The team was never beaten.
Before she was put to ploughing she won one - the only race in which she competed - in a common canter from a big field at Arklow.
Little Nanny competed at Skeeter Park ridden by her owner whom she threw at the first fence breaking his collar bone. The race was run in heats and Dan Sunderland mounted her (a condition permitted by the rules of the time) and rode her in to qualify for the next heat. In the final she was ridden by ONeill of Castlebridge a famous jockey. Coming near home

Bhí sé déánta d'adhmad. Bhíodh sé ag na sean daoine chun na práaí a bhrúghadh. Prátaí is mo a bhíodh ag na daoine an uair sin igcóír na muca agus nuair a bhíodh corcán lán aca beirighthe caithidís isteach idtubán iad agus dheinidí iad a bhrúgadh leis an Tuairgín.
6 - AN SÚGÁNTéad a beadh é seo déanta de tuighe chun cur ar an gcruaic feir, no ar an gcruaich tuighe. Ní mór beirt chun é a dhéanamh. Bíonn cipín ag duine aca ar a dtugtar an Casaire. Cuireann an tarna fear píosa tuighe tiompall as a gcasaire agus tosnuigheann an chead duine ag casadh. An fhaid is a bhíónn an casadh ar siubhal cuireann an fear eile tuige leis giota ar giota. Coimeadann sé greim ar an sugán leis an láimh eile agus cuireann se an tuighe leis an láímh dheis.

Uirlis déanta d'admad a beadh an Slis. Bíódh sí ag na mná igcómhnuide nuair a thagadh lá an nighecháin. Is ar bruach na h-abhann no i sruthán a dheineadar an niigheacán an uair sin. Bhíodh leac speisialta aca cumh seasamh uirthi agus nuair a bhíodh an t-éádach san uisge bhaineadar usáid as an Slis chun iad a shuathadh anonn is anall.
5 - AN TUAIRGÍN(Sceitse)Uirlis cosúil leis an Slis a beadh an Tuairgín, acht bhí se i bfad nios truime ná é. Bhí níós mó méádhchain inte.

3 - GEARRADHÓÍR ARUM (?)Uirlis a beadh é seo chun an aiteann a bhrúgh i gcoir na gcapall. Bhí dá cu id inte an sámhtach (?) agus an sgian. Saghas ráíne a beadh é díreach agus faobhar ciubheasach maith ar a béal.
4 - AN SLIS(Sceitse)

fear BéáraLe sleagh Goll Mac Móírne agus na (?) cómhrac nár staon riamh.

Cumhaill an Rígh breáh Gaidhelach na Feínne.O mhaise mo ghrádh thú a Fhionn Mic Chumhaill do b heithfeá lá is bliain in do chúirt is do righ theaghlach agus ní fiafrochad sí díót cad a thug ann é (?)
* * * * *
Is doimhin do bhí an abhainn
Is is sleamhain do bhí na leacha
Agus san áit a leagtar an crann
Is ann a bhíonn na slisneacha

Mar seo lá arsa Oisín le Naom Pádruig nuair bhíodar ag argóínt An fear láidre Dia. Arsa Pádruig Sé an fear is láidre sa domhan é.Nior creid Oisín é agus taréís tamall do chaitheamh ag macthnamh dubairt sé.Dá bfheicimís (?) Oscar is Dia lámh ar láimh ar Cnoch na bhFiann, is dá bfheicimís Oscar ar lár Bé ár dtuairim féín annsan gur fear láidir Dia.An mbeithfeá ibhfad i bhFlaitheas Dé igan fhios dhó arsa Oisín.Fad dún do shúile arsa Pádruig. Á arsa Oisín greadadh cuige an bochtán bocht na Déirce, cun é sin do chur i gcomporáid le Fionn Mac

Chómhnuigheadh bhean ins an bparóíste seo fadó agus bhíodh gach sgéal nua aici. Acht is minicí a bhíodh bréaga á innsint aici ná an fhírinne. Bhí céile aici agus chreideadh seisean gach aon focal a deíreadh sí agus núair a bhíodh sé ag innsint ná sgéal cun a chur in iúl go raibh an fhírinne agus deireadh sé "Máire d'airigheas dá rádh agus ní'l sí bréagach," agus tá an focal sin mar Sean Fhocal ins an bparóiste seo agus deirtear é núáir a bheadh duine ag innsint sgéíl agus núair anach mbeadh sé cinnte an raibh a sgéal i na fírinne nua ná raibh.

Fuaireas an píosa seo leanas ó Síghle Ní Scolaidhe múinteoír i sgoile Bárlinne. Fuair sise í (acht tá an cuid is mó dearmadtha aici) ón a sean-áthair Donnchadh Ó Scolaidhe Maca na Sailighe. Rugadhé inaice le Gleanngarbh. Fuair sé bás 5 blian ó shoin.Sgeálaidhe a b'eadh Donncadh Ó Sgolaidhe.
Bhí sean-duine ann fadó agus Diarmuid na Naosgach a tugtaí air. Do daoradh cun a chrochta é; acht tugadh párdún dó acht dá bheása deág do chumadh agus breág ins gach líne. File do b'eadh Diarmuid acht ní raibh a fhios san ag lucht a dhaortha. 20 nóím a fuair sé cun an bearsa do chúmadh.
(I)A ' bhfeachais an iongadh a chonnac-sa ar an mbotharSilithe * (*Seilmide) is muc aige ag dul go dtí an pónadhAn t-eascú sa linn agus é ag cioradh a bhrógaAs a 'bhfeacabhar na caoire san ngeimhreadh ag baint mónadh (?)
CúrfaMonglom Ó Doudró doudró díoram
Monglom Ó Doudró, doudró dioram
Bog do chos, tóg do chos téanam ag rinnce
(II)Longadh dá bhfeacha-sa agus mé im' pháisteTraod'na ceangailte agus eilit id thárla
(a deer driving a fettered corncrake)An caraod (worm) mhór agus é ag déanamh stácha'As an dreoilín easbaig á chaitheamh in áirde

Áit iargúlach sléíbhteamhail i gCo. Ciarraighe iseadh Bunán. Tá sé in aice le Gleann Garbh in iarthar Corcaighe. Do chómhnuigh bean ann fadó agus do bhí sí ana bhocht ar fad. Do bhí clann mór aice, agus uair amháín do rugadh triúr mac di in aon bhreith amháín. Do cheap an bhean nach mbeadh sí ábalta iad do chothughadh agus go bhfuigheadh siad bás leis an ocras. Dubhart an sagart leí gan bheith ag cainnt mar sin in aon chor. Annsan dubhairt an sagart gur dtógfadh sé féín duine des na leanbhaí agus go dtógfadh duine eile an bheirt eile.Do deineadh san agus nuair d'fás an triúr aca suas do bhí gach duine aca in a naomh. Is iad na h-ainmeacha a bhí ortha ná Collóg, Colmóg, agus Fiachna. Do thóg gach duine aca Cill agus tá siad curtha in aice na háite sin. Tá Colmóg curtha i gCill Mac Colmóg (?) i gChaolcoill agus tá Fiachna curtha i dTeampaillín Fiachna i mBunán, agus tá Collóg curtha i gCollóg seacht mhíle ó Chaolcoill.Nuair a bhí an sagart ag báisteadh na

leanbhaí. "Báistfidh mé mo leanbh féin ar dtúis" arsa an sagart, agus tá an focal sin mar seanfhocal timceall na háite sin fós, nuair a bheadh duine ag déanamh a ghnó féín roimh gnó dhuine eile.

Doire an Choillig
Doire Cluthmhar
Currach Caol
Páirc Mhór
Currach Mór
Doire na Fincin
Ceapach na Bric
Inse an Acrainn
Cnocán na gCos Dubh
Oileán
Túirín
Macha na Sailighe
Fice tig atá i mBárlinn agus feirmeóirí iseadh iad na daoine go léir.